Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat ander capittel is vanden oest des coorns ons Heren Jhesu Cristi lichaem, hoe hi wert ghemaeyt, ingevoirt ende gevanghen. 4Die ander rubrica des sonnendaechs inder midvasten is ghe-5noemt dominica in panibus, dat hiet den sonnendaech inden 6 Ga naar margenoot6brode, want men dan dat ewangelium leest ende singt sinte 7 Johannis vanden vijf broden ende twie visschen, daer onse 8 Heer een grote warscap makede van vijfdusent mannen behal-9ven die wiven ende die kinderen, die al te samen versaet wer-10den. Ende twalef corven worden daer vergadert vanden reliefGa naar voetnoot10, 11 datter overliep ende ghebleven was. Daerom hieten wi die: 12 sonnendach inden brode. Ende oec om drie andere reden. Die 13 eerste is nader let- [4b] ter sin, want op dien dach volghede 14 Ga naar margenoot14-20onsen Heer na een grote menicht ende doe hi sijn oghen op-15sloech daer hi sat opten berch ende si tot hem quamen, doe 16 seide hi: mi ontfermt die scare, want si mi drie daghen ghe-17volcht hebben inder woestinen; ende laet icse nuchteren van 18 mi gaen, soe worden si cranc in den weghe. Ende daerom soe 19 dede hise neder sitten eten opter aerden ende maecte hem 20 een grote werscap van vijf garsten broden. Die ander reden is 21 nader duecht, want in deser vasten soe hebben wi in peniten-22cien ghesmacht ende ghehonghert ende onse broden ghebro-23ken in aelmissen den armen. Ende daerom soe ist billix dat 24 die heilige kerck ghehuechnisse hout vanden broden Gods 25 dat ons voor ghebroken wert in opvoedingeGa naar voetnoot25 der duechden en-26de der ghenaden. Die derde reden is naden gheest, opdat wi 27 ghedenckenisse ende ghehuechnisse hebben des broets des hei-28lighen sacraments, dat ons inder paeschtijt opten outaer ghe-29broken sel werden, dat onse siel spisen mach mit godliken 30 Ga naar margenoot30troost, ghelijc dat onse Heer self seit: Ic ben dat levende
[pagina 24]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 31 broet, dat vanden hemel nederghedaelt is; soe wie daervan 32 et, die blijft in mi ende ic in hem. Dit selve levende hemel-33sche broet Cristi, dat alle dier vervolt mit sijn-34re heiligher benedixien, die heeft ghesproken van hem sel-35Ga naar margenoot35ven: Het en si dat dat weiten-coorn valt inder aerden ende 36 sterft of ghedoot wort, soe blijftet alleen, meer isset dattet 37 sterft, soe brenctet voort veel vruchten, sulck dertichfout, 38 Ga naar margenoot38[4c] sulck tsestichvout, sulck hondertvout vruchten in dat 39 Ga naar margenoot39 ewige leven; ende soe wie van dien brode et, die en sel niet 40 sterven nymmermeer, ende al waer hi doot, hi soude levende 41 werden. Die acker, daer dat weyten coorn in ghesaeyet is, is 42 dat reyne ioncfrouwelike maechdelike lichaem der sueter ma-43ghet Maria. Van welcker lande aerde ende acker staet inder 44 bibilen figuerlic ghescreven dat God seide den kinder van 45 Ga naar margenoot45Ysrahel toe: Ic sal u leiden in een guet lant, vlietende van 46 wateren der rivieren ende der fonteynen, vol van berghen 47 ende velden ende dalen, vol van busschen ende wijngaerden 48 ende hoven. Ende bovenal vol van cruden ende vruchten ende 49 Ga naar margenoot49coorns, vol van honich, melck ende olye. Dair selstu dijn 50 broet eten in salicheit, slapen ende rusten in vreden ende alle 51 daghe blijd wesen. Hoe dat die ioncfrouwelike bursten, hoir 52 buyc ende lichaem ende siel is ghelijct bi desen lande der 53 weelden, ende des ghift sinte Barnaert te verstaen mit eenre 54 Ga naar margenoot54corter sprake van haer, daer hi seit aldus: In haer is dat 55 heilige lant van beloften daer God selve in wonen woude. 56 Ende wort gheoefent mit allen duechden der gueder zeden 57 ende ghenaden ende werckinghe des gheests in volmaectheden. 58 Want in haar buuc was die Godheit ende in haer lichaem die 59 reinicheit, in haerre herten minne, in haren monde troost, in 60 Ga naar margenoot60haren handen weldaet. Dair David of seit: Onse aertsche lant 61 sel sijn vrucht gheven. Die ackerman des lants ende saeyer des 62 weyten coorns, dat is die hemelsche Vader, die van aenbe-63ghinne [4d] alle formen, beelden ende ghedaenten der werelt, 64 alle creaturen, sterren ende teykenen, lover ende gras, in
[pagina 25]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 65 hemel ende in aerde ghesaeyet heeft ende <sijn> soGa naar voetnoot65 suver-66Ga naar margenoot66lic opghegaen, dat alle Gods wercken guet sijn. Hierom soe 67 sijn hemel ende aerde volmaect ende al haer cierheit. Mer 68 boven dit soe heeft hi een nyeuwe wijs des saeyens visiertGa naar voetnoot68, als 69 uut te saeyen sijn eyghen Woort, dat inden beghinne was bi 70 hem. Ende het was God self, syn eyghen Soen der Godheit, 71 Ga naar margenoot71die self seit: Ic ben vanden monde des alren oversten uutghe-72Ga naar margenoot72gaen. Die eerste vrucht alre creaturen is een schijnsel des 73 ewighen lichts ende een spieghel sonder vlecke, die daer oec 74 is een beelde alre guetheit. Dese Soon, dit Woort ende dit 75 saet heeft die Vader inder tijt ghesaeyet inden scoet der ma-76ghet Marien, want si hem tot sinen drachtGa naar voetnoot76 wel behaecht. Die 77 ploech, die dit aertrijc om-eertGa naar voetnoot77, was die godlike minne, die 78 inder volheit der tijt der ghenaden, die nader tijt der naturen, 79 der scrifturen, der ewen, uutbrymmedeGa naar voetnoot79, ende op desen acker 80 Ga naar margenoot80wart uutghetoghen. Ghelijc als sinte Jan seit: Alsoe lief had 81 God die werlt, dat hi sijn enighen gheboren Soen woude geven 82 ende senden onder die ewe gheboren te werden van een wijf. 83 Die couter van desen ploech was wijsheit, die alle dit lant 84 omeerde ende omwarp ende heeftet ondersceidt, als Lucas 85 Ga naar margenoot85seit: Maria onthelt al dese woorden ende overteltseGa naar voetnoot85 in haerre 86 herten. Die twie raden deser ploech, daer si lichteliken wert 87 mede opghevoert, dat [5a] sijn die twie gheboden der minnen. 88 Ga naar margenoot88Dat een is: min dinen God van al dijnre herten ende van al 89 dijnre sielen ende van al dijnre crachten ende dijn even
[pagina 26]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 90 mensch ghelijc di selven tot allen eren, guet ende salicheit. 91 Ende in deser twier raden hangt al die wet ende ewe an ende 92 die propheten, want het sijn raden, die gaen ende niet weder 93 Ga naar margenoot93en comen, want die geest des levens die is in hem, als in Apo-94calipsis ghescreven staet. Die dieren ende die beesten, die de-95se ploegh voort-toghen, waren alle die enghelen, want si mit 96 horen daghelixen bouwenGa naar voetnoot96 die duechden vorderen; ende alle 97 die propheten mit hore groter wijsheit, daer si die gheesten 98 ende die menschensielen mede verlichten; ende alle die pa-99triarchen mit horen groten ghelove, dat hem ter duecht wert 100 Ga naar margenoot100gherekent. Dit sijn die dieren, daer Daniel of seit: Een yghe-101lic ghinc voor sijn aensicht heen, si ghinghen ende keerden 102 niet weder om. Die houwerGa naar voetnoot102 des ploechs was die ontfermher-103ticheit Gods, die vervolt alle guede wille ende alle saken ende 104 alle dinc. Want tooch hi sijn hant daer-of, soe en wort dat 105 werc niet volbrocht. Die driver deser ploech was die enghel 106 Gabriel, die wel conde driven mit woorden, doe hi seide: 107 gracia plena, wes ghegruet vol van ghenaden; mit dier roe-108denGa naar voetnoot107, doe hi die beveling van Gode had ghenomen ende seide, 109 hoe dat Gods saet in haer opcomen soude <ende mit wat 110 namen si die vrucht noemen soude>. Hi conde alle sijn 111 ambocht harde wel; daerom [5b] hiet hi Gabriel, dat beduut 112 een starcheit, die alle tijt voor Gode staet. Die egghers des 113 lants, die mit haren egghen of pennen of tanden dat lant ef-114fenden, dat waren alle die apostolen mit haren heilighen 115 woorden der predicacien, daer si alle ghelovige herten mede 116 saften ende troosten; ende alle martelaren mit hoor stant-117achticheit daer si alle ghetrouwe gheesten mede stichten; 118 ende alle confessoren mit horen ghelove ende mit hare inni-119cheit, daer si alle duechden mede suetichden ende saften;
[pagina 27]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 120 ende alle maechden ende ioncfrouwen, die mit hore suverheit 121 alle gheesten reynichden. Dat noch reghen noch douweGa naar voetnoot121, dat 122 in desen lande plach te vallen, dat is die drop des heilighen 123 Gheests, die daer opvloyet van tranen der ghenaden, wyshe-124den der leren ende van vroechden des hemels, daer David 125 Ga naar margenoot125of seide: In stillicidiis ejus, dat is: in dropen <sijns> sel 126 hem die groeyer ende germinans letabitur, dat is: ende wasser 127 verbliden. Ende dit was, dat Gabriel totten lande Marien sen-128Ga naar margenoot128de ende seide: Die heilighe Gheest sel over di comen ende 129 die cracht des alre Oversten sel di ombeschinen ende daerom 130 selt heilich wesen, dat van di geboren sel werden. Drierleyer 131 saet heeft die saeyer alre creaturen ende alre gueden ghewor-132pen uut sinen scatte inden acker der ioncfrouwen Marien. 133 Eerst dat ewige saet, ende dat is sijn ewighe Woort, dat daer 134 was ende is ende toecomen sel: sonder beghin ende sonder 135 eynde, uut hem selven ghewonnen, ghe- ]5c[ lijc als hi doer 136 Ga naar margenoot136David tot hem selven seit: Ic hebdi huden - ante luciferum 137 - voor der morghensterre opganc - genui te - ghewonnen. 138 Voort dat oude saet, ende dat is dat oude bloet, dat van aen-139beghin der tijt vanden ouden Adam in allen menschen vloeyet,Ga naar voetnoot139 140 Ga naar margenoot140-142want als Damascenus seit: Dat bloet vanden ouden vaderen 141 is ghesuvert in Marien aderen ende vloeyet neder van hare 142 herten ende is naden mans forme ghecomen. Voort dat nuwe
[pagina 28]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 143 Ga naar margenoot143zaet, ende dat was die nuwe siel, die te hant der personen 144 drieheit inden nuwe sceppinghe volmaect in allen duechden, 145 ghenaden ende wijsheden, doe die Gods Soon menschelike 146 Ga naar margenoot146natuer annam, daer hi self of seit: Mijn siel heeft behaghen 147 gehadt in di. Van desen drien saken, als van drien substan-148cien, soe is die edele Gods Soon Ihesus Cristus, God ende 149 mensch, an lijf ende an siel te gader gheronnen ende in enen 150 vuchtighen, sueten dale Marien lichaem ghebloeyet, gegroeyt, 151 ghewassen, ghesproten als een scone <bloeme des veldes in 152 den tijt der> bloeme, als in Maerte, van enen bloeyende 153 twijch als der ouder vaderen <Yesse>, in die stat der bloe-154Ga naar margenoot154men, als in Nazareth. Dit is dat Lucas seit: Ihesus nam toe 155 ende wies op in ghenaden ende in outheden, in wijsheden voor 156 Ga naar margenoot156Gode ende voor den menschen, want die heilighe Gheest was 157 in hem. 158Ga naar margenoot158-170Dit selve weyten-coorn Ihesus Cristus heeft mitten weyt veel 159 gelijcs. Die son is sijn Vader boven inden hemel, die aerde 160 is sijn moeder beneden in die werlt. Die [5d] acker wert ghe-161tuuntGa naar voetnoot160 mit doornen, doemen sijn menschelike hooft croende. 162 Hi viel inder aerden, doemen hem begroef. Hi wies in leven, 163 in bladen der leer, in bloemen der tuchtigher zeden, in vruch-164ten der miraculen <ende> der gueder wercken. Die kerl 165 was blenckende wit in sijn transfiguracien, dat coorn wort root 166 in sijnre passien ende rijp in sijnre doot. Men maeydet in 167 sijnre vanghenisse, men derskedet in sijnre gheescelinghe,
[pagina 29]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 168 men voerdet thuus in sijnre vierscaren, men maeldet in sijn-169re crucifixi, men bacdet in den oven des cruus mitten vuer der 170 minnen, rou, pijn ende mededoghen. 171Dit broet wort ghesneden mit vijf stucken der ioncfrouwen 172 in den scoetGa naar voetnoot171, doemen bracGa naar voetnoot172 vanden cruus mit sinen heilighen 173 vijf wonden, die alle begheerten hebben ghesadet ende alle 174 guet ende ghewinne is daer of ghecomen ende in ghevonden. 175 Doer dat eerste stuck sijnre eerster wonde is die hemelsche 176 Ga naar margenoot176Vader versoent van al onse misdaet. Paulus seit: doe wi sijn 177 onwaerde haddenGa naar voetnoot177, doe worden wi ghesont doer den doot sijns 178 Soons. Doer dat ander stuc sijnre ander wonde, soe wort die 179 Ga naar margenoot179hemelsche poorte mede opgheloken, als Paulus seit: doer sijn 180 eyghen bloet is hi eens inghegaen in die heilighe ewighe ghe-Ga naar voetnoot180 181 vonden verlossinge ende wi hebben die ewighe verlossenisse 182 daer weder voer ontfaen. Doer dat derde stuc sijnre derder 183 wonde, sijn die vaderen int voirburch vander hellen verlost 184 Ga naar margenoot184[6a] ende verblijt, als die propheet Micheas seit: In den 185 bloede des testaments soe hebstu die ghevanghen uten poel 186 gheleit. Doir dat vierde stuck sijnre vierder wonde, soe is der 187 Ga naar margenoot187enghelen val weder ghesterct, als David seit: Doir den bloede 188 soe sijn die rivieren ghevollet, dat hi sel oordelen inden ghe-189slachten. Doir dat vijfte stuc sijnre vijfter wonde is alle die 190 ganse werlt in godliker minnen ghereinicht, als die apostel 191 Ga naar margenoot191seyt: Dat bloit Cristi heeft ghereinicht onse consciencie van-192den dootliken wercken, opdat wi dienen souden den levenden 193 God. 194Ga naar margenoot194-300Die lerars in theologien die lesen op deser materien drieGa naar voetnoot194
[pagina 30]
195 questien. Die eerste questie is: wat die vijf garsten broden 196 gheesteliken beduden, die Cristus nam in sijnre hant ende 197 benedijdse mit dancke tot sinen hemelschen Vader ende brac-198se ende deildse dien, die daer waren gheseten ten eten. Dat 199 eerste broet beduut dat daghelixse broet, dat wi van Gode 200 bidden in onse Pater noster. Dat broit wintmen uter aerden 201 Ga naar margenoot201 mit groten arbeit. Want God sprac tot Adam: Die aerde sel 202 di distelen ende doornen wassen ende in sweet dijns aensichts 203 selstu dijn broot eten. Dit is een heilich broet, want David 204 Ga naar margenoot204 seit: Du selste eten den arbeit dijnre handen, soe bistu sa-205Ga naar margenoot205lich ende di sel wel wesen. Salomon seit: soet is dat broit 206 des arbeiders ende ghenoechlic is die slaep daerop ende te 207 ghesonder is sijn leven. Dit broot selmen sniden an drie stuc-208ken. Dat eerste stuc hem [6b] selven ende sijn huusghesinne. 209 Alsoe dede Abraham, die sijn familie een grote warscap maec-210te. Dat ander stuck den ellendighen ende den peregrinen ende 211 Ga naar margenoot211den armen, als die propheet seit: Breck dijn broet den hon-212gerighen ende huudGa naar voetnoot212 dijn aelmissen in des armen scoot ende 213 die stucken sellen bidden voor di tot Gode. Dat derde stuck 214 den dienres der heiligher kercken, als Moyses gheboet tiende 215 te gheven den leviten, die die arcke droeghen ende gheen 216 ander ambocht en deden, noch ander erfnisse onder haren 217 broederen en ontfenghen. Die hieten panes propositionisGa naar voetnoot217, dat 218 is gheoffert broot ende die sijn heilich. 219Dat ander broet beduut dat broot der penitencien, dair
[pagina 31]
220 Ga naar margenoot220David of seit: Heer, du selste ons spisen mitten brode der 221 tranen. Want die tranen hebben mijn broet gheweest daechs 222 ende nachts ende ic hebbe asch ghegheten als broet. Dit broet 223 Ga naar margenoot223wint men mit bitteren rouwe uter herten, als Job seide: Eer 224 ic broet eet soe suchte ic. Dit is een heiligher broet dan dat 225 Ga naar margenoot225eerste, <want David seit:> salich is die man die sijn broet 226 ett mit sorghen ende dien God ghien sonde en witetGa naar voetnoot226. Dit broet 227 sel men breken in drien stucken, dat is in druckGa naar voetnoot227 grondeloes 228 Ga naar margenoot228berous, als David seit: Staet op, die daer eten dat broot des 229 Ga naar margenoot229rouwes, dat is claer biecht in waerheden, als Job seit: Mijn 230 woorden plaghen broet te wesen; in voldoen den wercken, als 231 Ga naar margenoot231Salomon seit: Och, hoe soet is dat broet der arbeider. Dat derde 232 broot beduut dat broet des hei- [6c] lighen Sacraments, daer 233 Ga naar margenoot233Cristus of seit: Ic ben dat broet dat vanden hemel gheclom-234men is. Iu vaderen hebben ghegheten hemels broet ende si 235 sijn doot ghestorven; ende soe wie vanden brode et, dat ic 236 hem gheven sel, die sel eweliken leven. Daer ons Paulus of 237 Ga naar margenoot237seit ende leert segghende: Dat een ygheliken hem selven alsoe 238 proefGa naar voetnoot238, als hi van desen brode eet, dat hi niet sculdich en wer-239de die doot ons Heren. Dit broet is ghewonnen uten lande der 240 Ga naar margenoot240reynen ioncfrouweliker vruchten, daer David of seit: Dat 241 aertrijc heeft sijn vrucht ghegheven. Dit broet is heiligher 242 dan dat ander, want het is een ghewijt broet, dat heilichdoem 243 Ga naar margenoot243-258alre heilichdoem is ende een broet der enghelen. Dit broet 244 wert ghebroken inden outaer vanden voirsnider der priesteren 245 in drien stucken. Dat eerste stuck sincket hi inden kelc ende 246 den enghelen sendet hi dat tot meringhe hore vroechden, want 247 Ga naar margenoot247als David seit, soe werden si droncken: - De torrente volup-248tatis tue potabis eos - dat is in duutsche: mitten torrentGa naar voetnoot248 249 der weelden selste hem drincken. Dat ander stuck hout hi op 250 inder hand ende sendet alle ghelovighe menschen, die daer op 251 aertrijck leven, in oflaet hare sonden. Want inden ouden tes-252Ga naar margenoot252tament daer staet ghescreven: Et een stucke broets ende dijn
[pagina 32]
253 hert sel ghestarct warden ende dijn leet selstu inden weghe 254 vergheten. Dat derde stuck is cleynre ende dat sendt hi den 255 sielen, die in dat ve- [6d] ghevier legghen ende voor hoor son-256Ga naar margenoot256den barnen; die roepen: ontferme di over ons ende sonder-257linghe mijn vrienden, (Glosa:) dat sijn die dat broot breken 258 des Sacraments. Dat vierde broet, dat beduut dat broet der 259 heiliger scrifturen, dair Salomon of seit inden boeck der ewi-260Ga naar margenoot260gher wijsheit aldus: Heer, du selste ons spisen mitten brode 261 des levens ende der verstandenisse ende mitten water des wijs-262heits seldi ons te drincken gheven ende wi sellen dairin ghe-263vesticht worden ende niet bughen. Dit broet wert ghewonnen 264 Ga naar margenoot264uten woorden Goods, want als Cristus seit: Niet alleen en 265 leeft die mensche inden natuerliken brode mer oec in allen 266 woorden, die daer gaen vanden monde Gods. Dit broet is hei-267ligher dan dat eerste overmits drierhande saken wil, want nie-268ment en mach smake vinden inden brode des Sacraments dan 269 Ga naar margenoot269mit kennisse ende smake der scrifturen, als David seit: smaect 270 ende siet, want die Heer suet is. Ende dit broet selmen oec 271 breken an drien stucken. Dat eerste stuc mit redeliker argua-272cie ende bewisinge. Aldus brac Paulus sijn broit der wijs-273Ga naar margenoot273heit, doe hi seide: Ic spreec wijsheit uut onder die volcomenGa naar voetnoot273. 274 Dat ander stuck mit naersteliken beruspen ende straffen der 275 sonden. Aldus brac Helyas sijn broit der prophecien, want 276 Ga naar margenoot276van hem staet ghescreven: Helyas stont op als een vuer, want 277 hi seide: mit begheerten heb ic den Heer ghemint. Dat der-278de stuck mit sueteliken bidden- [7a] de woorden. Aldus dede 279 Ga naar margenoot279die apostol, dair hi seit: Recht als ionghe kinder heb ic melc 280 Ga naar margenoot280u gegheven te drincken ende ghien harde spijs. Aldus selt ghi 281 doen, ghi die gheestelic sijt, selt den anderen leren inden 282 gheest der sachtmoedicheit. Dat vijfte broot beduut dat over-283ste substanciael hemelsche broet: ghebruuc ons GodsGa naar voetnoot283 inder 284 ewigher salicheit. Dit broet wort ghewonnen uter weseliker
[pagina 33]
285 Godheit doer den licht der glorienGa naar voetnoot285, dat uten aensicht dringt 286 Ga naar margenoot286der Trinitaten, daer David of seit: Ic sel versaet werden, als 287 dijn glorie verschijnt. Dit is dat alre heilichste broet boven 288 Ga naar margenoot288allen, want Cristus seit: salich is hi, die dat broet et in dat 289 rike Gods ende diegheen diet eten, die en hebben niet meerGa naar voetnoot289 290 honghers. Dit broet wert oec ghebroken in drien stucken na-291der hongher drier craften der sielen. Dat eerste stuck is alle 292 ghenoecht inder ghedachtenisse, die daer overvloedigher sue-293ticheit sel uutruspenGa naar voetnoot293. Dat ander stuck is alle verstaen inder 294 Ga naar margenoot294bekennisse, want Salomon seit: het is een broet des levens 295 ende der verstandenisse. Dat derde stuck is alle ghenoeghen, 296 Ga naar margenoot296die die wil begheert, dair die propheet of seit: haer scapp-297raden sijn vol, uutruspendeGa naar voetnoot297 van dat in dit (glosa:) uut der 298 sielen crachten inden sinnen des lichaems. Dat die mensche 299 wert versaet an siel ende an lijf, buten ende binnen, wil ons 300 God verlenen doer sijnre hogher ewigher wijsheit. Amen.	margenoot6 Joes. 6:1-15. voetnoot10 relief: overschot. margenoot14-20 Marc. 8:2-3. voetnoot25 in opvoedinge: ter vermeerdering. margenoot30 Joes, 6:51, 56. [tekstkritische noot]63 R alle somer (!) margenoot35 Joes, 12:24. margenoot38 Matth. 13:8. margenoot39 Joes, 6:51 aangevuld met Joes 11:25, waar echter geen sprake is van het H. Sacrament. margenoot45 Exod. 3:8. margenoot49 Lev. 26:5-6. margenoot54 S. Bernardus, Sermo III super Salve Regina: Ipse est terra repromissionis lacte et melle manans. margenoot60 Ps. 84:13. [tekstkritische noot]65 R ende suverliken opghegaen is. 68 R nuwe wijs des saeyens ghevisiert. 69 R sijn ewich woert. 70 R godheit ghelijc an der personen. 74 R een beelde sijnre godheit. 77 R eertrijc ommetoech. 78 R inden volheiden der tijden. 79 R uutbremmende. 82 R ende onder die ewe vanden wive (!) 84 R omme eerde ende ommewerpt. 89 R craften. voetnoot65 lees: ende <sijn> so etc.: d.i. die zijn zoo schoon opgeschoten, enz.; ende bekleedt soms de functie van een relativum. margenoot66 Gen. 2:1. voetnoot68 visiert: uitgedacht. margenoot71 Eccli. 24:5. margenoot72 Sap. 7:26. voetnoot76 dracht: baring. voetnoot77 omeert: omploegt. voetnoot79 uutbrymmede (niet bij V d.) Beteekenis is niet duidelijk. Kil.: bremmen: sonitum edere; bremen; vet.: ardere desiderio: misschien: de goddelijke liefde... die opgloeide. margenoot80 Joes. 3:16. margenoot85 Luc. 2:9. voetnoot85 overtelt: overdenkt. margenoot88 Matth. 22:37, 39, 40. [tekstkritische noot]92 R weder en keren. 96 R daghelixen vonden. 102 R die houwer des ploechs was die grondelose bermherticheit gods. 107 R mit reden, doe hi die bevelinghe van gode hadde ghenomen ende seide hoe dat saet gods in haer opcomen ende mit namen men soude die vrucht nomen. Aanvulling is correctie in M. 116 R sachteden. 119 R suetichden ende vermeerden. margenoot93 Apocalipsis, lees: Ezech. 1:20 (Spiritus enim vitae erat in rotis). voetnoot96 bouwen: bebouwen (van land). margenoot100 Daniel, lees: Ezech. 1:9. voetnoot102 houwer: ploegmes. voetnoot107 roeden; V d., VI, 1488 geeft de bet. op van roeiriem en wel bepaaldelijk, die tot sturen dient. Hier wellicht: ploegstaart, achtereinde van de ploeg, waarmee deze wordt bestuurd. [tekstkritische noot]121 R Dat weder reghende ende douwede, dat in desen lande pleecht te vallen, is die droepen. 125 R in die droepen sel hem die groeyer ende die wasser verbliden. 130 R Vierleye saden. 135 R uut sijns selfheit gewonnen. 142 R is in een mans forme gheronnen. voetnoot121 dat noch reghen, noch douwe; V d. IV, 2479: noech, hetzelfde als genoech. Ook Kil. geeft noegh (vet.) naast jun. ghenoegh. De bijvorm noch heeft misschien bestaan, evenals ndl. dial. genog naast genoeg. Wellicht hebben we hier een bewijsplaats voor deze stelling. De voldoende regen en voldoende dauw, enz. margenoot125 Ps. 64:11. margenoot128 Luc. 1:35. margenoot136 Ps. 109:3. voetnoot139 M bloeyet, lees: vloeyet. margenoot140-142 Joannes Damascenus, De Fide orthodoxa III (Migne, P.G. 94, col. 986): Dei Filius..., divini seminis instar, ex castis purissimisque illius sanguinibus carnem, anima rationali et intelligente animatam..., ipse sibi compegit; non id quidem seminali procreatione, sed conditoris more, per Spiritum sanctum; non ut paulatim per additamenta figura corporis absolveretur, sed uno eodemque momento perficeretur ab ipso Dei Verbo, quod carni factum fuit hypostasis et persona. [tekstkritische noot]143 R ziele, die die handen der personen drieheit inden nuwen sade scyep, volmaect. 149 R te samen verenicht ende in een sueten vuchtigen dale onder Maria bursten ghevloeit. 151 R als een schone blome des veldes in den tijt der blomen. 153 R als vanden ouden vader Yesse. 155 R in ouderdoem. 163 R leringhe, in bloemen der duechdeliker seden, in vruchten der miraculen ende in goeder werken. 164 R korle. 167 R men dorschet. margenoot143 der personen drieheit: Leg. aur. (Graesse³ p. 42) in eadem persona aeternum, antiquum et novum mirabiliter convenerunt. Aeternum, id est divinitas; antiquum, id est caro ab Adam traducta; novum, id est anima de novo creata. margenoot146 Luc. 3:22. margenoot154 Luc. 2:52. margenoot156 Luc. 2:25. margenoot158-170 Deze mooie vergelijking van Christus met het graan heeft ook Vondel uitgewerkt in zijn Altaergeheimenissen, II, 277 v.v. De W.B.-editie verwijst naar S. Ireneus (Deel IV, blz. 719). voetnoot160 ghetuunt: omheind. [tekstkritische noot]168 R inder vierscaren. 169 R crucing. 171 R in vijf stucken. 174 R is daer in ghevonden. 176 R doe wij noch sijn vianden waren, doe worden wi versoent. 179 R mit sinen eyghen bloede is hi eens ynt heilichdoem ghegaen ende wi hebben die ewige verlossinghe daer (weder: corr. in hs.) uut vercreghen. 187 R duer den bloede so sijn die vallinghe ghevullet. 190 R mynnen ontfenghet. voetnoot171 der ioncfr. i.d. scoet: in den schoot der maagd. voetnoot172 brac: losmaakte. margenoot176 Rom. 5:10. voetnoot177 onwaerde hadden: toen Hij op ons vertoornd was. margenoot179 Hebr. 9:12. voetnoot180 ghevonden: verworven. margenoot184 Micheas, lees: Zacharias 9:11. margenoot187 Ps. 77:44. margenoot191 Hebr. 9:14. margenoot194-300 Lud. I, c. 67, nr 10 geeft ook een verklaring van de vijf brooden, die in menig punt overeenkomt met den uitleg van D.v.D. Primus est panis naturae et abstinentiae corporalis... In sudore vultus... etc. Secundus est panis poenitentiae luctualis... Fuerunt mihi lacrymae... etc. Tertius est panis intellectualis et doctrinalis... Cibavit illum pane vitae et intellectus. Quartus est panis Eucharistiae sacramentalis... Ego sum panis vivus etc... Quintus est et panis coelestis quem sancti manducabunt in mensa Christi... Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Vgl. ook Jacobus de Voragine, Sermo II in Dom. IV Quadr. 1) daghelixse broet = 3) panis materialis quem quotidie petimus in oratione dicentes: Panem nostrum quotidianum da nobis hodie; 2) broot der penitencien = 1) panis poenitentialis; 3) broet des H.S. = 2) panis sacramentalis; 4) broet der h. Scrifturen: (ontbr.); 5) hemelsche broet = 5) panis coelestis. voetnoot194 drie questien; er volgt slechts één questie. margenoot201 Gen. 3:8. margenoot204 Ps. 127:2. margenoot205 Eccle. 5:11. margenoot211 Is. 58:7. voetnoot212 huud: verberg. voetnoot217 panes propositionis: toonbrooden. De tafel der toonbrooden stond in het Heilige en daarop lagen altijd 12 brooden, die van het fijnste meel gebakken waren. Ze werden elken Sabbath vernieuwd en de oude mochten alleen door priesters gegeten worden. margenoot220 Ps. 79:6 en 41:4. margenoot223 Job 3:24. margenoot225 Vgl. Ezech. 12:18 (panem tuum in conturbatione comede) en Ps. 31:2. voetnoot226 witet: ten laste legt. voetnoot227 in druck: in bedruktheid. margenoot228 Ps. 126:2. margenoot229 Job (?) margenoot231 Eccle. 5:11. margenoot233 Joes, 6:51. margenoot237 I Cor. 11:28. voetnoot238 proef: beproeve. margenoot240 Ps. 66:7. margenoot243-258 Vgl. Winterstuc, cap. 55 blz. 436, en Comp. VI, c. 12. margenoot247 Ps. 35:9. voetnoot248 torrent: beek, fontein. margenoot252 Ps. 103:15. margenoot256 Job. 19:27. margenoot260 Eccli. 15:3. margenoot264 Matth. 4:4. margenoot269 Ps. 33:9. margenoot273 I Cor. 2:6. voetnoot273 onder die volcomen; Door Gods Geest kent Paulus de Goddelijke wijsheid, maar hij kan ze in haar vollen omvang te Corinthe niet preeken. Want ze is alleen volkomen verstaanbaar voor volmaakte, voor geestelijke menschen, die de Geestesgave des geloofs bezitten en overeenkomstig die genade ook als ‘volmaakten’ leven. margenoot276 Eccli. 48:1. margenoot279 I Cor. 3:2. margenoot280 Gal. 6:1. voetnoot283 ghebruuc ons Gods: genieting van God. voetnoot285 licht der glorien is het ‘lumen gloriae’, een bovennatuurlijke hoedanigheid aan het verstand meegedeeld, waardoor dit vermogen boven zijn natuur wordt verheven en kracht ontvangt, om het Goddelijk Wezen onmiddellijk te aanschouwen. margenoot286 Ps. 6:15. margenoot288 Luc. 14:15. Dit woord werd niet gesproken door Christus, maar door een van hen, die met Hem aan tafel lagen. voetnoot289 Achter meer honghers staat in M: als Salomon seit, maar in Eccli. 24:29 lezen we: qui edunt me, adhuc esurient. Het is beter dit toevoegsel te schrappen. voetnoot293 uutruspen: uitwerpen, uitstorten. margenoot294 Eccli. 15:3. margenoot296 Ps. 143:13. voetnoot297 uutruspende (eructantia): uitstortende; - scappraden: berg. plaats, kast.

Vorige Volgende

Dat ander capittel is vanden oest des coorns ons Heren Jhesu Cristi lichaem, hoe hi wert ghemaeyt, ingevoirt ende gevanghen.