compositie

Etym: Lat. com-ponere = samen-stellen.

Term voor de bouw van een literair (of ook muzikaal, grafisch, beeldend) kunstwerk, met bijzondere aandacht voor de samenstelling of rangschikking van de onderdelen volgens een gekozen ordeningsprincipe. In deze zin is het begrip verwant aan de dispositio uit de retorica. A. Pierson omschrijft compositie als ‘de wijze waarop deelen van een gegeven geheel op elkaar volgen’ (Uit de verspreide geschriften, 1902, p. 300). In de 20^ste-eeuwse literaire kritiek vindt men het begrip ook wel aangeduid met ‘bouw’ of structuur (bijv. S. Vestdijk, De glanzende kiemcel, 1969, p. 144).

Omdat het onderzoek naar de compositie van een kunstwerk in hoge mate afhankelijk is van de interpretatie ervan, is in de moderne literatuurwetenschap het begrip aan kritiek onderhevig geraakt.

Gelet op het element ‘zinsbouw’ is er een zekere verwantschap met het beperkter begrip compositio uit de retorica.

Lit: H. Verdaasdonk. ‘Vormen van literatuurwetenschap’ in Revisor 1 (1974) 8, p. 38-41; 2 (1975) 1, p. 62-68; 2, p. 35-40 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd. 2 (1994), kol. 300-305 • W. Nash & D. Stacey, Creating texts: an introduction to the study of composition (1997) • F. Cairus, Generic composition in Greek and Roman poetry (2007).