Eduard de Dene. Testament rhetoricael

[p. 5]

Verantwoording

Het Testament Rhetoricael van Eduard de Dene (Gent, Universiteitsbibliotheek, hs. 3330) wordt hierna door ons diplomatisch uitgegeven. Weliswaar betekenen sommige eigenaardigheden in de schrijfwijze van het Nederlands na het midden van de zestiende eeuw een grote belasting voor de moderne lezer, zodat wij er ons terdege van bewust zijn dat de aangeboden transcriptie enige eisen stelt aan het uithoudingsvermogen van eventuele belangstellenden. Het Testament Rhetoricael is literair en cultuurhistorisch van groot belang voor onze zestiende-eeuwse geschiedenis in het algemeen en voor de Brugse situatie in het bijzonder, zodat de uitgave van dit handschrift - een trouwens reeds lang gekoesterde wens van de Nederlandse filologie - ook een ruimer, historisch geïnteresseerd publiek zou kunnen aanspreken. Toch hebben wij de voorkeur gegeven aan de diplomatische uitgave-techniek, en wel om de volgende redenen:

Vooreerst vereist de studie van het Testament Rhetoricael reeds een zekere vertrouwdheid met rederijkersteksten bij de lezer: De Dene is een moeilijk auteur, die vooral in zijn epitafen zulke staaltjes van ‘constighe’ stijl ten toon spreidt, vooral inzake woordvorming en syntaxis, dat hij zich zelf als het ware reserveert voor ervaren lezers, die de strikte eerbiediging van de authentieke tekstvorm wel op de koop toe zullen willen nemen.

De tweede - en voornaamste - reden is dat wij hier staan voor de autograaf van een ervaren klerk. Het eerste element van dit argument zou reeds voldoende moeten zijn om bezwaren tegen de strikt diplomatische methode van de hand te wijzen: onze Nederlandse letterkunde is zo schaars gezegend met dergelijke exemplaren uit de pen van de auteur zelf, dat, bij eventuele uitgave, het respect voor de schrijver de voorrang verdient boven het gemak van moderne leesgewoonten. Daarbij komt nog in dit

[p. 6]

concrete geval dat De Dene zich bij het schrijven van zijn Testament Rhetoricael een waarachtig en onderlegd klerk ter vierschaar toont: de omvangrijke codex, die binnen een periode van acht maand voltooid werd, is een fraai voorbeeld van zestiende-eeuwse kopiistenarbeid: doorheen de 465 folio's heerst hetzelfde regelmatige, brede geschrift, zonder merkbare verschillen bij begin en einde van de schrijfarbeid. De Denes bedrevenheid uit zich het duidelijkst in de behandeling van schachten en staarten, niet enkel in de begin- en eindregel van een pagina, maar ook midden in de tekst, waar hun opneming in een vorige of volgende regel dikwijls zeer talentvol geschied is. Deze virtuositeit van de auteur als schrijver heeft ons mede genoopt om deze codex strikt diplomatisch uit te geven als specimen van zestiende-eeuwse schrijfkunst.

Concreet betekent dit dat het schriftbeeld zo nauwkeurig mogelijk gereproduceerd wordt. Het gebruik van hoofd- en kleine letters, het aan- en vaneenschrijven van woorden is getrouw overgenomen. Vooral het behoud van de hoofdletters na een prefix midden in een samenstelling kan storend werken voor de moderne lezer. Toch is deze schrijfwijze vrij systematisch door De Dene gehandhaafd, en dus door ons gerespecteerd. Voor de interpretatie van I/J en i/j hebben wij de hoofdletter met bovenschacht, schuine dakstreep en tong als I weergegeven, en alle andere vormen als i. De spellingen u voor [v] en v voor [y] werden uiteraard gehandhaafd. Ook de interpunctie werd onveranderd overgenomen. Afkortingen zijn opgelost in cursief en letters in humanistisch schrift werden gespatieerd. In voetnoot staan paleografische en codicologische opmerkingen (aard van de correctie, toestand van het handschrift).

Ook de oorspronkelijke bladspiegel is in de mate van het mogelijke gerespecteerd: elke nieuwe bladzijde is als lees-eenheid beschouwd, en de tekstregels zijn dan ook telkens opnieuw genummerd. Aangezien het notenapparaat hierbij onmiddellijk moet aansluiten, treft de lezer dit soms midden de huidige bladzijde aan. De eerbied voor de autograaf stoort ook hier alweer het gemak van de huidige leesgewoonten, maar wij hebben gemeend tot dit procédé te mogen overgaan om de reeds hiervoor uiteengezette redenen.

[p. 7]

Als eerste inleiding bij deze tekstuitgave verwijzen wij naar ‘Eduard de Dene en zijn Testament Rhetoricael (1561)’ in Jaarboek De Fonteine 1969-1970, tevens verschenen als Rederijkers-studiën VII in de reeks Uit het Seminarie voor Nederlandse Literatuurstudie van de Rijksuniversiteit te Gent, nr. XVII. Thans bieden wij de tekst van fol. x 1 tot fol. 150. In twee volgende boekdelen nemen wij ons voor de resterende tekst te publiceren, waarna wij hopen als laatste aflevering de onontbeerlijke aantekeningen te laten verschijnen.

Gent, september 1976.