Tafel van den kersten ghelove. Deel 3A en 3B: Somerstuc

Regelnummers proza verbergen

Dat .LII. capittel vanden veghevier ende hoe die ellendige sielen van onser weldaet gheholpen werden ende vanden enghelen ghetroost ende ghevisitiert. Item veel saken, waer-om dat dat veghevier ymmer is, ende waer mede men die sielen sel helpen. Ende hoe swaer ende bitter dattet is.

8^8-2298-24Dat veghevier staet boven der hellen ende is een lichaem-9like vuere, dat boven natuerlike wise overmits Gods verhen-10ghen die sielen mach barnen, pinighen ende purgieren. In

8-229 De beschouwingen over het vagevuur en over de middelen, waarmede men de daar lijdende zielen kan te hulp komen, zijn ten deele aan het Compendium ontleend, ten deele ook aan de Legenda aurea, waarin Jacobus de Voragine op Allerzielendag verschillende ook door Mr. Dirc behandelde kwesties uitvoerig bespreekt. Het is vreemd, dat dit onderwerp nà het hoofdstuk ‘van den ioncsten dage ende van den gemenen oirdel’ ter sprake komt. St. Thomas en ook het Compendium plaatsen dit kapittel terecht vóór de gebeurtenissen van het wereldeinde.

8-24 L.A. (Graesse³, p. 730): Purgantur in quodam loco juxta infernum posito, qui purgatorium dicitur. - Comp. VII, c. 2: Purgatorius ignis corporeus est, per quem tantummodo spiritus justorum, qui in hac vita non impleverunt poenitentiam, neque satisfactionem condignam, affliguntur. Hi qui sunt in purgatorio, spem habent evasionis, quia sciunt se non esse in inferno; et tamen propter poenarum magnitudinem hoc aliquando non advertunt. - (Job 19:21).

[p. 652]

11 welken vuer so is pijn, der hellen ghelijc, der sielen¹¹ ende pijn 12 Gods aengesicht te derven tot eenre seker tijt toe, die hem is 13 geset van Gods gerechticheits wegen. Die sielen, die inden 14 vegevier sijn, hebben hoep ende sekerheit, datsi behouden 15 sullen werden ende noch der pinen ontgaen, die ende sullen 16 nemen; mer om die over-grote pijn des brants, die si doghen, 17 soe ghesciet dicwijl, datse dat niet en dencken noch en versin-18nen¹⁷. Hier-om ist, dat sinte Augustijn seit, dat die luden niet 19 en weten watsi bidden, die om dat veghevier bidden. Doch 20 want die sielen wel weten, datsi inder [185c] hellen niet en 21 sijn ende hoir pijn einde nemen, so ist hem troostelic die 22 guetheit Gods te verbeiden, daer si sonder ophouden tot ons 23 om troost roepen ende segghen: ontfermt u over ons, sonder-24linge ghi onse vrienden, ontfermt u over ons.

25^25-49Die lerars wisen menige saken, waer-om datter ymmer een 26 veghevier moet wesen. Die eerste is, want also grote waerdi-27cheit is den ewighen godliken licht, dat dat niement en mach 28 bescouwen, hi en moet eerst reyn sijn, suver ende lutter ende 29 totter eerster onnoselheit ende reynicheit weder comen, die hi 30 inder dope ontfenc, sal hi der teghenwoordicheit Gods ghe-31presentiert werden. Ende dese puerheit vercrijcht die mensche 32 selden in desen leven. Dair-om so moeter ymmer een ander 33 scuersacke³³ wesen dan alleen die penitencie in onsen leven. Die

11 S-O: so is pijn der zielen ende pine Gods aenghezicht te derven, mar tot ener zeker tijt, enz. M: ghelijc, die (lees: der) sielen.

17 versinnen: overwegen.

25-49 l.c. Multae rationes sunt, quare oportet esse purgatorium. ... Tertia est, quia divinae lucis tanta est dignitas, quod eam soli mundi oculi cernere possunt. Unde oportet, quod quilibet veniat ad munditiam baptismalem, antequam conspectui divino praesentetur. Quarta est, quia culpa est offensiva divinae majestatis, et damnosa Ecclesiae, et deformativa in nobis imaginis divinae. Sed offensa requirit punitionem, damnum requirit satisfactionem, et deformatio expurgationem; propter quod necesse est, quod peccato poena vel hic, vel alibi respondeat ... Prima est, quia secundum Augustinum, tria sunt genera hominum. Quidam sunt valde mali, quibus non prosunt Ecclesiae suffragia; quidam sunt valde boni, quibus non sunt necessaria; quidam nec valde mali, nec valde boni, qui habent venialia et his debetur poena purgatorii.

33 scuersacke; V d. VII, 835 geeft eenige bewijsplaatsen, waar met dit woord wel de een of andere soort van ‘reiszak’ of ‘reistasch’ bedoeld zal zijn, ofschoon het eerste deel niet duidelijk is. Daar schuren ‘reinigen’ beteekent, lere men hier wellicht scuersaeke: middel van reiniging, (purgatorium), zooals ook de boetvaardigheid tijdens het leven dient tot loutering van de zondesmetten.

[p. 653]

34 ander sake is, want die sonden God vertoornen, der ghenaden 35 scaden, die sielen mismaken, so buert voor die toorn 36 soen, voir die scade beteringe, ende voer die mismaect-37heit reynigher. Zwaer waer dit al inder penitencien te vercri-38ghen, wantsi selden genoech is. Also veel ontbreect onser 39 crancheit. Daer-om soe moet ymmer een ander stede wesen, 40 daermen deser dinghen mach pleghen ende wesen. Die derde 41 sake is, want sulke vanden menschen, die van hem sceiden, 42 sijn sonderlinghe guet ende dese en behoeven niet dat ghe-43meen ghebet, wantsi [185d] varen in hemelrijc; sulc vanden 44 menschen sijn sonderlinghe quaet ende dese en mach ghien 45 weldaet te baten comen, wantsi vluchts varen inder hellen; 46 sulc vanden menschen sijn nietste quaet, noch nietste goet, 47 wantsi hebben veel dagelixer sonden of ghebroker⁴⁷ peniten-48cien; waer sellen die anders ghebetert werden, dan in dat 49 vaghevier, datse can puren herde scier⁴⁹?

50^50-63Die bitterheit ende swaernisse der pinen des vegheviers is 51 in menigherhande wijs uut te wisen. Die eerste pijn, die daer 52 is, is Gods aensicht derfnisse. Ende dese pijn is over-groot. 53 Want die begeerte, die nae hemelrijc hem dan verlangt, gaet 54 boven allen verlanghen, dair wi tijtlike dingen hier mede 55 begheren ende verbeiden. Hier-om ist hem te pijnliker te dra-56ghen ende swaerliker te liden. Die ander pijn is: brant ende 57 quetsinge vanden vuer, want dat vuer is over-natuerliker crach-58tich ende die siel is ontfanclic. Merc wat overgrote pijn ende 59 rouwe is dan der sielen, dair anders niet en is voir te bieden 60 dan mit pinen die sonden te beteren. Die wijl, dat die men-61sche leefde inder penitencien, so behaechde Gode bet die guede

47 ghebroker: verwaarloosde.

49 herde scier: zeer glanzend.

50-63 l.c. c. 3: In purgatorio duplex est poena. Una est damni de carentia divinae visionis; alia sensus est de afflictione ignis; et quantum ad utrumque minima poena purgatorii major est maxima poena mundi. Istud patet de poena damni, quia affectus quo desideratur summum bonum post hanc vitam ab omnibus sanctis, intensior est, quam aliquis affectus rei temporalis in vita, maxime cum jam tempus habendi advenerit, ideo carentia ejus molestius toleratur. Istud etiam patet de poena sensus, quia cum dolor non sit essentialiter laesio, sed laesionis sensus, tanto magis dolet anima, quanto magis sensitivum aliquid. - Ratio acerbitatis poenae purgatorii haec est, quia cum Deus magis quaerat emendam quam poenam, plus ponderat in poenitentia virtutem bonae voluntatis, quam poenam afflictionis. Unde plus ponderat Deus modicam poenam voluntariam in praesenti, quam multo majorem non ita voluntariam in futuro.

[p. 654]

62 wille dan die pijn, mer nu wil hi die pine alleen, want hi 63 versuymt [186a] heeft die tijt des gueden wille.

64^64-80Dat veghevier is een ghescapen lichaemlic vuer, dat over-65mits Gods werc overnatuerliken hem mitter sielen verenicht, 66 ende weldelic⁶⁶ van sijnre ghedaente dair of ghecrucet ende 67 gepinicht wert. Ende dat in tweerhande manier. Eerstwerf, 68 want ghelijc dat die siel nae oirden wise der naturen mit des 69 menschen lichaem alsoe wert verenicht, datsi hem leven in-70vloyet ende craft, beweghen ende werc voort alle den leden 71 ghift, also wertse nu na oirden wise⁷¹ der rechtverdicheit Gods 72 verenicht mitten vuer, datsi alle des vuers craft ontfanget 73 ende daer of ghecrucet wert ende pijn lidet. Anderwerf, ghe-74liken dat een beytel, vijl of hamer niet bi hem selven in steen 75 of in hout wercken en can, ten si bi toe-doen des meesters 76 hant, aldus soe en mach dat veghevier van sijns selfs weghen 77 der sielen niet barnen, mer alst God gebruken wil voor een 78 instrument sijnre rechtverdicheit ende dat self opblaset, so 79 barnt dat vuer die siele bi bevelen sijnre godliker craft ende 80 boven allen aert der naturen gaet.

81^81-108Die scrifte seit van drierhande manier van menschen die

64-80 l.c. De igne qui purgat animas, dupliciter est loquendum, vel quantum ad id, quod primo animas affligit, et sic est corporeus; vel quantum ad id, quid proxime affligit et immediate, et sic est incorporeus ... Ille autem ignis corporeus dupliciter potest considerari. Primo est instrumentum naturae et sic agere potest in corpus et non in animam. Secundo prout instrumentum divinae justitiae; sic agit in animam, imprimendo illi speciem suam, per quam affligitur, quia violenter illa specie informatur. Sicut enim anima secundum ordinem naturae unitur corpori, ut instituat vitam, sic merito secundum ordinem justitiae unitur igni, a quo suscipiat poenam.

66 ende weldelic; ende neemt hier de functie van het relativum waar. Stoett², § 64.

71 na oirden wise: volgens de regeling.

81-108 L.A. (Graesse³, p. 728): Illorum autem, qui purgantur, tria sunt genera. Primi, qui satisfactione sibi injuncta nondum completa decedant ... Sed qui ... ante completionem poenitentiae moriuntur, igne purgatorii gravissime puniuntur, nisi forte eorum satisfactio ab aliquibus caris suis perficienda assumatur. Ad hoc tamen, quod praedicta commutatio valeat, quatuor requiruntur ... Tertium est ex parte illius, in quem fit commutatio, scilicet caritas, quia necesse est ipsum esse in caritate, qui faciat ipsam satisfactionem esse meritoriam et satisfactoriam. Quartum est ex parte poenae, scilicet debita proportio, ut videlicet minor poena commutetur in majorem, quia plus satisfacit Deo poena propria quam aliena ... Secundi qui in purgatorium descendunt, sunt, quia satisfactionem quidem injunctam compleverunt, sed tamen illa poena propter ignorantiam vel negligentiam sacerdotis sufficiens non fuit ... Deus enim, qui modos et mensuram peccatorum et poenarum novit, addit poenam sufficientem, ne aliquod peccatum impunitum remaneat ... Tertii qui in purgatorium descendunt, sunt qui lignum, foenum et stipulam secum ferunt ... (Vgl. I Cor. 3:12). Affectiones enim carnales, quibus dediti sunt, domibus, conjugibus, possessionibus, ita tamen, ut nil Deo praeponant, illis tribus significantur, qui secundum suos amandi modos, vel diutius ut lignum, vel minus ut foenum, vel minimum ut stipula cremabuntur.

[p. 655]

82 na desen leven ten veghevier varen. Die eerste sijn die gheen, 83 die haer ghesette boete ende penitencie niet en volbrochten. 84 Desen moghen hair vrienden helpen ende hore scout beta-85[186b] len, mer dat is te weten, dat die gheen die voor hoor 86 vrienden sullen betalen moghen, moeten wesen inden staet der 87 ghenaden Gods buten dootsonden, ende oec moeten si meer 88 guets doen dan haer vrienden⁸⁸ sculdich waren, want min is des 89 anderen beteren voir Gode, dan sijn eyghen penitencie. Die 90 ander, die int veghevier varen, sijn die ghene, die te luttel 91 penitencie voor hoir sonden ontfanghen, al wast datsise deden. 92 Dat quam toe⁹², anter datse die priester te luttel settede, of dat 93 si te teder waren die rechte penitencie te doen. God onse heer 94 ⁹⁴wil wise ende maet der sonden ghebetert hebben mit geliker 95 boet ende pinen. Ende daer en mach ghien sonde onghebetert 96 bliven nae gheliker waerde, want dat besmittet is, en mach 97 niet comen in dat ewige leven. Die derde, die in dat veghe-98vier varen, sijn die gheen, die hout, hoy ende caf van deser 99 werlt mit hem voeren. Die gheen, die hoor begheerte keerden 100 op die werlt goet, huys, hof ende lant ende have te besitten, 101 die voeren hout van heen; die gheen die hoir begheerten keer-102den op vleischeliker ghenuechten, wijf, kinderen, ghesinne, 103 vrienden ende maghen mit over-luste¹⁰³ te ghebruken, die voe-104ren hoy van heen; die gheen, die hoor begheerten keerden 105 op ydel glori, lof ende eer, in werscappen, in gheselscap ende 106 in cleder, die voeren caf van heen. Dese drie barnen al in enen 107 veghevier, dat sijn minre ende [186c] groter sonden pijnliker 108 of swaerliker <betert> nae dat die mensche hevet misdaen.

109^109-120Die meesters vraghen: of die pijn des vegheviers gaet boven

88 M: doen van, (lees: dan) haer vrienden.

92 dat quam toe: dat werd veroorzaakt.

94 Apoc. 21:27.

103 overluste: overmatige, zondige lust.

109-120 Vgl. l.c. Qui ignis, sicut dicit Augustinus, etsi aeternus non sit, miro tamen modo est gravis; excellit enim omnem poenam, quam unquam passus est aliquis in hac vita.

[p. 656]

110 allen pinen der werlt? Dat bewisen si mit drien reden. Die 111 eerste is, dat moet ymmer enen hoghen heten brant wesen, 112 die een geesteliken substancie, een onlichaemlike creatuer, als 113 een siel is, barnen sal ende pinighen. Die ander reden is, dat 114 moet ymmer een heet brant wesen, dat die smette der sonden 115 vander sielen sal purgieren, die mit soe groter lusten ende be-116gheerten sijn in ghetoghen. Die derde reden is, dat moet em-117mer een heet vuer wesen, dat niet dan tot eenre tijt toe en sal 118 barnen om te haesten dat die sielen inder glorien van hemel-119rijck sellen comen, want na doemsdaghe so en sal ghien veghe-120vier wesen.

121^121-139Die lerars vraghen: of dese sielen, die aldus swaerliken int 122 veghevier bernen, is enich sins te helpen? Ende dat staet op 123 reden, want wil die rechtverdicheit Gods, dat men clene son-124den sal beteren, so wil oec die ontfermherticheit Gods, dat-125mense mit weldaden mach helpen ende verlossen. Daer sijn 126 vijf manieren van weldaden, diemen den sielen na doen mach, 127 datsi hem helpen. Dat eerste is: priesters ghebet, als mis-128sen, vighelien, die daer toe gheordineert sijn, datse die sielen 129 uten veghevier verlossen. Dat ander [186d] is: dat ghemeen 130 ghebet gueder ghelovigher menschen ende sonderlinge der 131 vrienden, die daer voir bidden. Dat derde is: vasten, pere-132grimaeds voir hem te doen, want dat is quitinghe of betaling 133 der scout, die die sielen in horen lichaem beginghen. Dat 134 vierde is: aelmissen te gheven, want gheliken dat dat water 135 onse vuer lesschet, also doen die aelmissen dat veghevier. Dat 136 vijfte is: oflaet^136-139, gracie ende perdoen, datmen pleecht den

121-139 Zoowel het Comp. als de L.A. noemen slechts vier ‘manieren van weldaden’. Later wijdt het Comp. nog een afzonderlijk hoofdstuk aan de vraag: Utrum indulgentiae prosint defunctis? - Comp. VII, c. 4: Sunt quatuor modi suffragiorum generales, scilicet: oratio, jejunium, eleemosyna et sacramentum altaris, quorum numerus sic accipitur, quoniam defuncti a poena absolvi possunt duobus modis, scilicet per viam gratiae et per viam justitiae. Per viam gratiae dupliciter: primo per intercessionem publicam capitis, quae est in oblatione Sacramenti altaris; secundo per intercessionem quasi privatam membrorum, scilicet per orationes justorum. Similiter per viam justitiae dupliciter: primo per modum redemptionis poenae, scilicet in eleemosynarum largitione, secundo per modum solucionis poenae, scilicet in jejuniorum afflictione. - l.c. c. 6: Papales indulgentiae prosunt defunctis in purgatorio ... In Ecclesia est enim thesaurus meritorum tam Christi, quam perfectorum.

136-139 oflaet is de kwijtschelding van tijdelijke straffen, die na de vergiffenis der zonden zijn overgebleven. Als de kerk aflaten verleent, past zij op ons toe de oneindige voldoeningen van Christus en de overvloedige voldoeningen van Maria en de Heiligen, zoodat de voldoening van den geheelen Christus, d.w.z. van Christus èn zijn mystiek lichaam, in aanmerking komt. In elken aflaat voor de levenden ligt een vrijspraak en afbetaling. In dien zin kunnen zij niet op de zielen des vagevuurs worden toegepast, daar deze buiten de rechtsmacht der Kerk zijn, maar wel bij wijze van voorbede.

[p. 657]

137 doden na te doen ende dat is die scat der heiligher kercken, 138 die verdiente ons Heren sijn passie ende bloet ende alle der 139 heilighen leven, des moghen si oec deelachtich wesen.

140^140-148Die heilighen segghen, datmen dese voirscreven vijf wel-141daden den sielen mach an drien manieren an-legghen. Eerst-142werf, dat hoir pinen te lichter werden, al dat dat vuer 143 cleynre wert ende niet so seer en barnt. Anderwarf, dat haer 144 pijn te corter wert ende niet soe langhe daer en blive als voir 145 hoir sonden was ghescicket. Derdewarf, datsi mit allen ver-146lossent werden ende vry van daen tot hemelrijc varen ende 147 segghen aldus: dat strick is ghebroken, wi sijn verlossent; 148 die naem Gods si ghebenedijt!

149^149-157Die lerars vraghen: of oec die sielen dat wel weten ende 150 verstaen, wanneer hem van haren vrienden enighe weldaet na 151 wert ghedaen? Si weten dat eerst van godliker openbarin-152ghe. [187a] David seit: Heer, doch op mijn <oghen> ende 153 ic sal dijn wonderlike dinghen over mercken. Si weten dat 154 anderwerven van enghelscher bootscappen, als Pieter seide: 155 nu weet ic voirwaer, dat God sijn enghel mi ghesent heeft. Si 156 weten dat derdewarf van eyghen bevoelinghe, als Paulus seit: 157 Ic weet wel wien ick heb ghelooft, ende ic bin seker.

158^158-163Die doctoers vraghen: of oec die bose gheesten die sielen 159 int veghevier pinighen? Daer-toe wort aldus gheantwoort, dat

140-148 Comp. VII, c. 4: Prosunt ergo suffragia defunctis, non ad meritum vitae aeternae, sed ad solutionem poenae, et hoc vel ad poenarum mitigationem, vel ad celeriorem liberationem. - (Ps. 123:7).

149-157 L.A. (Graesse³, p. 738): De quarto, qualiter scilicet suffragia, quae iis fiunt, scire possunt, sciendum, quod, secundum Augustinum, scire possunt tribus modis: primo per divinam revelationem, quoniam scilicet Deus hoc iis revelat - (Ps. 118:18); secundo per bonorum angelorum manifestationem - (Act. 12:11); ... quarto nihilominus scire possunt per experientiam et revelationem, cum enim a poenis se revelari sentiunt, suffragia pro se fieri cognoscunt. - (II Tim. 1:12).

158-163 Comp. VII. c. 3: Nota quod daemones non puniunt animas in purgatorio, sed illic eas adducunt, vel etiam assistunt.

[p. 658]

160 die duvelen die sielen brenghen totten veghevier; si staen 161 oeck dair bi omghescheert ende het is hem te wille¹⁶¹, dat die 162 sielen ghepinicht worden; anders so en moghen si hem niet 163 doen of scaden.

164^164-179Die doctoren vraghen voort: of oec die enghelen die sielen 165 int veghevier vanden ende visitieren ende troosten? Dair sijn 166 drie reden toe, waerom dat sijt pleghen te doen. Die eerste 167 is, want die enghelen weten, dat die sielen int vegevier cortelic 168 hoir broederen, burghers ende mede-ghesellen in hemelriken 169 sullen werden ghevoert; dair om willen sise versoeken ende 170 visitieren. Die ander reden is: die enghelen sijn edel, guet-171gunnich¹⁷⁰ ende guedertieren, ende hem is wel te moede, als si 172 horen adel moghen toghen. Hier-om so trecken si mit groten 173 scaren die sielen int veghevier te troosten ende te starcken. 174 Die derde reden is: die enghe-[187b]len sijn Gods boden, die^174-179 175 hi uut-sende totten menschen tusschen hemel ende aerde. Ende 176 want noch die sielen sijn onderweghe, so comen si dick mit 177 gueden troost van Gods weghen ende die hore ontfermt van 178 der menschen weghen, die hem wat guets na doen ende hoirre 179 ghedencken.

180^180-192Die lerars vragen: of oec ander steden sijn dan dat veghe-181vier, dair die sielen na deser tijt ghepinicht worden? Dat 182 verhengt God om veel saken wil. Die eerste is: om der lichter 183 pinen wil. Als Gregorius sach, dat die sielen ghepinicht wor-

161 hem te wille: naar hun zin.

164-179 L.A. (Graesse³, p. 730): Pie tamen credendum est, quod boni angeli fratres et concives suos frequenter visitant et consolantur et, ut patienter sufferant, exhortantur.

170 guetgunnich: goedgunstig.

174-179 Die derde reden ... ghedencken. De zin is: ze troosten de zielen van Godswege en brengen haar ook over de hulp der menschen, die haar na den dood weldoen en harer gedenken. Lees wellicht: ende <van> die hore ontfermt, enz.

180-192 l.c. Sciendum est, quod purgantur in quodam loco juxta infernum posito, qui purgatorium dicitur ... Sed tamen per divinam dispensationem diversa loca diversis animabus aliquando deputantur, et hoc multiplici de causa..., primo propter eorum levem punitionem, sicut quibusdam, secundum Gregorium, revelatum est, animas quasdam in umbra punitas esse; secundo propter eorum celeriorem liberationem, ut scilicet possint aliis indigentiam suam revelare et ab iis suffragia petere et sic celerius de poena exire;... tertio propter nostram instructionem, ut scilicet magnam poenam post hanc vitam infligi peccantibus cognoscamus; ... quarto propter culpae in loco perpetrationem; ... quinto propter alicujus sancti orationem, sicut legitur, quod sanctus Patricius in quodam loco in terra quibusdam purgatorium impetravit.

[p. 659]

184den in dat schim vander sonnen. Die ander reden is: om der 185 snelre cortheit wil, datsi te rasker haren staet horen vrienden 186 moghen openbaren. Die derde reden is: om onser leer wil, 187 dat wi te beken bet comen¹⁸⁷ die pine der sonden, ende dat wise 188 vlyen ende scuwen. Die vierde reden is: om der steden wil, 189 dair si in hebben gesondicht; datsi oec dat daer beteren is 190 redelic. Die vijfte reden is om enichs heilichs mans ghebeden 191 wil, die dat van Gode verwerft, als dede Patricius dat veghe-192vier in Yerlant.

193^193-209Die doctoers vraghen: of oec die sielen vluchts ende rechte 194 voert tot hemelrijc varen, als si vanden veghevier verlossent 195 werden? Dair-toe sijn drie reden. Die eerste is nader letter 196 sinne: dat hemelrijc is altijt open, ende¹⁹⁶ of die sielen ghien 197 hinder en hebben van horen weghen, [187c] wantsi sijn pur-198giert, noch van enichs anden weghen, want hem niement en 199 hindert. Die ander reden is na des gheloven leer; want God 200 is bereder te ontfermen dan te pinighen, soe ist redelic, dat hi 201 die ghereynde sielen brengt ter glorien, ghelijc dat hi die 202 onsuver sielen brochte ter pinen. Ende sonderlinge want hi 203 niet twiewarven en pinicht, dat eens is ghebetert. Die derde 204 reden is nader duecht²⁰⁴; want die minne craftigher is dan die 205 sonden ende die quaetheit. Ende die sonden brenghen den 206 mensche vluchts ter pinen, dair-om brengt die minne den 207 mensche vluchts totter glorien. Ende die siele, als si vanden 208 lichaem ende vanden, <sonden> ende pinen is ontladen, wair 209 sal hi anders dan totten hemel varen?

210^210-229Die doctoren vraghen: watterhande sielen sijn dat, die

187 dat wi te beken bet comen: dat wij beter beseffen.

193-209 Comp. VII, c. 2: animae, postquam fuerint in igne sufficienter purgatae, statim evolant ad gloriam ... janua coeli illis semper est aperta; ... quia, cum Deus sit pronior ad miserendum quam ad puniendum, merito debet purgatos conjungere gloriae, quos purgandos subjecit poenae; ... quia efficacior est charitas quam iniquitas; sed iniquitas statim ducit ad supplicia, ergo charitas statim ducit ad praemium.

196 of na ende kan beter vervallen.

204 S-O: nader duecht adel.

210-229 L.A. (Graesse³, p. 736): Eorum (qui statim evolant et ab utroque igne tam purgatorii quam inferni liberi sunt) tria sunt genera, scilicet: baptizati, martyres et viri perfecti... Quod significatum est per illos tres, quibus coelum apertum est. Apertum est enim Christo baptizato... Per quod significatur, quod coelum aperitur omnibus baptizatis, sive sint parvuli sive adulti, ita quod si hinc decederent, protinus evolarent. Baptismus enim virtute passionis Christi mundat ab omni peccato et originali et mortali et veniali. Secundo apertum est Stephano lapidato ... per quod significatur, quod aperitur omnibus martyribus, ita quod statim evolant, cum decedunt, et si aliqua cremabilia habebant, omniam falce martyrii resecantur. Tertio apertum est Johanni perfectissimo... per quod significatur, quod viris perfectis, qui totaliter poenitentiam complerunt nec venialia admiserunt, vel si aliquando admittuntur, a fervore caritatis protinus consumuntur, coelum ipsum continuo aperitur et mox in illud perpetuo regnaturi ingrediuntur... Baptizati, martyres et viri perfecti, qui scilicet tam perfecte aedificaverunt aurum, argentum et lapides pretiosos, id est Dei dilectionem. proximi amorem et bonam operationem, ut non cogitarent placere mundo, sed tantum Deo.

[p. 660]

211 vluchts na datsi vanden lichaem sceiden, sonder enich let ofte 212 merren ten hemel varen? Die eerste sijn: die ghedoopte kin-213deren, want die dope suvert den mensche van allen smetten 214 ende van allen erfsonden; tot welker wairheit so wart die 215 hemel open ghedaen, als onse heer Cristus ghedoopt uuter 216 fluvy Iordaen is ghegaen. Die ander sijn: die ghedode marte-217laren, want die craft des ghebenediden bloets ons heren Ihesu 218 Cristi, daer si doer liden, maectse niet alleen reyn van [187d] 219 sonden, mer oec scoon van duechden. Tot welker waerheit sach 220 Sinte Stephaen die hemel open, doe men hem om den naem 221 Gods begonden te stenen. Die derde sijn: die volmaecte, sali-222ghe, heilige menschen, als sijn die broederen van religionen, 223 die in horen leven dat hemelrijc tymmeren van goude der minnen, 224 van sulver der leren, van duerbaer stien gueder wer-225cken, van edelen houte gueder willen ende ghedachten. Tot 226 welker waerheit so sach sinte Ian ewangelist den hemel open. 227 Ende dat wi daer alle sullen varen, des wil wi gheloven ende 228 hopen. God gonne ons, Scepper der hemelen, datsi ons nym-229mer meer en werden voirsloten²²⁹. Amen.

229 voirsloten: gesloten.