achronie

Etym: Gr. a-chronos = zonder tijd.

Een gebeurtenis of een tekstpassage die we niet precies kunnen dateren binnen de chronologie van een verhaal. Een achronie doet de tekst schijnbaar afwijken van de chronologische vertelwijze, maar het specifieke ervan is dat deze afwijking niet nauwkeurig is vast te stellen in duur (hoe lang?) of richting (toekomst of verleden?). Dit kan gebeuren wegens gebrek aan duidelijke gegevens (bijv. bij formuleringen als ‘nog nooit’, ‘altijd’, enz.) of omdat een reeks gebeurtenissen op grond van niet-chronologische, bijv. ruimtelijke of thematische criteria, achter elkaar worden geplaatst (syllepsis-2). Een achronie kan ook optreden omdat er binnen een retroversie (terugverwijzing, flashback) een anticipatie-1 (toekomstverwijzing, flashforward) aangetroffen wordt, of omgekeerd, zodat het moeilijk te bepalen wordt hoe deze verhaalelementen zich verhouden tot de chronologie van het vertelde. Wanneer bijv. binnen een chronologisch verteld verhaal de mededeling gedaan wordt: ‘Toen wij met vakantie in Frankrijk waren, spraken we af om te gaan verhuizen’, dan is er sprake van een toekomstverwijzing binnen een retrospectief geformuleerde mededeling, waarvan niet nauwkeurig is vast te stellen hoe deze zich tot het ‘heden’ verhoudt. Zie ook tijd.

Lit: G. Genette, Tijdsaspecten in de roman (1979) • M. Bal, De theorie van vertellen en verhalen. Inleiding in de narratologie (1990⁵), p. 78-80.