Tafel van den kersten ghelove. Deel 2: Winterstuc
(1937)– Dirc van Delf–
Auteursrecht onbekend|
Regelnummers proza verbergen
| |
[pagina 433]
| |
Dat - LV - capittel is vanden avontmael daer onse Heer Ihesus Cristus dat sacrament stichtede ende alle sijn iongeren priesteren wyede.5Doe den raetGa naar voetnoot5 onder den papen was besloten, datsi onsen heer 6 Ihesum souden doden ende Iudas hem ghesekert hadde, dat 7 Ga naar margenoot7-15hi en woude leveren ende die hoochtijt van Paesschen aen-8stont, datmen dat paeschlam soude eten, seiden die iongeren tot 9 onsen heer Ihesum: Waer wilstu dat wi maken dit paeschlam 10 di te eten? Ende hij antwoorde hem: Gaet heen in die stat 11 ende iu sel moeten een mensch, enen vleschke watersGa naar voetnoot11 opten 12 rugghe draghende. Waer dat hi in gaet, segt den heer vanden 13 huse van mijnre weghen: waer is mijn stede, daer ick dat 14 [100a] Paeschlam ete mit minen iongheren ende hi sel iu wisen 15 Ga naar margenoot15-16enen rumen zolre ende daer bereit ons. (Glosa:) Die Pales-16Ga naar margenoot16-20tinen plagen boven te eten, beneden te slapen. Te rechter tijt 17 datmen dat lam souden slaenGa naar voetnoot17, quam Ihesus te Iherusalem. Ende 18 als hi neder was gheseten mit sinen twalef discipulen, doe seide 19 hi tot hem: Mit verlangen heb ick begheert dit paeschlam mit 20 Ga naar margenoot20-30iu te eten, eer dat ic lijde. Ic seg iu, dat ic niet meer drinckenGa naar voetnoot20 | |
[pagina 434]
| |
21 en sel vander drachtGa naar voetnoot21 des wijns, eer icken nyeuwe drinck inden 22 rijck mijns Vaders. Doe si aldus over maeltijt saten, nam Ihesus 23 dat broet in sijn hant ende danckede Gode ende gebenedidet, 24 bracket ende sprac: Neemt ende eet van dit alle, het is mijn 25 lichaem ende dat voor iu sel gelevert warden. Des gelijc nam 26 hi den kelck ende sloech op sijn ogen tot Gode den Vader al-27machtich ende danckede hem ende seide: Drincket alle hier 28 of, dit is die kelc mijns bloets des nuwen ende des ewighen 29 testaments, die voor iu ende voor veel ander gestort sel wer-30den in oflaet iuwe sonden. (Glosa:) Mit die eerste drie woor-31den: ‘hier is mijn lichaem’ wart dat broet vleisch ende mit-32ten anderen drie woorden: ‘hier is die kelck mijns bloets’, 33 wart die wijn bloet. Al sulke craft heeft hi inden woorden ghe-34Ga naar margenoot34set. Doe seide Ihesus voert: Also dick als ghi mi dit na doet, 35 sel ghi hebben mijn gehuechnis (Glosa:) der doot. Mit desen 36 woorden wyede God sijn iongeren [100b] priesteren, den al-37leen dat heilige sacrament te consecrieren bevolen ende ghe-38oorloft is dat te nemen ende voort-an dan den anderen te ghe-39Ga naar margenoot39ven. Hier of seit Paulus, dat hem een mensch also proeve dit 40 broet te eten ende den kelc te drincken, dat hi dat lichaem 41 Cristi niet en veroordelGa naar voetnoot40 ende sijns bloets sculdich en warde. 42Die lerars inder heiligher scrift lesen op dit capittel menighe 43 suverlike figuur, notabel ende questien, daer si dat avontmael 44 Cristi mede beduden. | |
[pagina 435]
| |
45Ga naar margenoot45-54Der figurenGa naar voetnoot45 waer-mede dit avontmael beteykent wart ende 46 voersien, staet inden anderen boeck der biblien, dat hiet Exo-47dus,.XVoGa naar voetnoot47. ca.o, daer God den kinderen van Ysrahel aldus ghe-48boet: Ghi selt nemen een iairlic lam sonder vleck ende eten 49 dat gebraden biden vuer mit velt-lactuken ende onghezemelden 50 brode, hooft ende voeten mit alle den inghedoemGa naar voetnoot50; ghi selt 51 ghegordet wesen, scoen in iu voeten, stocken in iu handen ende 52 eten haestelic, want het is die wechtvaertGa naar voetnoot52 des Heren. Dit waer 53 suverlic an dat heilige Sacrament te beduden, mar dat wart 54 Ga naar margenoot54-61hier te lang. Die ander figuer staet inden eersten boeck Genesis 55 .XXVIIo. ca.o, dat die patriarch Ysaac at in sinen lestenGa naar voetnoot55 dat 56 pulmentGa naar voetnoot56 Iacobs, daer hi an bedrogen was an smaeck, an sien, 57 an voelen, an roke, mer niet an dat horen, als die hystorye 58 seer suverlic uutwijst. Des gelijcs warden onse vier synnen 59 [100c] verwildertGa naar voetnoot59 inden sacrament, mer in dat horen, dat daer 60 dat lichaem Cristi is, hebben wi den gelove, als Paulus seit: 61 Ga naar margenoot61-68dat gelove is vanden horen. Die derde figuer staet inden derden 62 coningen boeck - XIX - ca.o, hoe dat die engel Gods sprac tot-63ten propheet Helyam, die lach on-slaep onder den boem iuni- 64 peri, dat is een gorsbeyen boemGa naar voetnoot64: stant op ende et, di 65 staet voor een groot wech. Ende hi sach tot sinen hoofde een 66 broet gebacken inder asschen ende een vat waters ende <in> 67 die starcheit der spisen wanderde hi viertich dage ende vier-68tich nacht went totten berge Gods Oreb. Veel ander scoenre | |
[pagina 436]
| |
69 figuren staen inder byblyen, die dat sacrament beteykenen, 70 dat mi te lanck is te vertrecken ende te glosieren. 71Ga naar margenoot71-85Dat eerste notabel in dit heilige avontmael te onthouden is, 72 datmen om drie saken wil dit heilige sacrament breect. Die 73 eerste is nader letter; want Cristus selve dat brack ende deil-74de ende gaf, daer-om so sel die priester een beelde des insetters 75 na-dregenGa naar voetnoot74, want hi seit: Ic heb iu een exempel gegheven, als ic 76 gedaen heb, soe doet oec ghi. Die ander reden is naden ge-77love. Want dat breken des sacraments in drien beteykent die 78 passie ende martelye ons Heren, daer die godheit, ziel ende lijf 79 gebroken warden: die ziel int voerburch, dat lichaem inden 80 grave ende die godheit bi hem beiden. Die derde reden is nader 81 duecht. Want dit sacrament hiet eucharistia, dat beduut een 82 guede genade. Nu [100d] heeft God sijn genade alre grootste 83 hier ingheset, ende want hi sijn genade deylachtich menich-84voudelick gheeftGa naar voetnoot83, als Paulus seit, so raet die heilige kerck doer 85 den heiligen Gheest, dat wijt sellen breken ende deylen. 86Ga naar margenoot86-101Die ander notabel is, wat dese gebroken stucken meenen 87 ende beteykenen. Dat beduut sinte Augustinus. Dat eerste 88 stuck, als die helft vanden sacrament, wart gegheven der ghe-89meenre wereltGa naar voetnoot88 ende alle gelovige menschen in oflaet hoorre 90 sonden ende in verlenen godliker genaden tot gueden wercken. 91 Want dese twee sijn alre eerst noot totten ewigen leven, als 92 David heeft gescreven. Dat ander deel sendet hi den zielen in 93 dat veghevier te lesken horen brantGa naar voetnoot93, daer si mede purgiert war-94den, want niet bevlecket comen en mach in dat ewige leven. 95 Ende daer ist mynre dan dat eerste, want si ghien genade ont-96fangen te verdienenGa naar voetnoot96, mer alleen hem te suveren. Dat derde | |
[pagina 437]
| |
97 deel zenct die priester inden kelck in der eren der saligen des 98 ewigen levens, die mit desen brode gespijst werden ende mit-99ter fonteyn der weelden gedronckenGa naar voetnoot99 mit vollen monde ende 100 gesadet, als David seit: Dan sel ic gesadet werden, als dijn 101 glorie verschijnt ende openbaert wart. 102Ga naar margenoot102-121Dat derde notabel is, dat in drierhande manier dit sacra- | |
[pagina 438]
| |
103 ment van veel lude ghenuttighet wert. Die eerste wise is dat 104 sulke menschen nuttigen ende ontfangen [101a] dat sacrament 105 ende niet dat dinck des sacraments, als die gheen, die in doot-106liken sonden is van wille of van ongelove, ende daer ontfaet 107 hijt tot sinen oordel ende verdoemnis ende wart sculdich 108 Cristus' doot ende sijns bloets. Die ander wise is, dat sulke 109 menschen ontfaen dat dinck des sacraments ende niet dat sa-110crament, als die ghene die in duechden is ende in gueden ge-111love ende sonderlingen als hi mit innigen gebede ende aelmis-112se die misse hoort, als sinte Augustinus seit: Ghelove, dat is: 113 doe die wercken des geloven, ende so hebstu dat sacrament 114 ghegheten ende ontfangen. Die derde wise is, dat sulke men-115schen ontfaen dat dinc des sacraments ende oic dat sacrament, 116 als die gheen, die buten dootliken sonden communiciert wart 117 ende dat sacrament van des priesters handen ontfangt, daer 118 Cristus van seit: Die daer et mijn vleysch ende drincket mijn 119 bloet, die blijft in mi ende ic in hem ende ic sel en verwecken 120 ten ionxten dage vanden dode ende gheven hem dat ewige le-121ven. 122Ga naar margenoot122-155Dat vierde notabel hier te mercken is, wat guet ende gena-123de dat dier gesciet, die heylichlick ende waerdelick dat sacra-124ment ontfaen. Dat eerste is, dat dat heilige sacrament [101b] 125 deleghetGa naar voetnoot125 hem of die vlecken der sonden, gelijck als die passie 126 ons Heren soende ende voldede voer onse scout. Dat ander is, 127 dattet lesket ende quitet ons of de pijn der sonden, daer wi 128 plichtich werden toe verbondenGa naar voetnoot127, ghelijc als water lesket dat 129 vuer. Dat derde is, dattet ons beschermt teghen die becoringen 130 ende veriaecht van ons den bosen geest, ghelijc als wapen, 131 bannyer, bazuun inden striden doen den vianden. Dat vierde | |
[pagina 439]
| |
132 is dattet <die> ziel reynicht van onsuveren gedachten, gelijc 133 als vroechde mit eren bereitGa naar voetnoot133 tot zeden, tucht ende duechden. 134 Dat vijfte is, dattet die ziel formiert naden beelde Godes, als 135 <in een> nuwer verghieten oudes metael doer den vuer ende 136 nuwer formenGa naar voetnoot134. Dat seste is, dattet den gheest heilicht ende 137 zeghenet, gelijc als een bisscop een kerck ende ene altaer 138 wyet. Dat sevende is, dattet den menschen ghemoet rijketGa naar voetnoot138 mit 139 genaden ende vervroechdet mit gheesteliker bliscap, gelijck als 140 die douwe vallet opten crude inden meye. Dat achte is, dattet 141 eenre hande geselscap ende <mender>scapGa naar voetnoot141 ons maect mitten 142 engelen overmits gelijcheit der spisen, datsi ons rekenen van 143 horen mede-huus-gesynneGa naar voetnoot143. Dat negende is, dattet den mensche 144 ghift sonderlinghe verstaen vander ewe Gods ende der ewange-145lyen, recht als een spieghel den aensicht. Dat tiende is, dattet 146 den mensch ghift grote gehuechnis Gods weldaet ende sijnre 147 passien ende des men-[101c]schen sonden, ghelijc als een mer-148ckelic litteykenGa naar voetnoot147. Dat elfte is, dattet den mensehe doet sijns ey-149gens wille veel uutgaenGa naar voetnoot149 ende den liefsten wille Gods te verkie-150sen, gelijc als vriende mit vriende doet. Dat twalefte is, dattet 151 een sekeringeGa naar voetnoot151 maect ende een tuuch der consciencien, dat hi een 152 kint si des ewigen levens, geliken als zeghel ende brieve zeke-153renGa naar voetnoot152 hantvesten. Dese twalef gracien des heiligen sacraments 154 sijn beteykent biden twalef palmboem, die om eenre fonteyne 155 wyessen, daer die kinder van Ysrahel grote feste dreven. 156Ga naar margenoot156-185Die questien, die de lerars roeren, sijn van hogher waerde, 157 diese verstaet. Die eerste is, waer-om dat onse Heer stichtede 158 dat sacrament sijns lichaems onder der spisen des broets geli-159kenisse? Die eerste reden is nader letter, want onder dese wise 160 van spisen wast den Gods Soon te stichten rechte betaemlick | |
[pagina 440]
| |
161 om deser zake wil, dat inden ouden testament ende voer inder 162 Ga naar margenoot162tijt der naturen hadde God aldus geseit: Alle dat leeft, sel in 163 iuwer spisen wesenGa naar voetnoot162, sonder dat, dat ghi ghien vleysch mitten 164 bloede en sellen eten. Nu en was onse heer Cristus Ihesus niet 165 gecomen die ewe te ontbinden, mer te vervollen. Daer-om so 166 heeft hi dit sacrament aldus onder broets spijs gesticht. Die 167 Ga naar margenoot167ander reden is naden ghelove. Want op eenre tijt, doe onse 168 heer Ihesus predict aldus: Ten si dat ghi den menschen [101d] 169 soons vleysch etet ende sijn bloet drincket, so en sel ghi dat 170 leven in iu niet hebben, doe begonden die ioden ende die 171 iongeren mit malcander te kyvenGa naar voetnoot171. Sulke seiden: hoe soude 172 dat wesen mogen, (Glosa:) want het is een verscrickinge der 173 naturen raeuwe vleysch mit bloede te eten, als doen die vredeGa naar voetnoot173 174 beesten. Daer-om so wast onser menscheliker manieren dat sa-175crament onder broets gedaente te ontfangen harde bequaem-176Ga naar margenoot176lick, gelijc als in dat oude testament staet, wanneer een den 177 anderen over-quam, so leidmen hem broet alre eerst voir. Die 178 derde reden is nader duecht, wantet onser zielen dat sacra-179ment aldus te nemen, is alte oerbairlick. Alle die ander sa-180cramenten hebben sinlike teyken van buten, mer want dit sa-181crament is een sijs der zielen, so en mochtet ons nymmer-182Ga naar margenoot182-185meer bet warden getoocht dan onder een wise der spisen, ghe-183lijc als God sprac: Du en selte mi in di niet verwandelen, 184 alstu mi nuttichste als die spijs dijns vleischs, mer du selte 185 in my verwandelen. 186Ga naar margenoot186-194Die ander questi is, waer-om dat onse heer Ihesus dit heilige 187 sacrament nye eer en stichtede, mer dus laet inden avont-188mael? Die eerste sake is nader letter. Doe die kinder van 189 Ysrahel souden trecken in dat lant van beloften, doe aten si 190 des avonts dat paeschlam, want si haestelic souden gaen. Ende | |
[pagina 441]
| |
191 want wi nu inder vespertijt [102a] der wereltGa naar voetnoot191 sijn gecomen, als 192 Paulus seit, soe woude Ihesus des avonts dat ware lam ons 193 geven, in welker spijs wi haesteliken souden comen in dat 194 Ga naar margenoot194-207ewige leven. Die ander zake is naden gelove. <Sonder gelo-195ve> der passien ons Heren so en mach den mensch ghien sa-196licheit gescien ander zielen. Daer om woude hi gehuechnis 197 sijnre passien ons laten bi sinen levenden lyve, eer hi ter 198 doot woude genaken. In welken teyken was, doe hi dit sacra-199ment hadde gesticht, wart hi vluchts gestoortGa naar voetnoot199 ende rede ter 200 doot, want hi seide: Mijn ziel is droevich totter doot toe. Die 201 derde zake is nader duecht. Cristus gaf dit sacrament in een 202 teyken waerachtigher minnen, daer hi nymmermeer van ons en 203 woude vergheten hebben. Daer-om so gaft hijt ons so laet, 204 want die leste woorde ende sake, die tusschen den vrienden 205 ghescien, plechtmen liefste te behoudenGa naar voetnoot205 ende te waerdigen, 206 want inder tijt des ofsceidens is der mynnaers moet meer be-207gheerlickGa naar voetnoot206 ende ontfangelick, als Aristotiles in Ethicis seit. 208Ga naar margenoot208-231Die derde questi is, of oeck onse Heer den verrader Iudas | |
[pagina 442]
| |
209 dat sacrament mit sijns selfs hant gaf? Daer antwoordet 210 sanctus Thomas van Aquijn uuter predicaer oorde: ja, mit 211 drie reden. Die eerste is nader letter. Cristus gaf? hem mede 212 mitten anderen dat sacrament sijn lichaems op-dat hi 213 <gheen> oorsake tegen hem <en> mochte [102b] nemen 214 enige quaetheit te doenGa naar voetnoot213, dat hi hem voor den anderen yet 215 verkuust hadden of vermynret, ghelijc als David seit: Had miGa naar voetnoot215 216 mijn viant ghevloect, ic haddet geledenGa naar voetnoot216; mer du, mensch, 217 mit mi eens ghemoet<s>Ga naar voetnoot217, die wi te samen suete spijs heb-218ben genomen ende mit consentGa naar voetnoot218 inden huse Gods wanderden. 219 Dit is van Iudas gesproken. Die ander sake is naden gelove, 220 want wi hier inder werelt der lude herte niet oordelen en 221 sellen, om-dat ons niet bekent en is wie entlikenGa naar voetnoot221 een kint des 222 ewigen leven wesen sel. Daer-om en woude onse heer Ihesus 223 dat sacrament sijns lichaems niet weygheren noch onthouden, 224 want hi mochte van dier onduecht harde wel hem gebetert 225 hebben, had hijs willen gehuegenGa naar voetnoot225, als sinte Peter dede. Die 226 derde sake is nader duecht, wantmen inder heiligher kercken 227 den heymeliken sondaren dat sacrament niet en moet weyghe-228ren. Daer-om doen die priesters onrecht, die yemande dat sa-229crament weyghert ende die lude scendetGa naar voetnoot229, dan alleen die te 230 banne sijn of in openbaer woeker, of in overspil sitten, of die 231 dobbelscoelGa naar voetnoot231 ende moortkule ophouden. 232Dit heilige sacrament sijn wi sculdich vander kercken statu-233ten ende gebode wegen te mynsten des iaers ééns te ontfan- | |
[pagina 443]
| |
234gen op een peen, datmen onse lichaem mit anderen kersten 235 menschen niet en souden gravenGa naar voetnoot235. Want dit sacrament doet 236 ende [102c] myent een ghemene vergaderinge alre ledeGa naar voetnoot236 gelovi-237ger menschen anden hoofde Ihesu Cristo, want dair ons uut 238 coomt alleen <volheyt> Gods genaden ende rijcheit der 239 dueehden, die ons dat heilige sacrament moet mede deylen en-240de verlenen. Amen. |
|