Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

(1938)– Dirc van Delf– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen
Dat vijftiende capittel vander glorioser opvaert daer ons lieve Heer, naedat hi verresen was, clam op totter rechter zijde sijns Vaders boven alle hemelen. Daer menich notabel dinc in staet gescreven. 6Die gloriose opvaert ons liefs Heren Ihesu, dat hi clam mit 7 godliker macht boven alle hemelen, daer hi sit ter rechter 8 siden sijns Vaders, is ons in neghen articu- [59b] len bescre-9ven, als wie hi is die opclymt; van waen hi opclymt; in wat 10 wijs hi opclymt; mit wat verdient hi opclymt; waer ende 11 op wat stede dat hi geclommen is; mit wat gheselscap dat hi
[pagina 221]
12 thuus weder ghevaren is; om wat saken ende orbair hi op-13clam; waer om hi niet later ten hemel gheclommen en is, 14 ende hoe hem die apostolen hielden, doe hi van hem was in-15den hemel ghevaren. Dese materien sluten op dat woort, dat 16 Ga naar margenoot16Paulus heeft bescreven aldus: die daer neder tot ons gheclom-17men is, opdat hi alle dinc soude vervollen. - Dat alre eerste 18 artikel van der opvaert ons Heren is te verstaen dat, wie die 19 gheen te kennen is, die van ons ten hemel is weder ghegaen? 20 Ga naar margenoot20Pharao die coninc vraechde Moysi die propheet: wie is die 21 heer of hoe is sijn naem? Daer toe antwoorde David ende 22 Ga naar margenoot22seide aldus: Dominus ipse est Deus, dat is: die heer is God. 23 Ga naar margenoot23Paulus seit: Hem is ghegheven enen naem, die alle kinderen 24 sijn onderdane ende daer en is ghien ander naem onder den 25 hemel, daer wi in moeten salich warden. Die propheet seit: 26 Ga naar margenoot26 Het is een nuwe naem, die die mont des Heren self heeft ghe-27Ga naar margenoot27-30noemt. Mer inden ewangelien so heeft dese Heer drie namen 28 ontfaen: als Ihesus, Cristus, Gods soen, van welken, seit sinte 29 Barnardus, werdet vervolt, verwect al die in haren pulverGa naar voetnoot2930 <begraven sijn, (glosa:)> sorghe [59c] ende armoede. Als Da-31vid seit: Ende hi starf ende ghinc uut als een water datmen 32 ghiet. Als Iob seit. Dit is, dat hi heeft ghevonden die 33 vanden hemel inder aerden tot ons is gheclommen. Mar doe 34 hi woude nader doot weder wechvaren, heeft hi ons drie con-35Ga naar margenoot35trarie ieghen dat hi vant, hier nederghelaten. Eerst, van onser 36 onreynre gheboort weder gheboren te werden inden water ende 37 Ga naar margenoot37inden gheest, als Iohannes seit. Voort, van onsen pijnliken
[pagina 222]
38 Ga naar margenoot38 arbeide uut der aerden te verrisen, als Iob seit. Ende voort, 39 uut den iammer dode salichliken mit hem te regneren, daer 40 ons niet en mach deren, als David seit. Aldus schijtGa naar voetnoot40 dat eer-41ste artikel, hoe hi te kennen is, die voor ons ten hemel so 42 eerliken geclommen is. 43Ga naar margenoot43-90Dat ander artikel vander opvaert ons Heren is: te weten 44 van waen dat hi is opgheclommen. Al is dat die propheet seit: 45 hi is ghevaren uut den dal der tranen ende der onsalicheden 46 totten lande der ewigher salicheit. Mer Lucas ende Marcus die 47 ewangelisten merkeliken segghen, dat hi opten viertichsten
[pagina 223]
48 dach sijnre verrisenis quam inder zalen, daer si dat avontmael 49 hadden mit hem gegheten ende verbeiden hem mit Maria, 50 sijnre liever moeder, in vasten ende in bedinghe. Doe hi hem 51 openbaerde, sprac hi vanden rike Godes ende berespte haer 52 onghelove ende strafte haer herdicheit hare herten ende at 53 mit hem ter selver stede ende seide, datsi van [59d] Iherusa-54lem niet en ghinghen, mer verbeiden die lofte des Vaders, die 55 si van sinen monde hadden ghehoort, ende als hi hem veel 56 heeft gheleert ende geseit, hoe si sullen prediken ende dopen 57 ende wat teyken den gelovighen sal volghen, als die ewange-58list heeft ghescreven, so leit hise mit hem uut inden berghe 59 van Oliveten. Dat ghetal was van vijfhondert mannen, tughe 60 van Gode voorghestichtGa naar voetnoot60. Dese berghe hiet oec die berch drier 61 lichte nader ander translaci, want des nachts so wert hi ver-62licht vanden vuer des tempels, dat dat volc brande inden al-63taer, daer desen berch teghen stont. Hi wart oec verlicht van-64der sonnen opganc, die haer rayen daer an sloech, eer si ter 65 tijt verschinen mocht, want die berghe int oost vander stat 66 was gheleit. Ende derdewarf, want hi selve voetsel des lichts 67 als oly binnen hadde ende daer of overvloedich vruchtbaer 68 was ende naem ontfenc van Oliveten. Daer Ihesus opten berch 69 staet, comen die iongheren tot hem ende vraechden of hi dan 70 dat rike van Ysrahel weder setten sal in sijnre ouder eer, als 71 si ghedoopt sullen werden doer den heilighen Gheest. Doe 72 antwoerde hi hem weder ende seyde, dat hem niet ghegheven 73 en waer te kennen die tiden ende die stonde, die die Vader 74 hadde gheset in sijnre moghentheit. Mer si souden die craft 75 overcomenden Gheests ontfan-[60a]ghen ende sijn tughe we-76sen went totten utersten eynde vander werelt. Ende als hi 77 dat gheseit heeft, daer sijt aensaghen; is hi verheven vander 78 aerden ende sijn voetstappen bleven openbaer inden harden 79 stien staen, alsof hi in weec was had ghetreden of in weken 80 lande. Dese waerheit scrijft SimpliciusGa naar voetnoot80 ende staet oec in der 81 glosen des ewangelijs. Die scrift seit, dat onse heer Ihesus 82 Cristus ten ionxten daghen boven desen berch ten oordel co-83men sal, daer hem aenbeden sal alle tonghen ende gheslachten 84 ende hem bughen alle knyen hemelsch, helsch ende aertsch. 85 Want hi seit: Mi is alle macht ghegheven. David seit: God, 86 ghiftGa naar voetnoot86 dat oordel den coninc ende dijn rechtveerdicheit des 87 coninx soen. Ende waerom dat Ihesus op desen berch weder 88 comen sal, heb ic bescreven inden capittel vanden oordel. Al-
[pagina 224]
89dus sluut dat ander artikel als van waen ende van wat stede 90 dat Ihesus is inden hemel gheclommen. 91Ga naar margenoot91-139Dat derde artikel is, in wat wise ende manier dat hi opghe-92clommen is. Ende hoe dattet ghesciede, wijst die scrift in 93 drien ghedaenten ende formen. 94Die eerste is: hoe die gloriosa ascensio was groot craftelic, 95 want hi clam op mit sijnre eyghender godliker macht. Want 96 die nederste enghelen den oversten vraechden: wie die [60b] 97 gheen waer, die daer mit sijnre stolen, dat was sijn lichaem, 98 optrade in menichvoudicheit sijnre craft, als in Ysaia .xlvi^oGa naar voetnoot98. 99 ca^o staet ghescreven. Doe antwoorde hi ende seide: dat bin 100 ic, die voirvechter, dat volc salich te maken. David seit: hi 101 heeft als een ruesse of gygant verheven sinen wech te lopen 102 vanden oversten hemel uut ende inne. Merckelijc onderscheit 103 is twisschen sijnre opvaert ende alle der anderen. 104 Enoch wert opghenomen vander aerden mit enghelscher hant, 105 Helyas wert opghevoert mit enen vuerighen waghen, mer on-106se heer Ihesus wert ghevoert mit sijnre godliker macht ende 107 cracht, die in sijnre sielen was verburghen ende die doe doir-Ga naar voetnoot107 108 dranc als die sonne doer die lucht. Dit is dat Salomon seit: 109 die sonne gaet op int oost ende wendet haer doer dat zuden 110 ende gaet int westen weder onder ende comt noch weder tot 111 hare stede.
[pagina 225]
112Anderwarf so clam onse Heer op inden hemel al openbaer-113liken. Want daer sijt saghen, wert Ihesus vander aerden verhe-114ven ende dese openbaerlike wise van opclimmen seide hi hem 115 selve te voren aldus: Ic gae totten ghenen die mi hier ghe-116sent heeft, ende niement van u allen en vraecht mi, waer dat 117 ic gae, (glosa:) want also openbaer so sal mijn opvaert wesen 118 voir uwen liifliken gesichte te scouwen, dat niement behoef 119 sal hebben mi te vra-[60c]ghen, wair dat ic gae, want dat 120 schijnt welGa naar voetnoot119. Doe onse heer Ihesus opclam ende die apostolen 121 na saghen inden hemel gaen, doe stonden twee mannen bi 122 hem in witten clederen ende seiden tot hem: Ghi, mannen 123 van Galyleen, wat staet ghi ende siet opwaert inden hemel? 124 Ihesus die van u opghenomen is inden hemel, sal alsoe weder-125comen, als ghi hem ghesien hebt opgaen. Dit waren twee ar-126changelen vanden choer der thronen, die mitter bazunen Gods 127 sullen comen ten ionxten daghe dat volc vanden dode te ver-128wrecken, als onse heer Ihesus sijn vierscaer sal setten over 129 dese berghe inder luchten alle menschen te oordelen na haer-130re verdiente. 131Derdwarf had onse Heer die wise in sijnre opvaert, dat 132 hi opclam blidelic ende vrolic. David seit: God clam op in 133 iubilacien. Die glosa sinte Augustinus seit: Doe onse heer 134 Ihesus opclam, wert die lucht soe scoen ende suverlijc, die 135 hemel verclaerde, die sterren blencten, die basunen brakenGa naar voetnoot135, 136 die engelsche scaren songhen lovesanc der glorien, ghelijck als 137 hi seit doer Cristus monde: boven die hoechte heeft mi die 138 verwinner gheleert singhendeGa naar voetnoot138 in psalmen, in psalterien van 139 seiden-speel. Ende vruechde gheschiede om drie saken wil. 140 Ga naar margenoot140-150Eerstwerf, want die oude vaders int voirburch der hellen rie-141pen mit screyeliker stemmen aldus: O du alre begheer-[60d]
[pagina 226]
142 licste, wanneer so saltu comen, hoe langhe sellen wi in desen 143 putte wonen. Anderwarf, opdat onse begheerte ghewrecket 144 warde na hem te verlanghen ende te volghen, als wi sien dat 145 onse vleischelike natuer God mit deser vruechden inden he-146mel heeft ghevoert. Derdwarf, opdat wi hoechliken sijn leer 147 beleven sonder verdriet ende die seyden clingen onser crach-148ten mit ghedachten innigher ghebeden ende vroliken die 149 bazunen breken onser stemmen dat woort Gods der werelt te 150 segghen. 151Ga naar margenoot151-221Dat vierde artikel van ons Heren hemelvaert is: mit wat 152 verdiente dat hi opgheclommen is. Ende die verdiente sijn 153 drie, die David noemt ende tot Hem seit aldus: om waerheit, 154 om saticheitGa naar voetnoot154, om rechtvaerdicheit wille, so sal dijn rechter-155hant di wonderliken wech leyden, (glosa:) die rechterhant dat 156 is die cracht dijnre Godheit. 157Eerstwarf so is onse heer Jhesus Cristus ten hemel gheleit 158 om die verdiente sijnre waerheit, welke waerheit was, dat die 159 mont Gods doer den propheten der werelt hadden gheloeft, 160 dat hi sinen Soon hem soude senden, welc si horen souden 161 ende geloven souden als hem selven. Dese waerheit is onghe-162Ga naar margenoot162broken ende ongheveyltGa naar voetnoot161 gheweest, want onse Heer heeftse ver-163volt in dien, dat hi inder ghelijcheit ende formen Gods wasGa naar voetnoot163, 164 hem nederdaelde ende [61a] menschelike natuer an nam en-165de mensche wart ende sprac mit liefliker tonghen woorden 166 Ga naar margenoot166des ewichs levens, want hi selve seide: Mijn woorden sijn 167 Ga naar margenoot167geest ende leven, (glosa:) want alle die scat der rijcdom Gods 168 van kunsten ende van wijsheden ende der ewigher waerheit, 169 die onwandelbaer is, heeft <hi> opghedaen mitten slotel
[pagina 227]
170 Ga naar margenoot170 sijnre menscheliker tonghen, welke scat, als die minnenbruut 171 seit, als honich ende melc is te ontfanghen ende mit deser 172 sueticheit si wi van Gode opghevoet. Want hi ons had ghelooft 173 een land te gheven, dat van honich ende melc soude vloeyen, 174 Ga naar margenoot174 - waerheit ende ghenade, dair Ihesus vol of was opder aer-175den, van welker volheit wi alle hebben ghedeylt. 176Anderwarf soe is onse heer Ihesus ten hemel ons tot een 177 exempel geleit om die verdiente sijnre sueter saticheitGa naar voetnoot177, want 178 al sijn leven was een sprinc vol goedes vloetsGa naar voetnoot178, niet yemende te 179 weygheren. Ghelijc als hi selve seide ende riep op eenre 180 Ga naar margenoot180 hoechtijt: wien die dorstet die come tot mi ende drincke. 181 Ende dat water dat ic hem gheven sel, sal werden in hem 182 vloeyende des levende waters. Sinte Barnaert seit op cantica: 183 dat onse Heer iammer ende onsalicheden noden te comen; 184 die ontfermherticheit toech hem neder; die waerheit, die hi 185 ons toe [61b] gheseit hadde, dwanc hem te comen; die puyr-186heit ioncfrouwelikes lichaems heeft hem ontfanghen. Ende 187 Ga naar margenoot187als die propheet seit: van kinsbeen is die ontfermherticheit 188 mit hem opghewassen ende die heeft hi bewijst alle sijn leven 189 lanc. Als sinte Barnaert seit: ymmer, Heer, soe lopen wi na 190 di om die grote guedertierenheit, diemen van u seit, dattu 191 biste die guede Ihesus, die die arme niet en versmaetste, voir 192 die sondaer niet en scroems; du sprakes mitten wijfkijn van 193 Samarien, du en stotese niet van dinen voeten dat meenwijf, 194 du names des verraders cussen, du ontfenctste Pieters tranen, 195 ende alle die sondaren hem verhogen, dattu haer quaetheit 196 hebste vergheven. Ende boven dat so bistu als een onnosel lam 197 Ga naar margenoot197totten offer opten altaer des crucen gheleit, dat sinen mont 198 mit claghe ende mit dreighen niet op en dede, mer hi bat 199 voir diegheen die hem cruusten. 200Derdewarf soe is onse heer Ihesus ten hemel gheleit om die 201 verdiente sijnre rechtveerdicheit, die hi betoechde, doe hi mit 202 recht ende niet mit cracht den mensche woude verlossen. 203 Welke recht in veel manieren is gheschiet, als mit wichte, 204 mit ghetael, mit mate, dat hi mit besceidenheit heeft voir ons 205 Ga naar margenoot205allen ghedaen. Hierom seide David van hem, dat sijn aenge-206sicht sach die rechtveerdicheit aen. Want recht ende recht-
[pagina 228]
207veerdicheit is bereidinghe des setels [61c] ende David bat 208 Gode dat hise sinen soon woude gheven. Ysidorus seit ‘van-209den oversten guedeGa naar voetnoot208’ ende wil betoghen welkes leven dat 210 rechtvaerdich mach wesen ende seit: Die eerst sinen God 211 voor oghen heeft ende dien ontsiet, die die duecht ende ghe-212love eert, die sijn ouders mit guede vervolt, die sijn sonden 213 betert, die alle menschen vorderlicGa naar voetnoot213 is ende niement hinder-214lic, die ghetrouwe minnen bande der vrientscap draecht, die 215 hem voor een ander in node set, die den ellendighen ende be-216droefden te hulp coemt, die der weldaet ghedenct, die hi 217 ontfanghen heeft. Dese man mach dan wel rechtveerdich hie-218ten. Aldus ghedaen was al gheheel dat leven, wercken, woor-219den, ghelaet ende ghebaer ons Heren op aertrike. Daerom 220 Ga naar margenoot220heeft hi die crone der rechtvaerdicheit ontfaen, hij niet alleen, 221 mer al die rechtvaerdicheit menen. 222Ga naar margenoot222-233Dat vijfte artikel van ons Heren hemelvaert is: waer ende 223 op wat stede dat hi van heen opgheclommen is. Die apostol 224 seit: Hi is opgheclommen boven allen hemelen, opdat hi 225 alle dinc soude vervollen. Die heydensche meesters segghen, 226 dat dair ses hemelen sijn: als die luchtighe hemel, die stille 227 hemel, die blenckende hemel, die vuerighe hemel, die ghe-228sterrede hemel, die cristallen hemel. Ende van de-[61d]-sen 229 hemelen heb ic voir een capittel ghescreven. Mar boven dese 230 so scriven die meesters in der godheit twee ander als celum 231 empyreum ende celum Trinitatis, dat is die scone ronde he-232mel ende die hemel der heiligher Drievoudicheit. Ende in 233 Ga naar margenoot233-235desen lesten tween is onse Heer waerliken levende. Hoe veer 234 dat die een hemel van den anderen is ende hoe hoech dattet 235 is vander aerden totten oversten hemel, scrijft Rabbi Moyses.
[pagina 229]
236 Mer mi en dunct der pinen niet waerdich te wesen, dat men 237 daer seer sal na lesen, want onse siel in enen oghenblic boven 238 Ga naar margenoot238-247allen hemelen sel moghen vlieghen. Mer vanden sevenden 239 hemel lesen wi, dat hiet empyreum, dat beduut een hemel, 240 die ront is om ende om ende ombevanghenGa naar voetnoot240 mit vuer. Ende dit 241 is die eyghen proper woenstat Gods, der heilighen ende der 242 enghelen. Dese hemel gaet boven hem allen in waerdicheden. 243 Want hi is ewich in sijn ewich leven; in sijn eyghenre ste-244de, want hi is onwandelbaer; ende voort in sijn ommerinck, 245 want daer is in alle macht, guet, glorie ende salicheit. Aldus 246 schijnt dat desen hemel is een formich, onbeweghich, overluch-247tich, onmetich ende onendich. Ende vander vroechden ende 248 salicheit des hemels sal ic na segghen, als ic vanden ewighen 249 Ga naar margenoot249-274leven sel [62a] int eynde scriven. Die lerars vraghen hoet is 250 te verstaen, dat Ihesus sittet totter rechter zijd sijns hemel-251schen Vaders. Die sin is, want hi sit inden hemel der Drie-252voudicheit in ghelijcheit der ghebenedider Godheit, van glo-253rien, van wesen, van substancien, van const, van wil, van 254 macht, van cracht, van achteGa naar voetnoot254. Also seit die glosa op Davids 255 Ga naar margenoot255woorden, doe hi seide: die Heer, die Vader, seide minen Heer 256 toe sinen Soon, sittet tot mijnre rechterhant alsoe langhe als 257 ic sette dijn vianden een voetscamel dijnre voeten. Aldus ist 258 dan te verstaen hoe dat onse heer sittet ter rechterzijd sijns 259 Vaders. Anderwarf na ghelijcheit sijnre godliker moghentheit. 260 Ga naar margenoot260Paulus seit: inden alren oversten, dair ghien ghescapen crea-261tuer en mach comen, is mijn Heer verheven. Dair hi oic was 262 ghebleven die wijl dat hi opter aerden was, als hij seide: 263 Ga naar margenoot263mijn Vader ende ic sijn één (glosa:) van wesen. Anderwerf
[pagina 230]
264 is hi an die rechter sijd des Vaders naden oversten guede der 265 glorien ende der salicheit ons te verlenen, welc hi verdient 266 Ga naar margenoot266hevet mit sinen leven. Daerom seit die Godheit: Mijn lief 267 sel tusschen mijn borsten wonen, dat is in versamingeGa naar voetnoot267 alre 268 godliker guede. Derdewerf soe is Cristus an die rechter zijd 269 des Vaders na dat sijn glorioselike lichaem so salichlick ver-270heven is tot sulker wer-[62b]dicheit, als hem wel boort van 271 eren, van glorien ende van ghenoechten. Tot welker ghesca-272Ga naar margenoot272pender natuer spreect die Vader: du salte een croen wesen 273 der glorien in die hant des Heren ende een dyadema des ri-274ken in die hant dijns Gods. 275Ga naar margenoot275-281Die meester vraecht: hoe is dat dan te verstaen, dat sinte 276 Stephaen sach onsen Heer ter rechter side des crachten Gods 277 staen ende niet sitten? Want doe sinte Stephaen in node was, 278 ende Cristus alden ghenen is bereet te hulpe te comen, die in 279 liden sijn, want hi is alleen onse voirschermerGa naar voetnoot279. Ende daerom 280 toechde hem onse Heer biden Vader te staen, als of hi hemGa naar voetnoot280 281 Ga naar margenoot281-292laten woude ende hem te hulpe comen. Mer want wi ghelo-282ven, dat Cristus mitten Vader regniert in salicheden, so belien 283 wi, dat hi sittet totter rechterzide sijns Vaders om drie sa-284ken wil. Die eerste is, want hi heeft seer ghearbeit voor ons 285 ende dat werc sijns Vaders volbrocht; hierom sit hi te ruste. 286 Die ander sake is, want hi heeft ghewandert den wech doer 287 des natuerliken levens ende uutghegaen die poorte des dodes; 288 hier om soe set hi hem neder te sitten. Die derde sake is: 289 hi was langhe in die luchter zijd, dat was dese tijt mit liden 290 ende doghen ende wederspoet nymmermeer stilleGa naar voetnoot290 te wesen; 291 hier om is hi an die rechter zijd mit salicheden te sitten in 292 ewicheden ghecomen. [62c]
[pagina 231]
293Ga naar margenoot293-317Dat seste artikel van ons Heren hemelvaert is: mit wat 294 gheselscap dat hi te huus weder ghevaren is. Ende dat was 295 ghescheretGa naar voetnoot295 in tween scharen ende elke schaer in drien 296 betalgenGa naar voetnoot296 ende elke mit sijn ghewade, alshem na sinen staet 297 wel boirde. Ende dit was die figuer bi Iacob den patriarcha, 298 die seide in die weder-reyse sijns lants: In minen stoc ghin-299ghen wi over dese Iordaen ende nu come ic mit twee scharen 300 weder trecken. Die eerste schaer was van menschen, die hi uut 301 dat voerburch der hellen had mit godliken craft ghenomen, 302 die inder duusternisse sijnreGa naar voetnoot302 langhe hadde verbeit mit verlan-303Ga naar margenoot303ghen, datsi riepen: Heer, doch an dijn stercheit ende craft 304 an dinen armen ende verlosse die ghevanghen ende verderve, 305 Heer, dese hoer starcheit ende laet dyn volc dinen naem loven 306 Ga naar margenoot306ende eren. Van deser schaer sprac David: hi is int hoghe op-307gheclommen ende die vanghenisse ghevanghen gheleit. Dese 308 hadde drie betageen, daer si of was ghescheert. Die eerste 309 waren alle salighe mannen, die ghecomen waren van Adam, 310 als Abel mit sijnre onnoselheit, Noe mit sijnre rechtveerdicheit, 311 Enoch mit sinen ghelove. Die ander waren alle die patriarchen 312 mit haren gheslachten, als Abraham mit sijnre mildicheit, 313 Ysaac mit sijnre onderdanicheit, Iacob mit [62d] sijnre ver-314duldicheit. Die derde betageen waren alle die heilighe pro-315pheten: Helyas mit sijnre minnen, Heliseus mit sijnre scou-316Ga naar margenoot316wen, Samuel mit sijnre heilicheit. Dit sijn die goden, die 317 Saul sach clymmen vander aerden. Die ander schaer was van 318 enghelen, die hem uut hemelrijc te moete quamen ter eren 319 ende niet te behoefte. Want Iacob inder figuren, doe hi hem 320 Ga naar margenoot320die engelen te moete sach comen, seide hi hem dus: Dit 321 Ga naar margenoot321-385sijn die castelen ende burghen Gods. Dese schaer hadde drie
[pagina 232]
322 betageen, als die ander, ende dit was die overste yerarchie, 323 die middelste ende die laechste, als die lantscap in een rijc. 324 Ende hoe hem dese inder opvaert Cristi hielden, heeft die 325 propheet Ysaias inden .lxiii. Capittel gescreven, daer wi aldus 326 of lesen: Die laechste yerarchie mit haren engelen vraech-327den der middelster yerarchien: wie is dese coninc der glo-328rien, wie is hi. Die scriftuer seit, datsi dit vraechden, want 329 si noch vol ende ganselijc dat wonder der menscheit Cristi 330 niet en verstonden, noch sijn passie ende verrisenisse ende 331 sijn opvaert niet openliken en was gheopenbaert, want dat 332 ghemeen ghesin des huus Gods en hoorde niet al te weten, 333 dat God in sinen verburghen rade hadde ghescicket ende ghe-334ordineert. Doe antwoorde hem die middel-[63a]ste enghelen, 335 daer dat wonder ons Heren was meer gheopenbaert, want si 336 Ga naar margenoot336-347hem naerre waren, ende seiden: Die heer der duechden, hi 337 is coninc der glorien, hi is wit van duechden ende onnosel, 338 reyn ende onbesmit uut den dale ghewonnen, als een lely in 339 haren bladen ende hi is rosen-verwich van sinen bloede, want 340 hi stont inden cruce sonder ghedaent ende verwenGa naar voetnoot340, ghescapen 341 als een leprose mensche; hi was crancGa naar voetnoot341 in den doot des cru-
[pagina 233]
342cen, mer starc inden rovenGa naar voetnoot342; hi was verworpen inden lichaem, 343 mer ghewapent inden stride, hi was cleyn inder doot, mer 344 schoen inder verrisenisse. Merket nu wi hi is, die wit was 345 ende blenckende in sijnre geboirt, roet was ende bleec inden 346 Ga naar margenoot346cruce. Dit is die gheen die duuster was inder werelt ende claer 347 inden hemel. Dese woorden hevet sinte Augustijn bescreven. 348 Die middelste yerarchie vraghede den alre oversten engelen 349 ende seiden: Wie is dese, die daer comt van Edom des bloetsGa naar voetnoot349 350 mit gheverweden clederen van Bosra vercleint?Ga naar voetnoot350 Want hi quam 351 vander bloedigher werelt, die beronnen was mit bloede der 352 sonden ende hi quam vander vercleinder hellen, die mit sinen 353 roven verminret was, ende oec die quaetheit ende macht des 354 Ga naar margenoot354bosen gheests was mede vercleynet. Want hi seide, dat die 355 vorste der werelt die soude te hant gheworpen worden uut 356 sinen rijc ende besit, want dat besit had hi wel verboort ende 357 verloren, [63b] als ic inder passien wel bewijsde. Tot deser 358 Ga naar margenoot358vraghen antwoorden die overste enghelen ende seiden: Dit 359 is die gheen, die die rechtveerdicheit spreect ende oordelt der 360 salicheit; hi is een voirvechter den menschen te behouden. 361 Welke manier uutwijst sinte Augustijn inden boock vander 362 Triniteit, dair hi dus seit: Ach, hoe groot was die const der 363 aerstenGa naar voetnoot363, die macht des heren, die niet hogher en is te den-364cken, doe die oetmoedicheit des Soon Gods alle hovaerdicheit 365 verwan, sijn armoede alle ghiericheit, sijn duldicheit alle 366 liden, sijn sachtmoedicheit alle toorn, sijn minne alle wreet-367heit. Want alle blader barsten onder den playster sijns li-368chaems, alle febres coelen inden blade sijns zweets, alle oren 369 sijn sijn roepen onderdaen, want hemel ende aerde is totGa naar voetnoot369 370Ga naar margenoot370-385sinen bode gegaen. Die overste yerarchie seraphin, cherubin
[pagina 234]
371 ende thronen vraechden onsen heer Ihesum, doe hi begonde 372 op te clymmen: waer om so is dijn ghewade root ende dijn 373 cleder als der gheenre, die inden kelre wijn hebben ghetre-374den? Ons heren Ihesus ghewade, als sijn heilighe lichaem, 375 was mit bloets teyken hevaen sijnre heiligher vijf wonden, 376 want hi daer mede tot sinen Vader voor die sondaren soude 377 bidden, die tghelove sijnre verrisenisse ontfanghen, den ion-378gheren daer mede vermakenGa naar voetnoot378, ende inden oordel toghen: den 379 gueden te troosten, hoe ghenadelic datsi van hem sijn verlost; 380 die quaden te [63c] lede ende te straffe, datsi daer niet en 381 hebben aen gheacht. Ende oec dat al dat hemelsche heer siet 382 aen die teykenen sijnre zeech ende glorioes victorie, die hi 383 heeft ghedaen. Tot deser vraghen antwoorde Cristus self al-384dus: Ic heb den kelc des crucen alleen ghetreden ende van 385 alden volc en was ghien man mit mi. Dit beduut sinte Bar-386naert ende seit, dat Cristus was die druve, dat cruus die kelck, 387 die passie ende die rouwe die treders, bloet ende water was 388 die wijn, dat ons wascht, vercoelt, voet ende levende maect. 389 Van welcken dranc hi na een open taveern heeft ghemaect 390 ende wijn des heilighen Gheests gheschenct mit dropen der 391 weelden ende hemelscher ghenoechten. Wie daer eens of heeft 392 ghesmaect, dien wert alle dien dorst deser werlt ghelescht, 393 die gheest wert hem suet an begheerten ende dat vleisch wert 394 hem suer mit sijn ghenoechten, want hi en smaecte niet die 395 dinghen, die opter aerden sijn, mer die boven hem sijn, daer 396 Cristus sit in die rechter zijden Gods almachtich. 397Ga naar margenoot397-463Dat sevende artikel van ons Heren hemelvaert is: om wat 398 sake ende oorbaer dat onse Heer ten hemel opgheclommen
[pagina 235]
399 Ga naar margenoot399-415is? Die eerste oorbaerGa naar voetnoot399 was om ons een meerre sekerheit te 400 doen van onse ghetrouweGa naar voetnoot400 tot Gode, want daer wi nu sijn in 401 desen dal der onsalicheden vol tranen begrepen, soe mocht 402 ons wel twivelen, hadden wi ghien toe-[63d]verlaet ende 403 Ga naar margenoot403troost des hoeps inden hemel. Paulus seit: wi hebben enen 404 voirspraec biden Vader voor den throen der maiesteyt, die 405 een versoener onser sonden is. Ihesus is onse waer bisscop, 406 die in waert doer den choren is ghegaen voor ons te bidden. 407 Ende sijn aensicht wert nymmermeer wedersiendeGa naar voetnoot407. Hi onse 408 voirloper is ende bootscapt onsen noot voir Gode. Want hijt 409 an hem selven heeft gheleert, hoe hi mededoghen op ons sal 410 hebben. Wi hebben onse hooft mit glorien voirghesent, seit 411 Leo die paeus, ende wi moghen mit eren, sijn lidmate, volghen. 412 Onse natuer, onse vleysch ende bloet en is niet daer versmaet. 413 Wi moghen vriliken voir die doere liden, want wi onsen vlei-414sche ende ghebeente bider ziden Gods suecken ende mit ghe-415truwen segghen moghen: Het is van mi dat daer is. 416Ga naar margenoot416-440Dat ander oirbair des Hemelvaerts Cristi was om meerre
[pagina 236]
417 ghelove, hope ende minne daer mede ons te maken, want 418 daer nu die sinne ende moet des menschen is also wijs ghe-419leert, datse dair heymelike paden der ewicheit can clymmen 420 ende raken mit waren ghetughe an die zijde Gods ende tasten 421 die lichaemlike leden Ihesu Cristi ende segghen: dit vleisch 422 ende bloet wiset, dat ic an di niet bedrogen en ben; dair sijn 423 wi sekerre an dan Thomas was, die sijn wonden hier voelde 424 ende ghe-[64a]loofde. Dit sijn sinte Augustijns reden inden 425 Ga naar margenoot425-432boeck der biechtenGa naar voetnoot425. Voort die hoep is in sijnre opvaert ons 426 meer ghesekert, want daer wi nu in die vervaerlike zee deser 427 werelt mit menighen bulghen ghequassetGa naar voetnoot427 werden, des David 428 claechde: dat dat water was al rede tot sijnre sielen toe ghe-429comen, hi sinkede ende en vant ghenen gront, soe moghen wi 430 inder opvaert ons Heren ons wel verhoghen, want wi in haer 431 al rede onse ancker des hoeps inder haven des salicheits heb-432Ga naar margenoot432-440ben gheworpen. Voort die minne Gods is in haer abelreGa naar voetnoot432ende 433 edelre geworden. Want die wijl dat hi opter aerden was, soe 434 besaten hem sijn iongheren mit sinliker lieften van herten 435 ende daer-om waren si te onghescicter den heilighen Gheest 436 te ontfanghen. Hierom soe seide hi tot hem: Ic sal gaen tot 437 minen Vader ende enen anderen Trooster senden. (Glosa:) 438 Mijn menschelike forme sal ic van u nemen, die ghi sien selt 439 ende minnen, opdat ghi dat beelt Gods moghet scouwen ende 440 dat mit gheesten minnen.
[pagina 237]
441Ga naar margenoot441-450Die derde vrucht ende profijt, die ons ander opvaert ons 442 Heren lach, was dat hi onser edelre wairdicheit al te wel 443 daer mede versorchteGa naar voetnoot443. Want menschelike edelheit was soe 444 groot, datse daer toe bequaem was boven allen choren der 445 enghelen in glorien te comen. Des en wisten hier [64b] voir-446maels die enghelen niet, doe si hem lieten vanden mensche 447 aenbidden. Mer nader opvaert ons Heren, soe verstonden 448 sijt, doe die enghelen seiden tot sinte Ian, die hem aenbeden 449 wouden: Sich, dattu dat niet en does, want ic bin dijn mede-450Ga naar margenoot450-463knecht ende dijn broeder. Dese voirsorghinge voer ons edelre 451 waer <dicheit bi> der opvaertGa naar voetnoot450 ons Heren schijnt an drie 452 manieren. Eerstwerf, want hi heeft gheweest een wiserGa naar voetnoot452 ons 453 weghen tot onsen lande, want Micheas seit: hi is opgheclom-454men den wech voir hem luden bereit te maken. In welken weghe 455 hi toech, gheen bose gheest na comen en mach ende en mocht. 456 Anderwerf, want hi in sijnre opvaert die hemelsche doere 457 heeft ontsloten. Want ghelijc dat ons die eerste Adam ontsloet 458 die doere der helscher poorte, also heeft ons die nuwe Adam, 459 Cristus, die doere opghedaen des paradijs. Derdewarf soe heeft 460 hi ons die woenstat bereet, als hi seide: Ic gae u die stede 461 te maken. Sinte Augustijn seit: Heer, dat is waer, make dan 462 dat du makes ons tot di ende di selven tot ons, alstu die stede 463 makes, die ons voersienGa naar voetnoot463 is van onsen Scepper.
[pagina 238]
464Ga naar margenoot464-495Dat achtende artikel: waer om dat onse Heer later tenGa naar voetnoot464 465 hemel gheclommen is? Ende daer toe sijn drie schone reden. 466 Die eerste is om sekerheit der verrisenis, want ons Heren ghe-467passide doot wart sekerlic gheproeftGa naar voetnoot467 drie daghen [64c] lanc 468 binnen dier tijt van viertich uren. Daer om schicte die godlike 469 voirsienicheit, dat hi .xl. daghen ende .xl. nachten op aert-470rijc soude wanderen in een betughe waerre verrisenis, ons ter 471 groter leerre. Want daer si soe langhe tijt mit waren be-472vindenGa naar voetnoot471 ghelove der verrisenisse creghen, so moghen wi Gode 473 wel dancken, dat voor ons van hem ghetwivelt is, opdat wi 474 nymmermeer twivelen en souden. Die ander sake was om 475 troost der apostolen, want God wil, dat die tijt des troosts 476 overloopGa naar voetnoot476 der tijt van liden; mer want die apostolen onder der 477 tijt der passien in steenroedsen lagen ende screiden, als sinte 478 Pieter; ende want sulke Gode ghelovedenGa naar voetnoot478 ghien broet teten 479 eer si hem saghen verresen, als sinte Iacob; ende sulc waren 480 alles troosts verlaten ende <deden> peregrimaedse inden 481 casteel Emaus, als Cleophas ende Lucas; sulck wouden gaen 482 visschen, als die ander iongheren; hier-om woude onse Heer 483 hem troostes ghenoech wesen ende overvloedich nader tijt
[pagina 239]
484 gherekent, datsi waren droevich. Die derde sakeGa naar voetnoot484, waer-om 485 onse heer Ihesus soe rasch ende so cort ten hemel voor na 486 .xl. daghen sijnre verrisenis, was om een gheestelike beter-487kenningheGa naar voetnoot486, daermen verstont hoe die godlike troost wert ghe-488rekent biden liden deser tijt als een dach teghen een ure [64d] 489 ende een jaer teghen een dach; want .xl. uren was hi inden 490 grave, daer si in bedroeft waren, ende .xl. daghen lanc was 491 hi bi hem opter aerden, daer si grotelic in verblijt waren. 492 Als die ewangelist seit: si worden verblijt, doe die Heer was 493 van hem ghesien. Dit seit Ysaias: God heeft mi ghesent te 494 prediken een soenlick iaerGa naar voetnoot494 den Heer ende enen dach sijnre 495 Ga naar margenoot495-511wrake. Waer-om dat onse Heer niet en beide mit sijnre op-496vaert ten ionxsten daghe toe ende had mit sijn iongheren ghe-497bleven opter aerden wanderende, daer sijn drie reden toe. 498 Die eerste sake is nader letter: dat was ten boorde sulken 499 gloriosen Heer <niet> opter aerdenGa naar voetnoot499 te bliven, want dese 500 werelt is vol droefnisse ende stervens ende hi was die vroech-501de ende dat leven, ende daer-om was het billicx dat hi inden 502 levenden lande soude leven. Die ander sake is naden ghelove: 503 had Cristus eweliken mitten menschen ghebleven, soe en 504 hadde dat kersten ghelove niet voor Gode verdient gheweest, 505 want sinte Gregorius seit: daermen dat gelove bewijst, daer 506 is die verdientGa naar voetnoot506 berovet. Die derde sake is naden gheest: wi 507 souden ons Heren aensicht alsoe lief ghehat hebben na sijnre 508 soeter menscheit, dat luttel menschen sijn Godheit souden 509 vernufteliken ghekennet hebben ende [65a] begheerlike ghe-510mint. Ende daerom seide hi hem toe aldus: het is nutte ende 511 profijt, dat ic van u gae.
[pagina 240]
512Ga naar margenoot512-554Die neghende artikel vander opvaert is, hoe die lieve ion-513gheren ghebaerden, doe onse Heer van hem toech inden hemel 514 ende hoe si hem hielden. Sinte Barnaert seit: Recht als die 515 iongheren des aernts vleder vlakenGa naar voetnoot515, die opvliet ende reyset 516 te vlieghen ende daer toe hebben si die borst uuten nest ghe-517bracht ende schijnt of si te hant souden vallen — onse heer 518 Ihesus is die waerre hoghe vluchtighe aern ende die twalef 519 apostolen waren sijn iongheren, die hi inden nest kerstenderGa naar voetnoot519 520 ghelove mit leer ende exempelen opghevoet heeft ende mitten 521 sacrament sijns lichaems ghespijst heeft. Dese aern ontspreideGa naar voetnoot521 522 sijn vloghelen ende begonde over hem opwairt te vlieghen, 523 doe hi sijn hande ophief ende ghevoort wert in den hemel. 524 Hi at mit hem op-datse sijn waerde lichaem mochten kennen, 525 hi gheboet hem, op-datse sijn Godheit souden onderdanich 526 werden, hi hief sijn handen op, dat hise den Vader mochte 527 offeren, hi ghehenedijdse, op-datse mit hemelschen gueden 528 teghen alle quade begaeft werden, — ende een ronde tente of 529 pavlioen nam hem van haren oghen, op-dat al haer ghedachten 530 ende begheerten inden hemel soude wonen. Doe waren die 531 apostolen soe [65b] seer mismoedich ende dreven so iammer-532lic misbaer, dairt wel anscheen, datsi hem groteliken minden. 533 Ga naar margenoot533Die een die seide: ach wie sal mi vloghelen gheven als 534 eenre duven, dat ic hem na vleghen ende dan rusten vinden? 535 Ga naar margenoot535Die ander apostol seide: Ic, onsalich mensch, wie sal mi ver-536lossen vanden lichaem des doots? Die derde seide: ach of hi 537 die berch open dede, dat mi nymmermeer mensch en saghe 538 mitten oghen. Die vierde seide: mi lustede bet te screyen 539 dan yet te spreken of te segghen. Die vijfte was mit ghedach-540ten vertoghen ende bleef opwaert staen, siende mit sterredenGa naar voetnoot540 541 oghen. Die seste was bedruct mit conpunctienGa naar voetnoot541 ende sloech 542 sijn oghen inder aerden neder. Die sevende staet ende wacht, 543 of die coninc der hemelen yement weder sel tot hem senden. 544 Die achte stortede suete tranen van verlanghen tot hem om 545 inden salighen lande te comen. Die neghende knielde neder
[pagina 241]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 551 ende sprac sijn ghebet inder stede, daer sijn voeten hadden 552 ghestaen. Die tiende bescreide sijn voetstappen, die daer wa-553ren ghebleven, ende voltse mit tranen. Die elfte sach weder 554 omme, als die ghene die sijn troost is beroeft, ende vraechde 550 wat si weder vernamen. Die twalefte ghinc haestelic ter stat 551 waert om den heilighen Gheest daer te verbeiden, die hi hem 552 had ghelooft, welcke beloftenis ons verleen te ontfanghen 553 ende waerdich te werden [65c] die mont der wairheit, die 554 ewelic is ghebenedijt Ihesus Cristus. Amen.	margenoot16 Eph. 4:10. margenoot20 Exod. 5:2. margenoot22 Ps. 99:3. margenoot23 Phil. 2:9 en Hand. 4:12. margenoot26 Is. 62:2. margenoot27-30 Leg. aur., p. 80. - De circumcisione Domini - Habuit autem triplex nomen, sicut ex evangelio manifestatur, scilicet: filius Dei, Christus et Jesus... De hoc triplici nomine dicit Bernardus: Vos qui in pulvere estis, expergiscimini et laudate. Ecce Dominus venit cum salute, venit cum unguento, venit cum gloria. Neque enim sine salute Jesus, neque sine unctione Christus, neque sine gloria venit filius Dei. Siquidem ipse salus, ipse unctio, ipse gloria. De lezing van het hs. is hier bedorven. De woorden waarmee de tekst van S. Bernardus aanvangt, zijn ontleend aan Isaias 26:19: Expergiscimini et laudate qui habitatis in pulvere: quia ros lucis ros tuus, et terram gigantum detrahes in ruinam. - Ps. 21:15: Sicut aqua effusus sum. De tekst van Job ontbreekt eveneens. voetnoot29 lees: pulver <begraven sijn, (glosa:)> sorghe ende armoede. margenoot35 Joes. 3:5. margenoot37 Job 19:25 (et in novissimo dio de terra surrecturus sum). margenoot38 Vgl. Ps. 114:8-9: Quia eripuit animam meam de morte: oculos meos a lacrymis, pedes meos a lapsu, placebo Domino in regione vivorum. voetnoot40 schijt (lees misschien: sluut): eindigt. Zie: 89. margenoot43-90 Vgl. Ps. 83:6-8 (ascensiones in corde suo disposuit, in valle lacrymarum in loco, quem posuit... videbitur Deus deorum in Sion). Leg. aur., p. 319: In ipsa die ascensionis bis apparuit. Semel undecim apostolis comedentibus in coenaculo. Omnes quidem tam apostoli quam alii discipuli, necnon mulieres habitabant in illa parte Hierosolymae, quae dicitur Mello, id est in monte Syon, ubi David construxerat sibi palatium. Et erat ibi illud coenaculum grande stratum, in quo Dominus praecepit sibi parare pascha et in illo coenaculo tunc undecim apostoli habitabant. Ceteri autem discipuli et mulieres habitabant circumquaque per diversa hospitia. Dum igitur in illo coenaculo comederent, Dominus eis apparuit et incredulitatem eorum exprobravit. Et cum comedisset cum eis et praecepisset, ut in monte Oliveti versus Bethaniam irent, ibidem eis iterum apparuit ac indiscrete quaerentibus respondit. - Lud. II, c. 82, n^o 7: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel? ... Non est, inquit, vestrum nosse tempora et momenta, quae Pater posuit in sua potestate, sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes ... usque ad ultimum terrae. Et cum haec dixisset, videntibus illis, elevatus est (Hand. 1:6-9). - Leg. aur., l.c.: De loco autem ascensionis dixit Sulpitius episcopus Hierosolymitanus et habetur in glosa, quia, cum ibi postea aedificata esset ecclesia, locus ille in quo steterunt vestigia Christi ascendentis, numquam potuit sterni pavimento, imo resiliebant marmora in ora collocantium. Calcati etiam pulveris a Domino etiam hoc dicit esse documentum, quod vestigia impressa cernuntur et eandem adhuc speciem velut pressis vestigiis terra custodit. - Lud. II. c. 87, n^o 6: Post resurrectionem statim erit judicium. Erat autem in valle Josaphat quae sita est ad Orientem, inter Jerusalem et montem Oliveti. - Phil. 2:10; Matth. 28:18; Ps. 71:2. – L.A., l.c. Qui mons (Oliveti) secundum aliam translationem dicitur mons trium luminum. Nam de nocte ex parte occidentis illuminabatur igne templi, quia erat ignis jugis in altari. Mane ex parte orientis primo excipiebat radios solis, antequam illuminaret civitatem. Habebat insuper in se copiam olei, quod est fomentum luminis. Et ideo dicitur mons trium luminum. voetnoot60 voorghesticht: te voren bijeengeroepen. voetnoot80 Simplicius, lees: Sulpicius. voetnoot86 ghift is geb. wijs. margenoot91-139 Leg. aur., p. 320: Circa tertium notandum est, quod ascendit primo potenter, quia propriis viribus. Isaias 63:1: Quis est iste, qui venit de Edom ... iste formosus in stola sua ... Ego ... propugnator sum ad salvandum. - Ps. 18:6 -... Ipse enim potentia divinitatis suae ascendit. Et in hoc notatur differentia Christi ad Enoch et Heliam. Nam Henoch translatus est, Helias subvectus est, sed Jesus propria virtute ascendit. 108-111 ontbr. in L.A. - (Eccles. 1:5-6: Oritur sol, et occidit, et ad locum suum revertitur; ibique renascens gyrat per Meridiem et flectitur ad Aquilonem). Secundo ascendit: patenter, quia videntibus discipulis. Unde dicitur: videntibus illis elevatus est. Item Joes. 16:5: Vado ad eum qui misit me et nemo ex vobis interrogat me: quo vadis. (Glossa:) Ita palam, ut nemo interroget quod visu corporali fieri cernat. - Act. 1:10-11: Cumque intuerentur in coelum euntem, etc... Lud. II, c. 82, n^o 12: Ac si dicerent: recedite, nec exspectate Jesum, ut modo redeat, sed in fine temporum etc. Tertio laetanter, quia jubilantibus angelis, unde Ps. 46:6: Ascendit Deus in jubilatione (Ps. heeft: jubilo, zooals ook Lud. II, c. 82, n^o 10 citeert). Augustinus: Ascendente Christo pavet omne coelum, astra. mirantur, plaudent agmina, tubae sonant et laetis se admiscent blanda modulamina choris... Vgl. Hab. 3:19: Et super excelsa mea deducet me victor in psalmis canentem. voetnoot98 XLVI, lees: LXIII. voetnoot107 doir dranc: doordrong. voetnoot119 dat schijnt wel: dat is duidelijk. voetnoot135 basunen braken: bazuinen schalden - tubae sonant - in deze bet. niet bij V d. voetnoot138 singhen die, lees: singhende. margenoot140-150 Zeer vrije bewerking van Comp. IV, c. 24: quintum est quod ascendit in jubilatione, quod refertur ad vocem jucunditatis redemptorum ascendentium cum Ipso, qui prius voce lacrymabili clamaverunt in portis inferni: Advenisti, desiderabilis, quem exspectabamus in tenebris. (Hetzelfde bij Lud. II, c. 82, n^o 10); primum, ut desiderium veniendi ad ipsum excitaretur in eis; (Vgl. ook L.A., l.c.: ideo enim illis videntibus ascendere voluit, ut ipsi testes ascensionis existerent et naturam humanam in coelum ferri gauderent et ipsum sequi desiderarent); sextum est, quod ascendit in voce tubae quod refertur ad sonum praedicationis apostolorum. margenoot151-221 Leg. aur. p. 323 geeft alleen de hoofdgedachten aan: Notandum quod triplici merito ascendit, de quibus sic dicit Hieronymus: Propter veritatem, quia illa quoe per prophetas promiseras, adimplevisti; et mansuetudinem, quia sicut ovis pro vita populi immolaris; et justitiam, quia non potestate, sed justitia eripuisti hominem. Et deducet te mirabiliter dextera tua, id est: potentia sive virtus deducet te, hoc est: in coelum. - Vgl. Ps. 44:5. voetnoot154 salicheit, lees: saticheit. margenoot162 Phil. 2:6-7. voetnoot161 onghebroken ende ongheveylt: ongeschonden en zonder fout (of dwaling). Zie V d. V, 549: ongefaelt; Ndl. ongefaald en ongefeild (verouderd, Ndl. Wdb. X, 1591). voetnoot163 inder ghelijcheit ende formen Gods was: Gods gestalte bezat. Het woord ‘gestalte’ duidt hier aan Gods majesteit en heerlijkheid, in zoover die naar buiten worden geopenbaard. margenoot166 Joës. 6:64. margenoot167 Rom. 11:33. margenoot170 Cant. 4:11. margenoot174 Joës. 1:14 (plenum gratiae et veritatis). voetnoot177 salicheit, lees: saticheit. voetnoot178 sprinc ... vloets: bron van goed. margenoot180 Joës. 7:37. margenoot187 Job 31:18. margenoot197 Is. 53:7. (Hand. 8:32). margenoot205 Ps. 88:15; Ps. 71:2. voetnoot208 ‘Vanden oversten guede’ is do titel, waarmede het werk van Isidorus van Sevilla, Libri tres sententiarum, naar de beginwoorden ‘Summum bonum Deus est’ gewoonlijk wordt aangeduid: ‘De summo bono’ (Migne, P.L. 83, col. 537-737). voetnoot213 vorderlic: behulpzaam; - hinderlic: schadelijk. margenoot220 Vgl. II Tim. 4:8. margenoot222-233 Leg. aur., p. 323: Circa sextum, quo scilicet ascendit notandum est, quod super omnes coelos ascendit (Eph. 4:10) ut impleret omnia. Super omnes coelos dicit, quia plures sunt coeli, super quos ipse ascendit. Est enim coelum materiale et rationale, intellectuale et supersubstantiale. Coelum materiale multiplex est, scilicet: coelum aereum, aethereum, olimpium, igneum, sydereum, crystallinum et empireum. margenoot233-235 Over Rabbi Moyses, maximus philosophus en zijn berekening: hoe veer dat die een hemel is van den anderen, handelt L.A. op een andere plaats van dit capittel, p. 321. margenoot238-247 L.A., l.c. In hoc ergo coelo empyreo Christus residet et est specialis et propria ejus mansio et angelorum et aliorum sanctorum... Illud enim coelum caeteros coelos excellit dignitate, prioritate, situ et ambitu et ideo est conveniens habitatio Christi, qui omnes coelos rationales et intellectuales transcendit dignitate, aeternitate, situ immutabilitatis et ambitu potestatis... Illud enim coelum est uniforme, immobile, luminositatis perfectae et capacitatis immensae. voetnoot240 ombevangen: omgeven. margenoot249-274 Leg. aur., p. 325 - vrij bewerkt met inlassching van meerdere schriftuurteksten - Dextera enim Dei est aequalitas Dei. Domino Deo meo singulariter a Domino et dictum et datum est sedere a dextris gloriae ipsius, utpote in gloria coaequali, in essentia consubstantiali, pro regnatione consimili, majestate non dispari, aeternitate non posteriori. voetnoot254 van achte: van toestand. margenoot255 Ps. 109:1. margenoot260 Eph. 4:10. margenoot263 Joes. 10:30. margenoot266 Cant. 1:12. voetnoot267 versaminge: vereeniging. margenoot272 Isaias 62:3. margenoot275-281 Comp. IV, c. 25: Quia nos credimus eum regnantem et quiescentem, quod notatur in sessione, sed Stephanus, in tribulatione positus, habuit propugnatorem et susceptorem, unde vidit eum stantem. Vgl. Summa theol. III, qu. 58, a. 1, ad 3um. voetnoot279 voirschermer (propugnator): voorvechter is volgens V d. uit het Mnl. niet opgeteekend, maar wel het vr. voreschermster (V d. IX, 1066). voetnoot280 hem (den Vader) verlaten wilde en hem (Stephanus) te hulp komen. margenoot281-292 Comp. IV, c. 24: Ad quiescendum post labores, quibus fatigatus fuit triginta tribus annis nobis serviens. (‘Die ander sake’ ontbr.). - l.c.c. 25: Ad dexteram autem, quia diu fuit in sinistra adversitatis. voetnoot290 stille: rustig. margenoot293-317 Leg. aur., p. 321. Circa quartum, cum quibus scilicet ascendit, notandum, quod ascendit cum magna praeda hominum et magna multitudine angelorum. - Gen. 32:10 - Over de drie groepen van menschen staat niets in de meermalen vermelde bronnen. voetnoot295 ghescheret: geschaard. voetnoot296 betageen, lees: betalgen: bataljon, onderafdeeling; ook in 't vervolg telkens deze vorm. voetnoot302 sijnre: naer hem uitgezien. margenoot303 Vgl. Isaias 51:9-14. margenoot306 Ps. 67:19. margenoot316 I Kon. 28:13. Niet Saul, maar de toovenares van Endor zeide: Deos vidi ascendentes de terra. margenoot320 Gen. 32:1-2: Castra Dei sunt haec. margenoot321-385 Leg. aur., p. 322: Quod autem ascenderit cum multitudine angelorum patet per illas interrogationes quas Christo ascendente minores angeli fecerunt majoribus, ut habetur Isaias (63:1-3): Quis est iste, qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra, - ubi dicit glossa, quod quidam angeli non plene cognoscentes mysterium incarnationis, passionis et resurrectionis, videntes ad coelos ascendere Dominum cum multitudine angelorum et sanctorum hominum propria virtute ipsum, incarnationis et passionis mysterium admirantur et angelis comitantibus Dominum dicunt: Quis est iste, etc... Dionysius autem in libro Angelicae hierarchiae. C. VII insinuare videtur, quod dum Christus ascenderet, tres quaestiones ab Angelis factae sunt. Primam fecerunt ipsi majores angeli ad invicem sibi ipsis; secundam fecerunt ipsi majores angeli Christo ascendenti; tertiam minores majoribus. Nu vindt Dionysius zelf het vreemd, dat de opperste engelen, die God 't naast staan en door Hem zelf verlicht worden, onderling vragen stellen, alsof ze door elkaar onderwezen wenschen te worden. Zijn oplossing luidt dan: ‘haec quaestio non est doctrinae inquisitio sed ignorantiae professio’. Blijkbaar heeft dit antwoord onzen auteur niet voldaan, want, ofschoon hij overigens den tekst der Legenda vrijwel letterlijk volgt, laat hij de eerste vraag door ‘die laechste yerarchie’ stellen aan de middelste; die middelste wendt zich dan op haar beurt tot de ‘overste enghelen’ en dezen richten zich ten slotte tot ‘onsen heer Ihesus’. margenoot336-347 Leg. aur., p. 323: Hic est ille valde candidus et roseus; hic est ille qui non habuit speciem neque decorem; infirmus in ligno, fortis in spolio; vilis in corpusculo, armatus in praelio; foedus in morte, pulcher in resurrectione; candidus ex virgine, rubicundus in cruce; fuscus in opprobrio, clarus in coelo. voetnoot340 sonder ghedaent ende verwen (ls. 53:2: non est species ei, neque decor): zonder gestalte en luister; - ghescapen: in den toestand van. voetnoot341 cranc: zwak. voetnoot342 roven: bevrijden der geloovigen van het Oude Verbond uit het voorgeborchte der hel. margenoot346 Cant. 1:4 (Nigra sum sed formosa). voetnoot349 Edom met zijn hoofdstad Bosra is de type van Israels vijanden. voetnoot350 vercleint: verminderd in aantal, vernederd. Dit hoort bij Bosra, de hel, ‘die mit sinen roven verminret was.’ Zie 352 en 354. margenoot354 Joes. 12:31 (Nunc princeps hujus mundi ejicietur foras). margenoot358 Isaias 63:1 (Ego, qui loquor justitiam et propugnator sum ad salvandum). voetnoot363 aersten: artsen. voetnoot369 tot sinen bode gegaen: zijn onder zijn macht (bode van bot) gekomen. margenoot370-385 l.c. Secunda quaestio est, quam fecerunt ipsi supremi angeli ad Christum dicentes: Quare ergo rubrum est indumentum tuum et vestimentum tuum, sicut calcantium in torculari? (Isaias 63:2). Dominus dicitur habuisse indumentum, id est corpus suum, rubrum, id est sanguine cruentatum, ex eo quod dum ascenderet, in corpore suo cicatrices habebat. Voluit enim cicatrices in corpore suo servare, secundum quod dicit Beda, quinque de causis. Ait enim sic: cicatrices Dominus servavit et in judicio servaturus est, ut fidem resurrectionis adstruat; ut pro omnibus supplicando eas Patri repraesentet; ut boni, quam misericorditer sint redempti, videant, ut reprobri quam juste sint damnati, recognoscant; ut perpetuae victoriae suae certum triumphum deferat. Huic ergo quaestioni Dominus sic respondet: Torcular calcavi solus et de gentibus non est vir mecum (Isaias 63:3). Et potest torcular vocari crux, in qua tamquam in prelio sic pressus est, ut etiam sanguis effunderetur. Col. 3:1-2. voetnoot378 vermaken: verkwikken. margenoot397-463 Leg. aur., p. 325: Notandum est quod ascensionis suae novem sunt fructus sive utilitates. De Tafel geeft ze ook, maar in andere volgorde en groepeering uitgewerkt. margenoot399-415 Sexta est spei nostrae soliditas. (Hebr. 4:14): Habentes ergo pontificem magnum, qui penetravit coelos, Jesum filium Dei: teneamus spei nostrae confessionem. Item Hebr. 6:18-20. Qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus animae tutam ac firmam et incedentem usque ad interiora velaminis, ubi praecursor pro nobis introivit Jesus. De hac iterum Leo: Christi ascensio nostra est provectio et quo processit gloria capitis, eo spes tendit et corporis. voetnoot399 oorbaer: nut. voetnoot400 ghetrouwe: hoop. margenoot403 Paulus, zie I Joes. 2:1. voetnoot407 weder siende (met klemtoon op het w.w.): afwendende. margenoot416-440 In Summa theol. III, qu. 57, a. 1 ad 3 worden ook geloof, hoop en liefde in hun betrekking tot Christus' Hemelvaart samengenomen: Ipsa ascensio Christi in coelum, qua corporalem suam praesentiam nobis subtraxit, magis fuit utilis nobis: primo propter fidei augmentum, quae est de non visis; ... secundo ad spei sublevationem ... tertio ad erigendum charitatis affectum in coelestia. Den opzet heeft D.v.D. daar wellicht aan ontleend, voor de uitwerking gebruikte hij de Leg.: tertia est meritum fidei... Augustinus liber Confessionum: Exaltavit ut gygas ad currendam viam suam. Non enim tardavit sed cucurrit, clamans dictis, factis, morte, vita, descensu, ascensu; clamans ut redeamus ad eum, et discessit ab oculis ut redeamus ad cor et inveniamus eum. Het is vreemd, dat onze auteur hier ook de Belijdenissen van St. Augustinus - ‘Dit sijn sinte Augustijns reden in den boeck der biechten’ — aanhaalt, maar een geheel anderen tekst geeft als de L.A. Wat in de Tafel staat, heeft meer overeenkomst met de eveneens terzelfder plaatse geciteerde woorden van: Leo in sermone de Ascensione: Tunc ad aequalem Patri Filium eruditior fides gressu mentis coepit ascendere et contractione corporeae in Christo substantiae, in qua Patre minor est, non egere. Magnarum enim hic vigor est mentium incunctanter credere quae corporeo non videntur intuitu, et ibi figere desiderium quo nequeas inferre conspectum. Onmiddellijk volgt dan: Aug. lib. confessionum, maar deze bronverwijzing staat in de Leg. niet achter het citaat maar er voor. Dit is de reden der vergissing van D.v.D. margenoot425-432 De hoop is door onzen auteur al behandeld 399-415. Hier alleen eenige uitwerking van: Hebr. 6:19. — Ps. 68:2. voetnoot425 boeck der biechten: het boek der ‘Belijdenissen’ van S. Augustinus. voetnoot427 ghequasset, van quassen, dat, zooals V d. VI, 858 opmerkt, in het Mnl. niet gevonden is, doch moet bekend geweest zijn. Kil. geeft quassen, met beteekenissen, die hier passen: ‘schudden, heen en weer schudden, heftig bewegen’, al is zijn meening, dat dit woord aan het lat. quassare ontleend zou zijn, dan ook onjuist. margenoot432-440 Leg. aur. l.c.: Prima utilitas est consecutio amoris divini. Joes. 16:7: Nisi ego abiero Paracletus non veniet; ubi dicit Augustinus: Si carnaliter mihi adhaeseritis, capaces spiritus non eritis... - Joes 16:10 - Unde dicit Augustinus: Ideo subtraho formam istam servi, in qua Pater major me est, ut Deum spiritualiter videre possitis. voetnoot432 abelre: schooner. margenoot441-450 Leg. aur. l.c. Quinta est nostra dignitas. Maxima quidem nostra dignitas est, quoniam natura nostra usque ad dexteram Dei exaltata est. Unde et angeli hanc dignitatem in hominibus considerantes, deinceps prohibuerunt se adorari ab hominibus, sicut dicitur Apoc. 19:10: Cecidi, inquit, ante pedes ejus, ut adorarem eum et dixit mihi: Vides ne feceris; conservus tuus sum et fratrum tuorum. Ubi dicit glossa: in veteri lege non prohibuit se adorari, sed post ascensionem videns supra se exaltari hominem, timuit adorari. voetnoot443 versochte is hier niet duidelijk; in verband met 450 lees: versorchte: dat hij daardoor zeer goed voor onze edele waardigheid zorgde. margenoot450-463 Leg. aur. l.c. - maar anders gecombineerd - Septima est viae ostensio. Micheae 2:13: Ascendit iter pandens aute eos... Octava est januae coelestis aperitio. Sicut enim primus Adam aperuit januas inferni, secundus Paradisi... Nona loci praeparatio. Joes. 14:2: Vado parare vobis locum. Augustinus: Domine, para quod paras, nos enim tibi paras et tu te nobis paras, quando locum paras et tibi in nobis et in te nobis. voetnoot450 Lees: voer ons edelre waer-<dicheit bi> der opvaert o. H. : deze zorg voor onze edele waardigheid bij 's Heeren hemelvaart, blijkt op drie manieren. voetnoot452 wiser, het subst. regeert hier denzelfden nv. als het ww. voetnoot463 voersien: bereid. margenoot464-495 Leg. aur., p. 319: Circa secundum, quare non statim ascendit ut resurrexit, sed per quadraginta dies exspectare voluit, notandum quod hoc fecit propter tres rationes. Primo propter resurrectionis certificationem... Gratias agimus divinae dispensationi et sanctorum patrum necessariae tarditati. Dubitatum est ab illis, ne. dubitaretur a nobis. Secundo propter apostolorum consolationem, quia enim consolationes divinae superabundant tribulationibus: et tempus passionis fuit tempus tribulationis apostolorum, ideo plures debuerunt esse dies illi quam isti. Tertio propter mysticam significationem, ut per hoc daretur intelligi, quod consolationes divinae comparentur ad tribulationes, sicut annus ad diem, dies ad horas, hora ad momentum. Quod enim comparentur sicut annus ad diem, patet per illud quod legitur (Isaias 61:2): Praedicarem annum placabilem Domino et diem ultionis Deo nostro. Ecce pro die tribulationis reddit annum consolationis. Quod autem comparentur sicut dies ad horam, patet per hoc, quod Dominus quadraginta horis mortuus jacuit quod fuit tribulationis et per quadraginta dies surgens discipulis apparuit, quod fuit consolationis... — Joes. 20:20. voetnoot464 waerom ... is. Deze vraag is verkeerd gesteld, wat blijkt zoowel uit het antwoord als uit de lat. bron. De ontkenning niet ... en moet geschrapt worden: waerom dat onse Heer (niet) later ten hemel gheclommen (en) is. voetnoot467 gheproeft.: bewezen. voetnoot471 M: beniden is hier onverklaar-baar; lees: mit waren bevinden: met vaststelling der waarheid. voetnoot476 overloop: te boven ga. voetnoot478 gheloveden: beloofden. voetnoot484 is na sake geschrapt. voetnoot486 om een gheestelike beter kenninghe (propter mysticam significationem): om de geestelijke beteekenis dieper te doorgronden. voetnoot494 een soenlick iaer: een jaar van verzoening. margenoot495-511 Vgl. Summa theol. III, qu. 57, a. 1 (c.): Respondeo dicendum quod locus debet esse proportionatus locato, Christus autem per resurrectionem vitam immortalem et incorruptibilem inchoavit. Locus autem in quo nos habitamus est locus generationis et corruptionis; sed locus coelestis est locus incorruptionis. Et ideo non fuit conveniens quod Christus post resurrectionem remaneret in terris, sed conveniens fuit quod ascenderet in coelum. - l.c. ad 3um: propter fidei augmentum, quae est de non visis. - Leg. aur., p. 325: Si carnaliter mihi adhaeseritis, capaces spiritus non erit... Joes. 16:7: Expedit vobis ut ego vadam. voetnoot499 Heer (ingelascht: niet) opter aerden. voetnoot506 verdient: verdienstelijk. margenoot512-554 Geen bron bekend. voetnoot515 vledervlaken: klapwieken, vleugelkleppen; vlaken in deze bet. niet bij V d.; — reyset: aanspoort. Zie V d. VI, 1237; vermoedelijk onder duitschen invloed in het Mnl. doorgedrongen. voetnoot519 kerstende, lees: kerstender. De d wordt na n, r, l vóór den uitgang ere ingelascht. Zie Franck, § 116, n^o 1. voetnoot521 ontspreide: ontplooide. margenoot533 Ps. 54:7. margenoot535 Rom. 7:24. voetnoot540 vertoghen: opgetrokken; — sterreden: starende. voetnoot541 conpunctien: berouw. [tekstkritische noot]7 R ghegheten sijn avontmael, die heeft .IX. articulen.

Vorige Volgende

Dat vijftiende capittel vander glorioser opvaert daer ons lieve Heer, naedat hi verresen was, clam op totter rechter zijde sijns Vaders boven alle hemelen. Daer menich notabel dinc in staet gescreven.