Dertiende hoofdstuk.

nieuwe twist met frankryk. - de keizer te roomen. - verklaert den oorlog aen frans i. - de veldtogt mislukt in 't zuiden en in 't noorden. - inval der franschen hier te lande gevreesd. - maria vraegt geld tot onderhoud van een leger. - gent weigert zyn aendeel op te brengen. - de vorsten sluiten een bestand van tien jaren. - karel van egmont komt te sterven. - wat er van gelder en zutphen wordt. - verhael der gentsche onlusten. - overkomst van keizer karel. - de gentenaers gestraft.

1536-1540.

De roem door keizer Karel verworven in zynen Afrikaenschen togt, dien hy zelf bestierd en met de verlossing van zoo veel duizende christene slaven gekroond had, weêrgalmde door geheel Europa, en verhief hem tot den rang van den grootsten oorlogsman zyner eeuw. Jammer maer, die glorie stak Frans I de oogen uit. Deze nydige vorst kon niet verduwen dat zyn mededinger hem aldus te boven streefde: ook wachtte hy slechts naer eene gelegen-

heid om den Kamerykschen vrede aen stukken te scheuren en de worsteling te hernemen. De uitstel was niet lang. Den 24 Oct. van 't loopend jaer 1535 stierf de hertog van Meiland Francesco Sforza(1), zonder kinderen na te laten uit zyn huwelyk met Christina van Denemarken(2), waerdoor dat ryksleen aen den keizer verviel. Maer koning Frans, die nimmer in zyn hart van dat domein had afgezien, haestte zich het verlei daervan te vragen ten voordeele van zyn tweeden zoon den hertog van Orleans, getrouwd met Catharina de Medicis(3), hopende aldus op nieuw meer voet in Italië te krygen. Zulks gelukte echter niet: de keizer raedde de heimelyke inzigten zyns zwagers, en stemde alleen toe om het openstaende hertogdom te leen te geven aen 's konings derden zoon, wat dan al weder met de fransche belangen niet overeen kwam. Men handelde ja over dat voorstel(4), doch tevens maekte Frans zich gereed

tot den kryg. Keizer Karel moest dus hetzelfde doen(1); maer de koning liep hem voor, want toen onze vorst, in eenen brief van 27 Febr. 1536 uit Napels geschreven(2) aen zyne zuster Maria, de vyandlykheden nog voor aenstaende hield(3), waren zy reeds uitgeborsten. Namelyk de Franschen hadden, op ydele voorwendsels, eenen inval gedaen in Savoyë, en trokken vervolgens de bergen over naer Piëmont, van waer zy den weg zoo goed als open vonden om in het Meilandsche te rukken. Hadde nu Frans I hart genoeg gehad om spoedig vooruit te gaen, hy zou waerschynlyk tot Milaen toe geraekt zyn; maer sedert

dat zyne legers herhaelde malen in die streken waren verslagen geweest, dorst hy er zoo ligtveerdig de krygskans niet meer wagen, en beproefde nog eens om door onderhandelingen zyn doel te bereiken. Daervoor was echter de koning reeds te ver gegaen met in Savoyë te dringen: ook liet de keizer hem weten dat hy zyn besluit te Roomen zou bekend maken(1), en meteen deed hy zyn leger, uit Afrika meêgebragt, naer het Noorden van Italië trekken.

Inderdaed, Karel kwam te Roomen aen den 5 April 1536, en deed er een allerluisterlyksten intrede. Dry dagen later verscheen hy in eene groote vergadering van kardinalen, voorgezeten door Paulus III, en waer tevens alle de afgezanten der christelyke mogendheden toe genoodigd waren. Daer nam Karel het woord en, na verklaerd te hebben dat hy gekomen was om den Paus te smeeken tot het beroepen van een algemeen Concilie, weidde hy uit over het gedrag van koning Frans, met wien hy sedert twintig jaren gedurig te worstelen had, tot groote schade van

alle christene vorsten en landen. Hy beschuldigde opentlyk zynen tegenstander van trouweloosheid en meineed, en zeide dat er, op welke wyze ook, een eind aen die worsteling diende gesteld te worden. Hy liet dan den koning van Frankryk kiezen tusschen dry voorstellen: het verlei van het Meilandsche te aenveerden voor zyn derden zoon den hertog van Angoulême, en mitsdien den vrede te bewaren; of wel den twist te beslissen door een tweegevecht tusschen hem en zyn mededinger; of wel den kryg te hernemen en de uitspraek aen de wapens te laten. ‘Kiest Frans I den vrede, voegde hy by, dat hy de staten des hertogs van Savoyë ruime, en my helpe om de ketteryen uit te roeijen en de ongeloovigen af te weren; wil hy den tweestryd, zoo wyze hy slechts eene plaets aen op ons beider grenzen, en brenge zynen degen meê: alsdan zullen wy, ik het hertogdom van Milanen, hy dat van Burgondië op het spel zetten, en zy zullen de prys der overwinning zyn. Eindelyk, kiest hy den oorlog, dat dan de overwonneling alles kwyt en de armste edelman zy van Europa(1).’

Waerlyk, dit was stout gesproken, al te stout misschien; maer het toont toch dat onze Gentenaer een hart onder den riem droeg, dat, als 't er op aen kwam, van geen krimpen wist. Ook maekte zyne rede een grooten indruk op geheel de vergadering, vooral op de fransche gezanten die, niet alles verstaen hebbende omdat Karel in 't Spaensch had gesproken, des anderdags hem over eenige punten uitleg kwamen vragen. Dit mael antwoordde de keizer bedaerder, alles vermydende wat huns meesters eer kwetsen kon, doch zonder aen een zyner voorstellen iets te veranderen(1).

Koning Frans talmde nog, het zy dat men hem niet alles had overgebriefd(2), het zy dat hy aarzelde voor Karels onverschrokkenheid, toen, in het begin van Juny de keizer op de grenzen van Meiland was met een leger van veertig duizend

voetknechten en tien duizend peerden. Daer konden de Franschen niet tegen op: ook trokken zy langzaem achteruit, naer mate de keizerlyken in Piëmont drongen, dusdanig dat zy ten laetste deze streek alsmede Savoyë geruimd en, als het ware, den weg naer Frankryk voor Karel geopend hadden. De keizer had inderdaed besloten den kryg aen deze zyde der Alpen te voeren en leidde, den 25 July, zyne magt over de Var(1), zonder ernstigen tegenstand te ontmoeten(2), Geen wonder. Koning Frans had geteld op de medehulp der protestantsche vorsten van Duitschland, maer die zagen niet om; en wat zyn engelschen bondgenoot Hendrik VIII betrof, hy vierde in dat oogenblik zyn derde huwelyk(3) met Joanna Seymour, na dier voorgangster het hoofd te hebben doen afhouwen(4), en had derhalve geenen tyd of gee-

nen lust om zich met iets anders te bemoeijen(1).

Frans I moest dus alleen den last dragen; maer wat deed hy? In stede van met Karel in het strydperk te treden en 't pleit door een tweegevecht te beslissen, gelyk hem aengeboden was; of van in het open veld legers tegen legers te stellen, volgde hy dit mael een ander krygsplan. Namelyk hy beval heel de zuidelyke landstreek of Provence, langs waer de keizer verwacht werd, aen de verwoesting prys te geven, de steden te ruimen, hare vesten te slechten, de akkers plat te scheren, de ovens in te slaen, de putten te dempen, de wind en watermolens te vernielen, de dorpelingen naer het binnenland te zenden: kortom hy bereidde den vyand eene woesteny, gelyk dry eeuwen later de Russen gedaen hebben in 1812. Slechts twee steden, Arles en Marseille, werden voorzien van eene goede bezetting(2); onder de muren van

Avignon, benoorden eerstgenoemde plaets, deed hy een kamp opslaen en versterken onder het bevel van den maerschalk de Montmorency, terwryl hooger op, naby Valence, de koning zelf een ander kamp maekte, blyvende aldus meester van den loop der Rhône(1).

Weldra was Karel te Aix en Provenee(2), dat by ledig vond van lyftogt zoo wel als van menschen(3). Hy meende dan aenstonds naer het kamp van Avignon te trekken, om dit te verkrachten; doch zulks werd hem ontraden door zyne beste officieren die het hadden gaen bezigtigen en al te wel versterkt gevonden. Daer bleef niet over dan het beleg van Arles en Marseille te ondernemen, wat eerstdaegs geschiedde, met des te meer reden, dewyl Andreas Doria, uit Italië gekomen met eene sterke krygsvloot, reeds Toulon had vermeesterd en levensmiddelen meêbragt, ofschoon in geene

genoegzame hoeveelheid voor een talryk leger(1).

Terwyl dit in het Zuiden gebeurde, was tevens de kryg aen 't woeden in het Noorden van Frankryk. Al vroeg reeds had onze landvoogdes bevel gekregen van de grenssteden te voorzien, en tevens een magtig leger samen te stellen om in Picardyë te vallen. Te dien einde zond de keizer eene somme van vierhonderd duizend Carolus-gulden, waerby 's lands adel tweehonderd vyftig duizend dukaten voegde, en Antwerpen honderd duizend gulden, beide op leening. Hiermede, en met hetgeen de verkoop van een gedeelte der vorstelyke renten en domeinen opbragt, verzamelde men eene krygsmagt van twintig duizend voetknechten en vyf duizend ruiters, onder het bevel der graven van Nassau en van Roeulx. Het leger was gereed omstreeks half Juny, en trok weldra Frankryk in, terwyl Maria de Staten te Brussel byeenriep om eene nieuwe hulp te verzoeken tot onderhoud der troepen(2). De koningin had groote moeite om de toestemming der provinciën te verwerven,

vooral die der Gentsche gedeputeerden, welke zich byzonder halsstarrig toonden(1).

Intusschen was de graef van Nassau in Vermandois(2) gerukt, en de graef van Roeulx in Picardyë. De gouvernante zond hun eerlang nog nieuwe hulpbenden, onder het bevel des hertogs van Aerschot, met ernstige aenbeveling van door te werken, en liever een grooten veldslag te leveren, dan tyd te verliezen met het belegeren van steden(3). De vorstin had volkomen gelyk; maer Frans I volgde hier hetzelfde krygsplan als in Provence, willende dat men de sterke steden wel bezet hielde, en voorts goede standpunten koze om den vyand tegen te houden, doch zonder alles in eens te wagen aen de weifelende kans van een afdoenden slag. Onze legerhoofden waren dus wel

genoodzaekt den weg open te maken door het veroveren van steden, en werden aldra meester van eenige kleine plaetsen of sloten; maer zy deden verloren arbeid op St. Quentin, waer zy niet in geraekten. Van daer trokken zy dan met volle magt naer Peronne dat den naem had van onwinbaer te wezen. En inderdaed, Nassau verspilde er vruchteloos al zyne krachten aen: beschietingen, bestormingen, ondermyningen, alles werd beproefd, doch telkens verydeld of afgekeerd, dusdanig dat eindelyk, na veel volks verloren te hebben, de beide graven het moesten opgeven. Den 8 September verlieten zy de stad en weken, Nassau naer Atrecht, de graef van Roeulx naer, het Kameryksche, de hertog van Aerschot naer Henegau(1).

De uitslag in Provence was niet gunstiger: buikloop, pestkoortsen, gebrek aen levensbehoeften en dagelyksche gevechten of schermutselingen hadden, in twee maenden tyds, het keizerlyk leger dusdanig gedund, dat Karel het beleg van Arles en van Marseille moest laten

steken, als hy werkelyk deed den 11 September, zendende het overschot zyner benden terug naer Italië(1).

De krygstogt van 1536, waer onze vorst zoo veel goeds van verwacht had, liep dus vry deerlyk voor hem af: ook was hy er zoodanig om misnoegd en, men mag het zeggen, zoo door verootmoedigd, dat hy eerlang scheep ging op de vloot van Doria en naer Spanje voer, waer hy den 6 December te Barcelona behouden aenkwam(2).

Het spreekt van zelf dat Frans I, van zynen kant, het hoofd nu weêr in de lucht stak. Hy niet, neen, maer zyn zwager had den Kamerykschen vrede geschonden: derhalve was deze niet meer verpligtend voor hem, en hy mogt weêrnemen wat, door dien vrede, aen den schender afgestaen was geworden. Op dien titel, of zeggen wy op dat valsch voorwendsel, deed dan de koning zyne

leenheerlyke regten op Vlaenderen en Artois herleven, ja meer: na eenen wapenbode op de grenzen van Picardyë te hebben gezonden en, volgens het oude formulier, Karel van Oostenryk te hebben gedagvaerd om, binnen een bepaelden tyd, zich te komen verantwoorden, riep hy, de tyd verstreken zynde, het Parlement byeen, dat onzen vorst schuldig aen ontrouw en eedbreuk, vervallen van zyne leenen, en de twee graefschappen verbeurd verklaerde ten voordeele der fransche kroon(1).

Ten gevolge van deze sententie moest men zich hier te lande verwachten aen een nieuwen inval der Franschen, en dienden er spoedige maatregelen genomen te worden om dien af te keeren. Den 24 Maert waren de Staten te Brussel vergaderd. Een van Maria's raedslieden gaf kennis van geheel den toestand der zaken, en vroeg, in haren en in 's keizers naem, eene nieuwe hulp van twee honderd duizend Carolus-gulden, maendelyks op te brengen gedurende een half jaer, tot onderhoud eens legers van dertig duizend man. Hy voegde er te regt by dat, zonder de medewerking der pro-

vinciën, er geen middel ware om het land te redden(1). Iedereen begreep de dringende noodwendigheid van opofferingen te doen: ook toonden zich de provinciën zeer gewillig om haer aendeel in de bede te dragen. Brabant belastte zich met het derde der gevraegde hulpsom; een ander derde werd toegestemd door dry der vier Leden of Kwartieren van Vlaenderen, t.w. Yperen, Brugge en het Vrye(2), en het overige werd verdeeld tusschen de andere gewesten, naer elks vermogen. De Gentenaers alleen waren niet over te halen(3). Zy wilden ja manschap leveren by transport(4) uit

de verschillende plaetsen van hun kwartier, en die op hunne kosten naer het leger zenden, maer hulpgelden niet(1): daer hadden de dry leden der stad(2), ten Collatie-Zolder(3) vergaderd, zich tegen verzet, en hun besluit stond vast(4).

De gouvernante, na hare reserven gemaekt te hebben(5), nam dit voorstel aen by acte van 24 April(6); want daer was geen uitstellen aen de zack: de Franschen hadden reeds de vyandlykheden begonnen, zynde sedert de maend te voren in het Atrechtsche gevallen(7), alwaer zy zoo grooten voortgang maekten dat, vóór het einde

van April, zy tot Merville op de Ley(1) gekomen waren, doch werden daer gestuit door den graef van Roeulx(2). Deze krygsvoogd had vier duizend man onder zyn bevel, waermede hy den vyand belette de rivier over te gaen en in Westvlaenderen te rukken; maer nu werd hy haest versterkt door de Yperlingen, door de bezetting van Valencyn die uit vyf duizend Duitschers bestond, en door andere benden van uit het binnenland toegesneld. Aldra keerde dan ook de kans, des te eerder zelfs, daer koning Frans I raedzaem vond van de verovering der Nederlanden af te zien om al zyne magt tegen Italië te gebruiken, hebbende reeds, tot zyne eeuwige schande, een heimelyk verbond gesloten met den vyand van het Christendom, Soliman II, om aen gene zyde der Alpen en in Sicielje samen te werken tegen den keizer(3).

Het duerde niet lang of de Franschen, door den honger gepraemd, trokken achteruit, terwyl onze legers, nu magtig geworden, op hunne beurt de grenzen overstapten, de verloren plaetsen weêr innamen, en vervolgens te Atrecht zich gingen hereenigen om, van daer uit, nieuwe veroveringen te beproeven, gelyk zy er werkelyk deden in den loop van Mei en Juny(1).

Alles ging dus voorspoedig genoeg; doch niet te min had de landvoogdes, den zwaren last des oorlogs beproevende, en afgeschrikt door de groote kosten(2), al haren yver besteed om, het zy den vrede, het zy eene wapenschorsing te bekomen, handelende daerover met hare eigen zuster de koningin van Frankryk, welke Maria zoo wel in de hand werkte, dat er inderdaed den 30 July, te

Bomy by Teruanen, een bestand van tien maenden gesloten werd tusschen Frankryk en onze provinciën(1).

Kort te voren was Barbarossa, met eene vloot van zeventig schepen op de kusten van Otrante(2) gevallen, en had daer ysselyke verwoestingen aengerigt, terwyl Soliman II, in dezelfde buert het eiland Corfou(3) aenrandde. 't Is waer, Andreas Doria kwam met zeemagt den eerstgenoemden bandiet daer verjagen; doch keizer Karel voelde niet te min dat hy het met moeite gelykelyk tegen de Turken en de Franschen in Italië zou uitgehouden hebben. Gelukkiglyk was Frans I ook niet goed gesteld om ginder in 't zuiden krachtdadiglyk door te werken en, volgens zyn voornemen, het Meilandsche te overvallen. Daer bleef dus gelegen-

heid voor beider vrienden om hen tot vrede aen te manen, inzonderheid voor den Paus, die werkelyk by onzen vorst daerop aendrong, hem onder het oog brengende hoe noodlottig zyn twist met den koning van Frankryk wezen zou voor geheel de Christenheid(1). Geen van twee dorst de verantwoordelykheid opladen van Italië te hebben prys gegeven aen de woede der ongeloovigen. Zy lieten zich dan gezeggen, en sloten, door hunne afgeveerdigden, den 16 November 1557, te Monçon in Spanje(2), een bestand van dry maenden(3). Sedert werden er nog, over en weêr, voorstellen gedaen(4) en de wapenschorsing verlengd tot den 1 Juny 1538(5), maer tot vrede kwam het niet. Het eenigste wat het hoofd der Kerk, zoo door brieven als door gesprekken met de beide vorsten,

verkreeg was, dat zy, den 18^den der pasgenoemde maend, te Nice(1) een nieuw bestand sloten, dit mael van tien jaren(2), zoodat het op zekere wyze voor eenen vrede gelden kon, ook ten aanzien onzer provinciën welke, door bygevoegde artikelen, in het verdrag begrepen werden(3).

Eenige dagen later, namelyk den 30 Juny, stierf Karel van Egmont te Arnhem, in den ouderdom van nagenoeg 71 jaren(4). Deze krygszuchtige vorst had zich zoo min gehouden aen den vrede van 1528(5) als aen alle vorige verdragen: in tegendeel, naer mate zyne levensjaren klommen, was hy nog meer verbitterd geworden op het huis van Oostenryk en had, in verschillende omstandigheden, nu opentlyk, dan bedektelyk, party genomen voor Frans I in diens twisten met den keizer. Eindelyk, geene kinderen hebbende uit zynen echt met Isabelle des hertogs dochter van Brunswyk-

Luneburg(1), had hy 's lands Staten, in 1537, te Nymegen byeen geroepen, en hun het voornemen bekend gemaekt van koning Frans I tot zynen erfgenaem aen te stellen(2), met verzoek van hem vooraf reeds tot heer der landen te erkennen, en hem in die hoedanigheid hulde te doen(3). Dit voorstel verbaesde de afgeveerdigden, als kunnende niet uitleiden dan op een nieuwen en langdurigen kryg. Weldra staken edelen en steden de hoofden byeen, om zelf des vorsten opvolging te regelen. Diens naeste erfgenaem was zyn neef Antonis, zoon van hertog René van Lorreynen en van Philippine van Egmont, Karels zuster(4). Antonis,

reeds in gevorderden ouderdom(1), had eenen zoon Frans genaemd, wien men de Geldersche erfenis wel zou hebben toegekend; maer behalve dat zyn vader in vriendschap leefde met den keizer(2), scheen Lorreynen, waer Frans opvolgen moest, te verre verwyderd om daer te kunnen steun vinden. De Gelderschen zochten eenen vorst die hen beter beschermen kon, en kozen Willem des hertogs zoon van Kleef en Gulik, hun naesten buerman, die uit hetzelfde huis van Egmont stammende aenspraek kon maken op Gelderland(3). Voorts meenden zy dat door een huwelyk tusschen Willem en Antonis dochter, Anna van Lorreynen, iedereen te zullen te vrede stellen(4).

Dit alles was strydig met de vroeger gemaekte akkoorden en verdragen; maer Karels onderdanen wisten dat niet of wilden het niet weten, en dwongen, als 't ware, hunnen vorst om Willem van Kleef tot zynen opvolger te erkennen. Zy deden meer: uit vrees dat Karel nog van gedacht veranderen mogt, stelden zy van stonden af de landen onder de voogdy der Klevenaers, vader en zoon, welke laetste aldra in de voornaemste steden den eed van getrouwigheid af kwam nemen, terwyl hertog Karel het bestier moest laten varen en genoegen hebben met eene ryke jaerwedde.

Deze zonderlinge schikkingen werden doorgedreven in het begin van 1538(1), maer griefden den ouden vorst zoodanig dat hy, als gezegd is, in den zomer overleed.

De koningin Maria had tot dan niet gewacht om haers broeders regten en belangen yverig voor te staen. Thans raedde zy hem er in tyds met de wapens tusschen te komen en Willem van Kleef te beletten de vervallen landen tot zich te trekken(2).

Doch Karel, die maer pas met koning Frans verdragen, en van hem de verzekering ontvangen had dat hy zich met de Geldersche zaken niet bemoeijen zou ten ware in zyns zwagers voordeel, had geenen lust om aenstonds een nieuwen kryg aen te vangen voor een domein dat hy meende, door het enkel bewys zyner regten en zonder geweld, hem te zullen in de hand komen. Hy vreesde daerenboven een nieuwen inval der Turken in Hongaryë, terwyl de toestand van Duitschland hem al mede bekommerde, en er tevens krachtige middelen dienden aengewend te worden om de openbare rust in onze provinciën te handhaven.

Hier te lande heerschte, mag men zeggen, eene algemeene misnoegdheid, grootendeels veroorzaekt door de zware lasten die op den burger drukten, maer inzonderheid gevoed door het oproerig voorbeeld van Gent in het stuk der gevraegde hulpgelden. De koningin had, by brieven van 16 Juny 1537, aen die stedelingen voorgesteld de helft te betalen van hun aendeel in de hoofdsom(1), ver-

klarende dat zy zich daermede vergenoegen zou; maer de Gentenaers bleven weigerig, en verboden zelfs aen de steden en kasselryen, tot het kwartier van Gent behoorende, haer eigen aendeel op te brengen, waer anders sommigen zich toe genegen toonden(1). Hierop volgden nog nieuwe onderhandelingen en vermaningen(2), doch alles te vergeefs: Gent wilde niet bukken, zoodat de landvoogdes, geduld verliezende, eerlang bevel gaf van de aenzienlyke Gentenaers die zich te Brussel, te Antwerpen en elders bevonden, aen te houden en, by wyze van pandslieden, in hechtenis te stellen, tot dat de wrevelige stad zich zou onderworpen hebben aen hetgeen door de dry andere Leden van Vlaenderen toegestemd was geworden(3). Zulks

was olie in 't vuer gegoten. Die van Gent protesteerden tegen deze feitelykheid, houdende staen dat, volgens het privilegie van wylen vrouw Maria, zy zonder eigen inwilliging niet konden belast worden(1), en hare Majesteit verzoekende de gevangenen los te laten en alle verdere executiën te staken. Met dit vertoog(2) zonden zy hunnen pensionnaris Lieven Blomme naer Brussel, die daarenboven last had aen de koningin te zeggen dat, in alle geval, zy voornemens waren een gezantschap naer Spanje af te veerdigen, om den keizer zelf te spreken. Maria's antwoord luidde dat, voor hetgeen hunne privilegiën aenging, zy zich mogten vervoegen by den Priveën Raed of by den Grooten Raed van Mechelen, en wat de bezending tot den keizer raekte, daer was zy niet tegen(3).

Intusschen gaf de koningin kennis van het gebeurde aen haren broeder(1), die zich zeer gebelgd toonde wegens den moedwil der Gentenaers. By gesloten brieven van 31 January 1538(2) beval hy hun uitdrukkelyk de penningen op te brengen waer zy meê belast waren, zoo nogtans dat zy hun appel vervoorderen mogten voor den Grooten Raed, en indien deze hunne eischen gegrond vond, zoo zouden de gestorte gelden wedergegeven worden(3). Sedert zond Karel hun nog een' zyner raedslieden, heer Lodewyk Van Schore(4) die

den 25 April zich naer Gent begaf, en aldaer de Schepenen beider Banken(1) de les nog eens wel voorlas(2), doch zonder daer iets meê te winnen. De Gentenaers bleven by hun stuk en wilden niet buigen, noch zelfs hunne zaek laten pleiten voor den Grooten Raed, omdat zy daer niets goeds van te verwachten hadden, zynde reeds hun beroep op den keizer door dat geregtshof onwettig verklaerd geweest(3).

De zaek sleepte aldus voort, en de hoofden verwarmden allengskens, zoodanig dat er te Gent oproerige woorden gehoord en valsche geruchten verspreid werden(4), toen eindelyk het tienjarig bestand van 18 Juny(5) de landvoogdes kwam

ontslaen van verdere krygsbeslommeringen, en toeliet al hare aendacht op de inwendige belangen te vestigen. Na met hare raedslieden te hebben gesproken, gaf zy, den 25 September, andermael bevel aen de inwoonders van het kwartier van Gent hunne aendeelen zonder uitstel te betalen, terwyl zy deurwaerders zond in de verschillende streken, in de landen van Aelst, van Waes, van Dendermonde, in de Vier-Ambachten, enz. om de penningen te innen, en de moedwilligen gevangen te zetten(1), van al hetwelk zy tevens kennis gaf aen de keizerlyke ambtenaren, in die plaetsen woonachtig, om hunne medewerking te vorderen(2). Al wederom te vergeefs: daer waren er wel eenigen die van den nood een deugd maekten; doch verre weg de meesten hielden zich aen het verbod der hoofdstad, en de landlieden, om zich aen den dwang te onttrekken, namen in menigte de wyk naer Gent, waer zy bescherming vonden ja,

maer ook de driften al meer en meer ontstaken(1).

In de eerste dagen van October vertrok de gouvernante naer Kameryk(2), om hare zuster de koningin Eleonora te bezoeken. Gedurende hare afwezigheid, vernam zy(3) dat de Gentenaers zich bereidden om haer een talryk gezantschap te zenden(4), ten einde een nieuwen uitstel te vragen; maer de vorstin deed zulks verbieden. Zy vreesde dat de wrevelige burgers, eens in of tegen Frankryk zynde, den koning op hunne hand zouden zoeken te brengen(5) of, erger nog, gelyk hier en daer de spraek moet gegaen hebben, dat zy hunne stad, ja geheel Vlaenderen onder de heerschappy van Frans I zouden beproeven te brengen(6).

Het Gentsch gezantschap moest dan wachten tot dat de Gouvernante van de reis wederkeerde, en ging haer te gemoet tot Beaumont in 't Henegauwsche(1), alwaer het ontvangen werd en een nieuw rekwest indiende de koningin verzoekende alle executie te staken, tot dat haer keizerlyke broeder naer deze landen kwame(2). Hierop volgde, den 7 November, een weigerig antwoord van Maria's wege, die zeide dat zy gehoorzamen moest aen 's keizers bevelen, en dat zy dezelfde gehoorzaemheid

ook van de onderdanen verwachtte(1). Meteen zond zy weder regtsdienaers om de penningen of, gelyk men zeide, de setting af te dwingen; maer wanneer de deurwaerders zich vertoonden op het grondgebied van den Oudenburg(2), kregen zy verbod van de Schepenen daer eenigen dwang te gebruiken(3).

Men ziet, het moest bersten of buigen. Hier en daer werden er reeds gewelddadigheden gepleegd tegen de ambtenaers, waer dan ook weêr lyfstraffen op volgden; doch met dat alles verslimmerden dagelyks de omstandigheden en groeide de algemeene misnoegdheid.

Evenwel bereikte men, zonder groote onlusten, den zomer van 1539, toen de Gentsche overheid, den 7 July, de Collatie byeenriep, om te voorzien in de schulden der stad(4) en, te dien einde, de

accynzen naer gewoonte te verpachten. De burgery, of het eerste stedelyk lid, had daer genoegen meê(1); maer de twee andere leden, de ambachten en de Weverië(2), wilden nergens van hooren voor aleer men voldaen hadde aen hunne vroegere eischen. Voorts wilden zy dat de buitenlieden beschermd wierden tegen den dwang der geld-invorderaers, alsmede dat de privilegiën der stad door den druk gemeen gemaekt, en dat de fransche stukken, onder anderen de vrede van Cadzant(3), in plat vlaemsch vertaeld wierden, opdat iedereen die zou kunnen lezen en hunnen inhoud verstaen(4).

Daer liepen kwade geruchten dat ontrouwe overheidspersoonen het dusgenaemd Secreet(5) ver-

kracht en daer oorkonden uit gestolen of vervalscht hadden, een feit dat, hoe onwaerschynlyk ook in zich zelven, algemeen geloof vond. Geen wonder derhalve dat de Collatie in eene volgende vergadering, gehouden den 23 July, het besluit nam van alle de privilegiën uit het Secreet te halen en van woord tot woord te doen voorlezen gelyk, in 1436, de Bruggelingen gedaen hadden(1). Zulks geschiedde en duerde vry lang. De oude papieren of liever perkamenten kwamen voor den dag, en werden vergeleken met een vroeger opgesteld en inventaris. Een enkel, meende men, ontbrak: het was een zoogezegd voormalig charter, by overle-

vering gekend onder den naem van den koop van Vlaenderen, volgens hetwelk een zekere graef van vroegeren tyd(1), in Holland met de teerlingen spelende, zyn land verdobbeld had; maer een Gentsch burger uit het huis van Borluut(2) had, met de hulp zyner stadgenooten, den vorst in staet gesteld om het graefschap weêr in te koopen, op de enkele conditie dat voortaen de Gentenaers niet meer zouden kunnen belast worden dan met hunne toestemming(3). Dit privilegie was door den graef ingewilligd en ja door het Parlement van Parys bevestigd(4): zulks had Simon Borluut, toen ter tyd advokaet by den Raed van Vlaenderen, van zyne voorouders hooren zeggen, en droeg daer roem op. 't Is waer, niemand ter wereld had ooit dat privilegie gezien; de inventaris vertoonde er

geen spoor van, en alle wyze lieden hielden het voor een louter verdichtsel, gelyk het inderdaed was(1). Maer de menigte dacht er anders over: zy twyfelde niet of het privilegie was echt en, vond men 't niet in de yzeren kist, zoo moest het er uit gestolen zyn geworden, gelyk er ook al snoode handen den vrede van Cadzant veranderd en verdraeid hadden, want daer las men niet meer in wat er zeker oorspronkelyk moest in gestaen hebben. Aldus redeneerde het volk. Het kwam er dan maer op aen om den dief te vinden, en dit kostte geene groote moeite. De spraek ging dat Reinier van Huffel en Lieven Pyn, toen zy in 1536, de een Deken van der Weveriën, de ander Heuverdeken waren(2), het Secreet heimelyk hadden opengemaekt. Men noemde zelfs zekeren Pieter de Vocht, filius meester Andries der stede smet, die verklaerde dat hy in opgemeld jaer uut laste ende by bevele van meester Philips van de Kethulle(3), in dien tijt voorscepene vander kuere(4) een slot van-

den Secrete int Belfroot afgesmeten had(1). Inderdaed, de bovengezegde van Huffel, bewaerder van een der sleutels, had den zynen verloren, en was genoodzaekt geweest een anderen te doen maken. Om den nieuwen te passen, was hy met den Groot-Baljuw(2) en met den Heuverdeken Lieven Pyn, des nachts, naer het Secreet gegaen; doch men raekte er niet in, en de bygeroepen smidsknaep moest een der paddesloten afslaen om sleutel en slot overeen te brengen. Dit alles was verrigt geweest volgens luid der oude reglementen: ook had er in dat oogenblik haen noch hen naer gekraeid. Maer nu dat men den koop van Vlaenderen voor ontfutseld hield, werd het ding opgehaeld, en het gemeen was verzekerd dat de beide dekens den diefstal begaen hadden(3).