psychomachie

Etym: Gr. zielestrijd < psuchè = ziel; machè = strijd.

Middeleeuws episch of romanesk verhaal over een allegorische strijd tussen deugden en gebreken (allegorie). Het prototype hiervoor is het in het Latijn geschreven allegorisch epos Psychomachia van de Spaanse dichter Prudentius (348-begin 5^de eeuw). Hierin leveren de zeven hoofddeugden en de daartegenover staande ondeugden een strijd op leven en dood om de menselijke ziel. De populariteit van dit werk was zo groot dat er meer dan driehonderd handschriften van zijn overgeleverd. Prudentius werd herhaaldelijk nagevolgd, o.m. in de gedichten van de troubadour Marcabru en de Roman de la Rose van Guillaume de Lorris en Jean de Meun.

In de 20^ste-eeuwse literatuurstudie wordt de term psychomachie ook gebruikt ter karakterisering van teksten waarin de grens tussen (verhaal)object en subject (de ziel van het personage) vervaagd is. De hoofdfiguur loopt door een verhaalwereld die eruit ziet alsof hij door de eigen psyche van de protagonist leven ingeblazen krijgt. Hij loopt als het ware rond in de verbeelding of ‘veruiterlijking’ van een eigen zielsconflict. Voorbeelden uit de Nederlandse literatuur zijn De trein der traagheid van Johan Daisne en Archibald Strohalm van Harry Mulisch. Zie ook fantastische literatuur, magisch realisme.

Lit: M. Dupuis, De psyche in de spiegelkamer. Psychomachie in de hedendaagse roman (2000) • M. Zink (ed.), 'Bataille des Vices contre les Vertus' in Oeuvres complètes/Rutebeuf (2001) • N. Laan, ‘Literatuurpsychologie’ in Nederlandse letterkunde 7 (2002), p. 197-206.