debat

Etym: Fr. débat = woordenwisseling, twistgesprek.

Vorm van een dialoog waarbij twee of meer deelnemers uiteenlopende standpunten verdedigen en hun gesprekspartner(s) proberen te overtuigen van hun gelijk. Het genre kent een lange en gevarieerde geschiedenis die al begint in de oudheid, zoals de strijd tussen Aeschylus en Euripides in De kikkers van Aristophanes (ca. 405 v. Chr.) of Aesopus’ fabel over de twist tussen Zomer en Winter (6^de eeuw v. Chr.) waarin de verdedigde principes gepersonifieerd zijn. Bekend zijn ook de middeleeuwse strijdgesprekken, vaak aangeduid als conflictus of  disputatio. De afbakening van debat ten opzichte van de dialoog op grond van het meer uitgesproken polemische karakter (polemiek) is nogal problematisch. Dialogen kunnen op grond van verschil in kennis, in opvattingen of in temperament tot een scherpe confrontatie leiden, waardoor ze een polemisch karakter krijgen.

Openbare debatten worden doorgaans ingeleid en geleid door een voorzitter. Een bekend geworden openbaar literair debat vond plaats onder voorzitterschap van Ischa Meijer in Amsterdam (25 januari 1980) naar aanleiding van Jeroen Brouwers’ De Nieuwe Revisor over ‘de verloedering van de Nederlandse literatuur’. Een bekend Frans literair debat is dat tussen ‘l’académicien’ en ‘le romantique’ waarvoor Stendhal met Racine et Shakespeare (1823-1825) de aanzet gaf en dat tot de doorbraak van de Franse romantiek leidde.

Verwante trefwoorden zijn agoon, jeu-parti, partimen en tenso(n). Zie ook menippeïsche satire.

Lit: G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 2 (1994), kol. 413-423 • P. van der Geer, De kunst van het debat (2002²) • B. Sayhi-Périgot, Dialectique et littérature: les avatars de la dispute entre Moyen Age et Renaissance (2005) • S. Bax, De taak van de schrijver: het poëticale debat in  de Nederlandse literatuur (1968-1985) (2007) • J.J. van Rijn, De eeuw van het debat. De ontwikkeling van het publieke debat in Nederland en Engeland, 1800-1920  (2010).