Onder de groene linde. Verhalende liederen uit de mondelinge overlevering. Deel 2. Liederen over ontluikende liefde, werving, vrijage en zwangerschap
(1989)–A.J. Dekker, Marie van Dijk, Ernst Heins, Henk Kuijer–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 229]
| ||||||||||||||||||||||||
36
| ||||||||||||||||||||||||
ToelichtingIn de zeventiende en achttiende eeuw moeten er volgens Dekker en van de Pol (1981) heel wat meisjes en vrouwen zijn geweest die rok en keurslijf inwisselden voor een broek met toebehoren om dienst te kunnen nemen in leger of vloot; de bijna honderd vrouwen uit de Lage Landen die dit meestal zonder succes hebben geprobeerd en om die reden door genoemde onderzoekers uit de archieven konden worden opgediept, werden door hen dan ook aangeduid als ‘het topje van de ijsberg’. Dat het destijds internationale fenomeen tot de verbeelding sprak en de pennen op papier bracht (en nog steeds brengt) moge blijken uit de vele romans, verhalen en liederen die in de loop der tijden over dit onderwerp zijn gemaakt, en in het bijzonder uit de populariteit van het lied waarom het hier gaat, dat van het loze (ondeugende, zich vervelende) meisje, waarvan de oudste tot nu toe bekende versie dateert uit ca. 1775. Zo'n honderd jaar nadien, in 1875, publiceerde Marius A. Brandts Buys de eerste vijf strofen in Liedjes van en voor Neerlands volk waarbij hij onder meer opmerkte: Dit liedje schijnt bijzonder bemind te zijn geweest, getuige de rijkdom in wijzen. Meerdere coupletten als de hier medegedeelde heb ik niet kunnen machtig worden, behalve een tweetal, dat ik heb moeten weglaten, daar ze door eene ruwe woordenkeus ongeschikt waren om zelfs in een bundeltje ‘Van en Voor Neerlands Volk’ opgenomen te worden. Door ruwheid toch zullen wij zoomin ons schoonheidsgevoel kunnen aankweken als onze kracht bevorderen. | ||||||||||||||||||||||||
[pagina 230]
| ||||||||||||||||||||||||
Voor degenen die zich destijds de bundel van Brandts Buys niet konden permitteren bestonden er overigens veel goedkoper uitgevoerde boekjes als Het vrolijke Bleekersmeisje of De Geldersche Nachtegaal waarin het ‘Meisje loos’ met twaalf al dan niet ruwe strofen was vertegenwoordigd. Dat het lied niet alleen ‘bijzonder bemind’ was geweest maar nog steeds geliefd was en dat voorlopig ook zou blijven, bewijzen de meer dan tien melodieën (uit literatuur en opnamen) waarop het kan worden gezongen en ook de uiteenlopende manieren waarop er gebruik van werd en wordt gemaakt: springliedje, gezelschapslied, schoollied, arbeidslied in het algemeen en zeemans- of matrozenlied (ballast- en gangspilliedje) in het bijzonder. Kenmerkend voor de manier van zingen van dit laatste was een voorzanger die in het ritme waarop het werk moest worden uitgevoerd telkens een tekstregel zong, waarop de werkers in koor het refrein aanhieven, bij het ‘Meisje loos’ variërend van o Isabee (Davids), o rendoree (Brandts Buys) en rendowee, rendo (mw. Rümke-Bakker) tot hoera mijn boy (Kunst), hoera en hoera en hoera (Jan Eennenaam), gabrioos (Brandts Buys) of zo is het leven van een matroos (mw. Hogendorf-Dijkstra). | ||||||||||||||||||||||||
[pagina 231]
| ||||||||||||||||||||||||
 2
Zij nam dienst voor zeven jaar
Omdat zij vreesde, omdat zij vreesde,
Zij nam dienst voor zeven jaar
Omdat zij vreesde voor geen gevaar.
3
Zij nam mee haar kist aan boord
Gelijk ook een jongen, gelijk ook een jongen,
Zij nam mee haar kist aan boord
Gelijk ook een jonge matroos behoort.
4
Zij moest klimmen in de mast,
Maken de zeilen, maken de zeilen,
Zij moest klimmen in de mast,
Maken de zeilen met touwtjes vast.
5
Maar bij storm en tegenweer
Sloegen de zeilen, sloegen de zeilen,
Maar bij storm en tegenweer
Sloegen de zeilen van boven neer.
6
Zij moest komen in de kajuit
Voor een pak ransel, voor een pak ransel,
Zij moest komen in de kajuit
Trekken de bovenkleren uit.
7
Zij sprak: Kapteintje, sla mij niet,
Ik ben een meisje, ik ben een meisje.
Zij sprak: Kapteintje, sla mij niet,
Ik ben een meisje, zoals gij ziet.
| ||||||||||||||||||||||||
[pagina 232]
| ||||||||||||||||||||||||
8
Eer het schip nog was aan wal
Had ze een jonge, had ze een jonge,
Eer het schip nog was aan wal
Had ze een jonge matroosje al.
9
Zij sprak: Moeder wees niet boos,
Ik was gaan varen, ik was gaan varen,
Zij sprak: Moeder wees niet boos,
Ik was gaan varen als zeematroos.
10
Van een die mij oprecht bemint
Heb ik dit leven, heb ik dit leven,
Van een die mij oprecht bemint
Heb ik dit allerliefste kind.
11
Maar eer het weder Pinkster is
Word ik zijn vrouwtje, word ik zijn vrouwtje,
Eer het weder Pinkster is
Word ik zijn vrouwtje, ja, gewis.
Jantje de Roo-Niemeyer (1910-1987) in Ter Apel. Ze werd geboren in Valthermond. Ook haar ouders kwamen uit Valthermond. Haar vader werkte in het veen. | ||||||||||||||||||||||||
[pagina 233]
| ||||||||||||||||||||||||
1
Daar 'n was laatst een meisje loos
Die wou gaan varen, die wou gaan varen,
Daar 'n was laatst een meisje loos
Die wou gaan varen voor een matroos.
Bluf, bluf, allemaal bluf,
Wat zou 't leven anders geven,
Bluf, bluf, allemaal bluf,
Zonder bluf is 't leven suf.
Gezongen door Jord Spanjer (1899-1979) te Hoorn (Terschelling). Zie lied 20B voor meer gegevens over de zanger. | ||||||||||||||||||||||||
[pagina 234]
| ||||||||||||||||||||||||
1
Daar was laatst een meisje loos
Van je rabbie dabbie dap,
Zij wou gaan varen, zij wou gaan varen.
Daar was laatst een meisje loos
Die wou gaan varen voor lichtmatroos.
Van je rikkel, van je stikkel
Van je so-do-so, sodelo-do
Hier verkoopt men kandelaars en
Kandelaars en fiemelaars en zie zakke zo.
Trijntje Hittema-de Vet (1884-1964) te Heerhugowaard werd geboren te Warmenhuizen. De door haar gezongen variant kende zij van feestelijke gelegenheden. | ||||||||||||||||||||||||
B. Daar was laatst een meisje loosOpname 8 september 1962 (eerste van de zes opgenomen strofen) 1
Daar was laatst een meisje loos
Die wou gaan varen als jong matroos.
Zo is het leven, zo is het leven,
Zo is het leven van een matroos,
Zo is het leven ja, o ja,
Zo is het leven ja, o ja,
Zo is het leven als jong matroos.
| ||||||||||||||||||||||||
[pagina 235]
| ||||||||||||||||||||||||
Anna Petronella Hogendorf-Dijkstra. Zie voor haar persoonlijke gegevens lied 5A. | ||||||||||||||||||||||||
B′. Er was laatst een meisje loosOpname 29 oktober 1959 (eerste van de vier opgenomen strofen) 1
Er was laatst een meisje loos
Hoera en hoera en hoera,
Er was laatst een meisje loos
En die wou er gaan varen als zeematroos.
En 't is me leven, en 't is me leven
Om te varen als zeematroos.
Gezongen door Jan Eennenaam te Vlissingen. | ||||||||||||||||||||||||
[pagina 236]
| ||||||||||||||||||||||||
 En daar was eens een meisje loos
Rendowee rendo
En die wou gaan varen als een matroos
Rendowee rendo
Nelly Catharina Rümke-Bakker werd geboren in Goederede. Omstreeks 1890 verhuisde het gezin Bakker naar Broek in Waterland waar haar vader (de volkskundige C. Bakker) huisarts werd. In 1908 ging ze medicijnen studeren. Later werd ze arts. Tot aan haar huwelijk heeft ze in Broek in Waterland gewoond. In de jaren zeventig heeft ze haar herinneringen over haar jeugd in dit dorp uitvoerig beschreven. Tijdens een gesprek op 14 december 1966 over de volkskundige activiteiten van haar vader en over de muzikanten in Broek in Waterland zong ze voor ons enkele liederen waaronder het bovenstaande. Het ‘Rendo(wee)’ uit voorbeeld C komen we, met de bijbehorende melodiewendingen, tegen als eigennaam in de Engelse shanty (=zeemans-werklied) ‘Rubin Ranzo’:  Hur - ra for Ru - bin Ran - zo, Ran - zo boys
Ran - zo. Hur - ra for Ru - bin Ran - zo.
Ran - zo boys Ran - zo.
| ||||||||||||||||||||||||
Data en plaatsen van opname
| ||||||||||||||||||||||||
[pagina 237]
| ||||||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||||||
Vermeldingen/LiteratuurBartelink 1967, 140-141; Blyau/Tasseel 1962, 282-283; Brandts Buys 1875, [70-72]; Daan 1950, 334-335; Davids 1980, 92-93; Dekker/Pol 1981; Duyse 1903, II, 1021-1023; Haan 1968, 149-150, 191; Kunst 1951, 159-162; Pool 1918, 70-72; Wortel 1987, 82-87, 123-125; Wouters 1943, 21-23. Ga naar eind1. |
|
