Algemeen letterkundig lexicon

chronogram

Etym: Gr. chronos = tijd; gramma = opschrift; vandaar jaartalvers.

Gelegenheidsgedicht waarin de letters die in het Latijn getalwaarde hebben (M, D, C, L, X, V en I) in kapitaal staan en bij elkaar opgeteld het jaartal opleveren waarin de gebeurtenis waarover het vers gaat, heeft plaatsgevonden. Wanneer het chronogram slechts één regel telt, noemt men dat een chronostichon, bij twee regels een chronodistichon. Andere termen voor chronogram zijn carnatioen, incarnatie, jaartalvers of tijdvers.

Er bestaan chronogrammen over Mozart, Vondel en Michiel de Ruyter, maar ook over een stad als Maastricht. Een belangrijke verzameling chronogrammen werd aangelegd door J. Hilton in Chronograms: 5000 and more in number, excerpted out of various authors and collected at many places (3 dln, 1882-1895).

Lit: F. Lulofs, ‘Hoeveel zijn twe iden?’ in Nieuwe Taalgids 66 (1973), p. 24-29 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 2 (1994), kol. 222-224 • V. Marschal, Das Chronogram: eine Studie zu Formen und Funktionen einer literarischen Kunstform (1997) • B. Grothues, Het fenomeen chronogram (2005²).

chronodistichon

chronologische vertelwijze