Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Rijmwoordenboek der Nederduitsche taal (1846)

Informatie terzijde

Titelpagina van Rijmwoordenboek der Nederduitsche taal
Afbeelding van Rijmwoordenboek der Nederduitsche taalToon afbeelding van titelpagina van Rijmwoordenboek der Nederduitsche taal

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (1.58 MB)

ebook (3.26 MB)

XML (1.10 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde

Subgenre

studie
woordenboek / lexicon


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Rijmwoordenboek der Nederduitsche taal

(1846)–Lodewijk Hendrik Delgeur–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Vierde hoofdstuk.
Over stemrust, snede en overloop.

41. Eenige verzen vereischen, voor 's lezers stem, op zekere plaetsen eene verpoozing: deze noemt men stemrust.

42. De achtvoetige trocheën willen deze rust achter den vierden voet:

 
Dael dan neder lieve lente, || schenk aen de aerde uw zegen weêr.

De zevenvoetige iamben insgelyks:

Zy loopen vrolyk naer my toe || met hunne beste waren.

43. Het alexandrynsch vers (zesvoetig iambisch) heeft over het algemeen eene stemrust in het midden, d.i. achter den derden voet. Deze rust is niet slechts volkomen wanneer

[pagina 18]
[p. 18]

zy achter een volkomen woord invalt, maer ook als achter den derden voet eene overschietende lettergreep in de volgende insmelt, zelfs is deze rust aengenaem en schoon:

De morgenwekker kraei || de en Jesus volgling weende.

44. Nogtans is de rust in het midden geene noodzakelyke eigenschap onzer alexandrynen. Om een goed vers daer te stellen, moeten de lange grepen onderling eene zekere betrekking hebben, bestaende in eene gelykheid van klemtoonen. Deze betrekking is niet tusschen die lange, die elkander aenstonds volgen, als die van de eersten en tweeden voet, van den tweeden en derden, enz.; die staen te dicht by een: zy is ook niet tusschen die van den eersten en vierden, van den tweeden en vyfden; die staen te verre van malkander: maer zy springt altyd over den naesten voet heen, en maekt dat de eerste tot den derden voet en de derde tot den vyfden zyn, als de tweede tot den vierden en deze tot den zesden. Zoo dat ons alexandryn niet zoo zeer in zes voeten (illustratie) als in dry dipodien (illustratie) moet verdeeld worden. B.V.

illustratie

of beter trochaïsch gemeten, met een voorslag:

illustratie

 
Gĕve͞insdĕ vri̅́end | schăp īs eĕn dū́ b | blĕ vȳandin.
 
 
 
antonides.
 
Ŏm | 't u̅́it tĕ wērpĕn, | tĕ bĕdwī́ngĕn, | ĕn tĕ tḗmmĕn.
 
 
 
bilderdijk.
 
Dĕ | mēnsch ĕn ḗngĕl, | be̅́ide ŭit e͞enĕn | stām gĕsprōtĕn,
 
Zy̆n | mḗdĕbro͞edĕrs | u̅́itgĕkōrĕn | lotgĕno͞otĕn.
 
 
 
vondel.
 
Gĕ | li͞efdĕ stī́ltĕ, wo͞estĕ | wo̅́udĕn, sōmbrĕ | drḗven.
 
 
 
feith.
[pagina 19]
[p. 19]

Men zegge niet dat, in de dry eerste dezer verzen, de derde voet met een volledig woord eindigt, en dus eene rust achter zich heeft. Zoo het er eene is, is zy slechts schynbaer, (eene rust voor het oog, niet voor het oor); want, kan men in het eerste een halve rust achter is laten hooren; in het tweede en derde, wordt het onmogelyk te en beide van de volgende woorden, door eene ademhaling, af te scheiden.

45. Echter ware het moeijelyk, om niet te zeggen onmogelyk, twelf lettergrepen achter elkander te lezen zonder stemverpozing; stelt men dus geene rust na den derden voet, (wat toch meest altyd plaets grypt,) moet deze toch altyd na den tweeden of na den vierden vallen. Niet alleen zyn er verzen in welke de rust niet anders kan gesteld worden dan na den tweeden of na den vierden voet; maer ook zyn er verzen die zeer gebrekkig zouden wezen stelde men haer na den derden voet. B.V. deze uit Vondels Palamedes:

 
Wat bitse nyd verteert het merg || in uw gebeente!.....
 
Gy zegt, zoo ras de wraek || de koninklyke zielen
 
Te rade riep || om 't ryk van Troje te vernielen,
 
En sloot het eerloos stuk || te regten met hun zwaerd,
 
Dat ik gedagvaert kwam, || en stout en onvervaerd
 
Hen stuitte, en dreef, || het was te heftig opgenomen, enz.

Voor 't overige door de rust te stellen zoo wel na den tweeden en vierden als na den derden voet, verkrygt men eene aengename verscheidenheid, en in vele gevallen eene rustigheid en stevigheid, die men mist in dichtstukken waer in alle verzen de rust hebben na den derden voet, wier toon eeuwig en altyd het Catsiaensche deuntje blyft tralálalálala̋, lalálalálali̋ere. En het kan niet anders; want inderdaed zyn ze niet anders dan verzen van dry voet die de hoogste

[pagina 20]
[p. 20]

toonen altyd op de zelfde plaetsen hebben; terwyl in de andere eene mengeling is van twee-, dry- en viervoetige verzen.

46. In de verzen van vyf voeten moet men ook eene rust hebben; deze valt meest achter den tweeden voet.

 
Geen hygend hert, || vervolgt en afgeronnen
 
Verlangde ooit meer || naer koele waterbronnen
 
Dan myne ziel na zoo veel stryds, || verlangt
 
En hygt naer God || waer aen myn leven hangt.
 
 
 
vondel.

47. Nogtans, even als in de alexandrynen, kan en moet men haer verplaetsen, hier over verder uit te wyden dunkt ons overboden, na hetgene wy over de rust in de zesvoetige verzen gezegd hebben.

 
Wat staet die burgt daer aeklig! || zie eens aen!
 
Het lykt vriend Hein van Asmus wel! || Ik ril
 
Als ik er langs trek. || Maer sta hier eens stil
 
En kyk ons huis eens! || Als een kerkje steekt het uit.
 
 
 
tollens.

48. Behalve de stemrust dient ook tot bevordering der welluidendheid in het vers de snede. Men noemt snede wanneer de laetste greep van een woord de eerste helft, en ook wanneer de eerste, of eenige volgende lettergreep van een woord de tweede helft van een' voet uitmaekt.

 
De deur | staet pal, en kant met kracht zich te | gen 't wringen,
 
Des spring | vloeds; tot men haer in 't endziet o | pen springen,
 
En ge | ven't wa ter ruimt', den spring | vloed vry | en toom.
 
 
 
huydecoper.

En

 
Hy vrees | de Her | kles knots noch Sam | sons vuis | ten niet.
 
 
 
vondel.
[pagina 21]
[p. 21]

49. Tot het vermyden van eentoonigheid is ook hoogst voordeelig de Overloop der verzen, of wat de Franschen enjambement noemen. Hier door belet men dat de zin altyd met het halve of met het eindigend vers gesloten wordt, en men verkrygt ryke en volle zinnen:

 
Hier is zyne eenzaemheid in 's aerdryks woesteny
 
Niet troostloos: 't Englendom is wie hier lydt naby.
 
 
 
bilderdijk.
 
't Was stikdamp, die de hel van ondren opjoeg, om
 
Ten muer te strekken, enz.
 
 
 
bilderdijk.
 
Wat hoorde ik? Welk een stem? Bedriegt myn hert zich? Of
 
Ontwaerde ik inderdaed de troosttael die my trof?
 
 
 
bilderdijk.

Men ziet uit deze voorbeelden dat het overloopen altyd kan plaets grypen, het zy de rymvragende syllabe een voorzetsel, hulpwoord of bindwoord, het zy een sterk beklemd woord is; dat men echter er niet meê pronken mag, maer zich de alle rust- en rymstoorende klankovergangen alleen dan veroorloven moet, als men iets met drift, kracht of snelheid wil voordragen, spreekt van zelf. Daer en tegen, wanneer in den overgang van het eene woord op het andere nog eenige rust geduld wordt, zoo als in ons eerste voorbeeld, behoeft men zoo karig niet te wezen.

50. Niet alleen de zin, maer ook de woorden worden somtyds, alhoewel zelden, door den overloop doorgesneden, als:

 
Dat nu de krygsklaroen een' moord-
 
-kreet aenheff' die de ziel doorboort.
 
 
 
bilderdijk.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken