malapropisme

Etym: Fr. mal à propos = ongepast.

Naam voor een foutief woordgebruik (paragram) dat bedoeld of onbedoeld grappig is. De term geraakte ingeburgerd via de sprekende naam van een toneelpersonage dat zich vaak aan dergelijke versprekingen schuldig maakt, nl. Mrs Malaprop in The rivals (1775), een komedie van R.B. Sheridan. De vergelijkbare term 'dogberryisme' is afkomstig van het zich eveneens vaak vergissende personage Dogberry uit Shakespeare's Much ado about nothing (1600).

Kenmerkend voor dit type van taalfout is dat de spreker zich belangrijker of geleerder wil voordoen dan hij of zij eigenlijk is, en door de mand valt bij het gebruik van een hoger register of een verfijnder woordenschat dan hij normaal gehanteerd zou hebben. Het malapropisme ontstaat dus eigenlijk uit een onvoldoende copia verborum. Als element van literaire of dramatische karakterisering wijst het doorgaans op een discrepantie tussen intelligentie, opvoeding of sociale afkomst enerzijds en sociale ambitie anderzijds.

George W. Bush werd zodanig berucht omwille van zijn malapropismen (bijv. ‘They misunderestimated me’) dat de term ‘bushism’ ingeburgerd raakte in het Engels. Een Nederlands voorbeeld is: ‘De patiënt kreeg slechts een placenta toegediend’ (voor placebo). Een bundel amusante versprekingen en verschrijvingen, waaronder malapropismen, werd gepubliceerd door het Genootschap Onze Taal onder de titel Een slipje van de sluier (1991).

Lit: Fr. Jansen, ‘Waardoor lijken woorden op elkaar. Een analyse van Nederlandse malapropismen’ in De nieuwe taalgids 88 (1995), p. 397-413.