paradigma-3

Etym: Gr. para-deigma = voorbeeld < para-deiknunai = naast elkaar ten toon spreiden, vergelijken.

In de wetenschapskritiek (T.S. Kuhn) wordt de term paradigma gebruikt als een geheel van concepten, methodes en toepassingen die gedeeld worden door een aantal wetenschappers in een bepaalde periode en op een bepaald domein van de wetenschapsbeoefening, waarbij uitgemaakt wordt wat relevant is voor de discipline en wat niet. Een dergelijke fase volgt gewoonlijk op een preparadigmatisch stadium waarin die consensus nog niet bereikt is en allerlei filosofische vragen worden gesteld rond ‘hoe het eigenlijk zou moeten’. Het paradigma gaat zelf aan een periode vooraf waarin bepaalde anomalieën aan het licht komen die de tevoren bereikte consensus doorbreken en zo op hun beurt in een preparadigmatisch stadium kunnen overgaan. Een dergelijke ontwikkelingsschets geldt in strikte zin enkel voor disciplines waar het gebruik van leerboeken en het inoefenen van aangeleerde technieken centraal staan en waar de geschiedenis van het vak grotendeels wordt genegeerd. In overdrachtelijke zin wordt de term ook gehanteerd voor de diverse fasen die in de ontwikkeling van een aantal menswetenschappen onderscheiden kunnen worden op grond van een specifieke vraagstelling over en benadering van het onderzoeksobject. Zo spreekt men in de literatuurstudie bijv. over positivisme, Geistesgeschichte, formalisme, structuralisme, receptieonderzoek, enz. als elkaar opvolgende paradigma’s.

Lit: T.S. Kuhn, The structure of scientific revolutions (1962) • D.W. Fokkema, 'Vergelijkende literatuurwetenschap en het nieuwe paradigma' in Forum der letteren 22 (1981) 2, p. 179-194 • Chr. van Boheemen, ‘Een nieuw paradigma in de literatuurwetenschap?' in De gids 154 (1991) 3, p. 225-245 • H.U. Wehler, Literarische Erzählung oder kritische Analyse (2007) • C. Dilworth, Scientific progress: a study concerning the nature of the relation between successive scientific theories (2007⁴).