hermeneutische cirkel

Etym: Gr. hermèneuein = uitleggen, verklaren, vertolken.

Binnen de hermeneutiek bestaat de opvatting dat de interpretatie van een cultuurverschijnsel bijdraagt tot de interpretatie van de cultuur waartoe dat verschijnsel behoort en omgekeerd, dat de interpretatie van de cultuur als geheel bijdraagt aan de interpretatie van dat verschijnsel. Toegepast op teksten betekent dit dat de interpretatie van een deel van de tekst bijdraagt tot de verklaring van de gehele tekst en de interpretatie van de gehele tekst inzicht geeft in de betekenis van de delen ervan. Deze wisselwerking tussen deel en geheel in de interpretatie wordt in de hermeneutiek de ‘hermeneutische cirkel’ genoemd. Deze hermeneutische cirkel werd sinds de 19^de eeuw (Dilthey, Spitzer) inherent geacht aan de Verstehensoperatie en niet gezien als een vicieuze cirkel, maar als typerend voor en de enige manier waarop kennis omtrent cultuurverschijnselen te verwerven valt.

In de laatste decennia van de 20^ste eeuw is erop gewezen dat de hermeneutische cirkel tot subjectiviteit leidt en als onwetenschappelijk beoordeeld moet worden.

Lit: L. Spitzer, Linguistics and literary history (1967²) • J.J. Oversteegen, ‘Hermeneutiek’ in Lampas 4 (1971), p. 132-146 • W. Stegmüller, ‘Der sogenannte Zirkel des Verstehens’ in Natur und Geschichte 10 (1974), p. 21-46 • T. Pollmann, ´De hermeneutische cirkel en de cognitieve psychologie´ in Tijdschrift voor literatuurgeschiedenis (1997), p. 14-23.