Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

[p. 396]

Dat .XXX. capittel vanden dienst Gods der seven ghetiden, diemen over alle die heilige kercke houdt ende singhet. Wat die seven ghetiden figurieren ende scone oratien daer of, die die paeus Innocencius daer of ghemaect heeft.

7^7-17Die officie ende dienst der heiligher kercken, daermen den 8 lof Gods mede doet, is figureert inden eersten boicke der co-9ninghen, primo⁹ capitulo. Want doe die arke der sekeringhe⁹ 10 Gods quam in dat heer onder die tenten, doe wert alle dat volck 11 van Ysrahel roepende mit groten ghelude, dat [112d] die aerde 12 wart daer of vervolt. Doe dat hoorden die heidenen ende 13 Philistenen, doe worden si versaecht ende vervaert ende sei-14den: God is in die Casteel ghecomen, wee ons! nu en heeft 15 nie soe grote bliscap onder hem gheweest van ghister ende eer-16ghister. Wie sal ons bescermen vanden handen deser hogher 17 Gode? (Glosa:) dit sijn die woorden der boser gheesten, die 18 vanden love Gods versaecht werden ende die altaren der hei-19ligen scuwen ende vlien.

20Die lerars segghen, dat wi om menigherhande saken wil den 21 lof Gods inder kercken houden, welke saken ende reden Sa-22lomon inden eersten boick²² der coninghen, in .viii^o. capitulo 23 ^23-25roerde ende seide aldus: Heer, wie dat bidt in deser stede, 24 hoer van boven dijnre hemelscher woninghe ende ontfanghe 25 ^25-30sijn ghebet ende wes hem ghenadich. Ende God onse heer ant-

7-17 I Kon. 4:5-8.

9 primo, lees: quarto.

9 sekeringhe: verbond.

22 eersten boick, als men de beide voorafgaande volgens het Hebreeuwsch de twee boeken van Samuel noemt.

23-25 III Kon. 8:30: Ut exaudias deprecationem servi tui et populi tui Israel, quodcumque oraverint in loco isto, et exaudies in loco habitaculi tui in coelo, et cum exaudieris propitius eris. II Paralip. 6:21 staat echter dichter bij den tekst van de Tafel: Quicumque oraverit in loco isto, exaudi de habitaculo tuo, id est de coelo, et propitiare.

25-30 Ook hier is de vertaling van III Kon. 9:3 niet geheel juist en invloed van II Paralip. 7:15 vv. merkbaar. Sanctificavi domum hanc, quam aedificasti, ut ponerem nomen meum ibi in sempiternum, et erunt oculi mei et cor meum ibi cunctis diebus, - naast: oculi mei erunt aperti et aures meae erectae ad orationem ejus, qui in loco isto oraverit. Elegi enim et sanctificavi locum istum, ut sit nomen meum ibi in sempiternum, et permaneant oculi mei et cor meum ibi cunctis diebus.

[p. 397]

26woorde hem ende seide: Dit is dat huus, dat ic ghetymmert 27 hebbe, vercoren ende gheheilicht, dat ic minen naem soude 28 setten in een ewigher ghedachtenis, dat minen naem ende mine 29 oghen daer bliven tot allen daghen. Ende mijn oren sullen 30 daer open wesen.

31Uit desen woorden soe schinen dese reden, waer-om datmen 32 God anroepen sal inder kercken. Die eerste is, want als hi 33 self seit, soe heeft hi daer sijn oghen in gheset, welcke [113a] 34 sien over alle onse noot, iammer ende liden. Hi seide tot 35 ³⁵Moyses: Siende heb ic ghesien dat verdriet mijns volx, dat 36 daer is in Egypten, ende ic bin dair-om neder gheclommen 37 ³⁷hem te verlossen. Men leest in dat evangelio, dat doe Cristus 38 sijn oghen opslooch ende sach dat een grote menichte van volc 39 tot hem quam, doe ontfermde hi hem over die scaren. Hi siet 40 in desen huse die grote innicheit, die wi tot hem hebben, onse 41 bitter tranen, onse knielen ende bughen. Want als Salomon 42 ⁴²seit: soe sijn sijn oghen lichter dan die sonne, die alle des 43 menschen weghen over sien⁴³. Die die oghen ghesettet heeft 44 selve, die merct hi. Gregorius seit: God is alleen een oghe, 45 want hem alle dinc openbaer is. Ende dat oghe staet inder 46 kercken. Die ander reden is, want inder kercken staen sijn 47 oghen⁴⁷ open, soe hoort hi onse suchten, claghen ende kermen, 48 ⁴⁸als hi dede den publicanus ghebet, die voor sijn borsten 49 sloech ende seide: wes mi arme sondaer ghenadich. Hi seide 50 ⁵⁰totten propheet Ysaiam: Ic hoorde dijn ghebet ende suchten 51 dijns herten. Die derde reden is: want hi heeft inder ker-52cken ghescreven sijn heilighe naem, welcke ontsichlic⁵² is ende 53 almachtich. Ende daer-om comen wi inder kercken ende ver-54oetmoedighen ons voir den naem ons Heren Ihesu Cristi ende 55 bidden dien aen, welken naem wert [113b] mit ghenaden tot 56 ons soe ghekeert, dat sijn herte tot ons vlietet van ghenaden 57 als olye der ontfermenisse, ghelijck dat die minnende bruut

35 Exod. 3:7.

37 Marc. 8:1-2.

42 Eccli. 23:28: oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, circumspicientes omnes vias hominum.

43 oversiet, lees: oversien, want volgens het Latijn behoort dit niet bij sonne, maar bij oghen; - Die die oghen ghesettet heeft selve, die merct hi; vgl. hiermede Eccli. 23:29: Domino enim Deo, antequam crearentur, omnia sunt agnita: sic et post perfectum respicit omnia.

47 oghen, lees: oren bij: so hoort hi.

48 Luc. 18:13.

50 Vgl. Is. 38:5: Audivi orationem tuam et vidi lacrymas tuas.

52 ontsichlic: ontzaglijk.

[p. 398]

tekstkritische noten

58 ⁵⁸tot hem seide in canticis canticorum aldus: Dijn naem is als 59 een uutghestortede olye.

60^60-84(Questio) Die doctoren vraghen: wair-om dat wi int oest 61 God anbidden? Die eerste reden is nader litter, om-dat wi onse 62 lantscap noch hopen weder te crighen. Dat paradijs der weel-63den is gheplantet in dat oeste vander werelt, daer wi warden 64 om onser sonden wille uut verdreven. Ende want wi nu in dat 65 west wonen ondergancs⁶⁴ in sterven, dat wel west wesen mach, 66 so bidden wi God an in dat oeste, dat hi ons dat hemelsche 67 paradys wil weder gheven. Die ander sake is naden ghelove, 68 om-dat wi God int aensicht moghen sien. Cristus, onse lieve 69 heer, doe hi die werelt woude verlossen mit sijnre passien 70 ende ghecruusten doot, doe wert dat cruus also verheven 71 uutten oosten, dat hi mitten aensichte stont int weste. Ende 72 hier-om so bidden wi int ooste, om-dat wi bewisen willen, dat 73 wi hem gaerne int aensicht saghen, want daer-in is onse troest 74 ende toeverlaet, ende al onse loon ende salicheit hanghet 75 daer an. Die derde sake is nader rechtveerdicheit Gods, om-76dat wi sijn toecoemst ten oordel wachten willen. Cristus onse 77 heer toech oostwaert op, doe hi ten hemel quam⁷⁷ an die

61 F gode aenbeden. Ende daer sijn drie reden toe.
65 F west wonen des ondergancs in te sterven.
68 F omdat wi van aensicht tot aensich m.s.
70 F doe wort.
73 F want daer is... in gelegen.
77 F ten hemel clam.

58 Cant. 1:2.

60-84 Leg. aur. haalt hier aan Joannes Damascenus, De Fide orthodoxa, IV. (Migne, P.G. t. 94, col. 1134 v.). Onze auteur volgt de L.A.: Adoramus in ipsis ecclesiis ad orientem. Quod fit triplici ratione secundum Damascenum, lib. IV, cap. V. Primo ut patriam nostram nos requirere ostendamus; secundo ut ad Christum crucifixum respiciamus; tertio ut venientem judicem nos exspectare monstremus. Ait enim sic: Deus paradisum in Eden ad orientem plantavit (Gen. 2:8). Unde hominem transgressum exsulem fecit et ante Paradisum ex occidente habitare fecit et ante Paradisum ex occidente habitare fecit. Antiquam igitur patriam exquirentes et ad ipsum aspicientes, Deum ad orientem adoramus. Sed et Dominus crucifixus ad occidentem respiciebat, et ita oramus ad ipsum respicientes. Et assumptus ad orientem sursum ferebatur, et ita ipsum apostoli adoraverunt. Et ita veniet quemadmodum viderunt eum euntem in coelum. Ipsum igitur exspectantes ad orientem adoramus. Haec Damascenus.

64 in dat west... ondergancs in sterven: in het westen van het ondergaan in den dood; - het Westen, waar de zon ondergaat.

77 quam, lees wellicht: clam.

[p. 399]

tekstkritische noten

78 [113c] rechter zijd sijns Vaders, ende doe stonden die 79 apostolen ende saghen hem ten oosten. Ende wantsi doe 80 hoorden van twee archangelen, dat hi soe ten ionxten daghe 81 ten oordel soude comen, so staen wi ende bidden in oost, als 82 of wi van daen sijn toecoemst wouden wachten. Dit sijn al 83 Damascenus reden inden vierden tractaect sijns boecs .v^o. 84 capitulo.

85^85-111(Questio) Die lerars vraghen: waerom dat dat ambocht der 86 heiligher kercken in seven ghetiden is gheordiniert ende ghe-87deilt? Die eerste is, om-dat God die werelt in seven dagen 88 lanc sciep ende scickede, des wi hem dancken. Des eersten 89 daechs maecte hi dat licht, des anderen daechs hemel ende 90 aerde, des derden daechs sceide God dat water vander aerden, 91 des vierden daechs sciep hi die sonne, maen ende sterren, des 92 vijften daechs sciep hi die voghelen inder lucht ende die vis-93schen inden water, des sesten daechs maecte hi den mensche 94 na sinen beelde ende ghelijc, des sevenden daechs sach hi al 95 sijn werc rustende over ende si waren harde guet. Van desen 96 wercken der eerster <daghen> heb ic voor een capittel ghe-97screven. - Die ander reden is om die seven ouderdom der 98 werelt, dair plaghen in ghesciet sijn ende <hi> sijn ghe-99naden hevet weder an <ons> bewijst. Dair om houwen wi 100 die seven ghetiden, dat wi hem dier weldaet dancken ende dat 101 hi ons voor die plaghen wil behoeden. Ende van [113d] deser 102 outheit der werelt ende wat daer is in ghesciet heb ic voor 103 een cort capittel ghescreven. Die derde reden is om die seven 104 ouderdoem der menschen, dair hi moet doer liden¹⁰⁴; dat hi ons 105 daer in wil regieren ende van allen quaden werken ende son-106den behoeden ende <wi hem> van allen ghenaden ende 107 weldaet dancken. Dese seven ouderdom des menschen geliken 108 wel die seven ghetiden diemen houdt, als suverlijck wair in 109 ghelijc¹⁰⁸ te wisen, mer dat worde al te lanc te doen. Van desen 110 seven ouderdom des menschen heb ic voir een capittel of 111 ghescreven.

80 F van twien a.
82 F al Iohannes damascenus reden... boecs.

85-111 Deze ‘questio’ wordt in de Leg. aur. niet behandeld. Het Rat. div. off. lib. V, cap. I geeft o.m. ‘die derde reden’ aan: per septem horas canonicas figurantur septem aetates hominis.

104 doer liden: doortrekken.

108 in ghelijc: waarvan de overeenkomst nauwkeurig was aan te toonen.

[p. 400]

tekstkritische noten

112^112-125Dese seven ghetiden der heiligher kercken sijn figuriert en-113de beteykent in dat oude testament mit veel figuren. Als in 114 ¹¹⁴die seven bazunen, daer die enghelen mede clonghen. (Apo-115¹¹⁵calipsis). Als inden seven lucernen des tabernakels, die opten 116 ¹¹⁶candelaer luchteden. Als inden seven oghen, die op een stien 117 ¹¹⁷stonden. Als inden seven omganghen, die die kinder van Ys-118¹¹⁸rahel deden om die stat van Iherico. Als inden seven sterren, 119 ¹¹⁹die des menschen soen had in sijnre hant. (Apocalipsis). Als 120 inden seven zeghelen, dair dat boec des levens mede was ghe-121¹²¹sloten. (Apocalipsis). Als inden seven broden, daer onse Heer 122 die scaren des volx mede satede. Aldus so sijn die heilighe 123 seven ghetiden figuriert ende beteikent, dair elc bi- [114a] 124 sonder waer alte suverlic te beduden, mer dat soude alte lan-125ghe ende te groot werden.

126^126-135David seit, dat hi seven werf binnen den daghe den Heer 127 lof geseit heeft. Ende al waert billic, datmen Gode in allen 128 uren lovede ende dancke voor menich goet, dat hi ons heeft 129 bewijst, mer want onse menschelike crancheit dat niet en ver-130mocht, soe heeft die heilighe kercke mit groten reden ende 131 wijsheden die seven <ghetiden> ghestichtet, die mit sonder-132linghe ghenaden van Gode begaeft sijn ende mit groten aflaet 133 vanden stoele van Romen ghewairdicht ende verheven. Ende 134 hieten aldus: Metten, Prime, Tercie, Sexte, Noen, Vesper 135 ende Compleet.

136Die metten houtmen te middernacht. Want David seit:

112 F gefyguereert... testament ende inden nuwen.
115 F lucaernen.
116 F steen.
118 F om die stat van iherusalem (!); - F starren.
122 F sadede.
124 F dat zeer suverlic waer elcx bi sonder te vertrecken.
126 F Davidt seit inden souter: sevenwarven.
127 F billicx.
128 F dancte voer menigherhande weldaden.
132 F oflaet... gewaernt ende verheven ende hieten.

112-125 Deze getallen-combinatie staat niet in de gewoonlijk door D.v.D. gebruikte bronnen.

114 Apoc. 8:2.

115 Apoc. 1:13.

116 Zach. 3:9.

117 Jos. 6:4.

118 Apoc. 2:1.

119 Apoc. 5:1.

121 Matth. 15:34.

126-135 Ps. 118:164. Leg. aur. l.c.: Quarto (ecclesia) consecratur ut ibidem laudes Deo solvantur. Quod quidem fit in septem horis canonicis, scilicet: matutinis, prima, tertia, sexta, nona, vespera et completorio. Et licet in qualibet hora diei Deus esset laudandus, tamen quia ad hoc infirmitas nostra non sufficit, ordinatum est, ut his horis specialiter Deum laudemus, eo quod hae horae ab aliis privilegiatae sunt in aliquibus.

[p. 401]

tekstkritische noten

137¹³⁷Des middernachts heb ic opghestaen dinen name te belien 138 op die oordelen dijnre gherechticheden. So gehoecht die hei-139lighe kerck des iammers, dat onse eerste ouders Adam ende 140 Eva uten paradijs worden verdreven inder nacht deser duus-141^141-151ster werlt. In die middernacht wert onse lieve heer Ihesus 142 Cristus van eenre reynre maghet gheboren; in die midder-143nacht wert hi ghevanghen, bespottet, bespoghen ende ghebon-144den; in die middernacht brac onse heer Ihesus Cristus die 145 helle ende nam den roef, die die bose gheesten vander werelt 146 ¹⁴⁶vergadert hadden. Ende [114b] dat was figuriert bi dat Samp-147son des middernachts die poorten brac der stat van Philistijn 148 ende droechse anden berch. In dier tijt sal hi oec ten oordel 149 ¹⁴⁹comen ende dat was figuriert bi dien dat die enghel des mid-150dernachts quam in Egypten ende sloech al die voer ghewonnen 151 gheboorte¹⁵⁰ doot vanden menschen totten beesten toe.

152^152-159Die laudes singtmen nader metten ter gehuechnisse, dat die 153 kinder van Ysrahel verlossent warden uten dienst ende eyghen-154scap van Egypten. In die ure verrees onse heer Ihesus Cristus 155 van sinen ghecruusten doot ende openbaerde hem sinen ion-

138 F om die oerdelen d. gerechticheit. So gedenct.
139 F dat liden.
141 F wort... wort. (passim).
146 F gefyguereert in dien.
148 F sel.
150 F ende sloech doot alle die eerste geboren.
152 F aender metten tot gedenckenis... verlost worden uten bedwangeliken dienst van egipten.
154 F verres onse heer Ihesus Cristus glorioselike vander doot uten grave mit sijnre eygenre godliker cracht.

137 Ps. 118:62 (Media nocte surgebam ad confitendum tibi, super judicia justificationis tuae).

141-151 l.c. Nam in nocte media qua matutinae celebrantur, Christus natus, et captus et illusus a Judaeis fuit. In hac iterum hora infernum spoliavit. Dicitur enim in Mitrali, quod in media nocte infernum spoliavit large accipiendo, id est: ante lucem mane surrexit. Hora prima apparuit Mariae Magdalenae. In media etiam nocte ad judicium venturus asseritur.

146 Judic. 16:3.

149 Exod. 11:4. Rat. div. off. V, c. 3: Nocturnale officium media nocte canitur, primo: quia primogenita Aegypti de nocte interfecta sunt, et primogenita Israelis salvata.

150 voer ghewonnen gheboorte (primogenita): eerstgeborenen.

152-159 l.c. In hac igitur hora laudes Deo cantamus, ut ei de ejus nativitate, captione et patrum liberatione gratias agamus et ejus adventum solliciti exspectemus. Adduntur etiam matutinales laudes, quia in mane Aegyptios in mare submersit, mundum creavit et surrexit. De verwijzingen naar de H. Schrift zijn door onzen auteur erbij gevoegd.

[p. 402]

tekstkritische noten

156gheren. In dier tijt stont die grote reghen op, daer God alle 157 die werelt in verdrank. In dier tijt wan Gedeon die strijt 158 teghen den heyden. In dier tijt plachmen den tempel Gods 159 van Iherusalem op te laten¹⁵⁹.

160^160-167Die prime houtmen in dier tijt, als God hemel ende aerde 161 sciep ende een lichtende wolken des lichts begonde op te gaen 162 int ooste ende inden dach te wassen. In dier tijt plach onse 163 heer Ihesus Cristus ten tempel te comen ende dat volc tot 164 hem began te vergaderen, dat hi hem vanden ewe Gods soude 165 leren. In dier tijt wert hi den rechter Pylato presentiert. En-166de in dier tijt openbaerde hi hem Marie Magdalene biden 167 grave ende den anderen vrouwen inden weghe.

168^168-175Die tercie houtmen in dier tijt, als Noe ende die mit hem 169 [114c] waren, naden reghen uter arken ghinghen ende een 170 altaer Gode tymmerden, dair si hem offerden. In dier tijt 171 wart onse heer Ihesus Cristus ander calumpnen ghegheescelt 172 ende mit doernen ghecroent ende vanden roepen der ioden ten 173 dode oordelt. In dier tijt so wart die heilighe Gheest in ghe-174lijck van vuerighen tonghen ghestortet op die iongheren ons 175 Heren. In dier tijt so openbaerde hem onse Heer sijnre liever 176 moeder in haer slaepcamer, daer si lach ende verbeide sijn 177 verrisenisse.

178^178-189Die sexte houtmen in dier tijt, doe Abraham offerde sinen

157 F wan gedeon die heydensche strijt mitten hulp die hem god dede vanden hemel. In dier tijt plachmen den tempel gods te I. te ontsluten.
163 F ende dat volc, dat tot hem vergaderde, te leren.
165 F gepresenteert.
169 F ende stichte een ontaer, daer zi gode offerhande op deden.
172 F ende vanden ropen der ioden ter doot verdoemt.
175 F In dier tijt... sijn verrisenisse ontbr. In de plaats daarvan: In dier tijt zo iaechde onse heer uten tempel die coften ende vercoften.

159 op te laten: openlaten, open doen.

160-167 l.c. In hora prima Christus ad templum maxime conveniebat et populus ibidem ad eum manicabat, id est: ad eum mane festinabat, ut dicitur Luc. 21 (: 38); Pilato praesentatus fuit. In hac etiam hora resurgens mulieribus primo apparuit...

168-175 l.c. In hora tertia Christus linguis Judeorum crucifixus est; a Pilato ad columnam flagellatus est;... et hac eadem hora Spiritus sanctus nobis missus est.

178-189 l.c. In sexta in cruce clavis confixus est, tenebrae per universum mundum factae sunt, ut in morte Domini sui sol lugens se vestibus nigris contegeret et ne Dominum crucifigentibus lumen praeberet; et in hac hora in die ascensionis cum discipulis discubuit. - Vgl. Is. 33:7: Ecce videntes clamabant foris, angeli pacis amare flebunt.

[p. 403]

tekstkritische noten

179 soen Ysaac op een altaer mit enen hoop houts, daer veel won-180ders ghesciede. In dier tijt wert onse heer Ihesus Cristus mit 181 stompen naghelen anden cruce gheslagen ende opten berch 182 van Calvarien daer mede inder lucht verheven. In dier tijt 183 so wert een gemeen duusternisse over al die gheheel ganse 184 werelt. Ende die sonne toech swarte rouwe cleder om ons 185 Heren doots wille. In dier tijt soe hoortmen die enghelen des 186 vreden bitterliken screyen ende segghen: laet ons van deser 187 tegheninghe¹⁸⁷ trecken. In dier tijt soe sat Ihesus mit sinen ion-188gheren over maeltijt opten dach, dat hi totten hemel soude 189 ^189-191varen. In dier tijt soe openbaerde hi hem den apostol sinte 190 Iacob, die ghelooft hadde ghien broit teten, eer hi saghe onse 191 Heer vanden dode verresen. [114d]

192^192-204Die noen houtmen in dier tijt, als die propheten in-193den ouden testament opten berch van Carmelen te samen pla-194ghen te comen in sanghe ende in zeidenspul Gode lof te ghe-195ven. In die tijt soe gaf onse Heer Ihesus op sinen gheest in 196 sijns Vaders handen mit enen luden roop ende sijn zijd wert 197 opghedaen mit een speer. In dier tijt openbaerde hem onse 198 heer Ihesus den apostol Sinte Pieter ende droechde sijn oghen 199 vanden tranen, want hi bitterlike screide, omdat hi sinen meys-200ter hadde missaect. In dier tijt plaghen die apostolen ten tempel 201 te comen om haer bedinge te doen. In dier tijt clam onse heer 202 Ihesus Cristus ten hemel vanden berch van Oliveten tot sinen 203 Vader ende sittet an sinen rechterhant sijnre godliker maies-204teit.

205^205-214Die vesper houtmen in dier tijt, alsmen die lucerne Gods

179 F opten outaer.
180 F mit plompen nagelen.
184 F ende die sonne toech haer licht na haer ende wort als een haren sack.
186 F lyen wy over van desen liden.
194 F ende in sange ende snaerspel.
196 F luden roepen.
198 F pieter... meester hadde versaket.
205 F lucaernen... nuwe berningen... outaers.

187 tegheningke, lees: jeghenin ghe.

189-191 Deze toevoeging is ontleend aan de legende van S. Jacobus, waarop D.v.D. al vroeger heeft gewezen. Ze doet vermoeden dat onze auteur uit zijn geheugen de L.A. met feiten uit den bijbel en hier uit de heiligenlevens heeft aangevuld.

192-204 l.c. In nona hora Christus spiritum emisit, miles latus ejus aperuit, coetus apostolorum ad orationem convenire consuevit et Christus in coelum ascendit.

205-214 l.c. In vespera Christus in coena sacramentum Corporis et sanguinis instituit, pedes discipulorum lavit, de cruce depositus, in sepulchro collocatus fuit, discipulis in habitu peregrini se manifestavit.

[p. 404]

tekstkritische noten

206 inden tempel plach te ontsteken ende nuwe barninghe anden 207 vuer des altaers te werpen. In dier tijt wert onse heer Ihesus 208 Cristus vanden cruce ghenomen ende gheleit in sijnre moeder 209 scoet, dair hi van allen wonden buten den vijf wonden wert 210 verclaert. In dier tijt at onse heer Ihesus Cristus mit sinen 211 jongheren sijn leste avontmale ende stichtede dat sacrament 212 sijns heilighen lichaem. In dier tijt openbaerde hi hem den 213 twien jongheren in peregrimaedse wise, die totten [115a] cas-214teel Emaus ghinghen.

215^215-225Die compleet houtmen in dier tijt, alsmen dien tempel plach 216 te sluten ende die wake onder den papen te scicken na horen 217 ordinancie. In dier tijt wert onse heer Ihesus Cristus inden gra-218ve besloten ende doe bleven die vrouwen screyende dair bi 219 sitten. Ende doe wart dat graf mit zeghelen ende mit wachte-220ren ghesekert ende bewaert. In dier tijt ghinc onse heer Ihe-221sus Cristus uut opten berch van Oliveten sinen hemelschen 222 Vader aen te bidden, dair hi zwetede water ende bloot van 223 des doots noot. In dier tijt quam Ihesus mit beslotenre doeren 224 tot sinen iongheren ende seide: vrede si mit uu. Barnardus 225 seit, dat hise elx bi-sonder cussede.

226^226-297Die paeus Innocencius quintus dichtede dese oracien op die 227 seven ghetiden der heiligher kercken ende ghaf daer toe veel 228 oflaets ende indulgencien alle den ghenen, diese daghelix hiel-229den. Ende veel boecken ende cedulen houden, die ic heb ghe-230sien, dat een mensch dair mede ofleyt al sijn ghebroken peni-231tencien²³⁰.

232Du, scone God, verlicht al onse duusternisse; suete here 233 Ihesu Criste, wes ons een gheleide in deser ellendigher werlt 234 ende doer die eer dijnre gheboorten van eenre maecht in men-235scheliker formen, so verleent mi die ghe- [115b] nade van 236 dinen gheest in duechden vernuwet te warden ende in banden 237 dijnre ghevangenisse in dinen dienst stadelick te bliven, op-238dat die helle mijnre verdoemenisse werde verstoort ende ic

209 F scaet, daer hi alte zeer claechliken beweent wort.
212 F lichaems ende sijns presiosen bloets.
213 F in eens pelegryms gelijc.

215-225 l.c. In completorio Christus sanguineas guttas sudavit, resurgens pacem discipulis nuntiavit.

226-297 Gebed van Paus Innocentius V, Dominicaan, gestorven 1276, - door ons niet gevonden.

230 ghebroken penitencien: niet volbrachte penitencie.

[p. 405]

239 moghe dinen lof vry singhen van sonden anden sconen dach 240 der glorien. Amen.

241Du, clare morghen-root scoenre tijt der sueter ghenaden, 242 verclare mijn sinne inden heilighen kersten ghelove wairach-243tigher bekennisse ende doer die leere dijnre sermonen der 244 ewigher wairheit te verstaen ende te loven, op-dat ic ten ionx-245ten dage mi dijnre strengher vierscaer wiseliken moghe ant-246woorden ende voir al dinen hemelschen heer ghetrouwelic mo-247ghe te voorschijn comen bider ewigher rusten, daert salich is 248 te bliven. Amen.

249Du, welgetymmerde arke alle der uutvercoren, die doer di 250 sullen werden behouden, vergadert mi inden ghetael ende 251 scuvet mi mit²⁵¹ dinen salighen, ende doer dijn passie, dattu ghe-252gheescelt, bespuwet, bespottet ende ghecroent wairste, ghif mi 253 die figuer dines minliken lidens alle tijt in mijnre teghenwoir-254dicheit te draghen als een span of mijnre borsten, dat ic dijn-255re gueden nymmermeer en verghete, opdat ic in heymeliche-256den mit dijnre sueter moeder alle dat minnen wonder dijnre 257 passien moghe mede overspreken tot dancsamicheit dijnre be-258wijsder lieve ende minne. Amen. [115c]

259Du, innighe offerhande alre oetmoedigher diensten, 260 daer God in versoent wert van allen broken der werelt, ver-261leen mi die tijt, dat ic di behaechliken dienst doen mach voir 262 quiten mijnre misdaet ende verdienten mijnre salicheit. Ende 263 doer die eer dijnre verheffinghe inden altaer des heilighen 264 cruus laet mi voor mijn doot al mijn sonden in wairachtigher 265 penitencien beteren, op-dat mijn aensicht van des doots ver-266wen niet soe verduustert en warde in die ure mijns doots, ic en 267 moghe di mit ondecten aensicht bescouwen in vroechden en-268de in glorien. Amen.

269Du, middel²⁶⁹ ende vergaderinge des testamente Gods, daer in 270 hem sluten alle ewe ende propheten, gheeft mi inden slot-271steen des gheloven dese²⁷¹ ghevest te werden, dat mijn lijf ende 272 mijn siel hem in rouwen van di niet en sceiden. Ende doer 273 die eer, daer du mit tranen dinen gheest bevaels in dijns Vaders 274 handen, ghif mi dat dinen ghecruusten handen minen gheest 275 in leven ende in dode altijt worde bevolen ende mitten han-

251 scuvet mi mit: schuift mij bij, vereenigt mij met uw zaligen.

269 middel: middelpunt.

271 dese, lees: dus of des, want dat komt ook voor als vnw. bijw., zoodat men 't evengoed door daardoor, zoo, als door zoodat kan weergeven. - Dese staat ook soms achter het znw., dat door het lidwoord wordt voorafgegaan: Ende men dewangelie dese in die kerke houde ende lese, zooals Vd. i.v. opmerkt, maar in proza lijkt ons deze constructie niet wschl.

[p. 406]

276den, die inden cruce nat vanden bloede waren, gedroecht wer-277den alle mijns lidens tranen, op-dat ic inden berghe van Oli-278veten der ontfermenisse moghe van alle minen node ghetroist 279 werden. Amen.

280Du, flammende ende luchtende lucerne des salighen tempels 281 van Iherusalem, lampe, die vol olyen is alre ontferme- [115d] 282 nisse, luchts²⁸² des vuers kennens ende minnens, ghif mi daer 283 van ontsteken te werden, opdat die wairheit si mijn voorgan-284gher. Als mijn siel in dat vreemde lant sal dolen, dat ic dan 285 vanden cruce alre pinen ende rouwen gheleit werde inden scoet 286 dijnre sueter moeder, opdat ic mit dinen broederen mach 287 warsscappen an die tafel der ewigher salicheit vol lusten ende 288 ghenoechten. Amen.

289Du, doire ende valveynster²⁸⁹ der overster stat levender men-290schen, ghif mi doir di aen mijnre salicheit te comen, wake 291 dijns lofs ewelick te houden mitten sanghen der enghelen, die 292 di heilich noemen, op dat mijn ghemoet in dinen grave dijnre 293 rusteliker vreden begraven werde, daer minen gheest verbur-²⁹³ 294 ghentliken uutgaet die maiesteit dijnre glorien te scouwen, 295 daer hi verandert sal warden van claerheden tot claerheden 296 van sinen gheest aen Gods formelikes beeldes, an Gods gheli-297ken. Amen.

298^298-306Doer dijn ghecruusten herte, lieve Heer, ghif mi een wa-299kende herte, dat ghien ydel ghedachten van di en verleide; 300 een edel herte³⁰⁰, dat ghien onwaerdige begheringhe van die te 301 rugghe en trecke; een onverwonnen herte, dat ghien liden 302 moede en make; eer vry herte, dat van ghien wellustigher

282 luchts hangt af van vol.

289 valveynster; Vd. VIII, 1219 merkt op, dat de bet. niet met zekerheid is te bepalen en geeft als bewijsplaats uit de Rek. v. Zeel. 2, 351: W..., dat hij 2 valveynstre makede, die ter neder ende te broken wayden. - Men denkt aan ons ‘tuimelraam’, dat op halve hoogte om twee stijlen of een horizontale as kan draaien, - maar de beeldspraak klinkt vreemd.

293 Vgl. II Cor. 3:18: Nos vero omnes, revelata facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem transformamur a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu.

298-306 Heel merkwaardig is het slotgebed, zonder nadere vermelding, ontleend aan de Oratio sancti Thomae Aquinatis ad vitam sapienter instituendam: Da mihi, Domine Deus, cor pervigil, quod nulla abducat a te curiosa cogitatio; da nobile, quod nulla deorsum trahat indigna affectio; da rectum, quod nulla seorsum obliquet sinistra intentio; da firmum, quod nulla frangat tribulatio; da liberum quod nulla sibi vindicet violenta affectio.

300 M: een ydel (lees: edel) herte- (cor nobile).

[p. 407]

303 ghedachten ghestrict en warde; een gherechtich herte, [116a] 304 dat ghien afgodighe meninge van di en bughe, op dat dijn 305 lieve, minsamighe herte in mijn herte altijt ghehardet werde 306 overmits dijn liden. Amen.