tertium comparationis

Etym: Lat. het derde van de vergelijking.

Term op het gebied van de beeldspraak voor het ‘derde’ (cf. etymologie) of de ‘grond’ van een vergelijking, ook wel ‘punctum comparationis’ (Lat. het punt van vergelijking) genoemd. Het gaat om datgene in de metafoor wat gezien kan worden als het punt van overeenstemming tussen het eerste (het beeld) en het tweede punt (het verbeelde). Zo is in de zin ‘een boom van een vent’ bijv. de grootheid, de lengte en de sterkte het tertium comparationis van het beeld (‘boom’) en het verbeelde (‘vent’). Bij sterk poëtische metaforen is dit punt van overeenstemming niet vooraf gegeven maar maakt precies deel uit van de interpretatie van de metaforiek.

In bredere zin vormt het ook de basis voor gelijkenis, parabel, exemplum, fabel, enz. die eveneens op een vorm van analogie-1 zijn gebaseerd.

Zie ook simile.

Lit: J. Pekelder, 'Le tertium comparationis en linguistique contrastive: problèmes et méthodes' in Linguistica Pragensia 20 (2010) 1, p. 22-36.