Algemeen letterkundig lexicon

sage

Etym: Du. Sage = was gesagt wird, wat men zegt; vgl. Ned. zegsel, zeisel en Fr. dit.

Overgeleverde (volks)vertelling, deels gebaseerd op of gerelateerd aan een historische gebeurtenis. In tegenstelling tot de mythe heeft de sage geen religieuze achtergrond; in tegenstelling tot het sprookje wordt ze  ruimtelijk en tijdelijk gesitueerd  en maakt ze meer gebruik van realistische details. Naar gelang van het subgenre heeft ze verschillende functies. Men onderscheidt geestensagen (handelend over aard-, water-, lucht- en vuurgeesten), toversagen (over heksen, tovenaars en toverboeken), duivelssagen (pactsagen, vrijmetselaarssagen, enz.) en historische en verklarende sagen (bijv. waarom de Brusselaars ‘kiekenfretters’ heten).

Veel sagen zijn voorts gegroepeerd rond koningen en helden als Alexander de Grote, Karel de Grote en Barbarossa, of houden zich bezig met afwijkende typen als Blauwbaard en Faust. Aan de helden worden meestal bovenmenselijke eigenschappen toegedicht. Bekend zijn bijv. de Nibelungensagen en de verhalen rond de Zwaanridder.

Tekenend voor de sage is het permanente spanningsveld tussen de wereld op mensenmaat en die der buiten- of bovennatuurlijke krachten (het numinosum). In de conflicten die uit deze tweedimensionaliteit ontstaan, zal de gewone sterveling het onderspit delven. De ondergang  van het hoofdpersonage is verantwoordelijk voor het tragische karakter van de sage. Ook door deze pessimistische grondtoon verschilt ze van het doorgaans optimistischer sprookje, waar het zgn. ‘Märchenglück’ heerst.

Sagen zijn, zowel als sprookjes, interessant materiaal voor het psychoanalytisch onderzoek: vergelijkende studie kan steeds terugkerende motieven aan het licht brengen.  Psychoanalytici menen in de sagen verhulde wensvervullingen van menselijke driften te zien.

Een uitvoerige inventarisatie van de Nederlandse sagen, legenden, sprookjes, mythen enz. is gemaakt door J.W.R. Sinninghe; deze is ondergebracht bij het Provinciaal Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in ’s-Hertogenbosch. In Vlaanderen zijn recent heel wat bloemlezingen van regionale sagen verschenen (o.m. St. Top, Op verhaal komen, 2004).

Voor stadssage, zie urban legend.

Lit: K. Wehrhan, Die Sage (1908) • J.W.R. Sinninghe, Katalog der niederländischen Märchen-, Ursprungssagen-, Sagen- und Legendenvarianten (1943) • W. Peuckert (red.). Sagen und ihre Deutung (1965) • M. Lüthi, Volksmärchen und Volkssage (1966²) • L. Röhrich, Sage (1971², 1966) en Sage und Märchen. Erzählforschung heute (1976) • H.G. Rötzer, Sage (1982) • M. van den Berg, De volkssage in de provincie Antwerpen in de 19de en 20ste eeuw (1993) • T. Dekker, J. van der Kooi & Th. Meder (red.), Van Aladdin tot Zwaan kleef aan. Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties (1997).

saga

salon