Eduard de Dene. Testament rhetoricael

[p. 59]

Prologue

De Conyngh Dauid Een Reyn gheestelick legiste
godsvruchtvoysich Psalmiste
heeft ouer tvolck van Israel gheRengneert
dwelck hy payslick zachtmoedich te Regierne wiste
vry vranck van tvviste
dies vanden Conyngh Saul vervolght ghepersequeert
⁺ Wreedzinnich ghevexeirt
// Een voorbewys / wel wesen mach ghefigureirt
den Regierders des gheestlick ende weerlick Regiment
in zonden heeft hy ghevallen / maer niet gheperseuereirt
zoo zyn historie accordeirt
maer oetmoedich vpghestaen als warachtich penitent
wyselick en duechdelick zyn leuen ghehendt
als een ghetrauwe heerder / heeft zyn volck bemint
hoogh prophete / in goddelicke zaecken bekent
die Lydt verwint
Een man naer gods herte / was hy ghezint

Eerste parck

Samuel quam ten huuse van isai / om daer

Een van zyn kyndren / zaluen Conyngh ouer israel

zeuen wierder hem ghepresenteert / vroom strydbaer

ende gheene van dien / behaegde hem wel

2.^e parck

Maer Dauid wachtende de schaepen int velt

die wiertter toe gheRoupen ende ghehaelt

Conyngh ghezalft / ouer israel ghestelt

ende den gheest gods / Es vp hem ghedaelt

3.^e parck

Dauid zynde oetmoedich met gheboghender knie

van samuel ghezalft goethertich onversaeght

duer tspelen zynder haerpe / zoete melodie

heeft den quaden gheest van Saul veriaeght /

.1.^e Parck

Saul met zyn heyrCracht sterck vergadert

+ 17 v

[p. 60]

 

ziende goliath de vrome Ruese groot

5

die hem daer vertoogde vullyfuich gheAdert

 

wierden van hem veruaert / noch zonder noodt

 

 

 

2^e parck

 

Dauid met victaelie / naer zyn broeders ghezonden

 

es ghecommen int heyr / end heeft vernomen zaen

10

Wat gaidgen dat zulcken tontfaene stonden

 

die den grooten Ruese goliath / zoude verslaen

 

 

 

3.^e parck

 

Totten Conyngh saul / dauid zynde ghebrocht

 

heeft de wapenen saul / Anghedaen certeyn

15

dies zynde onghewuene / heeft middel ghezocht

 

dat hyse wederomme huut dede Reyn

.1.^e parck

Dauid huuter beke vyf keysteenen Nam

een van dien / naer goliath slyngheren begheerde

hy gherocht hem int voorhooft / hoe moedich gram

Es duer dien worp / ghevallen ter Eerde

2.^e parck

Dauid dus met zynen slynghersteene

hebbende goliath ter neder ghecreghen

heeft hem daer zelue / metter handt Alleene

clouck met zyn selfs zvveerd thooft afghesleghen

3.^e parck

Dauid commende met thooft te ierusalem binnen

vanden dochterkens / es hem wellecomme gheIuust

⁺ spelende / zynghende / met louelicke zinnen

Saul heefter duust versleghen / maer dauid tien duust

.1.^e Parck

Dauid met zyn haerpe voor saul speilde

omme den quaeden gheest van hem verdryfuen

Saul meende dauid / (dies hem tspelen verveilde)

met een lanche duersteken / ende zoo ontlyfuen

.2.^e parck

Dauid metten Ruters knechten vanden zynen

+ 18 v

[p. 61]

 

daer theyrCracht vergadert was tdien steden^*

 

heeft versleghen Twee hondert Philistinen

 

de welcke / die hy al heeft Besneden

 

 

 

.3.^e parck

15

Dese voornoomde mannen besneden zynde

 

naer manierlicke costume gheordonneert

 

dauid die in een becken tdoen legghene Pynde

 

den conyngh Saul / voor een ghifte ghepresenteert

Eerste parck

Ionatas / Saul zuene goederthiere

Tot dauid goethertich gheneghen bedocht

heeft dauid duer middel bequame maniere

in zyn vaders gratie wederomme ghebrocht

2.^e parck

Dauid ieghens de phylistinen vechtende

heeft hem vroom geweert / ende niet gheducht

zyn heercracht / was hy daer Ieghens vlechtende

zommich heefter versleghen / ander namen de vlucht /

⁺ 3.^e parck

Vanden knechten van Saul met hueren staeten

wierd dauid in zyn huus / beleyd zeer nauwe

maer heymelick ter veynsteren huut ghelaeten

in een mande / van michol zyn huusvrauwe

Eerste parck

Michol saul dochtre als voorzieneghe stoutte

voor dauid hueren man / heeft den Raed bespiet

Te legghen in zyn bedde / Een beilde van houtte

de knechten daer zouckende / vonder dauid niet

.2.^e parck

Saul / heeft dies michol zyn dochtere ontboden

end huer straflick anghesproken tdien saeysoene

dat dauid zynen knechten zoo was ontdoken

duer de voornoomde veynstre / By hueren toedoene

3.^e parck

Saul knechten quamen in Naioth bespieden

* Oorspronkelijk ‘steeden’; de tweede ‘e’ is doorgehaald.

+ 19 r

[p. 62]

 

om dauid te vanghene wel ghemonteirt

20

maer / den gheest gods / Es ouer hemlieden

 

ghedaelt / Ende hebben ghepropheteirt

.1.^e parck

Saul zelue / daer commende propheteirde mede

Ionatas / ende dauid hebben ten anschauvve

Elck andren dhandt ghegheuen / met payslichede

Minlick deen den andren belouende trauwe

.2.^e parck^*

Saul ter maeltydt An de tafel zittende

met Abner ende Ionatam tsamen ghebleken

heeft zyn zuene Ionatam / tzynwaerts verhittende

willen grammoedich / met een lanche duersteken /

⁺ .3.^e parck

Dauid en Ionatas / vriendhoudich alle bee

omhelsende / hebben trauwe vernieut en vermeert

dauid es gheghaen inder gods ghelee

en ionatas / naer de stadt zijns vaders ghekeert

Eerste parck

Dauid Commende der stede van nobe in

Achimelech upperpriester heeft hem ghegeuen broodt

oock tzweerd van goliath / Doech / naer zynen zin

heeft dit gheopenbaert / den conyngh saul / groot /

.2.^e parck

Dauid voor den Conyngh Achys ghebrocht

heeft hem ghelaeten / Als zot dul ende gheck

spughende quylende / Als huten zinnen mesRocht

ghelyck een beseten menssche hebbende ghebreck

.3.^de Parck

Dauid inde speloncke van Odolla hem berghende

zyn vader moeder ende maegscap mede

met veel bedructe mannen hem Ionste verghende

zyn tot hem ghecommen teender troostelichede

* Inktvlek onder ‘a’.

+ 19 v

[p. 63]

Neghenste veynstre

 

Eerste parck

 

Saul staend int busch / metter lanche int velt

25

Doech / heeft themwaerts Reuerentie bedreuen

 

hoe dat Achimelech (heeft hy hem daer vertelt)

 

dauid ontfanghen hadde / en goliath zweerd ghegheuen

 

 

 

.2.^e parck

 

⁺ Saul tdeser causen / dit grammoedich anhoorende

 

de achimelech verslaen / met al zyn priesters ghemeene

 

Twelck te doene / hoe hem saul was verstoorende

 

nyemandt doen en wilde dan Doech Alleene

 

 

5

.3.^e parck

 

Elck van sauls knechten te beclemmene begheerde

 

de ste van nobe / twelck de ste vanden priesters was

 

hebbense gheRaseert Te viere te zvveerde

 

met al tghuendt / datter in was / vp tzelue pas

Eerste parck

Dauid vp een bergh / van Saul hem beleyd vandt

maer tydynghe heeft saul vanden bode ontfaen

hoe dat de phylistinen waeren in zyn Landt

dauid heeft hy daer ghelaeten / en track derwaerts zaen

.2.^e parck

Saul inde speloncke zyn ghevouch maeckende

daer dauid met zyn volck schuulde tdier steden

dauid heeft Saul zoo naer gheweest naeckende

dat hy hem heeft een stick van zyn manthel ghesneden

.3.^e parck

Saul huuter speloncke der naer wech ghaende

onwetende hebbende dit ghedooght

dauid heeft achter hem gheRoupen staende

ende hem tstick van zijnen manthel ghetooght

.1.^e parck

Nabal houdende eenne maeltydt groot

dauid heefter ghezonden zom van zyn knechten

+ 20 r

[p. 64]

 

⁺ Om spyse ende dranck / doe tzynder noodt

 

spytlick was hem gheweyghert / yet van zyn gherechten

 

 

 

2^e Parck

 

Dauid zelue derwaerts ghaende gramlick ghemoet

5

om dit te wrekene Abigail quam hem in staeden

 

Nabals wyse voorzieneghe / huusvrauwe goet

 

met spyse en dranck vp ezels ghelaeden

 

 

 

.3.^e Parck

 

Nabal zynde ghestoruen / voormaels dauids pertie

10

end abigail zittende inde Rauwe

 

dauid heefter an ghezonden / van zyn knechten drie

 

begheerende huer / ter huwelicker Trauwe

Eerste parck

Dauid Binnen behoorlicken tyde der naer

Om zonderlynghe zaecken dier hem toeporden

heeft thuwelicke ghenomen Abigail eerbaer

end es zyn ghetrauwede huusvrauwe worden

2^e Parck

Saul met zyn heyrcracht slapende bekent

dauid zyn tweetstre Clouck Int vervromen

daer ghecommen / van Sauls bedde omtrent

hebben zyn Lanche / ende Cop ghenomen

.3.^e Parck

Dauid paeyslick wechghaende zonder Erch

Saul wist niet / dat dauid hem gheweest hadde by

ende dauid staende vp eennen hooghen Berch

Sauls Lanche en zyn Cop / hem ghetooght heeft hy

.1.^e Parck

Saul met zyn volck ende die hem diende

hem sterckelick bystaende / om tzijne bewaert

het heyrCracht der philistinen Anziende

vvierdt zeere verscrict ende vervaert

.2.^e parck

Saul der naer ghecommen teender plecken

Tot een waerzeggheghe hem ghegreyt

doet Samuel den prophete verwecken

+ 20 v

[p. 65]

 

de ghuene / die hem zyn doodt heeft voorseyt /

 

 

 

.3.^e Parck

 

 

 

De amalechiten hebben dauids wuenste verbrandt

 

kyndren vrauwen me gheleed / ende tgoedt Ontdreghen

15

maer dauid thuus commende / met cloucker handt

 

heeft hemlieden vervolght / ende tsamen versleghen

.1.^e Parck

Dauid met desen buyt eerlick leuende

voorzienich discreit wys ende vroedt

heeft die ghedeelt / Een yeghelick gheuende

zyn huusvrauwe wedere / kyndren en goedt

.2.^e Parck

Sauls zuenen zyn versleghen vanden philistinen

end hy vanden schotters wesende duerwondt

in zyn mes ghevallen wildhem doodlick Pynen

Zoo zyn schiltdraegher oock dede daer terstondt /

.3.^e Parck

⁺ De philistinen pilgierende naer huer beste weten

met wreede bloetghiericheyt zynde bevanghen

Sauls hooft / hebben zy Ofghesmeten

en tlichaeme ter poorten huutghehanghen

Eerste parck

De mannen van iabes galaath ter wachte

hebben met een goet Ionstich neerstich slauen

Sauls Lichaem en zyn kyndren ofghedaen by nachte

die verbrandt / ende de ghebeentten begrauen

.2.^e Parck

Dauid / wien god dheere altyds gheleede

naer zijne gheschicte mannelicke staet

met zijne huusvrauwen alle Beede

es ghecommen in hebron / naer tsheeren Raedt /

.3.^e parck

Alle de goede notable mannen Certeyn

van tgheslachte van Iuda tsaemen eendrachtich

hebben dauid / doe zynde in hebron Reyn

+ 21 v

[p. 66]

20

voor huerlieder Conyngh / ghezalft vvarachtich

.1.^e Parck

Abner van Saul vpperveltheere

voert Isboseth sauls zuene / gheRaeckende

duer het heyr clouclic / en ten zeluen keere

hem Conyngh ouer israel maeckende /

⁺ .2.^e Parck

Twaelf vrome mannen van Abners volcke

en twaelf van Ioab / huut heyr van dauid bescreuen

Tsaemen schermutsende / onder tshemels wolcke

zynder alle vierentwyntich ghebleuen

.3.^e Parck

Abner vliende van ioab met zynder heyrCracht

Asahel / Ioab broeder / heeft clouck abner bestreken

maer hoe dapper hy hem hauwende keruende bevacht

vvierdt hy zelue / met een lanche van achter duersteken

.1.^e Parck

Abner vpperveltheere van isboseth ghepresen

presenteert dauid de Croone van israel

de welcke heeft ioab verRaederlick naer desen

An een poorte / van achter duersteken snel

.2.^e Parck

Dauid eerlick heeft Abner begrauen doen

zelue achter ghaende / hem eere bewysende

zyn cleederen schuerende in een druckich saeysoen

ende tfaict van ioab zeere mesprysende

.3.^e parck

Isboseth Conynck van israel slaepende

gheen quaet bemoedende Rechtevoort

Banaa ende Rechab / hem zoo betraepende

hebben hem moortdadich Vp zyn bedde vermoort

Achtienste veynstre

+ 22 r

[p. 67]

 

⁺ Eerste parck

 

Tfaict hebbende ghedaen / end hemlieden beRommende

 

als een vroom voortstel hebbende gheordonneert

 

Naer dauid / neerstich In hebron Commende

5

hebben hem daer / thooft van isboseth ghepresenteert

 

 

 

.2.^e parck

 

Dauid tfaict mesprysende / dat zy waenden bezoeten

 

hebben moeten smaecken der iusticien pine

 

hy dedese ofslaen hals / handen / en voeten

10

Ende hanghen an een ghalghe / omtrent de piscine

 

 

 

.3.^e Parck

 

Dauid Bleef dominerende Ryckelick

 

als van zynen volcke Bemindt zeer wel

 

Wierdt derdewaerf Conyngh ghezalft baerblyckelick

15

Ouer de twaelf gheslachten van israel

.1.^e Parck

Dauid met zyn volck heeft te winnene beghonnen

Cloucbarich hierusalem die schoone stede

Tcasteelken van Syon / heeft hy oock ghewonnen

en den Conyngh iebuseum versleghen mede

.2.^e parck

Dauid bloodshooft baervoets voor tsheeren aercke speilde

danssende / van michol hy begheckynghe verwarf

Oza slouch dhandt an daercke // Twelck dheere verveilde

want wierd gheslegen daer / dat hy starf

.3.^e parck

Dauid deuotelick met goeden verstande

knielende voor de Aercke heeft

⁺ met zyn volck den heere ghedaen offrande

van menich diueersch ghedierte dat leeft

Eerste Parck

Conyngh Annon de / de alfue baerden scheeren

van dauid dienaers an hem ghezonden / En dede

haer cleedren oock afsnyden / Naer zyn begheeren

Tot schimpe van dauid / groote Cleenichede

.2.^e Parck

Dauid duer beede zyn vrome Capiteynen

Ioab en Abysai / heeft ghewroken zaen

+ 22 v

+ 23 r

[p. 68]

 

de voornoomde groote cleenicheyt / die (als metten vileynen)

 

hem den Conyngh Annon hadde zoo ghedaen

 

 

 

.3..^e parck

15

Dauid huut zyn veynster bersabe ziende

 

dhuusvrauwe van vrias / huer wasschende inde Lucht

 

hy heeftze ontboden / ende Creeghse te vriende

 

dat hyse maecte met eennen kynde bevrucht

Eerste parck

Dauid heeft vriam gheRoupen huut zyn heyr

maect hem an zyn tafel droncke int ongheRief

voor tpalaeys ghebleuen slaepen duer zulck ghedeer

tsanderdaechs naer theyr ghezonden met eenen Brief

.2.^e parck

In vvelck heyr Wierdt Vrias versleghen aldaer

nathan de prophete wierdt ghezonden vanden heere

om dauid te straffene van zyn ouerspel zwaer

en vanden doodslach god meshaeghende zeere /

⁺⁺ 3.^e Parck

Dauid grootelicx bedruct ligghende ter eerde

zyn dienaers hem vp theffene / deden vele

Binder wyle starf tkyndeken (zoot dheere begheerde

By bersabe ghewonnen in ouerspele

Eerste parck

Bersabe tsconyncx dauids Conyghinne

Baerst een cnapelick kyndt Salomon ghenaemt

dats de Beminde des heeren / met wysen zinne

duer Nathan^* de prophete / zoo de name verzaemt

.2^e Parck

Ammon dauid eerste zuene zyn zustere vercrachte

Thamar ghenaemt end oock absolons zustere

hy stacxse ten huus vut / doe van hem mesacht

Absolon quam huer tghemoete / dies was te gheRustere

.3.^e Parck

Ammon wierdt ter maeltydt van Absolon ghenoodt

daer toe al tsconyncx kyndren gheRoupen waeren

van absolons dienaers / es Ammon ghesleghen doodt

dander vp huerlieder mulen zyn wech bevaeren

+ 23 v

+ Fol. 23 v, r. 27 ‘gessur’ onderstreept.

* ‘Nathan’: ‘N’ over ‘d’ geschreven.

[p. 69]

23^e veynstre

 

.1.^e Parck

 

Dauid meende / dat zyn kyndren al waeren versleghen

25

zyn cleederen te schueren hy niet en zwichte

 

maer quam thuus duer veel dolende weghen

 

Absolon es ghevloden naer gessur Lichte /

 

 

 

⁺ .2.^e Parck

 

Een vrauwe als weduwe bedrouft meslatelick

 

van Ioab An dauid ghezonden mids dien

 

heeft Absolons pays ghemaect zeer matelick

5

ioab dancte dauid / vallende vp zyn knien

 

 

 

.3.^e Parck

 

Ioab in hierusalem / niet vreesende met allen

 

quam naer dauid / ende Absolon met hem gheghaen

 

Absolon es zynen vadre te voeten ghevallen

10

die hem met een Cussynghe heeft minlick ontfaen

Eerste parck

Absolon staende groetende voor de poorte

alle incommende mannen dhandt biedende / die

es ghetrocken in hebron / met hem een groote soorte

daer hy Conynck gheworden es by meuterie

.2.^e parck

Onghecleedt heeft dauid moeten vut hierusalem vlieden

Absolon der in te commen wildhem crachtelick Pynen

Tpalays zyns vaders inghenomen / en voor al de Lieden

daer mesdaen met zyn vaders thien Concubynen

.3.^e parck

Dauids volck heeft absolons heyr tonder ghestreden

Absolon vliende vp een mule / zoot heeft ghebleken

verwarde an een eeckenboom / gheerne duere ghereden

maer wierdt van ioab met drie Lanchen duersteken

⁺⁺ Eerst parck

Dauid tusschen twee poorten der steden zat

verlanghende om thebben vut theyr niemare

van Achimas heeft hy de tydynghe ghehadt

+ 24 r

+ 24 v

+ Fol. 24 v, r. 14 ‘Sema’, r. 15 ‘Miphiboseth’ onderstreept.

[p. 70]

5

hoeder absolon ghebleuen was int openbare

 

 

 

.2.^e Parck

 

Dauid zeere bedruct meer dan hy was ghewuene

 

dit hoorende vertrack tot in een zale

 

beweenende de dood van Absolon zyn zuene

10

ioab heeft hem ghestraeft met dreeghende verhaele

 

 

 

.3.^e Parck

 

Inde poorte der stadt / es dauid commen ghezeten

 

tvolck van Iuda hem groetende deden ommaidge

 

Sema viel hem te voeten / met voughelicker weten

15

Miphiboseth saul zuene / ghemoet hem int passaidge

Eerste parck

Dauid in zyn magesteyt ioab beual

dat hy israel en Iuda tvolck tellen ghaet

Twelck hy dede / ende dauid ontfanghende tghetal

heeft gheclopt voor zyn herte bekende zyn mesdaet

.2.^e Parck

Dauid moeste / een vanden drien plaeghen kiesen

byden prophete gad / zand god dheere sentencie

vp eenen dach zachmer van zijnen volcke verliesen

Tzeuentich duust mannen by Pestilentie

.3.^e Parck

⁺⁺ De prophete gad Comende tot dauid coene

beual dat hy maecken zoude een outaer

int neerhof van Areima / om daer offrande tdoene

ende god zoude weeren zyn plaeghen zwaer

Eerste parck

Adonias een van dauid zuenen die heeft

ghenomen een waghen van tryumphen wel ghemoet

heefter me gheRengneert / end als Conyngh gheleeft

voor hem volck loopende Te peerde te voet

.2.^e Parck

Dauid Ligghende te bedde / Bersabe staetter by

salomons moedre / en nathan oock in persoone

+ 25 r

+ Fol. 25 r, r. 3 ‘Areima’ onderstreept.

[p. 71]

 

voor huer zuene biddende / Begheerende dat hy

15

Salomon gheuen zoude de Conynglicke Croone

 

 

 

.3.^e Parck

 

Dauid Riep tot hem Sadoch den priestere Net

 

Beual salomon te zaluene met een beminnen

 

als conyngh / en wierd vp dauids mule ghezet

20

met tryumphen zoo commende te hierusalem binnen

Eerste parck

Dauid in zyn doodbedde Ligghende Cranck

heeft salomon zynen zuene Onderwesen

hem beuelende / tRycke / zyn leuen daghen Lanck

met meer andre zonderlynghe zaecken naer desen /

⁺ .2.^e Parck

Dauid zyn leuen hebbende ghehendt

word eerlick begrauen te Bethlehem in tstede

zyn Rauweghe bedructe waeren hem Omtrent

Inden heere ghestoruen / hope der zalichede

.3.^e Parck

Salomon vp zyn troon zittende Conynck bedeghen

tot hem zyn ghecommen twee Lichte vrauwen

om een leuende kyndt / hebben tvvist gheCreghen

die hy wyselick middelde int Anschauwen

+ 25 v

+ 18 r

+ 21 r