Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat neghende capittel is van dat onse lieve Heer clam ter hellen neder om die te breken ende der ouder vaderen te verlossen ende den duvel daerin te vanghen, te binden ende te besluten. 6Doe onse heer Ihesus Cristus sijn ghebenedide siel inden 7 cruce sinen Vader opghegeven hadde, doe quam die vader-8like hant, die si was bevolen, ende verscheen an haer, datsi 9 mit groter waerdicheit mit wonder teiken nederclam in ver-10ren vreemden landen der verdoemenisse, in dat diepste van-11der aerden totter helscher poorten, daer die vroom menschen 12 al van Adams tiden vergadert waren, daer hi alleen den wel-13dadighen of verloste ende mit hem voerde, die helle brac, 14 den duvel bant ende sloet. Dit is oec een wonder groot, dat 15 wi inden kersten ghelove hebben. 16Die meesters inder heiligher scriften setten op dit capittel 17 menighe scone leer ende questie. Die eerste is: waerom dat 18 die siel ons heren Ihesu Cristi na sijnre passien vluchts soude 19 neder ter hellen climmen ende dat volc daer uut verlossen? 20 Ga naar margenoot20-40Die eerste sake is: Onse lieve heer Ihesus Cristus was neder
[pagina 149]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 21 vanden hemel gheclommen, om die ghevallen menschen te 22 verlossen, Nu wast ymmer billix, dat hi soe langhe om horen 23 willen neder soude climmen als die ver- [37d] doemde men-24schen waren laghe ghevallen. Die eerste mensch Adam stont 25 in die waechscael sines vrien willen ghelike rechtGa naar voetnoot25, dat hi mocht 26 opclimmen inden hemel totten ewighen leven of neder clym-27men totter ewigher verdoemenisse, welc hi woude. Mer alsoe 28 vroe als hi die sonde ghedaen hadde, soe sloech die een scael 29 soe laech neder overmits die last der misdaet ende overtredens 30 Gods ghebot, ende sijn toornGa naar voetnoot30 boech die scael neder mit allen 31 menschen, datsi niet dieper en mochten vallen. Ende die ander 32 scael Gods wert soe hoech inden hemel verheven, dat ghien 33 levende gheest mit beteren daer en mochte comen dan God 34 alleen. Daerom soe leide God die Vader daer-in sinen Soon 35 mit ghenaden ende ontfermherticheit, die woechen neder in 36 die aerde. Mer soude die ander scael soe hoech werden opghe-37heven, soe moste noch lagher die scael mitten Gods Soen ne-38derbughen, daer die ander mitten mensche eerst was. Nu istGa naar voetnoot38 39 al wel weder gheweghen. Die mensche is, overmits der sielen 40 Cristi nederclymmen, inden hemelschen troen weder verheven. 41Ga naar margenoot41-53Die ander sake, wair-om die siel Cristi soe laech totter hel-42len neder clam, is, want die duvel hadde gheroeft inden huse
[pagina 150]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 43 Gods ende in sinen lande, als hi den mensche vinc mit sonden 44 inden paradijs ende leiden inden stockGa naar voetnoot44 der hellen gevanghen, 45 dair hi hem haelde [38a] overGa naar voetnoot45 mit pinen ende sloech mit 46 overdaet sijn hant anden guedeGa naar voetnoot46, daer hi ghien recht toe en 47 had. Hierom soe is Cristus neder geclommen inden lande der 48 verdoemenisse ende heeft ghescoert ende ghestormt die poor-49ten der hellen ende sijn hant gheslaghen an sijn eighen guet, 50 daer hi recht toe had — want sijn handen hadden-<t> self 51 ghemaect ende ghescapen — ende heeft die ghevanghen verlost. 52 Ende aldus heeft die duvel verloren mit recht al sijn macht 53 op dat menschelike gheslacht. 54Ga naar margenoot54-76Die derde sake was, want der werlt licht was verminret ende 55 die sonne veel verduustert overmits die sonden der menschen, 56 welc licht mit allen verghinc drie uren lanc, doe God inden 57 cruce starf ende sijn licht was der werlt openbaer. Doe wast 58 billix, doe hi doot was ende sijn godheit betoechde, dat hi 59 neder clam ter hellen ende die ewighe duusternisse verlich-60tede ende den menschen verclaerde, die inden sonden <ver-61duustert> was. Want hi daerom een waer licht inder werlt 62 was ghecomen alle menschen te verlichten mit kennisse der 63 waerheit, mit scouwen der salicheit. Sinte Augustijn seit, dat 64 Cristus bewiser sijns wercs is. Want in sijnre passien verdien-65de hi twie saken, als dat hi mit sinen bloede ons voldede, en-66de mit sijnre sielen den hemel opsloet ende die doere des 67 levens mit sinen dode opdede. Ende dit heeft hi altemael be-68wijst inden nederclimmen der hellen, want [38b] om sijns
[pagina 151]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 69 verlossenis ende verdienste wil braken die banden der verdoe-70menisse ende werden quyt die ghevanghen. Ende omdat hi 71 den slotel hadde vander poorten des levens, hier-om vloech 72 voor hem heen die duusternisse, ende waer hi quam, verscheen 73 dat hemelsche licht. Dit was dat Zacharias prophetierde: hi 74 is van boven nederghecomen te verlichten die ghene, die sit-75ten in duusternissen; hore vueten te stueren inden wech des 76 vreden. 77Ga naar margenoot77-112Die ander leer des capittels is mit ondersceit te weten van 78 yegheninghe der hellen, daer die siel Ihesu neder geclommen 79 is. Die heilighe scrift seit op veel steden, dat die helle mid-80den inden punte der aerden is, als een besloten put. Ende 81 dair sijn drie dinghen in, als verdoemenisse, dat is een ewich 82 derven Gods aensichts; dat ander is duusternisse, ende want 83 daer en is noch licht noch ghenade; dat derde is pijn ende wee, 84 die beide anden lichaem ende ander sielen vatten mit Godes 85 wonderwercken van rechtvaerdicheit. Tot deser hellen en quam 86 Cristus niet, want daer niement en was dan quade menschen, 87 die in haren sonden waren ghestorven. Daer boven is der on-88noselre kinder camer, die int oude testament sonder die besni-89denisse, ende in dat nuwe testament sonder dope van aert-90rijc versceiden. Dese kinder hebben die eerste twie deel der 91 hellen: si derven dat aenschijn Gods ende derven sijnre ghe-92naden, mer si sijn sonder sinlike, bevoelikeGa naar voetnoot92 pijn. [38c] Dair
[pagina 152]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 93 sijn uutwendighe ende inwendighe duusternissen. Dair boven 94 is die stede des veghevuers. Daer is bevoelike pijn ende ofscei-95dinghe van Gode tot enen sekeren tijt toe, die God alleen 96 schict ende hem set. Dair is oec uutwendighe duusternisse, 97 <ten si dat se die enghelen tot somtide verlichten, maer 98 daer en is gheen inwendighe duusternis,> wantsi staen inder 99 ghenaden Gods, daer si oec in van heen versceiden, <want 100 si> sonder dootlike sonden sterven. Dairboven is die camer 101 der heiligher ouder vaderen, die in duechden leveden, ende 102 hem daer menich iaer verbeiden. Dit hietede int oude testa-103ment Abrahams scoet, ende daer was in die pijn der verdoe-104menisse, want en hadde hi ons mit sinen dode niet verlost, 105 so mosten wi daer ewelic ghebleven hebben. Daer was oec me-106de mede uutwendigh duusternisse, mer si hadden van binnen 107 ghenadetroost ende hoepe, datse God soude verlossen. Tot de-108ser hellen quam Cristus ende nam daer uut die hi vant, als 109 Adam, Abraham ende alle die guede mannen, Evam, Saram 110 ende alle die guede vrouwen na. Aldus isset te verstaen, dat 111 die propheet seit: Ic sel dijn doot wesen, o helsche doot, 112 Ga naar margenoot112-284 Ga naar margenoot112-114ende dijn grote beet ende broockGa naar voetnoot112. Want alsoe vroe als die siel 113 uut den monde Cristi trat, quamen die enghelen mit cierhe-
[pagina 153]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 114den, recht als een heervaertGa naar voetnoot114, ende leiden mit die wapenen 115 sijnre passien totter hellen waert over berghe, hoevel ende 116 dal swevende, die Heer mit coninckliker eer. Ende daervoor 117 weecken alle die crachten [38d] der duusternissen, die in wolc-118ken, in mueren, in meere, in busschen waren ghehouden. Also 119 dat een nuwe heerscapGa naar voetnoot119 wert ghetoecht, die haer niet ter aerden, 120 mer der hellen lantscap onderwantGa naar voetnoot120. Dit ghedrift ende ghebaer 121 wart die vorste der duusternisse of verdoemenisse ontwaerGa naar voetnoot121, 122 Ga naar margenoot122-154want die ewighe duuster nacht wart daer van sijnre toecomest 123 verclaert ende verlicht. Die sonne nam an een blenckende gul-124den veruwe. Doe verscheen die woning claer, daer in verwrect 125 wardenGa naar voetnoot124 alle, die inden doden sliepen <ende> menich dusent 126 iaer lanc mit swaren verlanghen dese vandingGa naar voetnoot126 verbeiden. Doe 127 ontspranc die oude Adam ende <riep> alle sijn menscheli-
[pagina 154]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 128ke gheslacht an ende seide: Nu ist tijt op te staen, dat wi 129 den nuwen Adam ontfaen; hi heeft menschelike cleder an 130 ghedaen, inder aerden heeft hi ghewoent. Ic hope, hi heeft 131 ons versoentGa naar voetnoot131 van den <toren>, die ic beghinck, doe ic soe 132 domlic mijns Gods ghebodt overtrat, dair wi om woenen in dit 133 watGa naar voetnoot133. Hi brengt — seide Seth — die oly der ontfermenisse, des 134 mi die enghel maecte wijsGa naar voetnoot134, doe ic om mijns vaders noot was 135 in also groter droeffenisse. Ysaias, die propheet, quam daer 136 voor ende seide: Ic segghe iu voerwaer, dit is dat licht al open-137baer, daer ic of screef: dat volc, dat daer wandert in duuster-138nisse heeft ghesien een groot licht, dat hem is opghegaen voor 139 horen aensicht. David, die coninc, hief opGa naar voetnoot139 een liet ende sanc: 140 Dit is die dach, die God heeft [39a] ghemaect, laet ons ver-141vrocchden ende in hem verbliden. Doe quam voort die oude 142 Symeon ende seide: Dit is die gheen, die ic inGa naar voetnoot142 cleyn kindekijn 143 in mijn armen nam, doemen hem inden tempel presentierde. 144 Ende ic seide: Heer, nu laet dinen knecht in vreden, want 145 mijn oghen hebben anghesien dijn heil, dattu voor allen men-146schen aensicht hebste bereit. Doe quam die heremijt Baptista 147 sinte Ian ende seide: desen hebbe ic ghedoopt; op hem sach 148 ic den heilighen Gheest sitten als een duve, van hem hoorde ic 149 des Vaders stemme sprekende uten wolcken: Hier is mijn 150 lieve Soen. Desen heb ic ghewijst mitten vingher: Dit is dat 151 Lam Gods, dat op hem draecht al der werlt sonden. Doe qua-152men al te samen die propheten ende gaven van hem een ghe-153tuuch, dat hi die ghene waer, die die sonden op ter aerden 154 Ga naar margenoot154-171vergave. Doe dese vreemde maer verstonden <die helscheGa naar voetnoot154
[pagina 155]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 155 scaer, beghonden si> onder malcander te vraghen: Wat is 156 nu die vroechde, die onse ghevanghen driven, meer dan op 157 een ander dach? Wie is dese scone blenckende, dese star-158cke moghende, dese overmoedich, die niet en coemt onder-159danich te wesen, mer ons te ghebieden, niet van ons ghebon-160den te worden, mer onse gevanghen uten banden te verlossen? 161 Hi wil wesen onse roever, mer niet onse inwoenre. Nye en 162 heeft onse schuerGa naar voetnoot162 alsulken gast ontfanghen, des hem soe seer 163 verbliden onse ghevanghen. Si beghinnen ons te dreighen 164 ende niet te bidden, si beghinnen [39b] ons te versmaden, 165 als of si van salicheden troost vernamenGa naar voetnoot165. Des sijn si alle totten 166 helschen vorste gheganghen ende spreken hem aldus aen: 167 waerom, heer, hebdi dit ghedaen, dat ghi tot ons hebt ghesent 168 een die hiet der werlt heylant? Hi is onder al onse ghevanghen 169 voor een salichmaker bekent. Si driven soe grote vroechde, 170 dat onse schuer niet vol en is van screyen, mer van bliscappen 171 Ga naar margenoot171-194ende vroechden. Doe antwoorde Sathan, hertoch ende vorst
[pagina 156]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 172 der helscher duusternisse ende heer des ewighen doots: bereit 173 iu algader mit macht te ontfanghen desen gast, die iu is 174 overghecomen. Hi is ghestorven an enen cruce, ghedoot voor 175 enen mordenaer, ende hi was vervaert voor den doot als een 176 ander mensche. Doe antwoorde die helsche legionen: Wanneer 177 hebstu desen bekent, dattu ons niet eer van desen en hebste 178 ghewairscuwet? Doe sprac weder Sathan: Teghen desen man 179 dede ic verwoedenGa naar voetnoot179 coninc Herodes, doe dese een kint was, 180 daer hi om dode al dese kinder, dien ghi hebt ontfanghen. 181 Dese becoorde ic inder woestinen, dese dede ic den ioden van-182ghen, desen dede ic galle ende edic in sinen dode scencken: 183 hi hiet Ihesus van Nazareth, dien al dat ioedsche volc is quaet 184 ende hartGa naar voetnoot183. Doe spraken die legionen ende vraechden hem 185 weder: Is dit die gheen, die Lazarum verwecte vander doot, 186 die wi drie daghen in banden hebben ghehouden endc, doe hi 187 riep mit een stemme, dat hi van hier <buten> soude co-188men, doe en [39c] batede niet al onse houden, hoe vast dat 189 wien hadden gheclemmet, hi en scudde hem als een aern sijn 190 vloeghelen ende vloech uut onsen nest, vri ende al ghelost; 191 ghebroken werden die banden, daer hi meed was heftet: Ende 192 is dit die selve heer, soe besweren wi di bi dijnre macht en 193 breng ons die niet haerGa naar voetnoot193; sijn toecoemst wart ons alte swaer. 194 - Ga naar margenoot194-205Doe dese raetGa naar voetnoot194 onder die helle stont, brac uut lude een
[pagina 157]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 195 stemme als een donreslach, daer alle die vander helscher 196 woninghe bevende of worden, ende sprac aldus: Attollite 197 portas, o ghi princen, heft op u poorten, ghi helsche vorsten, 198 dat daer ingae die coninc der glorien. Van deser stemme sijn 199 si verscrict die doere-wachters ende sijn vervaertGa naar voetnoot199 ghevloghen. 200 Sathan die dedet hem vraghen: Wie is dese coninc der glo-201rien? Dair wert van buten gheantwoort: dat die Heer der 202 duechden is coninc der glorien. Dairna anderwarve sprac die 203 stemme Gods <luder>Ga naar voetnoot203: heft op die helsche poorten, laet 204 ingaen die coninc der glorienGa naar voetnoot204. <Des is van binnen weder uut 205 ghevraecht: Wie is dese coninc der glorien?> Dairtoe 206 wart gheantwoort: die Heer, starc ende machtich, is coninc 207 der glorien. Dairnae derdewarve alder luutste sprac die 208 stemme: Ghi vorsten, heft op u helsche poorten ende daer 209 sel ingaen die coninc der glorien. Des riepen si al weder uut: 210 wie is dese coninc der glorien? Doe wert gheantwoort van 211 buten: die moghende Heer in den stride, hi is coninc der 212 Ga naar margenoot212-223glo-[39d]rien! Ende in dien woorden stiet God mitten stam 213 des cruus die helsche poorten, datsi vielen ende al die ban-214den der vanghenisse ontspronghen, ende doe quamen hem 215 te ghemoet mit sanghe al Gods vrienden ende seiden aldus: 216 Advenisti desiderabilis, Wes welcome, alre begheerlicste Heer, 217 dien wi mit groten verlanghen hebben verbeit inder duuster-
[pagina 158]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 218 nissen. Onse suchten hebben di gheroepen. Nem ons nu in 219 dijnre hoeden ende leide ons inden lande der levender ende 220 inden ghesicht des vreden. Du biste alleen onse heil, salicheit 221 ende troost. Verlos dijn volc, ontsluut dese vanghenisse, beroef 222 die gheweldighen, lessche dese pijn, ghif vroechde die dijn. 223 Ga naar margenoot223-232Doe reicte God uut sijn handen mit benedixien ende seide: 224 vrede si mit u. Ende mittien nam hi op Adam, den eersten 225 man, die voor sijn voeten knielde ende badt: ghenade. Dien 226 seide hi aldus: Ghif glorie dinen God, Scepper ende Verlosser 227 ende danck dinen Salichmaker mit al dijn kinderen, want 228 huden is iu verschenen die dach van genade, daer iu die Vader 229 in glorien ontfanghen wil. Des songhen si: Gloria tibi, Do-230mine, glorie si di, Heer, nu ende ymmermeer. Doe quam die 231 enghel Michael ende namse al in sijn behoede ende leidse mit 232 licht uter hellen totten paradijs waert, mit love ende mit 233 sanghe, daer voor die psalmista David opter harper clanc 234 Ga naar margenoot234-238aldus: Alle die ontferm-[40a]herticheden moeten den Heer 235 beliden ende die wonderlike dinghen die hi heeft ghedaen, 236 want hi hevet die metalen poorten te wrevenGa naar voetnoot236 ende die yseren 237 sloten te broken. Hi heeft ons verlichtet van die ewighe ber-238ghen, des sijn ghestoort alle die dwase van herten. Onder dese 239 tijt heeft God den drake ghebonden in die uterste nederheit 240 der duusternissen, daer hi voor Antecrists tide niet en sel uut-241ghelaten warden. 242Ga naar margenoot242-281Doe die enghel Michael sijn gheleid inden paradijs brochte
[pagina 159]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 243 des vreden ende vroechden, quamen den heer Gods te ghe-244moete twee oude vaders, eerwaerdich van aensichte ende scoen 245 van formen, welke dit heer Gods vroliken ontfenghen. Doe 246 vraechde hem Adam ende Abraham: segt ons, ghi eerbaer 247 mannen, wie ghi sijt ende hoe sijn iu namen ende wat is iu 248 ghestantGa naar voetnoot248, dat ghi niet ghestorven en sijt ende tot ons int voir-249burch der hellen gheclommen, mer sijt ghesament inden aert-250schen paradijs der weelden; hoe moechdi dit mit Gode hebben 251 verdient, want hier is soe menich Gods mensche ende lieve 252 vrienden, die daer niet en mochten comen. Daer toe ant-253woirde die eerste aldus: Ic ben gheheten: Enoch; ende 254 want ic groet ghelove an Gode droech, dat hi waer ghelijcGa naar voetnoot254 255 loenaer alre menschen wercken, soe heeft mi God mit sijnre 256 eyghenre hant vander aerden opghenomen ende hier ghesent. 257 Die ander seide: Ic ben Helyas, die pro-[40b]pheet; ende 258 want ic die minnen-gheer droech soe groot tot Gods eer ende 259 si vlamde als vuer in mijnre herten, soe heeft God mit een 260 vuerighen waghen mi hier laten voeren. Doe vraechden al die 261 Gods vrienden: wat seldi hier doen ende waertoe mach dit 262 wesen ghesciet? Doe seiden si weder: wi en hebben noch 263 niet ghesmaect den natuerliken doot, mer wi sijn hier gheset 264 te verbeiden Anticristum toecoemst, dat wi ieghen hem striden 265 mitten woorden Gods ende hi sel ons doden. Ende binnen 266 drien daghen sellen wi dan verrisen ende in den wolcken ten 267 hemel climmen. Aldus en moghen wi van Gods bevelinghe 268 niet anders mit iu beghinnen.
[pagina 160]
269Daer nae quam een ander man gaen ende droech een teiken 270 des cruus op sijn scouder ende die gruetse alte suverlijc mit 271 groter wairdicheit, dat hi ontfenc. Dien wert oec ghevraecht 272 ghelijc den anderen. Die sprac aldus: Ic hiet Dismas ende was 273 een mordenaer ende mi viel te ghelucGa naar voetnoot273, dat ic mit Ihesu wert 274 ghecruust. Daer gheloofde ic dat hi mijn God, mijn Scepper, 275 mijn Verlosser wair, ende ic badt hem, dat hi mijnre ghe-276dencken woude, als hi quaem in sijn rijc. Doe seide hi mi: 277 voirwair, ic soude des daghes wesen mit hem inden paradijs. 278 Dair toech ic uut minen lichaem ende nam dat teiken des 279 cruus an. Ende doe ic quam voor den paradys staen om deser 280 saken wil liet mi die [40c] enghel inwaert gaen. Doe riepen 281 Ga naar margenoot281si al mit groter stemmen love-sanck ende seiden: O, hoe 282 wonderlic is God in sinen heilighen. God van Ysrahel heeft 283 ghegheven cracht sinen volc. Benedictus Dominus Deus, God, 284 Ga naar margenoot284-295die Heer, si ghebenedijt! Die wijl dat dit wonder ghesciede, 285 soe toech die siel ons liefs Heren Ihesu Cristi mitter Godheit, 286 die oec in den grave bleef, ende nam dat lichaem weder an 287 ende is mit glorien verresen ende opverstaen, als ic vluchts 288 hier na sel scriven. Ende doe verreser veel doder lichamen 289 mit hem, sonderlinghe des ouden vaders Symeons twie so-290nen, geheten Carinus ende Levicius, die openbaerde hem 291 Annas ende Cayphas, den oversten papen, ende voort Nyco-292demus ende Ioseph ende Gamaliel, raetsluden der stat van 293 Iherusalem; ende doe si besworen waren mitten name Gods te 294 segghen: wie si waren ende watsi daden, antwoorde si als ic 295 gheseit hebbe: Wi sijn Symeons kinder beide, die den Sa-296lichmaker der werlt ontfenc in sinen armen, doemen hem een 297 kindekijn presentierde inden tempel, ende badt hem an, dat 298 hi in vreden mochte versceiden, want sijn oghen hadden ghe-
[pagina 161]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 299sien sijn heil. Dese Verlosser is nederghecomen inden puntGa naar voetnoot299 300 vander aerden mit groten licht, mit conincliker eren, mit god-301liker macht ende heeft alle die vrienden Gods uten bande der 302 verdoemenisse verlost, Adam ende Abraham ende alle die 303 salighe [40d] mannen, patriarchen ende propheten. Ende 304 Michael die archangel hevetse ghenomen in sijnre hoeden en-305de heeftse ghevoert in dat aertsche paradijs der weelden, went 306 ter tijt toe datse mit Cristo den Salichmaker clymmen souden 307 op inden hemel, in des Vaders rijc, dair hi ons allen moet 308 voeren te leven ewelijc. Amen.	margenoot20-40 Comp. IV, c. 22: Alia (2a) causa quare Christus ad inferos descendit, est ut tantus esset descensus, quantus fuerat liberandorum casus. Primus enim homo sic in statera liberi arbitrii positus fuerat, ut posset ad vitam aeternam ascendere, vel ad mortem descendere, prout vellet. Sed peccato peracto sic alterum brachium staterae per onus culpae depressum est, ut esset in imo inferni, alterum vero in summo coeli. Non autem ascenderet brachium depressum, nisi descenderet brachium aliud. Descendit ergo Dominus usque ad infernum, ut hominem captivum elevaret usque ad coelum. [tekstkritische noot]24 H so laghe ghevallen. Die e.m. als Adam. 25 H willen, so like recht dat hi. 28 H so slouch... ende overtredens Gods ghebodt ende sijn toren, dat die scael boech met allen menschen so laghe neder overmits die last der misdaet in die diepe gront der hellen, dat si niet lagher en mochten vallen. De H-lezing verdient de voorheur. 33 H gheest te beteren. voetnoot25 ghelike recht: evenwichtig. voetnoot30 sijn toorn: de gramschap van God. De zonde van Adam is met hare straffen op al zijn nakomelingen overgegaan, zoodat iedere mensch viel in een zondigen toestand, welke bestaat in het beroofd-zijn der heiligmakende genade, en de ziel derhalve van God, haar bovennatuurlijk einddoel, werd gescheiden en schuldig aan de eeuwige verwerping. Daarom staat hier dat ‘die scael’ ‘mit allen menschen’ de diepte inging. voetnoot38 Nu weegt alles weer tegen elkaar op. margenoot41-53 l.c. Anima Christi post mortem descendit ad infernum, sive ad limbum, ad deliberationem eorum, qui Christi membra existentes de hoe saeculo transilierunt. Diabolus enim dum manus in eum extendit, in quo nihil juris habebat, merito in aliis amisit potestatem. [tekstkritische noot]43 H lande als doe hi d.m.v. 45 H hielde over met pinen. 48 H ghestoort. 51 H die vangen verlost. 57 H ende sijn lichaem was d.w.o. 60 H die in den sonden verduustert was. 65 H die doer des levens opdede. voetnoot44 stock: kerker. voetnoot45 haelde over: in Oostmnl. voor bepaalde straffen, toegepast op gevangenen V d V, 2170; — mit overdaet: overmoedig. voetnoot46 guede: bezit. margenoot54-76 l.c. Tertia ratio est, ut, sicut vivus fuerat lumen mundi per praesentiam corporalem, ita mortuus esset inferni lumen per divinitatis majestatem... Quarta ratio est, ut hoc idem Christus exequeretur per efficaciam, quod passione sua meruerat secundum sufficientiam. Duo quippe meruit per suam passionem, scilicet satisfactionem, et januae apertionem: et ideo haec duo effecit in descensu suo ad inferos, quia per satisfactionem soluta sunt vincula captivitatis; per apertionem autem januae facta est illuminatio ipsius carceris, etiam secundum lucem exteriorem. — (73-76) Luc. 1:79. [tekstkritische noot]71 H hierom so vloech. 74 H nedercomen te v. 79 H midden in den polc (M punte) der aerden is, recht als e.b.p. 84 H ander sielen vallen. 86 H daer niemant in en was. margenoot77-112 l.c. Prout infernus sumitur pro loco poenae, quadrupliciter distinguitur. Unus est infernus damnatorum in quo est poenae sensus et damni ac tenebrae interiores et exteriores, id est absentia gratiae; iste semper habet luctum. Super hunc est limbus puerorum, ubi est poena damni et non sensus, et sunt ibi tenebrae exteriores et interiores. Super hunc locum est purgatorium, in quo est poena sensus et damni ad tempus, et sunt ibi tenebrae exteriores et non interiores, quia pergratiam habent lucem interiorem, quia vident se esse salvandos. Supremus locus inter haec est limbus sanctorum patrum, ubi fuit poena damni et non sensus, et fuerunt ibi tenebrae exteriores et non tenebrae privationis gratiae. Ad hunc locum Christus descendit ac suos inde liberavit, et sic infernum momordit, quia partem abstulit et partem reliquit; mortem vero quo ad electos Deus penitus destruxit. Sic dicitur: O mors, ero mors tua, ero morsus tuus, o inferne. (Osee, 13:14). voetnoot92 sinlike, bevoelike: zintuigelijke, gevoelige. [tekstkritische noot]97 M aangevuld volgens H. 99 H versceiden, want si sonder d.s.s.; M die s.d.s.s. 101 H der heilighen oude vader. 113 H met scierhede. margenoot112-284 Het verhaal van Jezus' hellevaart stamt uit het tweede gedeelte van het zgn. Nicodemus-evangelie, dat onder de apocriefe geschriften door levendigen stijl en dramatische voorstelling een eerste plaats inneemt. In de Nederlanden, waar men bijna geen sporen vindt van de andere apocriefen, is Nicodemus' evangelie vertaald. Een drietal hss. worden door Dr. W. de Vreese in zijn Bibliotheca neerl. mss. vermeld. J. Jacobs en C. Ruts gaven een tekst uit in de Verslagen der Kon. Vlaamsche Academie. Jacobus de Voragine nam een verkorte bewerking op in zijn Legenda aurea en voegde daarbij eenige beschouwingen, aan den pseudo-Augustijnschen sermo, n^o 160 ontleend. D.v.D. vertaalde het in voortreffelijk proza, maar wijzigde hier en daar de volgorde, doordat hij het Nicodemus-evangelie en S. Augustinus tot één geheel verbond. (Graesse³, p. 243 v.v.). margenoot112-114 Ait enim S. Augustinus: Mox ut Christus spiritum tradidit, unita suae Deitati anima ad infernorum profunda descendit. (Cumque tenebrarum terminum quasi quidam depraedator splendidus ac terribilis attigisset, aspicientes eum) impiae ac tartareae legiones territae inquirere coeperunt dicentes: voetnoot112 broock: breuk, spleet. [tekstkritische noot]115 H hovel ende dal zweefde die Heer m.c.e. 119 H heer verb. in hs. tot: heerscap. 121 H onwaer. 123 H blinkende gulden varwe purpervaer. 124 H verwecket worden... sliepen ende manich d.j. lanc. Inc. ook ende. voetnoot114 heervaert: heerschaar, leger. voetnoot119 heerscap: heerschappij. voetnoot120 onderwant: recht deed gelden op... het rijk; — gedrift (niet bij V d.): beweging; — gebaer: rumoer. voetnoot121 ontwaer werden: gewaarworden. margenoot122-154 Cum essemus cum omnibus patribus nostris patriarchis in caligine tenebrarum, subito factus est aureus solis color purpureusque et regalis lux illustrans super nos. Statimque Adam, humani generis pater, exsultavit dicens: Lux iste est auctoris luminis sempiterni, qui nobis promisit mittere lumen coaeternum. Et exclamavit Isaias dicens: Haec est lux Patris, Filius Dei. Sicut praedixi cum essem vivus in terris: (9: 2) Populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam. Tunc supervenit... Simeon et exsultans dixit: Glorificate Dominum, quia ego Christum infantem in manibus suscepi in templo, et compulsus Spiritu sancto dixi: Nunc viderunt oculi mei salutare tuum quod parasti, etc.... Post hoc supervenit quidam eremi cultor et interrogatus, quis iste esset, dixit: Ego sum Joannes qui Christum baptizavi et ante faciem ejus parare viam ejus praeivi et ipsum ostendi digito, dicens: Ecce Agnus Dei, etc... Tunc Seth dixit: Cum ivissem ad portas paradisi rogare Deum ut transmitteret mihi angelum suum, ut daret mihi de oleo misericordiae, ut inungerem corpus patris mei Adae, cum esset infirmus, apparuit Michael angelus Dei, dicens: Noli laborare lacrymis orando propter oleum ligni misericordiae, cum nullo modo poteris de illo accipere, nisi cum completi fuerint quinque millia ducenti anni. Hoc audientes omnes patriarchae et prophetae exsultaverunt magna exsultatione. voetnoot124 verwrect warden: ontwaakten. voetnoot126 vanding: bezoek. [tekstkritische noot]127 H Adam ende riep... aen. 131 H versoent vanden toren (in M overgenomen). 134 H vaders noot was in also groter noot ende droefnis. 135 H quam haer voer. 138 H voer horen aenghesicht. D. d.c. slouch een liet op ende sanc. 142 H dien ic een kindekijn. 150 H met den vingher, dat hi is dat L.G. 154 M aangevuld volgens H. voetnoot131 van den toren versoent: een einde gemaakt aan de gramschap; beghinck: op mij laadde. voetnoot133 wat: diepte. voetnoot134 des mi... wijs: waarvan de engel mij op de hoogte bracht. voetnoot139 hief op: hief aan. voetnoot142 in: als. margenoot154-171 Unde est iste tam fortis, tam terribilis, tam splendidus, tam praeclarus. Mundus ille qui nobis subditus fuit, numquam nobis talem mortuum misit; numquam inferis talia munera destinavit. Quis est ergo iste qui sic intrepidus nostros fines ingreditur, et non solum nostra supplicia non veretur, verum etiam alios de nostris vinculis absolvit. Ecce ipsi qui sub nostris solebant suspirare tormentis, insultant nobis de perceptione salutis; et non solum jam nihil verentur, sed insuper nobis minantur. Numquam sic mortui superbierunt, nec aliquando sic potuerunt laeti esse captivi, ut quando huc illum adducere voluistis. O princeps noster, periit omnis laetitia tua, in luctum conversa sunt gaudia tua, dum tu Christum suspendis in ligno, ignoras quanta damna sustineas in inferno. voetnoot154 M: Doe (si corr. in hs.); na verstonden hiaat. — Volgens H en inc. leze men: Doe dese vreemde maer (H mare), verstonden die helsche schaer (H scaren), beghonden si. [tekstkritische noot]158 H coemt ons onderdanich te wesen. 160 H uut onsen banden te verlossen. 163 H alle onse ghevangen. 167 H ghesant — heylant — bekant. 170 H dat onse stove (M schuer). voetnoot162 schuer: schuur, ook gezegd van de hel: sduvels scuere. voetnoot165 troost vernamen: vertrouwen kregen. margenoot171-194 Tunc Sathan, princeps et dux mortis dixit ad infernum: Praepara te suscipere Jesum, qui se gloriatur Christum Dei Filium esse et homo est, timens mortem, dicens: Tristis est anima mea usque ad mortem, etc.... Respondens infernus dixit: Si potens es tu, qualis est homo ille Jesus, qui timens mortem potentiae tuae adversator... Cui Sathanas: Ego illum tentavi et populum adversus illum excitavi, jam lanceam exacui, fel et acetum miscui, lignum crucis praeparavi, in proximo est mors ejus, ut perducam eum ad te. Cui infernus: Ipsene est qui suscitavit Lazarum, quem tenebam? Cui Sathanas: Ipse est. Cui infernus: Conjura te per virtutes tuas et meas, ne perducas eum ad me. Ego enim cum audivi imperium verbi ejus, contremui, nec ipsum Lazarum continere potui, sed excutiens se, ut aquila super omnem agilitatem saliens exivit a nobis. [tekstkritische noot]173 H die u is overcomen. 177 H bekant... hebste waerscuet. 179 H woeden. 180 H die ghi h.o.; — Desen becoerde... desen dede... desen dede ic g.e.e.i.s.d. schincken. 183 H quaet ende haet. 186 H den wi drie d. in banden hielden, ende doe hi riep een stemme, dat hi van hier buten soude comen. 189 H beclemmet. 191 H daer hi was mede ghehecht. 192 H en brenghen ummer niet haer, s.t. waer o.a.s. 194 Inc. Onder des dat desen raet zus inder hellen stont. voetnoot179 verwoeden: in woede ontsteken. voetnoot183 quaet ende hart: boos en wreed. H: quaet ende haet: boos en vijandig — wat de voorkeur verdient. voetnoot193 haer: hierheen. margenoot194-205 Et cum hoc loqueretur, facta est vox ut tonitruum, dicens: Tollite portas principes vestras, et elevamini portae aeternales, et introivit rex gloriae! Ad hanc vocem concurrunt daemones et ostea aenea cum vectibus ferreis clauserunt... Facta est iterum vox magna dicens: Tollite portas, etc. Videns infernus quod duabus vicibus clamaverat, quasi ignorans dixit: Quis est iste rex gloriae? Cui David: Dominus fortis et potens, Dominus potens in proelio, ipse est rex gloriae! Tunc rex gloriae supervenit et aeternas tenebras illustravit. voetnoot194 raet: beraadslaging. [tekstkritische noot]197 H O, ghi, helsche vorsten, doet op uwe poorten. 199 H sijn verscrieket die doerwachters ende inwaert (Inc.: inwaerts) ghevloghen. 201 H buten toe g. 203 H stemme Gods: Luder (M: Kinder, dat zeker verkeerd is). 204 M hiaat, aangevuld door H. 208 H heffet op u poorten. 214 H ontspronghen ende hem quamen te moete... ende leyseden aldus: Advenisti. voetnoot199 M: vervaert; — H: inwaert, Inc.: inwaerts. voetnoot203 M: kinder, dat hier tegenover de duivelen niet past; lees met H: stemme Gods luder; zie verder: alderluutste. voetnoot204 M: Des is... gloriën hiaat; aangevuld uit H en inc. margenoot212-223 Post istas crudelium voces infernalium, ad imperium Domini omnes ferrei confracti sunt vectes. Et ecce innumerabiles sanctorum populi ejus genibus provoluti lacrimabili voce dicentes autem: Advenisti desiderabilis redemptor mundi, advenisti, Domine, quem desiderantes quotidie exspectabamus... Inferno exspoliato et auctore mortis suis vinculis irretito, redde jam laetitiam, mundo succurre, - inquiunt — jam saevas exstinguere poenas et miserendo resolve captivos... [tekstkritische noot]219 H lande des levens. 222 H pine-dine. 223 H Doe reykede G. uut. 233 H die psaltariste D. op der harpen c.a.: Alle die ontfarmichede gheren moeten. 236 H die mattalen poorten te wreven... ghebroken. margenoot223-232 Et extendens Dominus manum et tenens dexteram Adae dixit: Pax tibi cum onmibus filiis tuis justis meis. Et ascendit Dominum ad inferos et sancti sunt eum secuti. Dominus autem tenens manum Adae, tradidit Michaeli archangelo et introduxit eos in paradisum. margenoot234-238 (Ps. 106:8 en 97:1 en 106:16 en 75:5-6). voetnoot236 tewreven... tebroken: vermorzeld... verbroken. margenoot242-281 Quibus occurrerunt duo viri vetusti dierum et interrogati sunt a sanctis: Qui estis vos, qui nobiscum in infernis nondum mortui fuistis et in paradiso corpore collocati estis? Et respondit unus ex eis: Ego sum Enoch qui huc translatus sum. Hic autem est Helias, qui huc curru igneo assumptus est; et adhuc mortem non gustavimus, sed usque in adventum Antichristi reservati sumus, cum eo proeliaturi et ab eo occidendi, et post triduum et dimidium diem in nubibus assumendi. Et cum haec diceret, ecce supervenit alius vir, portans in humeris crucis signum. Qui interrogatus quis esset, dixit: Ego latro fui et cum Jesu crucifixus fui et credidi ipsum esse Creatorem et oravi dicens: Memor esto mei, Domine, cum veneris in regnum tuum. Tunc dixit mihi: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Et dedit mihi istud crucis signum, dicens: Hoc portans ambula in paradisum et si non dimiserit te ingredi angelus custos paradisi, ostende illi signum crucis et dicens ad illum, quod Christus qui nunc crucifixus est, transmisit te. Et cum hoc fecissem et dixissem angelo, statim aperiens introduxit me et ad dexteram paradisi collocavit me. [tekstkritische noot]243 H dat heer Gods. 247 H wie sidi ende hoe is u naem ende wat is u stant. 251 H want hier is met ons so manich lief Gods vrient. In H ontbr. die daer niet en mochten comen. 254 H ghelike lonaer. 259 H si vlammede als een vier. 264 H Antekerstes toecomst, dat wi teghen hem sellen met den woorde Gods striden. voetnoot248 ghestant: stand, toestand. voetnoot254 ghelijc: rechtvaardig. [tekstkritische noot]269 H gaen drouch... waerdicheit dat hise ontfinc. 273 H moerdenaer twaer ende mi. 274 H Daer gheloefde ic twaer — waer. 276 H quame. 281 H met luder stemme love-sanc e.s.: O, wonderlike God in dinen heilighen. 287 H verresen. 290 H twee soon... Leucius. 291 H Anne ende Cayphe ende voort Nychodemo, Ioseph ende Gamaliel raetsliede. voetnoot273 viel te gheluc: overkwam tot mijn geluk. margenoot281 Ps. 67:33. margenoot284-295 In evangelio autem Nicodemi legitur, quod Carinus et Leucius, filii Simeonis senis cum Christo resurrexerunt et Annae, et Caiphae et Nicodemo et Josepho et Gamalieli apparuerunt, et ab eis adjurati quae Christus apud inferos gessit, narraverunt, dicentes: dan volgt bovenstaand verhaal. [tekstkritische noot]299 H sijn heil ontbr.; — H inden polc (M: punt, Inc. pollic) van der aerden (Inc.: eerden). 305 H went ter tijt toe, datse met Cristo den salichmaker climmen op inden hemel, in des Vaders rijc, daer hi ons moet alleen voeren te leven euwelijc. Amen. voetnoot299 H en inc. inden polc (pollic): holte, kuil.

Vorige Volgende

Dat neghende capittel is van dat onse lieve Heer clam ter hellen neder om die te breken ende der ouder vaderen te verlossen ende den duvel daerin te vanghen, te binden ende te besluten.