epifanie

Etym: Gr. verschijning, openbaring < epi-phainein = (ver)schijnen, tonen.

Term gebruikt door James Joyce in Stephen Hero – de onafgewerkte voorstudie (postuum gepubliceerd 1944) van A Portrait of the Artist as a Young Man (1916) – om te verwijzen naar een intens moment van luciditeit waarbij een diepere betekenis zich plotseling openbaart bij het waarnemen van een triviaal incident. De oorspronkelijke betekenis van de term was religieus: de Epifanie is het Driekoningenfeest (6 januari), waarop men herdenkt hoe de drie koningen in contact komen met het Goddelijke door het aanschouwen van een op zich heel gewoon gegeven (een pasgeborene in een kribbe). Getransponeerd naar een seculiere context, kenmerkt het plotselinge, spirituele en ingrijpende karakter van deze ervaring ook de intense momenten van inzicht en openbaring die op cruciale momenten voorkomen in Joyces œuvre en in heel wat andere literaire teksten.

Lit: M. Beja, Epiphany in the modern novel  (1971) • A. Nichols, The poetics of epiphany (1987) • W. Tigges (red.), Moments of moment: aspects of the literary epiphany (1999) • J. van Halsema, Epifanie. Ogenblikken van verlichting en verschrikking in de Nederlandse letterkunde rond 1900 (2006) • J. Rossen, Epiphanies in literature (2011).