concatenatio

Etym: Lat. catena = keten.

De concatenatio of aaneenschakeling door herhaling (repetitio, anadiplosis) is een bekend mnemotechnisch middel dat vooral gebruikt werd in de redekunst (retorica) en de poëzie. Het bestond erin de woorden of de gedachte waarop een tekstonderdeel of strofe uitloopt, te hernemen bij het begin van het volgende onderdeel of het eerste vers van de volgende strofe. Zo behoorde de concatenatio tot de vaste techniek van de Noord-Franse trouvères en werd o.m. door de middeleeuwse dichteres Hadewych in haar Strofische gedichten toegepast. De derde strofe van Lied XVII, bijvoorbeeld, eindigt op ‘Hevet die minne dan rouwen’, terwijl de vierde strofe begint met ‘Dat ghetal diere rouwen moet sijn ghesweghen’.

In ruimere zin is de concatenatio een (soms cryptische) vorm van ordening die gedichten in een bundel als schakels van een ketting met elkaar verbindt, zoals bijv. in een sonnettenkrans. Het procedé werd in antieke poëzie systematischer toegepast dan in moderne lyriek.

Lat. synoniem: conexio (verbinding).

Lit: P. Claes, Concatenatio Catulliana: a new reading of the Carmina (2002) • Id., Zwarte Zon (2013), p. 116-125.