Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Deel 5

(1846)–Johannes Jacobus Dodt– rechtenstatus

Het Utrechtsche buurspraeck-boeck
Dienstbaar gemaakt aan de geschiedenis der beschaving. 1385 -

1385.

Mommerye. Voert ghebiet de raet, dat nyemant met verdecten aensichte en ga after dier tyt, dat die clocke sesse gesleghen heeft, bi enen koer van 1 pont, ende ginghe iemant bi daghe mit verdecten aensichte, ende hem yemant vanden rade ofte van der stat knapen besien wouden ende weten wouden, wi hi waer, ende hi hem nyet en woude laten besien, dien zout men rechtevoert inden toorn legghen.

Dobbelen. Wouterkyn, Wouters Hanen neve ende Gheryt Brouwers knaep, verbiet men de stat ene maent lanch, omdat si ghedobbelt hebben.

Nye borger: Jan Bont, die bontwercker.

Dwaselike wanderinghe. Want Herman, de coster, dwaselicken ghewandert heeft ende eenen wivekyn misdaen heeft, daerom heeft hi gheleghen inden toern, ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke, ter clocken, ende sel den rade bidden vergiffenisse ende gheven der stat te beteringhe iiii^M steens ende en wivekyn xvi pont.

Nye borghers: Roelof Bertouts soen de smit, de spoermaker. Tho. Gheryt Roden soen, die vuller. Jan Henric, de drayer.

Dootslach. Haren Ghisebrechtssoen v. Hamelenberghe, heeft doet ghesleghen binnen der stat den scoelmeyster van Sinte Peter, dat set men hi vreden, etc.

Wapenschouwinghe. Voort ghebiet de raet, dat een yeghelyk syn harnas rede hebbe, ende want die raet wapenscouwinge doen wil, op enen dach, die si daer toe aennemen sullen, beyde vande scutten ende gilden.

Ghaen met tortisen voor 't heiligdom. Voert ghebiet de raet al den ghenen, die een zonendaghe naestcomende met horen tortisen gaen sullen voer dat heylichdom, dat si also gheordineert gaen sullen, die ene die andere volghende, also alse hem Willam Smit ende Jan Kockaert segghen sullen, ende die des nyet en dede, dien soude men rechtevoert in 't vleyshuys legghen.

Verkens. Andr. Valckensz. is bevolen die verckens te scutten ende van elken verken 2 doytken te nemen.

Dragen van wapenen. De raet vande stat verbiet, dat nyemant ghewapent en ga bi nachte noch bi daghe mit pansieren, met borsten, ofte mit sweerden, ofte met langhen onredeliken messen, bi eenen koer van (?) sc. etc.

Munt. Voert soe comen hier nye francken, dat contrafeyten syn, die drie placken argher syn, dan de ander francken, daer waernt de raet enen yghelyken voer, dat hi sie, wat francken dat hy neme.

Voert so comen hier nye cleeuwsche gulden, die men tot Huessen slaet ende alrehande andere contrafeyten, die verbiet die raet, etc.

Polygynie. Want Joerdaen van Loet twee wiven getrouwet heeft, die beyde leven, daerom verbiet men hem de stadt 100 jaer op syn lyf.

1386.

Polyandrie. Want Mechtelt, Dirc Werys dochter, twe mannen ghetruwet heeft, die beide leven, daeromme verbiet men haer de stat 100 jaer lang op haer lyf.

Wichten. Die raet vande stat heeft vernomen, dat gebreck is in den cleynen wichten, des waernt de raet enen ygelycken, dat hi daertoe si, dat sine wichten gerecht syn, ende off yemant daeraen twivelde, die brenghe syne wichte tot Dirck Hermans soen, des speldemakers.

Nye borgher: Meyster Jan van Hoekelom, de surgyn, om nyet.

Onhoefschelyk spel. Want Jan Mout onhoefschelyken ghespoelt ende ghedobbelt heeft mit vier terninghen wt eenre hant, daeromme hi gheleghen inden toorn, ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke ter klocken, ende sel den rade bidden verghiffenisse ende gheven der stat te beteringhe xxv^M steens. - Dese verbiet men de stat van dobbelen ene maent lanch, ende ene myle vande stat te wesen (6 personen).

Coppellary. Gheertr. van Floers, verbiet men de stadt 5 jaren lang, van coppellardyen.

Soudy verdienen. Voert, waer iemant, die viii witte groote des daghes verdienen wil in soudien, die come na afternoen op 't stathuys, etc.

Des Dingsdaghes na Margarethe.

In deser manieren sullen de gilden wttrecken aen drien betalien.

Inder eerster batali sullen trecken der stat bannier, daer sellen biwesen die scepene ende raet, ont ende nywe, mit der stat knapen ende ses truwelike manne wt elker wake. Daer nae sellen volghen de wantsniders ende sniders, de vleyschouwers ende vischers, elck met synre banniere. Daernae die wten Weerde mit hore banniere, ende daerna die corencopers mit hore baniere, ende die sullen die afterhoede houden vander erster batali. Ende daer sellen die pynres bi wesen.

Der stat bannier sel draghen Lodewich de Wale. Hooftmans vander eerster batali: Hughe Lieboert, Beernt van Dolre.

Inder ander batali sellen trecken de louwers ende wollewevers, mit horen bannieren, die steenbickers ende oude cleermakers, mit horen bannieren, die wter Tollensteghe, wten Lynpade ende van Absteden, mit horen scouten, de moelnaers ende linnewevers, mit horen banieren, die backers, mit hore banieren, ende die sellen die afterhoede houden mit hore baniere vander ander batali.

Hooftmans vander ander batali: Melys Aernts soen ende Jan van Benchem.

Inder derde batali sullen trecken die merslude ende botterlude, mit horen baniere, die smede ende zadelaers, met horen bannieren. Daernae de bylhouwers, mit hore banieren. Voert de riemsnyders, grawerkers ende cordewaniers, out ende nye, mit horen banieren, ende die sellen die afterhoede houden vander derder batali, als men wttrect, ende si sullen die voerste wezen als men weder in trect.

Hooftmans vander derde batali: Vrederik van Drakenborch, Lubbert Bolle.

Die overste sellen overste hoofmans wesen, alse inden.....

Des Manendaghes na Remigii.

Dieghene, die hier nae bescreven staen, hebben onsen heer van Utrecht ende der stat ontseyt.

Haer Jan, heer vande Lecke ende van Breda, heeft ontseyt om des borchgrave wille van Montfoort.

Jan, heer van Wesemale.

Jan van Cuyc, heere van Hoechstraten.

Heer Henric vd. Lecke, hr. vander Rivire.

Heer Jan van Wetten.

Heer Willem van Brederode,

ende anders veel ridders ende goede lude, die inden lande van Brabant gheseten syn, hebben ontseyt om des heren wille vander Lecke.

Den heer van Brederode gheeft men gheleyde met hem 20 tot Martini. Men gheeft gheleyde Zweder van Zulen met hem vyften, duerende tot S. Gallen dach toe naestcomende ende dien dach al.

Reizen:
Des Woensdaghes op S. Valentyns avont.

Waert sake, dat hier enich gheruft quame, bi nachte ofte bi daghe, dat de vyande inden velde waren, ende men de bancloc ene langhe pose sloeghe, so sellen die ghilden wt trecken, also alse hier na bescreven staet:

Inden eersten, so sellen wt trecken ene batali volcx ter eerster reysen, demen wt trecken sel, dat sellen wesen:

De louwers.

Wollewevers.

Steenbickers.

Oude wantsniders.

Tollesteghe.

Lynpat.

Absteden.

Moelenaers.

Linnewevers.

De backers ende daertoe de scutte vanden overeynde mitten roden wimpel.

Ter andere reysen daerna sellen wt trecken de wantsniders ende sniders, ende daer sellen onder trecken de oude raet, ende de ghene, de onder der stat baniere gheset syn:

De vleyshouwers ende

Vischers.

Die wten Weerde.

Louwenrecht.

Pellecussen gherecht.

De oude Oort ende nye Oort.

De nye Weerde.

Buten Sinte Katrinen poerte ende de corencopers, ende daermede sellen trecken de scutte vanden nederen eynde metten witten wimpel.

Ter derder reyse sellen wt trecken de merslude, botterlude, smede, zadelaers, grauwerkers, riemsniders, bylhouwers, cordewaniers, nye ende out, ende de scutte mitten roden wimpel vanden overen eynde, ende also voer van reyse ter reyse.

Maer so wanneer dat men de bancloc slaet meer dan ene pose, so sel de stat slinghe wt trecken aen dreen batalien, also alst voertyts ter clocken ghecundicht is, nader ouder manieren.

Voert waer yemant, die acht witte grote des daghes verdienen wil in soudien, die come nu t'after noen opt Stadthuys, by Eerst van Steenre, Wouter Grawert, Jan Breyen ende Gheryt vander Hare.

Reizen:
Opten Asschelen Woensdach.

Nu en Manendaghe, naest verleden, doe onse volc wtghereyst was, daer waren sommighe lude, die onse hooftmans ende ridemeysters ende horen oudermans onhoorsamich waren, daer heeft die raet die hoer toe gheset, ende wien si vinden, dat daerin broikich gheworden is, dat wil de raet vander stat aen hem rechten, daerom so sie hem des een yeghelyc te voeren, dat hi onsen hooftmans ende ridemeysters hoorsamich si, ende die des nyet en dede, dat woude hem de raet swaer of nemen na dien bode, dat syt voertyts ter clocken ghekundicht hebben.

Voert, also die stat ofte ene batali volcx wtreysen sel, so sel een yeghelyc vergaderen onder syn banier, opter plaetsen, ende trecken wt na der ouder manieren, bi alsulcken koeren, als 't voortyts ter klocken ghecundicht is.

Ende waer yemant, die gheboden worde wt trecken, ende nyet mede wt en toghe ofte die voer syn banier ofte eer t'huys quame, eer die meen hoop, dat woude de raet der stat aen hem rechten, also alse syt voortyts gheboden hebben.

Voert so wanneer men die clocke slaet ene pose, als men vyant verneempt inden velde, ofte dat men ene batali volcx wt senden sel, so sellen die eerste reyse wt trecken ene batali volcx, dat sellen wesen: de louwers, wollewevers, steenbickers, oude wantsnyders, Tollensteghe, Lynpat, Absteden, moelenaers, linnewevers, backers, ende daertoe de scutten vanden overeynde, mitten roden wimpel.

1387.

Brantleer. Voert ghebiet de raet vande stat enen yegelycken, dat hi enen leder hebbe tot sinen huse, na dien dat elc huis hoghe is, binnen acht daghen, alle daghe bi een pont.

Nye burgers: Lodewyc Jans soen, de pasteyde backer.

Verboden spel. Voert verbiet de raet vander stat dat kraybecken ende alle andere spuele, di men om ghelt spuelt, bi alsulke koeren, alse dat dobbelspel, verboden is.

Trouwe aenstarken. Want Splinter vanden Ouden Gheyn eenre joncfrouwen trouwe aengestarct hadde, des hi voer den raet ontboden wert, daer hi dier woerde missac, die de raet vant, dat hise gheseyt hadde, daeromme is hi hier ghecomen ter clocken, in hemde ende in broecke, nader stat recht ende wilcoer, alse der stat boecke inhouden, ende sel gheven der stat l pont, ende segghen, wat hi vander joncfrouwe ghesecht heeft, dat hyt gheloghen heeft.

Die ecclesien der stad mede te bewaren. Voert so heeft de raet vander stat der ecclesien van Utrecht ghebeden, dat si, alse die stat Utrecht, de stat mede helpen hoeden ende verwaren sellen ghewapent, bi nachte ende bi daghe, mit onsen volke, dien de stat bevolen is te verwaren, ende waer yemant, die hem ofte horen ghesinde enighe onreckelike woerde toesprake ofte arch toekeerde, dat woude de raet vander stat swaerliken aen hem rechten na horen goetduncken.

Gheleide. Voert gheeft men gheleyde van onsen Heere weghen van Utrecht ende vander stat weghen al den ghenen, die onsen Heere van Utrecht ende ons te dienste ghecomen syn ende noch te dienste comen sullen in onsen oerloghe, durende tot S. Johans daghe toe te middesomer naestcomende ende dien dach al.

Reizen:
Op S. Joris avont.

Inden eersten, so wanneer die bancloc luyt ofte slaet, als de stat wt reysen wil, waer enich man, die dan t'huys bleve ende nyet mede wt en reysde, de verboerde l pont. ende daer en tends soude hi een jaer wter stat wesen, ten ware, dat hi ghescreven ware ofte metten lote ghevallen ware binnen te bliven.

Voert so is onse Heer van Utrecht met sinen rade ende bi rade ende goetdunken des Heren van Abcoude, der stat ende der steden van Utrecht, Amersfoert ende Rhenen overdraghen, ende ghebieden overal inder stat ende steden ende overal inden lande, een goet, vri, vast gheleyde, al den ghenen, die onsen Heere van Utrecht ende ons te dienste ghecomen syn ende noch te dienste comen sullen in desen oerloghe, ende enen vrede te houden van allen doetslaghen, leemten, twiste, stoet, vechtelic ende veden, die inder stat ende inden lande ghevallen syn, durende tot Sinte Lamberts daghe toe, te midde somer naestcomende ende dien dach al, ende so wie dien vrede brake, dat soude men aen hem rechten, alse voer enen vredebruke, wtghenomen die ghene, die vredeloes gheleyt syn der stat ende steden oft des lants van Utrecht voersz., dien en mach dit voersz. gheleyde ende vrede ghenen scade doen.

Voert, dat nyemant gheen onrust nochte vechtelic en make binnen der stat nochte buten der stat, alse de stat wtreyst. Ende waer yemant, die den andere stiete ofte sloeghe, dat woude onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht aen hem rechten na horen goetdunken. Ende die den anderen stake ofte wonde, dat woude men rechten aen syn hant, ende, staec yemant den anderen doet, dat soude men rechten aen syn lyf.

Voert, dat nyemant gheenrehande woerde nochte aensprake en doe opten anderen, mit woorden nochte mit claghe, nochte mit claechbrieven, nochte in geenre wys. Ende waert, dattet yemant dede, ende twist ofte vechtelic daerof quame, dat woude onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht aen hem rechten.

Voert, dat een yeghelyk onder syn banier blive, daer hi onder hoert te bliven, alsoe men hierna lesen sel, ende yemant, die dat verbrake ende nyet en dede, dat hem onse

overste ofte hooftmans heten doen, dat woude onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht aen hem rechten.

Voert, waer yemant, die enighe scermutsinghe ofte voerloep makede, alse onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht met heuren banniere in 't velt syn, buten goetdunken der overster ofte der hooftmans, dat woude de raet der stat aen hem rechten na horen goetdunken.

Voert, alse der stat arghent wtreyst, so waer onse overste ofte hooftmans benachten ende rusten willen, het si bi nachte ofte bi daghe, yemant die hem dan ontrede, ontfoere ofte ontghinge, ofte voer syn bannier in quame ende nyet bi hem en bleve, die verboerde l pont, ende daer en tends soude hi een jaer wter stat wesen, ten ware, ofte hem suycte ofte kenlike noet aen laghe ende hi oerlof van onsen oversten ofte vanden hooftmans vercreghen hadde.

Voert, so sellen de scutten vergaderen voer den huse tot Lichtenberch, onder hoer ponyoenen, ende al die ghilden opter plaetsen ende elc onder syn selfs bannier.

Voert, so verbiet onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht, dewile dat onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht inden velde zyn, en dobbel noch en queke, ende dedet yemant hyer en boven, dat woude onse Heer van Utrecht aen hem rechten na horen goetdunken.

Voert, dat elc man hebbe een wit kruys voer ende after.

Voert, so wanneer onse Heer van Utrecht ende de stat van Utrecht inden velde syn, so wie dan mit enigher vitali ofte veylinghe compt inden heer, dien wil onse Heer van Utrecht ende stat van Utrecht, wel betaelt hebben sonder vertrec.

Voert en sel nyemant gheen boeden opslaen nochte veylinghe houden inden heer, hi en si hulper ofte ondersate ons Heren van Utrecht ende in sinen lande woenaftich.

Voert ghebiet de raet vande stat enen ygheliken, dat hi hem wel versie, wat gasten dat hi herbercht, ende waert, dat die gasten misdeden, dat wout men houden aenden weerden.

Voert, dat een yeghelyc sie tot sinen lichte ende tot sinen vuere, ende waert dat van yemants vuere ofte van moerbrande (!) brant quame, dat soude men hem swaerliken ofnemen.

Voert sel Jonker Ghiselrecht van Bronchorst overste hooftman wesen van al den heer, ende dat hem elc man onderdanich si.

Hier na worden gelesen die dre punten, hoe dat de ghilden wt trecken sullen aen drien batalien, ende die punten worden ghelesen wt desen boeken, also alse de oude manier is, ende hiervoer in 't xxvi^e ende in 't xxvii^e blat bescreven staet.

Ontsegginghe:
Op onser Vrouwen avont nativitatis.

Ghelys wten Campe hadde voertyts ontsegghet onsen Heere van Utrecht zyn lant, zyn steden, zyn ondersaten, ende al deghene, die hi op hem veden mochte, maer hi hadde sommighe luden wtbesceyden, dat eene wile tyts in voerwaerden ghestaen heeft, ende die voerwaerden heeft hi opgheseyt, ende om sinen wille hebben nu ontseyt:

Jan van Ryswyc ende Roeloff van Ryswyc, ghebroeders.

Jan van Ghestel.

Emont van Zoelen.

Emont van Helln.

Gheerlec Knoede, scolaster tot Hertoghen Bossche.

Knoede van Tichtelt ende Jan van Tichtelt, ghebroeders.

Steven Janszoen.

Jan Hubertzoen Bastaert van Ypelaer.

Claes Bastaert wten Campe.

Rynekyn Borcoen.

Jan de Grau ende

Roeloff Storm.

Sout binnen den huse. Voert soe ghebiet die raet vande stat enen ygheliken, dat hi na S. Victoris misse syn sout hebbe binnen sinen huse, also alse hem de raet vande stat, out ende nye, daerop gheset heeft, ende so wie dat dan nyet en hadde, als

men omme ghinghe besien, dien sout men becoren voer i pont, ende over 14 daghen daerna, hadde hys dan niet, so soutmen hem ander werven becoren voer i pont ende daerna alle daghe voer i pont.

Buit en gevangene:
Vridaghes na Martini inden winter.

Onse Heer van Utrecht ende die raet vande stat syn overdraghen, so wes goet dat yemant wint op onsen vyanden, dat sel hi behouden.

Voert, waert dat yemant enighe vanghene venghe, daer onse Here van Utrecht of die stat van Utrecht selve inden velde nyet en waren, daer sellen si de helfte of hebben, ten waer of si mer xx oude scilden werdich en waren, so sellen si den vanghen behouden.

Ende hierop mach een yeghelyc reysen stichten bi hem selven.

Voert, waer yemant, die enighe vanghene venghe, also onse Heere van Utrecht of die stat van Utrecht selve inden velde waren, daerof sellen si hebben te zeelghelde, als van enen ridder c oude scilden, van enen man van wapen l oude scilde, ende van enen huysman x oude scilde often man.

Gheleide:
Woensd. na XI^M M. dach.

Men gheeft gheleyde:

Den heere van Haemsteden

Florens van Haemsteden, } ghebroeders.

Arent van Moermont, } ghebroeders.

Jan van Haemsteden, } ghebroeders.

Willem van Haemsteden, } ghebroeders.

Henr. Willamszoen. } priesters.

Symon Costwyns zoen, } priesters.

Jan Yen zoen, } priesters.

Jan de Sluter.

Gheryt Drieszoen.

Hannout, hr. Aernts knecht van Moermont.

Gennekyn de backer.

Bertout Janszoen.

Symon de Bastaert te Haemsteden.
Durende tot kersavont.

Haren Ghisebrecht van Langherac gheeft men gheleyde met hem vieren, durende tot S. Mertyns daghe.

Muntbepaling:
Woensd. nader XI^M M. dach.

De raet vander stat, out ende nye, syn overdraghen mitten menen ghilden, dat men after xiiii daghen na Sinte Mertynsd. inden winter naestcomende, de gulden nyet hogher nemen nochte gheven en sel dan voor 28 ½ placken, ofte voer 30 witte Holl. grote, ofte voer 20 oude vl. grote, want de raet vander stat te waerheyt ghevonden heeft, dat se nyet beter en zyn; ende hier en binnen mach een yeghelyc, die pacht, renten ofte scout sculdich syn, betalen de gulden voer 30 placken ofte voer 31 ½ witte Holl. grote; ende after die tyt voerscr. wilt die stat selve nemen ende gheven. Ende waert, dat enich ander ofte argher payement quame, dat soude men daerna nedersetten na synre weerde.

Vander wisselen daer wil die raet, out ende nye, de koer toe setten ende daerop overdraghen, alse si wanen, dattet alre nutste si.

Gheleide:
Opt Sinte Symon ende Sinte Judendach der Apostelen, in t jaer van LXXXVII.

Morghen sel hier wesen een ghemeen capittel, des gheeft men gheleyde:

Den hr. van Abcoude.

Den hr. van Culenborch.

Den hr. van Egmonde.

Den hr. van Vyanen.

Den hr. vander Ameyde, etc.

Muntbepaling. Op Sinte Andreas avont worden dese punten, die hier na bescreven staen, ghecundicht ter klocken ende worden overdraghen biden ouden rade ende biden nywen:

Inden eersten, dat de wisselaers, die van deser tyt voert wissel houden willen, sweren sullen, ten heylighen, dat si der drier Heren gulden, die nu ghenchaftich syn, nyet hogher nemen, gheven nochte werderen en sullen, dan 't stuc voor 30 witte Hollantsche grote, ofte voer 28 ½ pl., also alst de raet, out ende nywe, metten menen ghilden overdraghen syn, ende si sullen weder moghen nemen, of si willen, van elken gulden te wisselen 1 doeytken, ende daer na meer van elc stuc gouts,

nadien dattet meer ghelt. Ende waert, dat hier enich argher gouden ofte sulveren ghelt quame, dat en souden si nyet copen nochte vercopen, nochte doen copen nochte vercopen; maer si sullent rechtevoert den rade van der stat laten weten, ende die raet sel't dan weerdighen, eer sy 't wtgheven, ofte dattet ghenchaftich worde. Ende so wie van hem dit verbrake, die ware meenedich, ende daertoe en soude hi nummermeer wissel houden.

Ende nader weerde vanden gulden voerscreven, so wil die raet vander stat al ander gouden ghelt setten, elc stuc na synre weerden.

Voert, waer enich mersseman, of anders yemant, die dit voersz. payement hogher name ofte gave, dan de ghilden overdraghen syn, dat woude de raet vander stat scerpeliken aen hem rechten, nadien dat si vonden, dat sy ghebroect hadden.

1388.

Gheleide:
Opten XIII. avont inden jaer van 88.

Men gheeft gheleyde:

Den here van Bueren met hem 20.

Den here van Haemstede mettem 14, die hi onsen oversten in scrifte overgegeven heeft.

Haren Ghisbrecht van Nyenrode, mettem sesden.

Otte ende Jan, sine twe sonen, elken met hem derden.

Haren Aernt vander Dussen, met hem vyfte.

Henr. Pauwls v. Duysborch, met hem derden.

Jan vanden Putte ende Maes vander Horst, ghebroeders, elck met hem anderen.

Nye borgers: Ja. de Leur, de lendinierstricker, Will. Claesz., de mandemaecker, Jan Henriksz., de lyndrayer.

Gheleide. Men gheeft gheleyde:

Inden yersten, Haren Robbert, hartoghe van Seelant, Greve van Oxivoert ende camerlinc van Engelant.

Haren Michiel van Lapola, greve v. Hoffo.

Haren Jan van Langcasteel, camerlinc des hertoghen van lerlant.

Bonaronto Dibalde, van Florence, metten xl, etc.

Nye borgers: Desen is borgherscop gegeven om nyet, omdat syt mit haren liven voor mons. Foxede verdient hebben: Staeskyn meyster Jan Strickens soen van Edighen ende Gherrit meyster Henricx soen.

Ontburgering. Gheryt vanden Hove is hier gekomen in hemde, in broeke, ende baersbeens, ter klocken, ende een baer sweert in syn hant, ende kennende syn lyf verboert ende biddende ghenade, ende die raet sel hem ghenade doen ende hi sel gheven der stat te beterinhge c^M. steens, ende men neempt hem sine borgherschap, ende die en sel hi nemmermeer weder moghen winnen.

Muntbepaling. De raet vander stat, out ende nye, syn overdraghen metten menen ghilden, dat men after xiiii daghen na S. Mertyns dach inden winter naestcomende, den ghulden nyet hogher nemen mochte nochte gheven sel, dan voer xxviii ½ placken ofte voor xxx witte Holl. groten ofte voer xx oude vl. groten; wanttet de raet vander stat ter waerheyt ghevonden heeft, datse nyet beter en syn. Ende hierenbinnen mach een yeghelic, die pacht, renten ofte scout sculdich syn, betalen de gulden voer xxx placken ofte voer xxxi ½ witte Holl. groten. Ende after die tyt voorscr. wilt de stat selve nemen ende gheven. Ende waret, dat enich ander ofte arger payement quame, dat soude men daer na neder setten na synre weerde.

Mishandeling. Godevaert, meyster Godevaerts boghemakers soen, wert, omtrent ses weken verleden, by nachte sine hoeyken over syn hooft gheworpen ende wert seer mishandelt ende ghesleghen. Soe wie dat ghedaen heeft, die come tusschen hier ende Sunte Mertens dach inden winter naestcomende voer den raet op't stathuys ofte by onsen oversten ende lyes daer, ende die des nyet en liede binnen deser voerschr. tyt ende de raet nae vonde, wiet ghedaen hadde, so wout die raet rechten alse voer moert.

Muntbepaling:
Op S. Barberen dach.

Des bisscops gulden	28½ pl. of 30 Holl. g̊te.
Hollantsche gulden	28½ pl. of 30 Holl. g̊te.

Ghelresche gulden	28½ pl. of 30 Holl. g̊te.
De nywe Oysche ofte Ludicsche gulden	27½ pl. of 29 Holl. g̊te.
Leest dit
Nobel	81 pl. of 85 Holl. g̊te.
Vrancrycsche schilde	45½ pl. of 48 Holl. g̊te.
Keyzers scilde	45 pl. of 47½ Holl. g̊te.
Ghentsche scilde	45 pl. of 47½ Holl. g̊te.
Oude francken	38 pl. of 40 Holl. g̊te.
Nye francken	36 pl. of 38 Holl. g̊te.
Vrancrycsche cronen	42 pl. of 44 Holl. g̊te.
Peters	42 pl. of 44 Holl. g̊te.
Engel	53½ pl. of 56 Holl. g̊te.

Voert, al ander gouden payement heeft de raet, out ende nye, elc stuc gheset na zynre weerde, also alse die sedelen inhouden, die de wisselaers daerof hebben.

Rynsche gulden	35 pl. of 37 Holl. g̊te.
Vrancrycs. mottoene	48 pl. of 50½ Holl. g̊te.
Rooskyns mottoene	35 pl. of 37 Holl. g̊te.
Kruyskyns mottoene	32 pl. of 33½ Holl. g̊te.
Brabantsche dubbel	59 pl. of 62 Holl. g̊te.
Oude Holl. dubbel	55 pl. of 57½ Holl. g̊te.
Nye Holl. dubbel	53 pl. of 55½ Holl. g̊te.
Helm	70 pl. of 73½ Holl. g̊te.
Lyoen	55 pl. of 57½ Holl. g̊te.
Bourgoensche gulden penninghe	50 pl. of 52½ wit H. g̊.

De eerste Holl. gulden	31½ pl. of 33 Holl. g̊te.
De ander Holl. gulden	30½ pl. of 32 Holl. g̊te.
De derde Holl. gulden	30½ pl. of 32 Holl. g̊te.
De eerste Gelresche gl.	30½ pl. of 32 Holl. g̊te.
De andere Gelr. gl.	29 pl. of 30½ Holl. g̊te.

Voert, dat ander gouden ghelt hier veor nyet bescreven en staet, dat sal men weerdighen nade weerde vanden goude voerscreven.

Voert, waer yemant, die enighe scout sculdich ware ofte gheloeft hadde, aen ouden Vrancrycschen scilden, diet voer den xiiii daghen na Synte Martyns dach naest verleden nyet betaelt en hadde, nochte ins gherechts handen nyet gheleyt en hadde, die mach noch betalen ende voldoen tusschen hier ende dertienden dach naestcomende, alse den ouden Vrancrycschen scilt mit 1 ½ gulden, ende desghelicx al ander gouden ghelt na dier selver weerde, wtghenomen der drier Heren gulden. Ende, soe wie dat nyet en betaelde nochte en voldede vanden voerscr. Vrancryksche scilden, alse 1 ½ gulden voer den ouden scilt, tusschen hier ende xiii dach naestcomende, alse voorscr. is, die sal daer en tenden betalen mit sulken payemente, alse die raet, out ende nye, mitten menen ghilden overdraghen is, behoudeliken dier overdrachte vander drier Heren gulden, dat is te weten, des Bisscops, Holl. ende Ghelresche gulden, dat men die nemen, gheven ende werderen sel, also alse die overdrachte daeraff is, alse 28½ pl. of 30 Holl. g^o. voer den gulden.

Gheleide. Die raet gheeft gheleyde:

Haren Robbert, hartoghe van Ierlant, greve van Oxivoert ende camerlinc van Engelant.

Haren Michiel van Lappola, greve van Hoffo.

Haren Jan van Langcasteel, camerlinc des hartoghen van Ierlant.

Bonaconte Dibalde van Florense, met hem xl, durende tot Sinte Johans daghe toe, enz.

Dobbelen. Dit syn die ghene, die men die stadt verbiet, om dat sy ghedobbelt ende ghekrayhect hebben, enz.

Onhoefsche woorden. De raet vande stat verbiet enen yegheliken, dat nyemant onhoefsche woerden en voere opten Engelschen heren ende horen ghesinde, die hier binnen legghen. Ende dedet yemant hierenboven, dat woude hem de raet swaerliken ofnemen.

Een minrebroer uit de gevangenis gebroken. Want Gheryt Kerstiaensz., Jan die Vrode, Willem van Naerden ende Jan Coman, daertoe geholpen hebben, dat een mynrebroeder bi nachte ter minrebroederen wter vangnisse ghebroken is, daeromme hebben si gheleghen inden toern ene maent lanc, ende hebben den minrebroeder weder inder vangnisse ghebracht, ende syn hier ghecomen in hemde ende in broeke ter clocken, ende sellen den rade bidden verghiffenisse, ende Jan de Vrode ende Will. van Naerden sellen elc gheven der stat te beteringhe x^m steens, ende die andre die

sellen elc gheven iii^m steens ende bidden den rade verghiffenisse.

Voert, als men dat heilighe Sacrament draghen sel, soe sellen si comen ter minrebroederen, ende gaen voer hoer cruys in hemde ende in broeke ten Doem, ende gaen van daer voert allomme bider grafte ende weder te Doem inder kerke, ende hebben al den tyt wt elc ene waskeerse in syn hant van een half pont was, ende gaen daermede weder te minrebroeders inder kerken, ende al in hemde ende in broeke, ende vallen daer op haer knyen ende offeren die keersen Gode, Sinte Franciscus, te eren, ende bidden den oversten vanden oerden, die daer dan syn, ende den menen broederen verghiffnisse.

Ende alst ter minrebroeder kermis is, soe sellen si gaen in hemde ende in broeke ter minrebroederen voer den crusen, ende elc sal hebben in syn hant een waskeerse van een half pont was, ende offeren daer die keersen Gode ende S. Franciscus op hore knyen, ende bidden den oversten vande oerden, die daer dan syn ende den menen broederen verghifnisse, ende daertoe sellen si op hore cost, die vangnisse weder doen maken, van dat daeraen ghebroken was.

Muntbepaling. Want die raet vande stat, out ende nye, voertyts overdraghen is metten menen ghilden, waert, dat hier enich argher payement quame, dan mitten menen ghilden overdraghen is, dat men dat nedersetten zoude, na dien het argher waer. Des doet die raet enen yegelyken weten, dat de nye Holl. grote, die nu laeste tot Dordrecht ghesleghen syn, nyet beter en syn dan iii doytkyn, ende die borgoensche penninghe nyet beter en syn dan 1 ½ pl., ende nyemant mach daer meer mede betalen, dan alse voerscreven is. Ende die raet vander stat en wilse nyet hogher nemen nochte gheven. Ende yemant, die se den anderen mit wille aendrucken woude hogher te nemen, dat woude de raet aen hem rechten na horen goetdunken. Ende hier syn hore vier toe gheset, diet verwaren sullen, off hier yemant broekich in worde.

Goutsmit. Jan van Bloemendael.

Polygynie. Want Koeheyn, de korenmeter, twe wiven ghetrouwet heeft, die beide leven, daerom verbiet men hem de stat eweliken op syn lyf.

1389.

Geld verloren. Nu een scortelwoensdaghe naestverleden, doe verloer haer Jan Jacobsz., priester van Middelborch, een zaecxkyn mit ghelde, daer in was vi pont grote aen Vlaemschen ghelde, ende die ontfiel hem in de linnen merct, ende wart daer gevonden ende opghebeurt, dat lude saghen, also alst den rade aenghecomen is, waer yemant, die dat sacxkyn metten ghelde voerscr. ghevonden heeft, die brencht den prior vanden regulieren, binnen xiiii daghe naestcomende, ende dede hys nyet, so wil de raet den koer daertoe setten, ende vertasten, wiet heeft, ende rechtent aen hem nae der stat rechte.

Goutslagher. Peter van Blitterswyc, de goutslagher, nye borgher.

Coninghinne setten. Voert verbiet die raet coninghinnen te setten, bi een koer van een pont, etc.

Niclaes Enge. Jan Mongier ende Jan de Wit Ghisebrechtsz., willen vercopen van raets weghen vander stat die twe husen ende hofsteden, gheleghen op S. Niclaes Enghe, mitter olyemoelen, die Jan Berntssoen van Gherderen waren, etc.

Goutsmit. Reynier Jacobsz. van Alcmaer, die goutsmit, nye borger.

Lanteern wthangen. Voert, so wanneer men bi nachte die clocke slaet, so sel een yeghelyc rechtevoert een lanteern wthanghen voer syn doer, bi enen koer van 1 pont.

Kint gestolen. Gheryt, die nu laeste opte kaec stont, ende die ghescuppet wart, dien verbiet men de stat c jaren lang op syn lyf, omdat hy een kint ghestolen hadde, daer hy mede woude gaen bidden after lande.

1390.

Maelstat houden. Nu en sonnendaghe sel

onse Heer van Utrecht ene mene maelstat houden tot Oudwyc, des gheeft men gheleyde, etc.

Wapenen. Armborsten, hantboghen, kluutboghen.

Muntbepaling:
Op S. Michiels avont in 't jaer van XC.

De raet vander stat waernt enen yegheliken, dat hier nywe Oysche gulden comen, die nu nywelix ghesleghen syn, daer elc stuc of argher is 2½ wit, dan die men daer te voren tot Oyen sloech. Ende dat sel men vinden bider wichte, want si veel te lichte syn.

Voert, so en syn die corte cruce penninghen, die ghene leliaers en syn, die tot Oyen, tot Gennep ende tot Meghen gesleghen syn, nyet beter dan een Dortrechtsche placke.

Voert, so comen hier nye Ghelresche groten, die nyet beter en syn dan die twe enen leliaert.

Desghelycx comen hier nye Cleeufsche grote, die nyet beter en syn dan vyf nye Brab. der stat paye.

Ende nyemant en mach daer meer mede betalen, mitten voersz. payemente, dan voersz. is.

De eod.
Op S. Geertruden dach in 't jaer van XC.

Hier comen nywe Ghelresche grote, die men nu tot Aernem slaet, die de raet heeft doen setten, die nyet beter en syn, dat vi nye Brabantsche, die men hier nu slaet, ende de raet ghebiet enen yegheliken, dat se nyemant hogher en nemen noch en gheve, want men der nyet hogher mede betalen en mach.

Voert, so comen hier Cleeufsche grote, die de raet heeft doen setten, die nyet beter en syn dan vyf nye Brab., die men hier nu slaet.

Voert, so ghebiet die raet vander stat, dat men dese quade doytkyn, die hier nu gaen, nyet hogher en neme, dan voor eene nywen Brabantschen; want men der nyet hogher mede betalen en mach. Ende men sel al dit payement voersz. inder wisselen nyet hogher weerderen dan voorsz. is.

Ende quame hier van deser tyt voerts enich payement, dat argher waer, dat woude die raet setten na synre weerden.

Voert waert, dat hier yemant enich nye payement brochte ende dat wtgave, hi en haddet eerste den rade vander stat te weten ghedaen, dat woude de raet vander stat aen hem houden ende rechten na horen goetdunken.

1391.

Stads kind. Voerts, so is jonghe Willam van Angheren Willamsz. van Angheren, der stat kynt gheworden, waert, dat hem van deser tyt voert yemant leende of borghede, de raet vande stat en woude daer gheen recht of ghevordert hebben.

Nye borgers: Willam Jansz. vanden Briel, de borduerwerker, Gheryt vander Eem, de apotheker.

1396.

Mene wiven. Voert, so verbiet die raet, dat ghene mene wiven bi nachte op kerchoven gaen en sellen; ende deden syt daer en boven, soe verboeren si hoer overcleet, ende dat sellen der stat leghe cnapen hem nemen.

Tornoy. Nu tot groete vastelavont naestcomende, sellen die heeren ende goede luden hier binnen ene boerte hebben, een tornoy te slaen, des gheeft men gheleide allen den ghenen, die hier ten spoele comen sellen, durende tottes dynxdaghes na grote vastelavont naestcomende, ende dien dach al, wtghenomen, etc.

Verboden spel. Vanden dobbelen, kraybecken, grammeletten, etc:

Nye borghers: Peter Gherytssoen, der stat trompenaer, is borgherschap ghegeven biden rade, out ende nye, omdat hi trouweliken diende, ende wel dede voer Coevoerden; Herm. Henricxz., de ledertouwer, op't Sant; Jan Claesz., spannemaker; Jan Gherytsz., ringghieter.

Aflaet. Voert, so ghebiet de raet, dat nyemant gheen vechtelic nochte onruste en make, dewile dat dit oflaet duert, ende dedet yemant hieren boven, dat woude hem de

raet veel swaerliker of nemen dan op een ander tyt.

Hoefslagher, Mr. Lamb.

Middelstrate vanden Ouden kerchoff.

Twee gevangene uitgebroken. Ghisteren nacht soe syn onsen Heer van Utrecht twe vanghen onbroken; waer yemant, die se wiste, ofte wisen conste, die wil de raet l pont gheven van elken man, ende hadse yemant ghehuyst ofte ghehoeft, ende hyt wtbrochte tusschen hier ende nu t'avont, die en sel nyet misdaen hebben, ende waert, dat se hieren boven yemant huysde ofte hovede, inder stat ofte inder stat vryheyt, dat woude de raet rechten aen syn lyf ende aen syn goet. Ende waer enich ghestelic persoen, diese huysde ofte hovede, dat woude onse Heer van Utrecht ende stat aen hem rechten, alsi schuldich waren te doen, wantet ons Heren vanghen van Utrecht syn.

Sliting. Want Herman, Boudyns soen, hoechliken der heerlicheyt ende der stat ghebroecket heeft, daeromme heeft hi gheleghen inden toern, ende is hier ghekomen in hemde ende in broeke ter klocken, ende heeft een baer sweert in synre hant, ende sel hier bekennen, dat hi syn lyf verboert heeft, ende sel den rade bidden om ghenade, ende hi sel gheven der stat te beteringhe xxv^m steens ende bidden verghiffnisse.

Ambagten, etc. Haze Kroecx, onder de smeden; Jan de Koelnaer, de ledertouwer; Herm. vander Hoeve, de mandemaker; Hendr. vander Wiel, cammaker; Herm. Henricxz, de ledertouwer; Claes Rynsz., lantmeter; Engelb. Aelbertsz., ledertouwer; Gheryt die Milde, die scalootsemaker.; Ansem, die estricmaker.

Vrede:
Des Saterdach na Paesdach.

Onse lieve Heer van Utrecht heeft ons overgheschreven, dat een vrede ghededinct is tusschen hem, sinen hulperen ende ondersaten aen die een side, ende sinen vianden vander Koevortscher veden, aen die ander side, welck vrede inghinc ghisteren te zon opganc, ende sal duren van merghen voert over veerthien daghen, ende dien dach al.

Coevoerden:
Woensd. na S. Servaesdach.

Reynout van Coevorden ende sine hulpers syn versoent mit onsen Heere van Utrecht ende met sinen hulperen ende van al dat vanden Coevoertschen oerloghe roert.

Brant. Voert verbiet de raet, dat nyemant gheen stro en stoke, nerghens binnen der stat, bi ene koer van 1 pont.

Nye borgers: Goswyn Goswynsz., de bontwerker; Jan Scoute, die bontwerker.

Borgerschap. Want Ja. de Neve twe werven gheboden is ter klocken inden stat slot te gaen, ende derdewerve bi sinen borgherscap, dat hi al versuimpt heeft, daeromme nemen hem sine borgherscap.

Hondenslager (enkel opschrift).

Varkens. Voert soe verbiet de raet, dat nyemant sine verken en laet gaen bi nachte nochte bi daghe, opter straten, op eene koer van 5 st van elck verken, daer en si een bode bi, ende die salse driven after bi der stat muer ende weder int scot, bi denselven koer.

Muntbepaling. Want de nye gulden seer ghevallen ende ghearghert syn sonder biteycken, so is die raet, out ende nye, overdraghen, datse nyemant after Pinxter dach naestcomende hogher nemen nochte gheven en sel, dan voer 31 witte grote.

Ende so wie der stat enighen pacht, renten ofte scout sculdich is, vanden verleden jaer, die sel den ouden cameraers betalen ende voldoen tusschen hier ende Meydach, ende die des nyet en dede, die en soude die gulden nyet hogher moghen gheven dan 31 wit, ende al ander gouden ghelt, als 't die raet voertyts gheset heeft. Ende die oude cameraers sellen der stat scout moghen betalen tusschen hier ende Pinxteren naest comende mitten selven payemente, alse daer men hem mede betalen mach, alse voerscr. is.

Voert, so slaet men tot Deventer nye ghelt, die men gheven wil voer eene vl. placke 't stuck, die nyet beter en syn dan xix brab., daeromme ghebietse de raet nyet hogher te nemen, dan voer xix brabantsche.

Voert, so slaet men tot Aernem dubbel ghelresche grote, ende een wissel grote; des die dubbel grote nyet beter en syn dan vii doytkyn, ende die een wissel vii brab., daeromme ghebietse de raet, datse nyemant hogher en neme noch en gheve, dan voerscr. is.

Ende quame hier naemaels enich argher payement, dat woude de raet nedersetten na synre weerde.

Voert so mach een yegehlyck, die scout sculdich is te betalen op syn daghe, mit sulcken payemente, alse hi gheloeft heeft.

Idem:
Des Vrydaghes na Sinte Marcus dach evangelist, in 't jaer van XCVI.

De raet vander stat, out ende nywe, heeft voertyts de nye ghelresche gulden gheloeft voer 33 wit, durende tot Pinxterdaghe toe naestcomende, ende dan voertaen 31 wit, des de raet, out ende nywe, zeder ter waerheyt ghevonden heeft, dat de gulden ghevallen syn, alse elc stuc 4 witte grote, ende daer na noch eens ghevallen syn, des elc gulden quader is 7 witte grote. Daeromme so waernt de raet vander stat enen yegheliken, dat nyemant dese twier hande quade gulden en neme noch en gheve, want hi daermede nyemant mede betalen en mach.

Ende want veel lude de quade gulden voer de goede nyet en kennen, daeromme heeft de raet vander stat koerlude gheset, die se den luden, sonder ghelt ofte bate daer of te nemen, kiezen sellen.

Aen 't overeinde.	Aen 't nedereynde.
Dit syn die koerlude:
Jan Vten Gaerde.	Henr. de Witte, Janssoen.
Claes Ketelaer.	Ghisebr. Galencoep, die Jonghe.
Jan Knyff.
Jan Scavaert.	Henric Paulwsz., die goutsmit.
	Ja. Vrederixszoen.

Idem:
Des Donredaechs na Pinsterdach.

Hier gaen drierhande holl. grote, die xi brab. pleghen te ghelden, die nu die lude gheven willen voer vi doeytkyn. Dat verbiet de raet, dat se nyemant hogher en neme nochte en gheve dan xi brab., want si nyet beter en syn.

Beleg van Rynesteyn. Dese buerspraec wert ghedaen doe men voer Rinenstyn lach:

De raet vander stat, out ende nye, ghebiet alle man, die binnen Utrecht syn, nu t'avont ter achtender uren, ghewapent te comen opter plaetsen, bi onsen rade, bi enen koer van x pont; ende verbrake dit yemant, die sou men dienselven koer ofnemen, ende daer toe wout de raet, out ende nywe, aen hem rechten na horen goetduncken.

Voert ghebiet de raet enen yegheliken, dat hi des avonts lanteernen wthanghe ende enen waker daerby hebbe, bi enen koer van 1 pont al avont.

Voert ghebiet de raet enen yeghelyken, dat hi daer toe sie, wat gasten dat hi inneempt, ende dat nyemant vreemders van buten bi nachte opter straten nyet en ga; ende dedet yemant hieren boven, dien wout men rechtevoert in 't vleyshuys legghen.

Voert ghebiet de raet vander stat al denghenen, die hier binnen syn, ende wt anderen lande wt quaden feyte verdreven syn, dat si t'avont bider sonnen vter stat syn, ende bleven si daer boven hier binnen, ende raet vername, so wout men 't aen hem rechten, also alsmen doen soude, daer hy 't feyt bedreven hadde.

Muntbepaling:
Op S. Lambertsdach in 't jaer van XCVI.

De raet vande stat, out ende nye, ghebiet te houden alle payement, gout ende sulver, also alst die raet vander stat laeste gheboden ende ghekundicht heeft te houden ter klocken.

Ende want die raet voerscr. nu vernomen heeft, datter ghebrec in ghevallen is, ende sonderlinghe aen drierhande holl. grote, die de raet voertyts gheset heeft voer xi brab., die som lude nu gheven ende nemen willen voer xii brab., daeromme ghebiet se de raet noch, datse nyemant hogher en neme nochte en gheve dan voer xi brab., bi ene koer van 1 pont, also dicke alst yemant verbrake, heymelic ofte openbaer; ende hiertoe syn gheset achte mannen vten rade, out ende nywe,

die deghene bekoeren sullen, diet verboeren.

Voert, soe comen hier menigherhande penninghen, die blaffaerde heeten, inden name van roosbekers, die de lude nemen ende gheven voer ix doytkyns, ende daertoe comen hier nye botdraghers, diemen in Vrancryc slaet, die nu xiii doytkyns ghelden, ende daertoe comen hier nye doytkyns ende nye brab., die nyet goet en syn, daer waernt de raet vande stat een yeghelic voer, dat nyemant dat voersz. payement en neme nochte en gheve, eert de raet gheset heeft.

1397.

Biertappers. De raet ghebiet allen biertapperen, dat si ene volle vlesche Amersfoertsche hoppen gheven om enen witten groten, ende ene volle vlesche Utrechtsche hoppen om 2 doytkyn, bi alsulken koer, alse daerop staet, ende daerof nyet te laten.

Wie koeyt tappede voer Hamborgher bier, die verboerde v pont, alsoe dicke alst yemant dede.

Ende wie koeyt tapt, die en sel gheen Hamborgher tappen, bi denselven koer voerscr.

Ambagten. Henr. vander Wiel, die kamscerper; Kerstiaen Bont, de scermer; Herm. Bolre, de speldemaker; Evert vander Weteringhe, de muntmeyster tot Deventer; mr. Lambert, de hoefslagher.

Bedelaars. Men ghebiet den armen luden vter kerken te bliven, op hoer overste kleet.

Dragen van wapenen. Die raet verbiet, dat nyemant bi nachte nochte bi daghe ghewapent en ga opter straten mit pansieren nochte mit borsten, in horen bozom, nochte mit sweerden, nochte mit langhen messen, bi een koer van c st.

Gheleide:
Des Manendaechs op S. Pontiaensdach.

Men gheeft gheleide den arschen bisscop van Cantelenberghe, met hem xxv.

Wynen:
Des Vrydaghes na Valentini.

Waer yemant, die Zudersche wynen menghede in Rynschen wyn, ofte de Zudersche wine leyde bi Rynschen wine, in enen kelnaer, die verboert sulken koer, alse daerop staet, ende der stat boec daerof inhout ende daer toe van dien tyt voert, een jaer syn neeringhe aen wyn te doen, ende desghelycx verboeren al die ghene, die daer aen winnen ofte verliesen, ende die ghene, die den wyn verlaet, alse elc van hem opten selven koer alse voerscreven is.

Voert, waer enich gast, die Zuderschen wyn menchde in Rynschen wyn, ofte die Zuderschen wyn leyde bi Rynschen wyn in enen kelnaer, die verboerde sulken koer, alse der stat boec inhout, ende daer toe een jaer de stat.

Voert, soe wie wyn makede ofte dede maken met crude ofte met anders enigherhande saken, om des wille, dat de wine bereet warden souden, ten waer biden rade vander stat, die daertoe gheset waren, die verboerde l pont, ende die soude hi brenghen in hemde ende in broeke, ter klocken, ende bidden den rade verghiffnisse, maer die vrouwen souden comen bloetshoefts ter klocken, ende brenghen l pont, ende bidden verghiffnisse alse voerscr. is, ende daertoe en soude hi nochte sine veynoten binnen enen... daerna ghenen wyn tappen.

Muntbepaling. Men slaet nywe gulden tot Aernem, tot Deventer ende tot Dortrecht, daer waernt de raet enen yegheliken voer, datse nyemant en neme nochte en gheve eer se de raet gheset heeft.

Voert, so slaet men nu tot Dortrecht nye Heren grote, die nyet beter en syn dan 't stuc v doytkyn, nader andere payemente, ende daer salse een yeghelyc voer nemen ende gheven, ende quame hier enich argher payement, wat soude de raet setten na synre weerde.

Men slaet tot Aernem nye Ghelresche gulden opten laesten slach, die noch argher syn dan de laeste geslaghen worden, daer waernt de raet, dat se nyemant en neme nochte en gheve, eer se de raet gheset heeft.

Haring:
Op S. Lambertsdach in 't jaer van XCV. Ende dit wart vernyct ter clocken op S. Lambertsdach in 't jaer van XCVII.

Die raet vander stat ghebiet, dat nyemant ghenen herinc, diemen hier in tonnen brencht, nerghent opslaen en sel, dan in de cule voerder waghe, ten si bi den twe mannen vanden rade, die men daertoe set, bi ene koer van c st.

Ende so wat herinc, dat recht Scoensch herinc is, die mach een yeghelyc vercopen overal inder stat ende inder stat vriheden, daer hi wil.

Ende al herinc, dat Ty herinc of Engelsch herinc is, daer sel men opte tonne een root vaenkyn steken, bi eenre pene van c st., also dicke alst yemant brake.

Ende al herinc, dat Heylich Lants herinc is, daer sel men opte tonne ende opte mouden een wit vaenkyn steken, bi denselven koer voerscr.

Ende nyemant en sel Ty herinc, Engelsch herinc, nochte Heylich Lants herinc vercopen tusschen der borchbrugghe enter backerbrugghe, bi den koer voerscr.; maer op buerkerchof ende anderwaer overal inde stat ende inde stat vriheden mach men wel vercopen, sonder misdoen, also verre, alse si hoer vaenkyns daer op steken, alse voerscr. is.

1398.

Apotheker. Willem Kroeck, den apotheker tot Zutphen.

Mommery. Want Peter Godensz., de wachter inden Weerde lude daertoe ghebracht heeft, die bi nachte ghegaen hebben, mit enen witten slapelaken, carmende ghelyck een gheest, daeromme heeft hy gheleghen in 't vleyshuys, ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke, ende sel den rade bidden verghiffnisse, ende hi en sel nyet meer wachter wesen inden Weerde.

Nye borger: Willam Scade van Westrum.

Varkens. De raet verbiet, dat niemant sine verken baden en sel, dan inde nye minne, bi een koer bi enen witten groten van elken verken.

Schermer. Kerstian Bonte, die scermer.

Onredelyk leven. Want Ymme, Gheryts wyf vander Wierze, enen goeden wive horen man te scanden ghemaket heeft ende onredeliken gheleeft heeft, soe verbiet men hoer de stat l jaer lanc op hoer lyf, ende ene myle vander stat te wesen.

Vyant geworden. Herm. de Kempe is vyant gheworden der stat mit hem vierden ende mit al synre gheselschap, die hi ghecrighen kan.

Conynen:
Maendach na S. Mattheus dach.

De raet vander stat verbiet al onsen borgheren ende ondersaten, dat nyemant egheen coninen en va inden lande, mit foretten, mit stocken te rommelen, ofte mit stoppen, mit panden ofte mit netten, ende dedet yemant hieren boven, dat woude de raet swaerlicken aen hem rechten na horen goetduncken.

Muntbepaling:
Jaersdach ter klocken ghekundicht.

Onse Heer van Utrecht doet slaen gulden tot Deventer, op den Rhynschen slach, die men nemen ende gheven sel voer 48 wit grote.

Voertyts heeft de raet vander stat die nye ghelr. gulden gheset, die doe vanden laesten slaghe waren, voer 26 wit, die de lude hogher nemen willen, dan si weerdich syn, des slaet men nu nye ghelresche gulden, die nyet beter en syn dan 25 wit in goude; hierom waernt die raet enen yeghelyken, dat se nyemant hogher en nemen nochte gheven, want men nyet hogher daermede betalen en mach.

Voert, so doet de raet te weten enen yeghelyken, dat die Vleemsche botdraghers, die men haer (!) genomen heeft voer xiii doytkyns nyet beter en syn dan xii doytkyns, ente halve botdraghers vi doytkyns.

Voert, de nye grote, die men tot Cleve slaet, die en syn nyet beter dan 3 doytkyns.

Ende waert, dat enich gouden ofte silveren ghelt quame, dat argher waer, dat woude de raet setten na synre weerde.

Idem:
Des Vrydaghes na S. Margarietendach.

Want de raet vander stat, out ende nywe, voertyts overdraghen syn mitten menen ghilden, om 't payement staende te houden, ende si laetste gheboden hebben ter klocken, dat de gulden, die men tot Aernem slaet, nyet beter en waren dan xxv wit, die de lude hogher nemen ende gheven dan se de raet gheset heeft, daeromme, so is de raet vande stat, out ende nywe, overdraghen, datse nyemant after Sinte Lamberts dach naestcomende nemen nochte gheven, nochte mede copen nochte vercopen en sel; ende dedet yemant hier en boven, dat woude de raet aen hem rechten na horen goetduncken.

Voert, so heeft de raet vander stat voertyts dat sulveren ghelt gheset na synre weerde, dat is te weten, die vleemsche placke voer xi doytkyn, ende die dubbel grote, die men in Henegouwen slaet, voer xi doytken.

Die oude hollantsche grote voer xi brab.

Ende die nywe enkel Cleeufsche grote voer iii doytken.

Want men nyet hogher daermede betalen en mach. Ende also wilt de raet vander stat out ende nywe, voert ghehouden hebben.

Idem:
Des Vrydaghes na S. Victoersdach.

De raet heeft vernomen, dat hyer nye dubbel cronen comen wt Henegouwen, die kenneliken argher syn, dan se wesen souden; daer waernt de raet enen yegheliken voer.

1399.

Haarspinnen. Jutte, de haerspinster. Geleide:
Des Dingsd. na grote Vastelavont.

Men gheeft gheleyde allen coepluden, die hier teghens nu ende witte donredaghe, ende teghens der toecomender marcten comen sullen, het si, dat si syn wt Vrancryck, wten landen van Vlaenderen, van Brabant, wten lande van Ludic, ofte wt wat landen dat si syn, gheen lant wtgheset, ingaende nu en sonnendaghe naestcomende te son opganc.

Onredelyk leven. Deliakyn van Ritselt, dat walsch wyf, verbiet men de stat 3 jaer lanc, om dat si hoer leven onredelyken gheleyt heeft.

Laurensteech. Jan Jansz. husinghe, gheleghen anden Steenwech, opten hoec van haren Louwrens steghe.

Varkens. Den rade in aenghecomen, dat hier veel verken opter straten gaen, die bellen aen den hals hebben, ghelike oft S. Anthonis ofte S. Huberts verken waren, daer waernt de raet enen yeghelyken voer, dat hi sine verken, die met bellen gaen ende S. Anthonis verken nochte S. Huberts nyet toe en behoren, thuys nemen, ende die bellen of- binden tusschen hier ende nu en woensdaghe naestcomende t'avontide, of die raet wil die verken na hoer nemen, ende latense daer si willen.

Bullen lesen:
S. Willebrords dach.

Dese twe punten, die hier na bescreven staen, syn overdraghen met den rade vander stat, out ende nywe:

Inden yersten, dat nyemant van onsen borgheren ofte van denghenen, die in onser ende in onser stat vriheden woenaftich syn, die werelike personen syn, bullen lesen en sullen, nochte doen lesen, nochte daerbi wesen en sullen, daer men se leest op levende personen, noch versameninghe, nochte onruste daeromme maecken en sullen, in gheenre wys. Ende waer yemant, die dit verbrake, die soude rechtevoert bi sonneschyn vter stat gaen, ende x jaren lanc vter stat wesen ende ene myle vander stat.

Ende waer enich weerlick persoen van buten, die hier binnen quame ende bullen lase op levende personen, ofte daerbi waer, dat men se lase ofte versameninghe ofte onrust makede, ende hem daeroff misschiede, daer en woude de raet vander stat geen bewynt off hebben, ende daertoe sonde hi x jaer lanc vter stat wesen ende ene mile vander stat.

Verboden spel. De raet verbiet, dat nyemant en sciete, nochte en kaetse, nochte mit kolven en spele inden nywen Weerde, opt kerchof tot Jherusalem, bi enen koer van 1 pont, etc.

Vriesche oorlog. Dese buersprake ende verbiedinge wart ghedaen opten kersavont inden jaer 99:

De raet vander stat, out ende nywe, verbieden al onsen borgheren ende ondersaten, dat nyemant den Oostfrezen, alse van Oostergoo ende Westergoo steden (!) noch starken en sel, nochte enighe provancie ofte vitaelye, of anders enich goet toe- of overvoeren, of teghens hem enighe vitaelye, provancie ofte goede copen ofte hem vercopen, binnen onser stat; ende dedet yemant daer en boven, dat woude hem die raet vander stat also swaerliken ofnemen, dats hem ewelic een ander hoeden mach.

Muntbepaling:
Des Vridaghes na S. Jorisdach

Voert, so komen hier valsche cronen ende valsche gulden ende daertoe grote penninghe, die men scietleyen ofte plazanten heet, ende nye holl. grote, die argher syn dan die oude gheweest hebben. Daer waernt die raet enen yeghelic voer.

Idem:
Vridaghes na S. Margrietendach.

Men slaet op dese tyt tot Dortrecht nye holl. Heren grote ende dubbele holl. Heren grote, in maniere van scietleyen, daer waernt de raet enen yeghelyken voer, dat se nyemant en neme nochte gheve, eer se de raet vande stat gheset heeft.

1400.

Buerkerk. Item, ter selver tyt waernde onse borghermeyster enen yeghelyken, dat si hoer kinderen also hoeden, dat si onder 't werc van buerkerktoern nyet en ghinghen. Ende misschiede yemants kynt onder den toern ende onder 't werc, die raet en woude er gheen recht of doen.

Stads-zoon. Gelis Willam Scaessen soen is der stat soen gheworden, des ghebiet de raet, dat hem nyemant en lene nochte en borghe, etc.

Moortbrant:
Des Vridaechs na alre Ziel. dach.

Nu en Dinxdaghe sel men rechten over enen man, die een moertbrant ghedaen heeft, des gheeft men gheleide al den ghenen, die hier comen, etc., wtghenomen die ghene, die ballinghe ofte vredeloes gheleyt syn, etc.

Muntbepaling. Hier comen nye dubbel Henegousche cronen, die wel seven wit argher syn dan die men eerste sloech.

Desghelycx comen hier nye Hollantsche gulden, die veel argher syn dan si wesen souden.

Die greve van Simpol, die doet slaen lyoens ende opter maniere van Vleemschen placken.

Oec komen hier nye Hollantsche grote, die veel argher syn dan d'oude.

Oec comen hier nye Ghelresche inckel grote ende dubbel grote.

Ende mit desen voersz. ghelde en selmen nyemant mede moghen betalen, ende daeromme waernter de raet enen yeghelycken voer, want si de cameraers vande stat goede (!) nemen ofte gheven ofte mede betalen en sel.

1401.

Nachtelyke ondaften. Want Joh. van Hoemen, etc., bi nachte ghecloppet hebben aen husen, ende seiden, dat si vander stat rade waren, daer sy den rade voersz. aen ghebroket hebben, daeromme hebben si gheleghen in 't vleyshuys, etc.

De eod. Want Godekyn, Dirc Heren soen, etc., bi nachte ondaften bedreven hebben ende enen waghen ontslopet hebben ende mitten ghestelle allenghes der straten ende aen der lude doren ghecloppet ende ghestoten hebben, daeromme hebben si gheleghen in 't vleyshuys, etc.

De eod. Want Baudekyn, de goutsmit, daer bi stont, daer Lambertus Vliegher doet ghesteken wart, ende weerdet, dat men denselven Lambertus nyet bescudden en mochte, daeromme heeft hi gheleghen inden toern, etc.

De eod. Want Jan Pul, Gherytsoen, bi nachte ghinc in vrouwen clederen, ende heeft sonder woerde ende wederwoerde ende sonder enigherhande vede, ondadeliken doetghesteken,

ende daerom so verbiet men hem de stat eweliken, ende ene myle vander stat, op syn lyf, ende mit desen rechte so sellen alle Jan Pul's maghe qwyt ende vry ende versoent wesen.

Koppelary. Want Goedekyn vander Hoeve, die appelcoepster, inde Viesteghe, een jonfroukyn daer toe ghebrocht heeft ghehat, dat si ganghen soude ter stede, daer me se ghetrouwet soude hebben, daerom verbiet men hoer de stat l jaer lanc.

Boomschendery, etc. Voert verbiet de raet, dat nyemant ghene bomen nochte risen en houwe tot Oestbroec inden haghe, nochte nerghens binnen nochte buten der stat, nochte den luden scade en doe inder lude boemgaerden, bi eenen coer van c st., also dicke, alst yemant dede, tot Outwyc nochte inder Scutter Doelen, nochte in Wouters bossche van Coelen, nochte mit kolven en spoelen, nochte en teneyten tot Oudwycker velt.

Koppelary. Want Heyn Kesse ende Jan Coman hem qualiken gheqwyt hebben, roerende vandat jonfroukyn, die tot Jan Rodens huys verleyt was, daeromme hebben si gheleghen 2 maenden lanc inden roden toorn, etc.

Varkens. De raet verbiet, dat nyemant sine verken en drive inder stat wedden, buten Sinte Katrinen poerte, aen de Gildebrugghe nochte in ghenen anderen wedden binnen nochte buten der stat, bi een koer van v sc. van elken verken, maer men moetse wel driven inder nyer minne.

Brandenborch. Henrick Pauwelsz., Peter Scrodekyn, Andr. de Wit ende Mich. Thomasz., willen nu en Woensdaghe naestcomende ten namiddaghe vercopen van 's raets weghen de husinghe ende hofstede tot Brandenborch metter sidelwoeninghe ende mit al hoeren toebehoren, alse geleghen syn, ende daer willen si toe sitten inder voersz. husinghe.

Nye borgers: Johan de kannemaker, mr. Jan klocgieters soen van Zutphen.

Afzettery. Een man gaet hier opt erstraten, die pleecht te segghen: hout wat en gheeft wat, die pynlicheyt pleecht te bedrieven, dien selmen besluten in eenre tonne, ende waer iemant, die hem daerwt slote ende losmakede, dat woude de raet vander stat swaerliken aen hem rechten na horen goetdunken.

Huis-stoornis. Want Mart. Henricxsz. ende Mart. Bruninxz., bi avont ghecomen syn in eens goets knapen huis, daer hi mit sinen gasten over tafel sat ende at, ende anxte daer enen goeden knaap, daeromme hebben si gheleghen op S. Katrinen poerte, etc.

Muntbepaling:
Opten heilighen dertienden avont in 't jaer ons Heren XIIII^C ende een.

Dese punten, die hier na beschreven staen, syn overdraghen mit out raet ende nye, alse vanden payemente, ende worden wtgelezen ter clocken opten heylighen xiii^den dach inden jare xiii^C ende ene, dat men after onsen vrouwen dach te lichtemisse, naestcomende, als men scryft xiiii^C ende ene, dat payemente nemen ende gheven sel, alse hier na bescreven staet, wtghenomen vander stat weyde, dat men die renten betalen sel, alse der stat pachtenaers vander stat weyde hier toe betaelt hebben.

Inden eersten, ix Dortrechtsche placken voer een stat-pont.

It., xv Berchsche groten voer een stat-pont.

It., v Vleemsche placken voer een stat-pont.

It., vi dubbelde Deventersche placken voer een stat-pont.

It., iv½ dubbelde botdraghers, die voer dese tyt gesleghen syn, voer 1 stat-pont.

It., een out Vrancrycxe scilt ende een Dortrechtsche placke daerop voer v pont stats paey.

Ende waert, dat die cameraers vander stat dit voersz. payement hogher namen ofte gaven, dan voersz. is, die verboerde l pont, also dicke, alse syt deden, wtghenomen die renten vander stat weyde, ende daerof sel men der stat daghelix cost betalen.

Voert, so mach een yeghelic, die der stat pachte ofte rente ofte van sisen sculdich is, den ouden cameraers betalen, tusschen hier ende Pinxterdach naestcomende mit sulken payemente, alsmen hier toe ghegheven heeft, ende die cameraers voersz. sellen weder der stat scout betalen binnen xiiii daghen na Pinxter dach voersz. Ende so wie vanden luden ofte vanden cameraers voersz. dese voersz. beta-

linghe versumede binnen den termine voersz., die sullen daer en tends betalen mit sulken payemente, alse die nye cameraers nemen ende gheven sullen.

Voert, waer yemant, die plechten, loften, ofte scout sculdich waer, dat te stat ponden staet, daer die terminen of toecomende syn, die moghen betalen binnen xiiii daghen na elken termine, mit sulken payemente, als men hiertoe ghedaen heeft, ende die binnen die xiiii daghen nyet en betaelde, die sellen betalen met sulken payemente alse de nye cameraers, die toecomende syn, nemen ende gheven sellen, alse voersz. is.

Voert, so sell men alle jaer omtrent Kersavont vier mannen setten wt out raet ende nye, om te ordineren, hoe de stat dat toecomende jaer hore cameraers dat payement nemen ende gheven sullen.

Voert sel men een Dortrechtsche placke nemen ende gheven voer xiii Brab.

Ende een dubbel botdragher voer xiii doeytkyn.

Ende waer yemant, diese hogher weerdeerde, name ofte gave, dat woude de raet der stat aen hem rechten na horen goetdunken.

Voert so en mach niemant mit ghenen payemente hogher betalen, dan de wisselaers weerderen, ende hem de raet bevolen heeft op horen eet.

Voert so comen hier veel nye Simpolsche placken, die ghesleghen syn opte Vleemsche placken, die en sel men voer gheen ghelt nemen ofte gheven.

Voert so comen hier veel nye gulden, die gesleghen syn opten Rynschen ende opten Gelreschen slaghe, die en sel men voer gheen ghelt nemen nochte gheven.

Idem:
Des Manendaghes na S. Jansdach te midde zomer, in 't jaer van XIIII^C ende een.

Hier comen quade bislaghe opten Ghelreschen gulden, die nyet placke (!) weerdich syn, daer waernt de raet een yeghelyc voer, datse nyemant en neme nochte en gheve, want si valch (!) syn.

Voert so comen hier nye lelyaers, die nyet goet en syn, daer waernt oec de raet een yeghelic voer.

Ende daer toe so comen hier nye Ghulixsche grote, Cleefsche ende Marcsche grote, daer waernt oec de raet enen yegheliken voer, datse nyemant en neme nochte en gheve, want men daer mede nyet betalen en mach eerse de raet vander stat gheweerdicht heeft.

1402.

Mishandeling:
Op S. Pacras dach.

Want Lambert van Zulen ende Enghel syn wyff twe knechten daertoe gehouden hebben etc., dat si een vrouwenaem ghewacht, gesleghen ende zeer mishandelt hebben, daerom hebben Lambert van Zulen ende die twe knechten gheleghen opt vleyshuys ende syn hier ghecomen in hemde ende in broeke, ter clocken, ende sellen den rade bidden verghiffenisse, ende Lambert sel gheven te beteringhe xxv^M steens, ende die twe knechten sellen gheven te beteringhe, elc van hem beyde xv^M steens, ende Lambert voersz. sal gheven te beteringhe der vrouwe, die gesleghen is, xxv nye gulden.

Ende Enghel voersz. heeft gheleghen op Sinte Katrine poerte, ende is van daer hier ghecomen ter clocken, ende sel den rade bidden verghiffnisse, ende waert, dat si dusdanige ofte dese ghelicke saken ummermeer weer dede, so wout de raet vander stat hoer veel swaerliker ofnemen, dat een metten anderen.

Muntbepaling:
In't jaer van XIIII^C ende twe, opten heylighen Derthienden avont.

De raet vander stat heeft vernomen, dat men nye gouden ende sulveren ghelt slaet tot Dortrecht, daer waernt de raet enen yegheliken voer, dat nyemant dat payement en neme nochte en gheve, want men daer nyet mede betalen en mach, eer 't de raet gheweerdicht heeft.

1403.

Onredelike te wege varen. Want Jan de Keyser onredeliken te weghe ghevaren heeft

mit enen wtheemschen coepman, daerom heeft hi gheleghen inden toern ende is hier ghecomen bloets beens ter clocken, ende sel den rade verghiffnisse bidden, ende gheven ter beteringhe x^M steens.

Varkens. Voert ghebiet de raet, dat nyemant syn verken en driven inder stat wedden, buten Sinte Katrinen poerte, bi der Ghildbrugghe nochte in ghenen anderen wedden binnen nochte buten der stat, bi enen koer van v s. van elcken verken, maer men moetse wel driven inder nywer minnen, sonder verboeren, ende die koeren sellen hebben binnen der stat, der stat leghe knapen, ende buten der stat, de scouten, daer de voersz. koeren in horen gherechten verschinen.

Voert, soe wie dat verken hout, die salse, alse hise wten scoete doet, rechtevoert driven after an der stat muer, sonder toeven, ende waert, dat men daer erghent mede toefde, opter stat brugghen ofte anders waer erghent, so soude mense bekoeren, ghelyck of daer nyemant bi en waer, op sulcken koer, alse voertyts ter clocken ghekundicht is.

Lanteernen. Voerts ghebiet de raet, dat van deser tyt voert, nyemant des avonts opter straten en ga nader xi^er uren inder nacht, hi en hebbe een lanteerne bi hem met lichte, ende gheen absconse, bi enen koer van enen ponde, also dicke als 't yemant dede, ende de scepenen, raet ofte oudermans, out ofte nywe, ende de wakers ofte der stat knapen, die moghen si bekoeren, soe wien si broekich hier inne vynden, ende dese koeren sellen hebben dieghenen, die de lude bekoeren.

Meene wyven. Voert ghebiet de raet, dat gheen vroukyn, die om ghelt sitten, hoer doeren nyet op noch toe en doen, dan nader xi^er uren inder nacht, bi 1 pont, also dicke alst yemant dede.

Geweldenary. Want Jacob Rulle ende Jan, diemen heet heer van Ghent, gheweldelike saken binnen der stat ghedaen hebben den drien knapen, die se vinghen ende op't vleyshuys brochten, ende ghinghen doe wederomme totter voersz. drie knapen weert, ende dwonghen dien weert of, met ghewelde alsulc ghelt, alse hem de voersz. drie knapen ghedaen hadden, op te legghen, ende deylden dat ghelt na horen wille, daeromme so is die raet vander stat overdraghen, dat men dat ghewelt rechtevoert rechten sal aen hoer lyf.

Kwaadspreken. Want Agnese Rondeels, onredelike tessinghe ende quaetsprekinghe ghemaeckt heeft, daer groet misval of ghecomen mocht hebben, daerom verbiet men haer die stat vyf jaer lanc, op een myl nader stat niet te wesen ofte comen.

Moord. Want Herman Ebbensoen ende Mathys Roft een moert ghedaen hebben aen een vrouckyn, Palsscher wyff, ende aen horen kynde, daer sy op hoer wterste mede ghinc, daerom verbiet men hem die stat ende 't lant van moert c jaer, op syn lyf.

1404.

Varkens. Voert ghebiet de raet, dat nyemant syn verken opter straten gaen en laet na grote vastelavont naestcomende, ende waert, dat yemant enighe verken after die tyt opter straten gaen liet, daer hy nyemant by en had, ende die verken verloren worden, daer en woude die raet gheen recht op ghedaen hebben, wtghenomen S. Antonis ende Sinte Huberts verken, die moghen gaen met horen teykenen alse ghewoenlic is.

Voert ghebiet die raet, dat nyemant syn verken opter straten gaen en laet, ende waert, dat yemant enighe verken hieren boven bider strate gaen liet, die verken woude de raet vander stat doen wech driven ende vercopen by tween lude van horen rade, ende waer yemant, die die lude vanden rade, ofte dieghene, die die verken van 's raets weghen wechdreve, misdede, dat woude de raet scherpeliken aen hem rechten. Ende wes ghelt, dat van die verken comt, dat sel half hebben die raet vander stat, ende die andere helft sellen hebben dieghene, die van 's raets weghen daertoe gheset syn.

1405.

Bedrog etc. Want Willem Bwck, die snider, hem selven syn ghelt ghestolen heeft, ende dat anderen goeden luden beteghen heeft ende hi oick onredelike ghewandert heeft, ende bi nacht opter Bilte aen enen huse ghestolen heeft ende hemselven Arckelsche ende onse vyant gheroepen heeft, daeromme is hi hier ghecomen in hemde ende in broec, ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende hi sel wilcoeren, waert, dat hi ummermeer onstantelike saken dede, dat hy dan een jaer lanc beneden inden roden toern legghen sel, ende eten water ende broet, ende hy sal der stat te beteringhe gheven xx^M steens.

Mishandeling. Want meyster Jan vander Goude, die kokelaer, een vrouwkyn onredeliken ghesteken heeft, ende ghedwonghen heeft, dat si met hem most gaen slapen, ende dat si voert wter stat gaen most, ende dat niet kronen, daerom is hi ghescuppet ende hi sel x jaer lanc wter stat wesen, ende een mile vander stat.

Onrust gedreven. Want Nelle, die men heet dronken Nelle, ende groete Griet schoenmaeckers, op 't Sant, ondaft ende onruste in horen buerten dicke ghedreven hebben, daerom verbiet men hem die stat vyf jaer lanc.

Kwaadspreken. Want Ghise mitten baerde ende Trude, quade Heynkyns wyf, tot menighe tiden onredeliken ende qualiken ghesproken hebben, daeromme verbiet men hem die stat vyf jaer lanc, ende een mile vander stat.

Overste stad-chirurgyn. Meyster Jan van Hueckelom, is onser stat overste cirurgyn gheworden, daerom so gheeft men hem borgherschap ende synen kynderen, die hier na bescreven staen: Jan, Willem, Riquyn ende Aernt, sinen soenen, ende Coman Jan, syn bastert soen.

Doodslag. Want Jan Steen enen doetslach ghedaen heeft aen Jan Boys, daerom heeft hi opten roden toeren gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec, ter clocken, ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende gheven der stat te beteringhe xxviii^M steens, ende hi sel wilcoeren, den doetslach te zuenen bi den rade vander stat, so wanneer des doden maghen zuen nemen willen biden rade voersz., ende dan sel Jan Steen borghen setten den rade die zuen te houden ende te voldoen.

1406.

Gebroken willekoer. Want Jan Paep, die wlre, hem voertyts verwilcoert had op syn lyf, dat hy nummermeer ontstantelyke saken doen en soude, ende daerboven ondadelyken ende sonder bruec enen man ghesteken heeft, daer hi rechtevoert voer mede ghedroncken had, daerom sel men hem rechtevoert wtleyden, ende slaen hem syn hoeft of.

Geweldenary. Want Gheryt Gheen, menighe ghewelde ende ondade ghedaen heeft inden ghestichte van Utrecht, daerom selmen dat rechten mit den zweerde aen syn lyf.

1407.

Geruft na het lezen der buurspraeck. Alse men die buerspraec wtghelesen heeft, soe pleghen sommighe lude kynderen veel gherufts te maecken, daerom laet die raet enen yegheliken weten, dat hy sine kynder schuwe, soe dat si gheen gheruft en maken, ende enighe kynder, die gheruft maken, die sel men met roeden opter plaetse slaen.

Van S. Corn. besocht. Want Jacob Waddinc, van Rotterdam, ghebeden heeft van Sinte Cornelis, ende nyet beswct en is, daerom stont hy ghisteren opten kaec, ende men verbiet hem die stat twee jaer lanc.

Onredelike bedelary. Want Jan van Oudenborch, die men Paep Gruenkyn heet, onredeliken ghebeden heeft, daerom verbiet men hem die stat twee jaer lanc.

Metten pater noster scieten. Claes, die Brabander, die metten pater noster die luden te schieten pleecht, selmen opten kaec setten, nu na den eten, ende scuppen, ende men verbiet hem twe jaer die stat.

Vrouwen by nacht anverdighen. Want

Roetaert van Arnhem, Vredericxsz., Aernt Aerntkyn ende Jan Meynaertsz., die stillegancmaker, goede vrouwen bi nacht onredelike angheverdicht hebben, daerom syn si hier ghecomen ter clocken, in hemde ende in broec, ende sellen den rade verghiffenisse bidden, ende Roetaert ende Aernt sellen elc den rade te beteringhe gheven vyftich dusent steens ende Jan Meynaertsz. sal te beteringhe gheven xxv^M steens.

Onstantelyke zaken. Want Ditmaer van Straetsborch, die pater noster maker, bi Jannes den pater noster maker hem qualic bewyst heeft, daer Jannes, Henrick vander Lippen, sinen meyster, doetghesteken heeft, daerom heeft hi in 't vleyshuys gheleghen ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke ter clocken, ende sellen den rade verghiffnisse bidden ende gheven die stat te beteringhe xx^M steens, ende hi sel wilcoren, waert, dat hi ummermeer onstantelyke saken dede, dat men dat rechten sel aen syn lyf, ende hiermede sal hi onbelast blyven van des doden maghen.

1408.

De stad verboden om pynlicheid. Die raet verbiet Gheerlofs, die hoer selven Tichte van Meppen heet, die stat drie jaer lanc, om hore pynlicheyt.

Nye borghers: Claes Ketelaer, etc.

Smadelyke rymen. Voert laet die raet enen yegheliken weten, dat hier voerder kerken ende der goede lude husen ende op andere steden smedelike rimen ende ander scrifte ghescreven syn, die in 's raets handen ghecomen syn, die grotelic tot onruste ende twedrachten in onser stat draghen moghen, daer omme ghebiet die raet enen yegheliken, die dat ghedaen heeft of daer scout aen heeft, dat hi dat belie binnen acht daghen voer den raet, ende yemant, die dat niet en dede, endet die raet dan ter waerheyt vonde, dat woude die raet rechten aen syn lyf.

Straatschendery. Want Jan Vogel, die mandemaker, bi nacht ghewapent ghegaen heeft, ende met voel stenen in enen huse gheworpen heeft, des hi langhe messeken had, ende die raet nae der waerheyt ghevonden heeft, daerom heeft hi op 't vleyshuys gheleghen, ende is ghecomen ter clocken, in hemde ende in broeke, ende sal den rade verghiffenisse bidden, ende hi sal wilcoeren, waert, dat hi ummermeer onstantelike saken dede, dat hy een half jaer lanc legghen sel inden roden toern, ende eten water ende broet.

1410.

Onredelyk vechten. Want Kye, in die Stove, in den langhen ganck, onredelick vechtelick ghemaeckt heeft ende ghewont heeft Evert van Rantbroec van Amersfoerde, daerom heeft hi opten vleyshuse gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec, ter clocken, ende sel den rade verghiffnisse bidden, ende die raet neempt hem syn borgherscap, ende hi en sel nummermeer borgher moghen wesen, ende hi sal Evert voersz. synen meyster of doen, biden raden vander stat, ende Kye sel Evert te beteringhe gheven xx gulden, die eene helfte tot Paeschen ende d'andere helfte te Pynsteren naestcomende.

Borgerschap. Meyster Jan van Clymen, den medicus brug., is borgherscap ghegheven bi den rade, out ende nye.

Verboden spel. Die raet vander stat, out ende nye, verbiet dat nyemant en dobbel, en schosse, en kraeybec, of en grammelec, ofte enich spul en spuel, die men om ghelt te spulen pleecht, behoudelic, dat men wel worptafelen mach, elc spuel om enen halven vl. groten. Ende waer yemant, die hier en boven dobbelde, schossede, craeybecte, grammelecte, ofte duere worptafelen, dan enen halven vleemschen groten, ofte enich ander spuel om ghelt spuelde, ende die raet dat ter waerheit vonde, die verbuerde v^M steens, ende daer toe een maent wter stat te wesen, ende een mile vander stat te wesen, also dicke alst yemant dede; ende dat hi oick niet incomen en soude, hi en had yerst voldaen vanden steen, die hi verbuert hadde. Ende quame

hi binnen onser stat, eer hi den steen betaelt hadde, so soude men hem een maent weder die stat verbieden, alse dicke als hy inquam, ter tyt toe, dat hi voldaen had vanden steen voersz.

Voert, waer yemant, die men in sinen huse dobbelde ofte enich spul spuelde, boven den verbode voersz., hi waer man of wyf, ende dat den rade niet te weten en dede binnen een atmael, dat is te weten, binnen vier en twintich uren, nae dat daer ghedobbelt ofte ghespuelt waer, ende dat die raet ter waerheit vonde, dat in dien huse ghedobbelt ofte enich verboden spul ghespuelt waer, ende bi sinen weten dat gheschiet waer, die verboerde x^M steens, ende daer toe twe maenden wter stat te wesen ende een mile vander stat, ende oick niet in comen, hi en had voldaen vanden voersz., ende quam hi binnen onser stat, eer hi den steen betaelt hadde, soe soude men hem die stat weder verbieden een maent lanc, alsoe dicke hi binnen quame, ter tyt toe, dat hi voldaen hadde vanden steen voersz.

Antwerpsche markt. Die raet vander stat heeft gheset vier homans tot deser Antwerpensche marcten, daer der twe, alse Henric de Wit Jansz. ende Aernt Huge, of, wtvaren sellen een vrydaghe te prime tyt, ende de andere twe, alse Gheryt die Haen ende Willem Herboert sellen wtvaren een naesten manendaghe te prime tyt, daerom ghebiet de raet allen onsen borgheren ende ondersaten, die tot Antwerpen willen varen in der marcten, dat sy hem rede maken ende rede syn te varen, nu een vrydaghe te prime tyt, metten grawerkeren ende lauweren ende horen homans, ende die daer mede varen willen; ende die andere, dat sy hem rede maken ende rede syn een nasten manendaghe, te prime tyt, mit horen homans, ende dan wt varen te water ende niet te lande, ende dat sy dan te elker reyse te samen wtvaren, elc man mit sinen harnasch, ende die scutten mit horen bogen, bi rade hore homans voersz. ghins ende weder. Ende yemant, die voer of nae voer, ende niet en voer metten homans voersz., ende bi horen rade, die verboerde xx^M steens, ende dien koer sellen hebben die een helfte..., ende die homans d'ander helfte, ende dien koer nyemant te laten of daer in te versconen, bi horen eden.

Borgerschap. Meyster Claes van Meerlo, die eyrurgyn, is borgherscap ghegheven om sines diensts wil.

1411.

Steenwech. Item, verbiet die raet, dat nyemant met enighen touwen, mit beslaghen raderen mit yser, op onser stat steeuwech of binnen onser stat en vaer, bi enen koer van vyf ponden, also dicke alst yemant dede, wtghenomen ghetouwe, die doer Westphalen ofte anders boven wt den lande binnen onser stat comen.

Spel van ons Heren verrysenis. Die goede lude van Sinte Jacobs kerspel willen in de paesch heylighe daghen ons Heren verryssene spuelen, daerom laet die raet enen yegheliken weten, dat nyemant dan daer onrust en make, want die raet veel scherpeliker rechten wil.

Banklok. Men sal die bancloc verghieten, daerom laet die raet enen yeghelyken weten, of die raet enighe saken ter clocken te cundighen heeft, of dat er enighe brant of opstaen gheviel binnen onser stat, daer men der clocken toe hoefde, dat men onser vrouwen clocke ten Doem dan luden ende oerbaren sal, ende dat een yeghelyc nae dier clocken hoerende, doe, gheliken of men die banclock lude.

Paarden-diefstal. Want Hans met den crwfden hoefde inden ghestichte van Utrecht bi nachte den luden hoer peerden ghestolen heeft, die luden beroeft heeft ende voel ghewelden ghedaen heeft, daerom sel men die rechtevoert wtleyden ende rechtent metter galgen aen syn lyf.

Huis-stoornis. Want Jan, Jan Boudens soen's soen, in vreenschappen ghecloppet heeft voer een doer, ende daer inghelaten is, ende hy daerenboven daer inden huse enen knecht ghesleghen heeft, ende daer onrust in ghemaeckt heeft, daerom heeft hi opter poerte gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde

ende broec, bloets hoefts, ter clocken, ende sel den rade verghiffnisse bidden, ende sel te beteringhe gheven twe keersen in die Buerkerk, elc van enen ponde was, die een voer onser vrouwen ende d'ander voer 't hilighe crws, ende daer toe sel hi onser stat te beteringhe gheven x^M steens.

Spel in den Dom. Die raet vande stat verbiet, dat merghen then Doem inder kerken nyemant gheen ondaft ofte onsedicheit en drive, terwilen men daer spuelt, want die raet dat veel scerpeliker rechten woude, dan op een ander tyt.

1412.

Cantate. Men gheeft gheleyde allen den gheesteliken personen ende horen huisghesinde, die hier totten Sinodum comen sellen, dat men te cantate heet, nu rechtevoert ingaende, durende veertien daghen lanc naestcomende.

Idem. Een Sonnendaghe te cantate naestcomende, sel hier een ghemeen verghaderinghe wesen vander ghemeenre priesterscap, wt Hollant, wt Zelant, wt Gelrelant ende wten ghestichte, des gheeft men gheleide alle den priesteren ende gheesteliken luden voersz. ende horen ghesynde, die met hem hier bynen comen sellen, nu rechtevoert ingaende, durende tottes sonnendaghes vocem, dat is die sonnendach naestcomende, naden sonnendach cantate voersz.

Injurien. Want Dirc Dircsoen, die stilleganckmaker, vanden rade verboden was, dat hy een vroukyn niet vervolghen noch hoer misdoen en soude, mit woerden noch mit wercken, ende Dirc voersz. daer en boven, tot menighen steden ende tiden, dat vroukyn vervolcht heeft, ende horen man ende horen kinderen, met veel scherpelike woerden ende onstantelike woerden, daerom heeft hy ghewilkoert, waert, dat hi dat vroukyn, horen man, hoer kinderen, tot enigher tyt, mit woerden of mit werken misdede ofte vervolchde, dat hi dan een viertel jaer legghen sel inden roden toern, ende eten water ende broet, ende die raet neemt hem syn borgherscap.

1414.

Heilige drie koningen spel. Merghen sel een spuel wesen ten Doem, vanden heilighe Drien Koninghen, daerom waernt de raet, dat nyemant daer onsedicheit en bedrive, of de raet wout scerpelic aen hem rechten.

Muntbepaling:
Vridaghes voer Palm.

Hier comen ghecontrefeite lewekens, die men tot Batenborch slaet, daer voer waernt de raet enen yegheliken, dat se niemant en gheve noch en neme.

Boeverie. Gheertrwt, die opten Noert, die te vyglen pleecht, die verbiet men die stat vyf jaer lanc, van vyeghelie ende boeverie, die si ghedaen heeft, ende een mile vander stat.

Muntbepaling:
Vridaechs voer Pynsteren.

Hier comt alrehande nye payement, beide gout ende sulver, ende bisonder nye Reensche pl. ende nye dubbelde lewen, daerom waernt de raet ende verbiet enen yegheliken, dat nyemant die en gheve noch en neme, eer se de raet weerdeert heeft, of de raet wout scherpelic aen hem rechten.

Id. De raet van onser stat, out ende nywe, hebben een ordinancie ghemaect ende een gheset opten payement etc., als in 't andere boec staet, fr. daghe na Jansdach.

Mishandeling:
De Donred. na S. Meerten Scuddecorfsd.

Want Willem Kroec, Gheryt Kroken soen, in syn aensicht gheworpen wart, des hi daerom bi nacht over man slaep, den knecht, die hem dat dede, in Sinte Pauwels gasthuse in den bedde, daer hi naect lach, overvallen, ghetreden ende ghesleghen heeft, daerom heeft hi opt vleyshuis gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec, ter clocken, ende sel den rade verghiffenisse bidden ende sel der stat te beteringhe gheven xx^M steens.

Nye borgheren: Dirc Wolf, de piper; Henr. Mostaert, den piper; Jan vanden Borne, der

stat tromper; Hub. Philips soen, den wachter. Desen is borgherscap ghegheven, want si onser stat dienres syn, ende sellen borghers wesen, also langhe si onse dienres syn ende niet langher.

Moord etc.:
Saterdaechs na Laurentii.

Want Willem van Luenen mit Johan Marten soen, die Johan Wedighen binnen onser stat moerdadelic bi nachte doetstac, ghecomen is, ende gheselscap met malcanderen ghemaect hadden ende daerbi gheweest heeft ende dat ghehoert ende ghesien heeft, dat Johan Wedighe aldus doet ghesteken is, ende Jan Martens soen daerinne ghestarct heeft ende bi hun ghebleven ende met hun van daer ghegaen is ende Johan Martensz. oec ghewaernt heeft, dat hi hem wech pinen soude, want Jan Wedighe doet was, ende Willem voersz. oec Jans Wedighe hoyke ghenomen heeft, daer hi sus doet lach ende die wech ghebrocht ende versteken heeft, daer hi woude. Ende want Willam voersz. desen moert nyet wtghebrocht en heeft, alst voer openbaerlic ter clocken gheboden ende ghecundicht is, ende Willam voersz. oec hier en boven binnen onser stat ghecomen is voer Jans Wedighen, des doden broeders doer, ende Jans Wedighen broeder aenghesproken in deser manieren: ‘kendi den man, die daerbi was, dat u broeder doet ghesteken was,’ ende vraechden hem mede, wat hi hem doen woude, of hien saghe, des de broeder antwoerde: ‘hi en wists nyet, 't waer hem hart te liden,’ des Willem voersz. seyde: ‘wat woudi hem doen?, ic ben den man.’ Voert heeft Willem voersz. beliet, dat hi mit wilden (!) wiven omme ghegaen heeft ende daervan marcte te marcte mede ghetoghen heeft ende mit quaden teerninghen ghespuelt ende met voerdeel den luden hoer ghelt of ghewonnen heeft, daeromme sel men hem rechtevoert wtleiden ende dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Dragen van wapenen. De raet vander stat verbiet enen yegheliken, dat nyemant gheen messe aen hem en draghe, daer de lemmet langher of is dan 1½ vierdel, ende mede, dat nyemant syn messe bedect en draghe, dat is te verstaen, dat de scheide vanden rok nyet ghesteken wesen en sel, ende yemant, die dit dede, die verbuerde dat messe ende een pont, ende dieghene, die hier bruekich inne warden, sellen die vive ende alle onser statknapen, hoghe ende leghe, bekoren etc.

Organist en 's Heren roeydragher van Ludic. Gheleide Henr. van Ryn, die dycgrever; meyster Herman van Munsteren, die organist; Aernt vanden Bosch, myns Heren roeydragher, van Ludic.

Oostersche Hanse steden. De raet laet enen yegheliken weten, dat die Oostersche Anssche steden overdraghen syn ende wtghescreven hebben, dat men in hore steden ende landen gheen ghewant draghen ende brenghen en moet, dat van Schotscher wollen ghereyt is, ghesneden ofte onghesneden, daerom waernt die raet alle onse coepluden, dat si in den Oestersche steden ofte landen en gheen verboden want van Schotscher wollen daer en vuer noch en brenghe, want ment daer niet vercopen of brenghen en mach.

Organist van S. Pauwel. Gheleide Mr. Herman Cruse, die organiste Sinte Pawels.

Spelen. Dobbelen, grammetten (!), kreybecken, quaertspulen verboden.

Dobbelen. Stat verboden van dobbelen: Bartrum, die men den Heer vander Waghen heet; Peter van Ryn Roelofsz., gheheten: Huttentut.

Huis: Palenborch.

1415.

Spel op Buerkerkhof. Die raet vander stat laet enen yegheliken weten, dat men des woensdaechs nae den heilighen Paesdach of cort daer nae spuelen sel een spul op Buerkerchof, van ons Heren verrisenisse; yemant, die daer onruste makede, dat woude de raet swaerliker rechten dan op een ander tyt. Ende de raet laet mede weten, dat hem een yeghelyc wachte, dat hi hem gheen seer en doe, want de raet daer gheen recht doen en wil.

Koppelary. Want Herman Stael een medekyn, dat van Cortehoeve ontfoert was, ende in Goylant ghebracht was, voert heeft helpen voeren ende versteken, dat nu weder bi sinen ouderen ghecomen is, daerom heeft hi op 't vleyshuis gheleghen, etc.

Goutsmit. Herm. van Nyel.

Verboden spel. Die raet van onse stat, out ende nye, syn overdraghen ende verbieden, dat niemant dat spul en spuel om enich ghelt, dat men langhe katherinen heet, noch oeck dat spul, dat men corte katherinen heet, ende yemant, die dat verbrake, die verboerde alle deselven koer, ghelicken of hi ghedobbelt hadde.

Huis Merckenborch. Dirc Willamsz., die op Merckenborch weerde.

Gherecht inder Loesdrecht. Inder Loesdrecht is gherecht then hoechsten gherecht over Jacob Gherytsz., daerof en wil die raet aen nyemant, die tot dien recht gheraden of gheholpen heeft, om misdaen hebben, of die raet wout scherpelic aen hem rechten.

Reaal-injurien. Want Salomee, Eerst Gheylincx soens wyf, Hildegonde, Jacob Wouters soens wyf ghewacht heeft, ende mit enen cluppel Hildegonden voersz. ende Alyt hore suster seer ghesleghen heeft, boven dat hore beyder mannen voersz. met malcanderen in vreden stonden, daerom is Salomee voersz. hier ghecomen, vanden vleyshuse bloets hoefts voer der clocken ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende Alyde vi gl., ende Hildegonden i gl. voer haer smerten, ende onser stat te beteringhe gheven voer hoer bruecken xv^M steens.

Was-valschers. Die raet vander stat verbiet allen denghenen, die gheel was vercopen ofte keersen of beelden van ghelen was maken, cleyn ofte groet, dat nyemant daer hern in en mengel; ende yemant, die dit verbraecke, die verboerde elx x pont, also dicke alst yemant dede, ende die x pont sel hy brenghen bloets hoefts ter clocken.

1416.

Crachtelie ontfuert. Want Gheertrwt, Wouters dochter van Weede, ghecomen is met haren vrenden ende maghen voer onsen rade, ende heeft den rade gheclaecht ende ghecroent, dat die personen nabescreven ghecomen syn bynnen onser stat vriheit, aen onser stat weyde, ende hebben Gheertrude voersz. tot haren ondanc crachtelic ontfuert ende tot haren wederwille, alsoe si haer noch beclaecht ende bi haren claghen bliven wil. Daerom ghebiet die raet den personen nabescreven, dat si hier of voer onsen rade ter antwoert comen bynnen xiiii daghen naestcomende. Ende soe wanneer sy hieren bynen tot antwoert comen willen, soe hebben si een goet vri gheleide, veilich te comen ende te scheiden van allen saken, ghesondert van deser saken voersz., daer sellen si onser stat recht van wachten.

Dit syn die personen voergen. etc.

Straatschendery. Ghisteren nacht, als die woensdach van handen ghinc, is Aelbert Keylen wyf, inder Oudellen, ghesteken ende ghewont ende der lude doren openghebroken ende veel ondaften ghedreven, ende men weet niet wye dat ghedaen hebben, daerom ghebiet de raet enen yegheliken, die dat ghedaen heeft, of daermede gheweest hebben, dat si hem des bekennen ende onsen oversten dat te weten doen of den viven vanden rade tusschen dit ende sonnendaghe naestcomende, of die raet wilt daeren thenden rechten voer ondaet, wanneer sy dat vernemen cunnen.

Valsch spel. Marten van Alpen, die terningmaker, verbiet men die stat drie jaer lanc, om onredelike terninghe, welke hi ghemaect heeft.

't Huis Scherpenborch. Nu een manendaghe over xiiii daghen wil de raet van onse stat vercopen Vrancken huys van Scherpenborch, aen den steenwech, gheheten Scherpenborch, ende daer willen si toe sitten voer den selven huse. Yemant, die daer gadinghe inne heeft, die coem aldaer, men wil hem goeden coep gheven.

Kaertspel. Voert verbiet die raet dat seilen mitten quaertspuelen, want die raet verneemt dat er voerdeel ende boeverie inne is, ende der luden kynderen daer toe grote verliese of

comen, bi sulken koer alst dobbelen verboden is.

Opter plaetse etc. niet te stroylen. Die raet verbiet, dat niemant voer der scepen huis of der binnen, beneden of boven, noch oic voer Lichtenberch of erghent anders opter plaetsen en stroyle of en pisse, ofte anders enighe onreckelicheit en doe, etc.

Ballinghen. Voert, waer yemant, man of wyf, van onsen borgheren of ondersaten, die mitten ballinghen rwnden of rieden, stoepen of stieden, ende de raet dat ter waerheit vernam, die verboerde elc vyf jaer de stat.

Muntbepaling:
Des Vrid. na Agnetis.

De raet vander stat, out ende nywe, heeft een gheset opten payement ghedaen, als hier nae bescreven staet; ende de raet ghebiet, dat also te gheven ende te nemen; ende yemant, die daerin brueckich worde, dat woude de raet scherpeliken aen hem rechten.

Inden yersten, sel men gheven voer een stat pont 16 wit payements nabescr.

Item, een Engelschen nobel, die syn wicht hout, 5 gl. 4 wit.

Item, een Vrancr. croen, die hoer wicht hout, 2 gl. 17 wit.

Item, een Hollantschen schilt, 2 gl. 4 wit.

Item, een overlantsch Rhynsgulden, 2 gl.

Item, een Aerhemsche gulden Johannis, 58 wit.

Item, 6½ borgoen. penninghen, gheheten braspenning, 30 wit.

Item, als men de braspenninghen beneden enen gulden wtgheeft, soe sel men elc stuc gheven voer 18½ doytken.

Item, 14 Holl. lewen, 30 wit.

Item, 10 Brabantsche boddraghers, 30 wit.

Item, enen Vleemschen boddragher, 3½ wit.

Ende, quaem hier anders enich nye payement, het waer gout oft zulver, dat en sel men gheven nocht nemen, eert de raet ghewaerdeert heeft.

Borgerschap. De raet vande stat, out ende nye, kennen ende verclaren, dat Pauwels ende Tydeman, Henric Pauwels soens sonen, des goutsmits, gheboren borgher syn, ende dat si hoer borgherschap nyet verwoent en hebben.

1417.

Onsedicheit in Blidenstein bedreven. Want Willem Droochschot ende Wouter Woutersz., die men Woyt de Pynre heet, grote onsedicheit in Blidenstein bedreven hebben, ende Woytkyn Lamkyes ghewont heeft, daerom syn sy voerder clocken ghekomen, in hemde ende in broeke, ende sellen den rade verghiffenisse bidden, ende hebben ghewilkoert, waert, dat sy tot enigher tyt enighe onsedicheyt bedreven, dat si dan een maent lanc legghen sellen beneden in den roden toern ende eten water ende broet.

Nye borgher: Reinier van Colen, de goutsmit.

Donrekruit etc. niet te verkopen. Die raet van onser stat laet enen yegheliken weten, waert, dat yemant vercofte donrecrwt, zwevel, salpeter ofte sout, buten weten ende oerlof van onsen oversten, yemant, die dat verbrake, ende die raet dat ter waerheit vonde, die soude x jaer wter stat wesen.

Stad verboden. Reynkyn, confytier van Lueuen, die men onperfyt heet, die verbiet men l jaer de stat.

Bedelary. Dat niemant voer enighe kerken of opte straten mit schalen, mit schottelen, of anders yemant en bidde, si en hebben den oversten van onser stat die sake ende die lude geseit ende oerlof van onsen oversten, ende die dit verbrake, verbrake 2 maenden de stat.

Koorn toppen. Voert pleghen hier wiven ende kinderen mit sacken wt onser stat te gaen, ende der lude koern te toppen, ende onredelike schade daer in te doen, daerom verbiet de raet, dat nyemant, die koern te lesen pleghen, mit sacken wt en gaen lesen, mer lesen hueschelic sonder yemants schade, als van outs ghewoenlick is, ende yemant, die dit verbrake, dat woude die raet rechten, als sy schuldich syn te doen.

Nye borgers: Jan Borre, die borduerwerker.

1418.

Purietscap. Want Aerntkyn op vrouwen ledich ghegaen heeft ende purietscap te doen pleecht, ende menighe andere boeverien ghedaen heeft, daerom selmen t'after eten gheselen, ende hi sel t'avont bider sonnen wter stat gaen, ende die raet verbiet hem vyftich jaer die stat ende een mile vander stat te wesen, op syn lyf.

Verboden spel. Alsoe die raet voertyts verboden heeft vanden dobbelen ende van allen verboden spuelen, die men om ghelt spuelt, so waernt de raet enen yegheliken dat passen ende potreynen, mede inden selven koer staen; daerom verbiet die raet, dat nyemant en passe noch en potryne om enich ghelt, by sulken koer als dobbelen ende alle andere verboden spuelen verboden syn.

Logentael fisieren. Want Mattheus Campert grote logentael selve fisiert heeft over heren, goede mannen, daer hem ende onser alingher stat groten last of comen mocht, daerom heeft hi langhe opten roden toern gheleghen ende is hier ghecomen etc.

Brant. Want Herman Aelwertssoen anderen daghes, doet bernde by Sinte Katherinenvelt, Lambert Claesz. seer vreesde ende anxte, om woorden, die Lambert seyde, daerom heeft hi opt vleyshuys gheleghen ende is hier ghecomen bloet hoefts, ende sel den rade verghiffenisse bidden.

Meen wyf. Want Hannekyn van Bunnic by Michiel Janssoen lach, ende na by Willem Byel oick lach, ende si daerbi was, daer Willem Michiel doet stack, om dier saken wil, daerom verbiet men haer die stat v jaer lanc, ende sel met ghenen nyen heer incomen.

Onsedicheit bedreven. Want Jan Roelofsz., die louwre, bi nacht ghecomen is in eenre taverne, ende heeft die weert syn mes ghenomen ende den weert ghesteken ende onsedicheyt aen onser stat knapen bedreven, daerom is hy hier bloets hoefts ter clocken ghecomen, ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende die raet verbiet hem die stat v jaer lanc, ende met ghenen nyen heer en sel incomen.

Een bof blasen. Op Sinte Jans Kerckhoff is bi nacht een man ghedwonghen, dat hi een boff blasen most enen anderen man, of men soudem ghesteken ofte mishandelt hebben, daerom ghebiet die raet enen yegheliken, die dit ghedaen heeft, dat hi bi onse oversten come, ende hem des belie, of die raet wilt swaerliken aen hem rechten, tot horen goetduncken, of syt daeren tendens ter waerheit bevonden.

Straatschendery. Want Dirc van Oestrum, Dircsz., een medekyn, dat om syn boetscap ghinc, onredeliken aenvoer, daer een goet man omdes gherufts wil den medekyn te bescutten ende te hulpe quam, des die goede man doerghesteken ende gheworpen is, ende seer mishandelt, daerom heeft Dirc van Oestrum in onser stat vanghenisse gheleghen ende is hier ghecomen in hemde ende in broec ter clocken, ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende den goeden man beteren bi den rade vander stat, ende Dirc sel wilcoren, waert, dat hi ummermeer onstantelike saken bedreve, dat hi dan een jaer lanc beneden inden roden toern legghen sel ende eten water ende broet.

Muntbepaling. De raet laet enen yegheliken weten, hoe hier alrehande vrancken ende contrefeyte comen, daer die goede lude by verscalct warden, want si quaet ende arch syn, daerom verbiet die raet etc.

1419.

Apotheke. De raet verbiet, dat niemant tauerne open en houde ofte apotheke, nader x^der uren des avonts, bi enen koer van enen ponde, also dicke alst yemant dede.

Logentael. Ave Henric Kokentrys dochter verbiet men die stat vyf jaer lanc, omdat si enen onredeliken aensprac enen knaep ghedaen heeft, dat hi se vercraft hadde, des si niet bewyst en heeft, ende de raet anders ter waerheit ghevonden heeft. Ende waer yemant van Aven vrinden ofte maghen, die hieren boven, hierom den knaep voersz. mis-

dede, mit woerden noch mit werken, dat woude de raet swaerliken aen hem rechten.

Varkens. Want de raet vander stat vernomen heeft, dat sommighe luden hoer verken, gheliken die verken, die indie eere Gods ende Sinte Anthonys ghegheven syn ende mit St. Anthonis teykenen gheteykent syn ende ghecortoert syn, oic teyckenen ende cortoren, oik sommighe luden teyckenen hoer verken in 't ander oer ende contrefeyten S. Anthonys teycken, ofte sniden hem 't onrecht oer af, ende laten se so gaen thent sy volwassen syn, ende dan nemen sy se weder, ende sommige luden nemen oec S. Anthonys verken ende houden sy mit allen, ende verscalcken aldus Gode ende de heilighen ende den raet, daerom verbiet de raet, dat niemant S. Antonis verken en neem, ende dat niemant oec syn verken en teyken mit S. Anto. teyken, noch dat teycken en verteyken of en contrefeyt in dat oir of int ander oir, ende iemant, die dusdanighe arghelyt voert meer dede in enigher wys anden verken voersz., dat woude de raet an hem openbaren ter clocken, nadien dat sy die bruecken vonden ghedaen anden verken voersz. Voert alle deghene, die verken aldus verteykent gaende hebben by der straten, dien ghebiet die raet, dat sy die verken, die hore syn, na hem nemen, noch gheen S. Anthonys verken en nemen, tusschen dit en sonnendaghe naestcomende, of daeren thenden sellen dieghene, die bevelen hebben van S. Anthonis verken alle die ghecontrefeyte ende verteyckende verken by den rade vander stat vercopen tot S. Antonys behoef.

1420.

Slitinge niet voldaen. Want Vrederic de Langhe, bastert van onser stat slot gheghaen is, eer hi die slitinghe 'sraets voldaen had ende hem ghesleten, daerom ghebiet hem de raet, dat hi binnen acht daghen naestcomende weder in onse stat slot gae ende daer blive, thent hi die slitinghe voldaen heeft, of de raet wil hem daerop beraden.

Iemand's wyf genomen. Want Splinter Hermansz. enen man syn wyf ghenomen heeft ende den man boven verbot 's raets daertoe in sinen huse in enen kraem ghewont heeft, daerom heeft hi een half jaer beneden inden roden toern gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec ter clocken, ende hi sel den rade vergiffenisse bidden ende hi sal wilcoren, waert sake, dat hi den man syn wyf weer name, of hem die te scanden maecte, oft den man sloech of misdede, of enighe onstantelike saken bedreve, dat men dat rechten sel aen syn lyf.

Moord v. afteren. Want onse raet ter waerheit ghevonden heeft dat Jan van Andernach, boven dat hi onsen rade toegheseit hadde, dat hi Willem vander Luchten ende sinen gheselschap niet en thege, ende hi daer en boven, sonder bruecke, Willem vander Luchten van after ghesteken heeft, daer Willem aen ghestorven is, ende die raet dat daerom voer een openbaer ondaet hout, daerom verbiet men Jan van Andernach die stat, ende een mile vander stat te wesen, ewelic op syn lyf.

Met dwasen niet te spelen. Want dwase Hanne, Zinter Claes syn cleder te versetten ende te verdrinken pleecht, om cleyn ghelt, daerom verbiet die raet enen yegheliken, dat nyemant Hanne cleder en coep off panden en neem, want se de raet sonder ghelt weder ghegheven willen hebben.

Lantaarn uithangen. Die raet ghebiet enen yegheliken, als onse goede luden wtreysen of incommen bi nacht, dat dan een yeghelic een lanteern voer syn doer hanghe mit enen bernenden licht, also langhe thent onse luden alle vuyt- of inghecomen sellen wesen, bi enen coer van eenen ponde.

Bidden in de kerk. Want Lisebeth Jans dr. ende kleyn Grietkyn, mitten handen, boven verbot 's raets in der kercken hebben gaen bidden, ende daertoe onredelike woerden ghebesicht hebben, daerom verbiet men hem elken die stat een jaer lanc.

Van S. Cornelis besocht. Want Evert Scoemaker, die beswct is van Sinte Cornelis, boven verbot 's raets inder kerken bidden gaet ende voer der luden stoelen staende blyft, thent

hi daer vallet, of de lude sch...., daerom verbiet men hem de stat een jaer lanc naestcomende, ende 1 mile vander stat.

Scepenbrief gescheurd. Want Zannekyn, Godert, coperslaghers dochter, in haesticheden enen scepenbrief, enen anderen wive wter hant ruckeden ende dien schoerde, daerom heeft si langhe opt vleyshuys gheleghen, ende is hier ghecomen ter clocken, ende sel den rade verghiffenisse bidden, ende raet lyt gracelic met haer, om haer joncheit wil.

Logentaal. Want Ricout, in Wolfertsteghe, groete meren ende loghentael bider straten gheset heeft, dat die Veluwe verdinghet wart, etc.

Smetenisse. Want Peter Een Oer groete smetenisse ghedaen heeft, daerom sel men t'after eten met roeden slaen, ende men verbiet hem de stat ende een mile vander stat v jaer lanc.

1421

Dooden in de kerken. De raet verbiet enen yegheliken, dat nyemant gheen doden in enighen kercken en brenghe of staen en late in enigherwys, die grave en syn ierst al volgreven ende dat men die dode terstont ter eeren brenghe, ende yemant, die dit verbrake, die verboerde enen koer van l pont.

Varkens. Also voert ter clocken verboden is, dat nyemant syn verken byder straten gaen en soude laten, dan mit enen bode ofte hueder daer by, so ghebiet de raet noch enen yegheliken, dat hi syn verken vander straten doe, tusschen dit ende een sonnendaghe naestcomende, bi enen koer van 5 st. van elken verken, dat men daer thendens scutten sel, ende dat niet te laten, ende dese scuttinghe is bevolen Sander Gerytssoen van Nywelande, die verken te scutten ende die koren te nemen, hierom verbiet die raet, dat nyemant Sander hierom en misdoe mit woerden of mit werken, oft die raet wout swaerliken rechten. Voert waer yemant, die dese driftige verken, die sonder hueder gaen, naem, daer en wil de raet gheen aenspraec of horen noch recht van laten geschien.

Idem. Alsoe die raet anderen daghes die verken vander straten boet, ende Sander Gerytsz. daer bevelinghe van ghedaen hebben, die verken te scutten, soe heeft Sander onse raet ghetoent, dat hi veel verken ghescut heeft, die de lude laten legghen voer den koren verderven ende sterven. Hierom ghebiet de raet allen denghenen, die hore verken in 't scuthws nu legghende hebben, dat si tusschen dit ende een vridaghe naestcomende die verken lossenen ende die koren betalen, of Sander sel die verken daeren thendens vercopen biden rade vander stat, voer syn coren.

Idem. Voert laet die raet enen yegheliken weten, die verken opter straten gaen laten, die hoer syn ende ghescut worden, dat si die verken lossenen vuyt den scuthuse van horen coren, bynnen drien daghen daerna, dat si ghescut warden tot alre tyt, of daeren thendens wil se die raet vercopen doen voer die coren, ende Sander daermede die koren betalen.

Laatstwillige schickinge ten tyde van siecken. Nu inder starften syn vaste veel sieke luden ghegaen over dat darde huys van horen woenstat, ende hebben horen vreenden hore goede ghegheven of ghemaect, die die punten ende voerwaerden niet en hebben lalaten scriven inder schepen boec, hierom laet die raet enen yegheliken weten, dien dese ghiften ofter maken, ghemaect of ghegheven syn ofte indraghen, dat si voer de scepen comen, ende die maken ofte ghiften tot hoeghenisse der scepen in horen boeken schriven laten binnen xiiii daghen naestcomende, off daer en thendens en wil de raet daer gheen besprec off hebben opten scepen of daer versoem bi gheschiede.

Mommeryen. Die raet verbiet, dat niemant met verdecten aensichten en gae, bi enen koer van 1 pont, wtghenomen die drie vastelavonts daghen, dan mach men gaen ter after noen tot des avonts ende niet langher; oec en sel nyemant wt of in onser stat onteykens (!) gaen in enigher wys.

1422.

Kerkroof. Want onse ghenedighe Heer van Utrecht ende die raet van onser stat verboden

hebben inder veten, die gheweest is, dat nyemant kerken noch cramen roven en soude, op syn lyf, ende Peter Petersz., die tichelaer, hierenboven die kerc van Polsbroec beroeft heeft, die clocke wter kerc ende dat loet van der kerken ghebroken ende dit vercoft heeft mit sinen ghesellen, ende Peter daertoe wter kerken ghenomen heeft een sulvere monstrancie, daerom sel men hem rechtevoert wtleiden ende dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Blasphemie. Want Werner Jacobsz., die moelner, boven verbot ons Heren ende ons raets voersz. die clocken ende dat loet mede ghenomen heeft ende die kerke beroeft heeft, voert want Werner tot veel tiden Gode smetenisse ende onweerde bewyst heeft, ende eenen crwsten penninc Gode te schennisse ende den duvel t'eeren doersteken heeft, daerom sel men rechtevoert wtleiden ende dat rechten mitten sweerde aen syn lyf.

Scherpregter. Meyster Herman van Culen, is onser stat meyster vanden hoechsten recht, die daerom smetenisse van sommighen om gheschiet mit woerden ende mit werken; hierom verbiet de raet enen yegheliken, dat hem niemant en misdoe noch misdoen en laet van synen kynderen, mit woerden of mit werken, want die raet dat scherpelic aen hem rechten wil ende ander kynder ouderen, die dit doen.

Ziekte van S. Cornelis. Gherytkyn van Gornichem heeft ghebeden sonder suycten van Sint Cornelis ende vanden heilighen bloede, daerom sel hy op de kaec staen ende men sel hem teyckenen met enen brant in syn aensicht, ende daeren thendens wter stat wesen hondert jaer ende een mile vander stat.

Gheleyde: Jan vander Nat, die muntmeester.

1423.

Nye borgher: Valkyn Riet, die apotheker.

Grote ondaft. Buten Sinte Katherinen poerte is een grote ondaft gheschiet, dat is te weten, daer lach een waghenman ende sliep 's nachts op sinen waghen; daer syn ghecomen hore twe ende hebben hem syn rat van sinen waghen inden graft gheworpen; ende om dat de man daertoe seyde, hebben syen ghewont ende seer ghevreest, ende hi en weet niet wye si syn, so hi ons ghecroent heeft. Hierom laet die raet dit enen yegheliken weten, die hier sculde aen heeft, of die deghene weet, die dit ghedaen hebben, dat si hem des bekennen, ende die dat weten, dat si dat den viven bybrengen tusschen dit ende Sinte Jansdach naestcomende, of die raet wilt daeren thendens aen den handadighen voer moert rechten, ende die dat weten ende nyet by en brenghen, dat swaerlic aen hem rechten.

Steen draghen. Want Mette Schaberts hoer verwilcoert heeft gheen gheselschap te hebben met Ghise Sluseman, of si soude den steen draghen ende 5 jaer wter stat wesen, ende die raet ter waerheit ghevonden heeft, dat si daer boven dicke mit Ghise gheselschap ghehadt heeft, daerom verbiet men hoer die stat 5 jaer lanch, ende een mile vande stat te wesen, ende quam si tot enigher tyt binnen de stat, so sel si den steen draghen.

Onredelyk geleefd. Want Willekyn, Ghise Floren meecht, onreckelic ende onredelick gheleeft heeft mit Ghise Floren, ende mit Hanckyn, sinen wive, daerom verbiet men hoer die stat, ende een mile vander stat te wesen twee jaer lanc, ende sy en sel met onsen nyen heer niet yncomen.

Mersegasse. Gheraert Spiekers hws opten hoec vander Mersegasse.

Onredelick afdrucken. Want Henric Haeck, Hubrechts soen, Steven van Scalcwyc enen gouden rinc onredelic afgedrucket heeft, daerom is hi hier ghecomen in hemde ende in broeke, etc.

Ghenade. Want vander Horstmer onser stat waker was, ende in synen ommeganc een vroukyn opter ghemeenre straten ghenomen ende ofghedrucket heeft twe vleemsche grote, daerom heeft hi in 't vleyshuis gheleghen ende is hier ghecomen in hemde ende in broec ter clocken, mit enen blanken sweerde, ende sel hem belien ende bekennen, dat hi syn

lyf verboert heeft, met vollen rechte, ende hi sel den rade ghenade ende verghiffenisse bidden. Mer, want hi in onsen swaren oerloghe, dat laetste gheweest heeft mit menighen overdraghenden trouwen heerliken dienst onser stat ghedient heeft, ende daer dicke grote vroemheit voer ghedaen heeft, daerom doet hem die raet kenlike ghenade ende gheven hem van deser tyt syn lyf weder, om synre weldaet wil; mer hi sel verghiffenisse bidden, ende hi sel wilcoeren op syn lyf, waert sake, dat hi tot enigher tyt meer enighe onstantelike saken dede, dat men dat rechten sal an syn lyf, sonder verdrach.

1424.

Gans gestolen. Ghisteren te nacht syn ghecomen after Sinte Jacob sommighe personen heymelic in Trudekyn Claes Naghels dochter hws, ende hebben daer een gans ghenomen ende wechghedraghen ende Trudekyn voersz. onredeliken gheslaghen ende geqwest, daeromme laet die raet weten, die hierinne schuldich syn, dat si comen ende belien hem des, etc.

Lelike rimen. Want in tiden verleden ende nu weder sommighe quadien heimelic bi nacht veel goeder lude dueren ende anderswaer lelike rimen ende loghentalighe woerden mit briefkens gheschreven hebben, om tessinghe ende twedracht in onser stat ende onder den goeden mannen te maken, hieromme ghebiet de raet etc.

1425.

Wyn hoe in te slaan. Die raet vander stat verbiet, dat niemant in enen kelner twe stucken wyns opsteken en sel op enen dach, dat is te weten, als dat een stuc wyns wtghetappet is, dat niemant dan op dien dach inden kelner in een ander vat varen of wttappen en sel; ende yemant, die dit verbrake, ende ghenen hoep wt en hinghe voer sinen kelner, eer hi in dat ander leghel voer, die wyn man ende syn veynootscap, die en sellen dan binnen enen jaer daer nae gheen neringhe doen anden winen, ende die tappen, die sel verbueren x pont, ende die x pont sellen die koermeysters vanden rade wtpanden bi horen eeden etc.

Ende dese hoep sal ten mynsten wesen van 5 voederigen vaten ofte meere, ende sal also bloet wthanghen, datten der lude kynderen ende boden ende een yeghelyc bekennen mach.

Overrechten. Want Johan Willemsz., wt den Souten Weert, die onser stat vanghenisse ende wten stock ghebroken heeft, ende enen man, daerinne ghesloten, die op syn lyf sat, daer wt ghebroken heeft, daer Jan syn lyf an verbuert heeft, daerom heeft hi langhe int vleyshuys gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke, voer der clocken, met eenen bloeten sweerde, ende sel bekennen, dat hi syn lyf verbuert heeft, maer want de man, die hi wtbrack, niet wech en quam, mer over gherecht wart, daeromme doet hem de raet genade, syns lyfs, ende hi sel den rade verghiffenisse bidden, ende men verbiet hem de stat vyf jaer lanc naestcomende.

Onredelyke woorden. Want Hughe Jacobsz., die spoermaker, onredelike woerden ende wise aen syner moeder bewyst heeft, mit ghedreyghe, daeromme is hi hier ghecomen in hemde ende in broec, ende hi sel wilcoeren etc.

Yken in Pallaes.

Aanvoering tot oproer. Wan Jan Gheerlochs soen binnen der vriheit vander plaetsen, Ghisbrecht Dircssoen, onsen borgher, aenghevaert heeft ende hem toeseyde, ‘Ghi selt mi gheven die brieve, die ghi hebt, of ic sel u u kele ofsteken,’ ende is daer en boven voertghegaen tot een deel personen onser borgheren, mit loghentale, ende heeft hem toegheseyt: ‘Gaet nu aen de plaetse, het is tyt, ic heb't gaende ghemaect, ende wi willen daer nu mede doer wesen,’ hieromme is de raet, out ende nye, eendrachtelic overdraghen, dat men opter plaetsen dat rechten sel mitten sweerde aen hun lyf.

Geweldenary. Want des abts poerten ende doeren ende sloten anden kerchove Sinte Pauwel by nacht ontwe gheslaghen ende opghebroken syn, ende in sinen hof een hert, dat daer ghinc, ontwe gheslaghen is ende die meeste helft wechghedraghen is, daer die raet enen yegheliken op laet weten, soe wie dat ghedaen heeft, dat hi dat onsen oversten bely binnen acht daghen naestcomende, ende dieghene, die hem des beliet, sel den abt beteren biden rade, ende den rade gheven tot betheringhe l^M steens. Ende waert sake, dat hem nyemant en beliede binnen dese achte daghen voersz., ende die raet daerna ter waerheit vonde, soe wie dat ghedaen had, dat wil die raet rechten aen denghenen voer een ondaet.

Mommeryen. Die raet ghebiet enen yegheliken, dat nyemant merghen ten Doem inder kerke en wese mit verdecten aensichten, noch dat daer niemant inden spuele en come mit pansers ofte ghewapent mit enighen harnasch, dan dieghene, die daer gheboden sellen werden, etc.

Gheleide: Meyster Jan van Ghent, secretaris ons ghenedichsten here van Burgoengen; Henr. Houborch, deken t'Oudemunster; God. Vetcoper, deken S. Jans.

1426.

Nye borgher: Ludekyn Pets soen, die beeldenmaker.

Schupstoel. Die raet ghebiet, dat nyemant gheen vulnisse en draghe ofte gheen steen en neme vander hofstede, gheheten den Scupstoel, bi enen koer van 1 pont, etc.

Muntbepaling. Want men een wyltyts tot Rhenen ghemunt hevet, beide gout ende sulver, dat ummer ghenen ganc crighen en can, onder die coepluden ende in anderen landen, soe dat daeromme te duchten is, dat daer ghelver inne wesen mach, hieromme wilt die raet doen setten ende besien bi horen raden, ende die weerde allen luden te kennen gheven binnen xiiii daghen naestcomende, etc.

Blasphemie. Want Vrederic Vredericksz., Gode van hemelrike ende den werden heilighen Sacramente onweerdicheit ende grote oneer ghedaen heeft mit loghenachtighe sprake, dat teghen den heilighen ghelove draecht, daeromme heeft hi in openbare beteringhe Gode van hemelric te eeren, op een leder opter plaetsen ghestaen, ende syn bruecke beschreven voer syn hoeft ghehadt, allen luden tot eenre exempel, ende men verbiet hem die stat vyf jaer lanc naestcomende, ende een mile vander stat te wesen.

Ende de raet waernt enen yegheliken, dat hem niemant also of in enighe andere manieren teghens den heilighen ghelove, noch teghens onser moederkerken ten Doem ende synre kerspelkerken en sette noch en doe, mit woerden noch mit werken, heimelic noch openbaer, mer dat een yeghelic der moederkercken ende synre kerspelkerken ghehorsame ende ghevolglich syn te kerken gaen ende godsdienst horen ende den niet en versmaden, of die raet wil dat swaerliken rechten, etc.

1427.

Kerk-roof. Want Herman Dirks soen, Henr. Martensz. ende Claes Jacobsz. veel kercken dieflic beroeft hebben, der kercken blocke ende kiste ende sloten opghebroken ende der kercken ghelt ghestolen ende oeck veel andere dieften ghedaen, also veel alse si hem selver beliet hebben, daer si hoer lyff an verbuert hebben, daerom sel men dat rechten mitter galghen aen hoer lyf.

Zilverwerk etc. gestolen Want Jan van Zanten Henrickse soen van Oirsoyen, hier in onsen gaerde sulverwerc, cleynoten ende juwelen ghestolen ende veel pansere (!) ende andere dieften ghedaen heeft, also hi hem selver beliet heeft, daeromme sal men dat rechten mitter galghen an syn lyf.

Oor afsnyden. Men sel Johan Gheryts soen wten Goy van dieften een oir offsniden, ende men verbiet hem l jaer de stat, ende een mile vander stat te wesen.

Marienweerde berooft. Die raet vander stat heeft vernomen, dat nu inder laetster

reysen inder Betuwe, doe men S. Marienweerde inder cloester was, dat daer die kerke beroeft is van haren kelken, juwelen, cleynoten, boeken ende anderen goeden, Gode toebehorende, dat den rade lede ende ondankelik en is, daeromme ghebiet die raet enen yegheliken, die enighe kelken, boeken, juwelen, cleinoten ofte goede, inder kerke t' Sinte Marienweerde horende, daer wt ghenomen, gheroeft of wech ghedraghen hebben, dat si die brenghen inne handen Lambrechts van Zulen ende Loef Hasaertsz., van 's raets weghen daertoe gheset, tusschen dit ende merghen avont, ende iemant, die dese cleinoten voersz. niet en brochte binnen die tyt voersz., dat woude de raet daer na voert rechten voer dieften an denghenen, die dit ghedaen hebben.

Kerken beroven. Voert verbiet de raet, dat niemant en ghene kerken ofte kerkhoven en beroeve ofte en schinne, of yemant, die daer op wesen sal, dan bi rade ende oerlove der ritmeysteren. Ende yemant, die dit verbrake, dat woude die raet rechten aen syn lyf.

Bekeerde susteren. Die bekeerde susteren syn heimelic wech ghevaren ende hebben der guede lude aelmissen, bedden ende huysraet versteken ende ghehuyt, daeromme laet die raet enen yegheliken weten, die dese bedden, cleynoten ofte huysraet onder hevet, dat si die brenghen ende wisen in handen Pilgrims Walen, ons mederaets, binnen drie daghen, etc.

Weigerig om ter kerke te gaen. Want Bartraet, Geryt Weners soens wyf, Lisebet vander Meern, suster Rutgher ende suster Jutte, after Sint Jacob, niet te kerken gaen en willen ende daer voertvluchtich voer syn, daerom verbiet men Bertraden, Lysebetten, Rutger ende Jutte die stat, ende een mile vander stat, elker v jaer lanc.

1428.

Nye borgher: Joh. Houc, die plaetslagher.

Boeveryen. Want Mette Vrancken Costers, mit loghentael ende boeverien eenre goeder vrouwen afghetroent ende ofghetoghen heeft hoer groete ghelt ende pande, segghende, dattet goede mannen van onsen rade hebben souden, dat si selver heeft, so si dat bekennet, ende dien goeden mannen dat overgheloghen heeft, daeromme heeft si den steen ghedraghen, ende is weder op't vleyshuys gheleyt, thens si den gueden wive van horen ghelde vernuecht heeft, ende daerenthendens verbiet men Mette Vrancken die stat xxv jaer lanc naestcomende, ende mit ghenen nywen heer in te comen.

Vroede vrouwen. Die raet verbiet allen vroede vrouwen. dat si en gheen kynderen tot korsteninghe en brenghen dan in onser vrouwen segheninghe, bi sulken koer, als daerop staet, ende dat niemant syn kinder wter stat en vuer, om anderswaer te corstenen, by derselver koer.

Dievery. Want Gheryt van Dwnkerc ghestolen heeft ende hem van dieften beliet heeft, ende dat oick bevonden is metter waerheit, dat hi alsoe veel ghestolen heeft, dat men mit rechte dat schuldich is te rechten an syn lyf, daerom sel men dat rechten mitter linen (er stont galghen, dat doorgehaald en door linen vervangen is) an syn lyf.

Vanden kerckganck:
Anno XXVIII, 's Saterdaghes na Quasi modo, byden raden, oude ende nywe.

Die rade van onser stat, oude ende nywe, syn eendrachtelic overdraghen, waert yemant, man of wyf, die tot sinen jare ghecomen ware, oude of jonc, alse tot xx jaren toe, die van deser tyt voert niet te kercken en ghinghen, ende misse ende godsdienst niet en hoirden, als alle goede kersten lude schuldich syn te doen, ende die Doemkerc doet ende te doen ghebiet, ende men dat ter waerheit vonde, die sel verbueren, die men hem of halen sel ende wtpanden, elcke weke enen Beyerschen gulden, als hy niet te kerken gheweest en hadde, ende des en sel men nyemant verdraghen.

Ende dit heeft die raet bevolen te vernemen ende wt te rechten, ende daer nyemant inne te verschonen, den kercmeysteren

van onse vier prochiekercken bi haren eden, die si daerop doen sellen, elken in sinen kerspel, die broken op te boeren, die daerop verschinen sellen, ende hier sel elke prochiekerke, tot hore tymeringhe of hebben, van dat in horen kerspel verschinen sel die eene helfte, ende die andere helfte die raet vander stat, ende segghen daer openbaerlic, wye die ghene syn, die hier brueckich inne gheworden syn.

Ende elker kerspelkerken kercmeyster sellen nemen enen stat knaep of knecht, die dese brueckighe die koeren afhalen sellen, ende viel dien daer weer inne, soe sellen die busmeysteren vanden rade of vanden oudermans dit bi horen ede, tot vermaninghe der kercmeysters, terstont wtpanden, ende daer sellen die busmeysters of hebben hoer recht, alse van elker pandinghe een pont, ende daer sellen die busmeysters der stat knapen of knechten, die dese pandinghe mede doen sellen, voert of lonen.

Ende yemant, daer den kercmeysteren in sinen kerspel an twivelde, dat hi niet te kerken gheweest en hadde, of seyde, dat hi te kerken gheweest hadde van diere weken, die sel dat den kercmeyster bewisen mit tween goeden tughen, die dat ghesien hebben, dat hi of si in diere weken misse ghehoert hadden al wt, als voerscr. is; (ende daer toe sellen si selver ten heilighen sweren, dat si dat weerde heilighe Sacrament mit weerdicheiden ende ghehelen ghelove ghesien ende aenghebeet hebben, of men sal se panden als voersz. is).

Boeveryen. Want Tye, dat appelwyf, bide Calverstraet, der lude onnosele boden ende kynderen met smeken ende met myede ende boeverien daertoe verleit ende toe ghebrocht heeft, dat si der lude broet ende ander goede vanden boden ende kynderen ghecreghen heeft, tot groeten schade der lude ende oec anders boeverien bedreven heeft, daerom verbiet men Tyen voersz. de stat, ende een mile vander stat vyf jaer lanc naestcomende.

Mishandeling. Waen een wyfkyn, heet Joeskyn, als een vrent ghecloppet heeft voer een huys, ende seide dat si vreent was, ende doe si daer binnen quaem, heeft si een vrouwkyn overvallen mit leliken woerden ende dat vrouwkyn ghesleghen, daerom verbiet men Joeskyn de stat drie jaer lanc naestcomende.

Waak-stoornis. Want Ghisebrecht Koernkyn opter plaetsen, in Hasenberch ghekomen is bi nacht, ende daer inder waken Claes Lambrecht soen, den louwer, die doe daer wakede, swaerliken ghewont ende ghesteken heeft, buten allen sinen schouden ende anders aldaer opter plaetsen ende anderswaer in onser stat voel ondaften bedreven heeft, daer hi nae onser stat rechten ende bruken syn lyf claerliken aen verbuert heeft, soe is Ghisebrecht in hemde ende in broecke mit enen bloeten sweerde ghecomen ter clocken, ende bekennen, dat hi syn lyf verbuert heeft, ende bidden den rade verghiffenisse ende om ghenade syns lyfs, ende hi sel legghen een jaer lanc beneden inden roden toern, ende sel den waker sinen meyster ofdoen biden rade vander stat, ende te beteringhe gheven thien Wilhelmus Holl. schilde ende te beteringhe gheven der stat c^M steens, maer waert sake, dat Claes Lambrechtssoen vander wonden storve, soe sel men dat rechten nae recht der stat van Utrecht, ende Sander Jans, als hi wt comen sel, soe sel hi ierst lofte doen bedevaert terstont te trecken tot Romen ende Sint Jacob in Galissen, ende des bethoen brenghen mit instrumenten off mit seghel ende brieven, ende hi sel wilcoeren, waert sake, dat hi tot enigher tyt onstantelyke saken bedreve, datmen dat rechten sel an syn lyff, ende die raet neemt hem syn borgherschap, ende hier ynne sal hy gheenre heeren ofte yemants bede ghenieten.

1429.

Steenwech. Die raet verbiet, dat niemant mit beslaghen rade op onser stat steenwech buten der Wittevrouwen en vaer, ende iemant die dat dede, die verbuerde die beslaghen rade, daer hi mede voer.

Besuecte lieden. Onse rade hebben om

Gods wille teycken maecken laten, om voer besuecte of siecke luden te bidden inden kerken, des dese teycken niet weder ghecomen en syn, mer verdwaelt syn. Hieromme verbiet de raet, dat er nyemant mede en bidde, op een jaer de stat; ende de raet sal nye teycken laten maecken.

Wanthuis. Voert verbiet die raet allen wtheemschen coepluden, dat sy gheen wanten op en slaen dan inder gasten wanthws, ende dat sy gheen want en ontslaen, dan bi oerlove des syns meysters.

Stads bruggen. Op onser stat brugghen worden gaten ghebroken, daer men cloetbogels ynne steect, daer die brugghen leck ende verderflic by worden, daerom verbiet de raet, dat niemant opten brugghen en clote, by enen koer van enen ponde, also dicke alst yemant dede.

Stad-Chirurg. Meyster Claes Driesz. van Amsterdam, die cirurgyn, onser stat meyster.

Verboden spel. Die raet verbiet, dat niemant en kaetse after Sinte Marien kerke, daer wt den glasvensteren, by enen koer van enen ponde.

Dirc v. Hagenaw. Voert ghebiet men Dirc van Haghenauen, dat hi terstont in onser stat vanghenisse gae, alias opten roden toern, ende daer blive 6 weken ende niet of en gae, hi en hebbe verborcht te doen nae slitinghe 's raets, nae den rechte vander stat.

Willemsteghe van Alendorp bi Sint Marienplaetse.

Passertsteghe. Inder steghe, gheheten Passerts steghe, naest Willem van Winsen.

Vinckenborgsteghe. In Vinckenborgsteghe, naest Vredericxpoerte van Drackenborch.

In de kerk niet te verkopen. Item, die wive ende deernen, die waskeersen verkopen ende inden kerken te gaen pleghen, syn onsedich inde kerken ende maecken daer groet gheruft ende roepen den luden aen, ende storen se in hore devocien; ende want verboden is inden kerken te copen ofte vercopen, daerom verbiet de raet, dat niemant mit waskeersen inden kerken om te vercopen en gae, mer buten der kerken daermede bliven, bi enen halven jaer wt der stat te wesen, also dicke alst yemant verbruecte.

Besteden van dienstboden etc. De raet heeft ghegheven dat bestade ambocht vanden meechen ende knapen te verhueren Wendelmoet Houtschilts ende Mechtelt, Melys wyf van Brakel; hierom laet de raet dit enen yegheliken weten, dies te doen heeft, ende dit ambocht en sel niemant anders doen, dan de voersz. personen.

Nye borghers om hoers diensts wil: Lamb. Ludekynssoen, ons heren, des postulaets, meyster koc.

Dirc van Haghenaw. Want Dirc van Haghenauwen, onse borgher, mede hantdadich is aen Jacob van Heesels doet, die gheen borgher en was, ende binnen onser stat doet ghesteken is, daerom heeft Dirc van Haghenouwen opten roden toern gheleghen in onser stat vanghenisse 6 weken lanc, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec ter clocken, ende sel den rade verghiffnisse bidden ende onser stat te beteringhe gheven xxii^M steens, ende Dirc sel wilcoren den doden te suenen des doden maghen biden rade vander stat, als die maghen bi den rade suen ende beteringhe nemen willen.

1430.

Nye borghers: Meyster Henric van Rees, die meyster van medicinen, is syn borgherscap weder ghegheven om syns dienst wil, etc.

Misdoen in krankzinnigheid. Want Pouskyn Vastraet soen vander Bilten een onvroet ende onsinnich man was, ende in sinen onsinnichheden die lude te slaen ende te misdoen plach, ende Pouskyn maghe daeromme voer den rade vander stat ofticht van Pouskyn ghedaen hebben ende syn misdaden niet beteren en wouden, noch oec beteringhe of suen van hem nemen, noch wrake noch vede daeromme doen of op yemant houden, mer synre ledich staen. Ende want Pouskyn luden tot Zeyst ghesleghen ende misdaen hadde, ende meer misdaen soude hebben, dat Dir. van Leuwen gherne beschut ende gheweert

hadde, des Pouskyn Dirc sloech mit enre kusen, ende Dirc van lyfsnode hem verweren most, ende heeft Pouskyn ghesteken, daer Pouskyn an ghestorven is. Ende om hierof te verhueden enighe wrake ofte beider vechteliken, heeft die raet vier goede mannen van horen rade hiertoe gheset, die daer een ganse stede suene bi believinghe van beide syden of gheseit ende wtghesproken hebben, daer Pouskyns maghen, beide van vader ende van moeder, claerliken, om Goods wil, vergheven ende qwyt gheschouden hebben den doetslach, die vete ende alle wrake van Pouskyn voersz. ende mede alle beteringhe, die hem daerof comen mocht ende in 's raets handen gheset. Ende wederomme heeft Dirc van Leuwen ende syn maghen vergheven, om Gods wil, ende in ons raets handen gheset alle smerte ende misdaet, die Pouskyn hem of sine maghen misdaen hebben mach, ende die suene ghegheven ende ghenomen als voersz., also dat hieromme nummermeer wrake gheschien en sall; hieromme ghebiet de raet enen yegheliken, die dese suene aendraghet, maghen te beiden syden, dat si die ganslick houden, als voersz. is, ende yemant, die hieren teghens dede, dat woude de raet an hem houden ende rechten voer een suenbrake.

Wedde by Rodenborch. Gheen vulnisse te draghen opten wedde by Rodenborch.

Een kind ontferret. Want Gheryt de Grutter van Aernhem, Margrieten syn dochter, by Jutten van Landaes, des kynts oude moeder ghebrocht ende aenbestaet heeft, als bi der naester ende bester behuetster; ende Gheryt die Grutter alhier ghecomen is, om syn kynt in synre hueden te nemen, also dat kynt vaste tot sinen jaren coempt, des Margriet, Gherytsdochter, byder oude moeder of yemant anders versteken is ende Gheryt ontferret ende wt sinen handen ghebrocht, daer Gheryt onse raet guellic om vervolghet heeft, ende daerof, by onsen rade doen wil tot redelicheyden ons raets ende der oude moeder voldoen vanden cost ende houdinghe; daeromme ghebiet die raet allen onsen borgheren ende ondersaten, mannen ende wyven, gheesteliken ende weerliken, nyemant ghesundert, die dat kynt of die oude moeder versteken of wech ghebrocht hebben, of die dat kynt oft oude moeder huisden of hoefden, of weten, daer die oude moeder of dat kynt is, dat hy oft sy dat den rade te weten doe, ende dat kynt ende oude moeder voertbrenghe in handen des raets, alse Lodewichs Walen ende jonghe Johans van Lichtenberch, often rade voerscr. hoer konde segghen ende bybrenghen nu van desen daghe. Ende waer yemant, die dit verbrake, die oude moeder of dat kynt wiste, huesde, hoefde ende niet voert en brocht, of syn konde daer off niet bi en brochte ende seyde den raden voerscr., die soude elcx verbueren c Vrancr. oude scilden, ende daer toe vyf jaren de stat ende een mile vander stat.

1431.

Doodslag en bedrog. Want Jan Florisz., Peter vander Dun, syns oems soen doetghesteken heeft, ende daerenboven in schyn van vrientschappen Peter voersz. mit eenre boryen wtden velde heeft helpen t'hws halen ende Peter ghebrocht in Jan Florisz. syns selfs huys ende om den paep ende coster, om Peter t'olyen, ghesent hadde, ende desen doetslach verseken heeft, daeromme sel men dat rechten voer een ondaet metten rade aen syn lyf.

Oor afsniden van dieften. Men sel Dirc Lubbrechtsz. van dieften een oer afsniden, ende men verbiet Dirc die stat ende 't lant van Utrecht x jaer lanc naestcomende.

Kokerellen. Dat er gheen kynderen met bannieren en lopen bider straten, of die luden en houden om kokerelsgelt, bi enen koer van x st., ende die ouderen sel men panden voer die koren.

Ganspoort. De dyck buten der Ganspoert.

Lichte wiven. Die raet vander stat ghebiet allen ghemenen of lichten wiven, soe waer die binnen onser stat woenaftich syn, dat si binnen 14 daghen naestcomende opt Sant after Sinte Jacobs, mitter woene varen ende mitter woene bliven, alse tuschen der

Crwsstraet ende stat muer ende daer omtrent, ende nerghent anders, ende waert, dat si buten diere buerscap after Sint Jacob ghinghen in enighe andere buerscappen, oft daer niet en voeren mitter woen oft in ghelaghen ende buten hore buerscappen voersz. bleven, thendens der neghender ueren inden avont, soe mach men hem ofpanden biden viven of bi onser stat dienres hoer overste cleet, also dicke alse men se brueckich vynt.

1432.

Paarden-diefstal etc. Want Willem Schinckel den luden inden Stichte hoer peerden ende beesten ghestolen ende ghenomen heeft, lude ghevanghen heeft ende die heerstraten inden Stichte ende in anderen landen beroeft heeft, daerom sel men dat rechten metter galghen an syn lyf.

Heerstraten beroeft Want Ghisebrecht Dongher met Willem Schinckel, Johan van Wely, onsen borgher, ghevanghen ende gheschat heeft ende die heerstraten beroeft heeft, daerom sel men dat rechten mitten sweerde aen syn lyff.

Vanden polver:
Anno XXXII. Vigilia Petri ad vincula.

Want hier inder stat ende inden lande voel lichter ghesellen comen, ende brenghen, maken ende vercopen veel polvers, die van vulre stoffen ghemaect is, daer die lude mede bedroghen ende verschalket warden. Om dit te besorghen ende te verhueden, heeft die raet, overmits vervolch van scepenen, raden ende oudermans vander marsluden-ghilde, hierop overdraghen als hiernae bescreven staet.

Dit syn die cruden, daer men de polver of maken sel:

Peper } 's Grawelloir hier off mach men wel prueven.

Ghengheber van Cathay } 's Grawelloir hier off mach men wel prueven.

Metsghengheber } 's Grawelloir hier off mach men wel prueven.

Blaeughengheber } 's Grawelloir hier off mach men wel prueven.

Makyn, die niet gheel en is.

Galega.

Greyn.

Canneel.

Musschaten.

Rompen van musschaten.

Musschatenbloemen.

Nagelen.

Stocken van nagelen.

Soffraen.

Ende dese polver en sel met gheenrehande dinghen gheverwet wesen dan alleen met soffraen voersz. Ende waer enich man ofte wyf, die enighen polver makede off dede maken of vercoft, om in spise te doen, anders dan vanden cruden voerbeschreven, ende die raet dat ter waerheit vonde, dat yet anders inne ghedaen wart, hi waer borgher of ondersaet, die sel verbueren een half jaer syn neringhe ende vyf pont stat pay, also dicke als hyt dede, ende die brenghen bloetshoefts voer den raet opter kisten. Ende enich gast van buten, die hierinne bruekich ghevonden worde, die sel men sinen polver openbaerlic opter plaetsen bernen, soe wie se maecte of vercofte, ende daertoe terstont den maker of vercoper opten kaec setten, ende daertoe den rade te beteringhe gheven v^M steens.

1433.

Herberg. Die herbergh aenden Steenwech, gheheten inden Snap.

Bedelary. Voert, dat nyemant en bidde van enighen besiechten luden, sy en hebben eerst een teycken van onser stat, by enen coer van x pont, also dicke alst yemant verbrake.

Verlichter. Henric Henricxsz., die verlichter.

Paarden-diefstal etc. Want Johan van den Berghe, die scoemaker, onser stat meenedich gheworden was, daerenboven hi hem met onser stat vianden ende ballinghen versellet heeft ende wt onsen lande gheschat heeft, peerden ende beesten ghestolen heeft, daer hi ghenot ende deel of ghenomen heeft, daerom sel men dat rechten metter galghen aen syn lyf.

Moord en geweldenary. Want Foy, die vulre van Delf, boven dat hi in andere lan-

den twe mannen van live ter doet ghebracht heeft, ende hier in onser stat vriheden veel ghewelt ende crachten ghedaen heeft, ende lude hoer ghelt ofghedronghen heeft, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Doodslag. Johan Hughen, Rycouts soens soen, is doetghesleghen. Dat heeft ghedaen Claes van Eycke, die molenaer, die hier gheen borgher en syn, ende dit is gheschiet in onser stat vriheyde, buten Sinte Katherinen. Daerom verbiet men Claes van Eycke voersz. onse stat ende stat vriheiden, also verre onse stat horen sys neempt, hondert jaer, op syn lyf. Ende men set in vreden alle onschuldighe maghen te beiden siden, die in onser stat ende stat vriheyden woenaftich syn, nu rechtevoert ingaende, durende tot Sint Lambertsdaghe.

Overhorich den rade. Want Peter Snoye, die men Peter Wonder heet, overhorich der stat raden als den viven gheweest heeft, ende niet op onser stat slot ghegaen en is, alsoe hem gheboden was, daerom verbiet men Peter voersz. die stat, ende een mile vander stat te gaen vyf jaer lanc, op syn lyf.

Seghel doen contrefeiten. Want Claes van Kesteren eens ander mans seghel hadde doen conterfeyten ende nasniden, daerom hi hier laetsten op de kaec stont, so verbiet men Claes van Kesteren onse stat ende een mile vander stat te wesen vyftich jaer lanc, op syn lyf.

1434.

Orghel te S. Jacob. Die raet vander stat laet enen yegheliken weten, die in S. Jacobs kerke onder der orghelen of onder den toern enighe kerkstoelen hebben, dat sy die nae hem nemen, tusschen dit ende een sonnendaghe naestcomende, of die raet wil se doen ofbreken.

Doodslag. Want Willem Passert, onsen borgher, doetghesteken heeft enen man, gheheten Ketelbuys, binnen onser stat, die gheen borgher en was, daerom heeft Willem opten roden toern gheleghen vi weken lanc, ende is hier ghecomen in hemde ende in broec, ter clocken, ende sel den raet verghiffenisse bidden ende der stat te beteringhe gheven xxv^M steens.

Diefstal, een en ander. Want Jan de Lange, den luden groet ghelt, lakenen ende ander goeden, een werve ende ander werve ghestolen heeft, also die raet dat ondervonden heeft, ende hi hem oeck selver beliet heeft, daerom sel men dat rechten ten hoechsten rechte aen syn lyf, metter linen.

1435.

Zeerovery etc. Want Heyn die Coster, wt schouwen goede luden van Deventer ende van Campen hoer scepen mit horen goede opter see ghenomen heeft, ende daertoe opter see ende heerstraten goeden luden dat hoer ghenomen heeft ende beroeft langhe jaren, ende tot menighen steden, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf ende opten rade legghen.

Yken in Kranenborch.

Besteedster van dienstboden. Hannekyn Stevens wyf vander Horst is die officie ghegheven, die Melys wyf van Brakel had, dat is te weten, dat sy bestaetster is van boden, knechten ende dienstmaechden. Hierom laet die raet enen yegheliken weten, ende sy woent opten hoec vander Donckerstraet, aen den Steenwech.

Steen dragen. Want Aelkyn van Campen miede ende gave ghenomen heeft van enen vroukyn, dat sy hoer helpen soude een goet wyf te helpen slaen ende misdaen, soe sy ghedaen hebben, daerom sel Aelkyn van Campen den steen draghen nu t'after eten, ende sel dan x jaer wter stat wesen.

1436.

Geldsnoeyen. Want Jan Cleesz. van Ziericzee ons ghenedichs Heren van Utrecht ende andere heren gouden ghemunt ghelt besneden ende beschroden heeft, also hi dat beliet

heeft ende by hem bevonden is, daer hi doer alle der werelt, daer dat beschroden ghelt wtghegheven wert, diefte aen ghedaen heeft ende den luden 't hoer ghestolen, daerom sel men dat rechten mette linen, aen syn lyf.

Buurspraecboec te soeck. Onser stat is een oudt buerspraecboec afgheleent, daerom laet die raet enen yegheliken weten, die dat boec heeft of yemant weet, diet heeft, dat hi dat brenghe enighe onsen oversten ofte Henricus onsen clerck, binnen acht daghen, men sel hem goet drincghelt gheven ende toe dancken.

1437.

Oorvede-braeck. Want Lambert Walmer onse stat ende lant van Utrecht aen dese syde der Yselen om syner leliker feiten ende misdaden wil, l jaer verboden waere, op syn lyf, ende daerenboven weder voer onser stat ghecomen is, daern die raet heeft, daerom sel men dat rechten aen syn lyf metten sweerde.

Met laserie besmet. Die rade vander stat waernen ende laten weten allen denghenen, die metter laserien besmet syn, sy gaen opter straten of si legghen in den husen, of in cameren, dat si binnen achte daghen naestcomende wt onser stat ende stat vriheit trecken ende daer buten bliven, ende nyet weder yn onser stat ofte stat vriheden en comen, ende yemant, die dit verbrake, die sel men die stat verbieden ende een mile vande stat te wesen, ende niet naer en come tien jaer lanc. Ende yemant, die se hierenboven huisede of verstake of inbrochten, die sel verbueren een jaer die stat.

Nachtel. ondaden. Want Jan van Walbosch, die steenhouwer, een vroukyn by nacht ghestoken ende ghesleghen heeft, hoer bedde, hoer cleder ende cleinoet ontwe ghesneden heeft, daerom verbiet men ewelick Jan van Walbosch die stat van Utrecht, van ondaden, ende tien milen vander stat te bliven, op syn lyf. Dat vroukyn heet Haeskyn, Jans dochter van Someren.

Myn's Heren meyster kok. Meyster Jan Willemsz., ons Heeren meyster koc van Utrecht, is borgherscap ghegheven om bede wil ons Heren voerscr.

Voghelen. Voert verbiet die raet vanden voghelen, die hier ter mercte comen, dat men allen wilden voghelen die enen voet ofsniden sel.

Bedelen met teyckenen. Want die rade ter waerheit vernomen hebben, dat wel onreckelicheden ende ghebreken vallen ende gheleghen syn in der armer beden, daer der rechten armen die aelmissen mede ontoghen werden, soe is die raet, out ende nye, overdraghen ende verbieden, dat vanden sonnendach letare, te weten van mitvasten naestcomende voert, nyemant aelmissen meer bidden en sel, heimelic noch openbaer, by daghe noch bi nachte, in enigherwys, die boven xv jaer out is, sy en hebben eerst der armen teycken ontfanghen vanden vire gueden mannen, vanden rade daertoe gheset, alse Geryt van Vlueten, Jan van Hamelenberch, Willem Aerntsoen ende Claes van Gruenenberch, ende dat teyken sellen die armen buten op hoer overste cleet openbaerliken draghen, als si bidden, wtghenomen off yemant vreemders van buten hier binnen comen, die mach hier bidden sonder teycken een atmaele lanc ende nyet langher buten oerloff vanden vieren vanden rade voerscreven. Ende yemant, die dese teycken der armen contrefeyte ofte nae maecte ofte valschede, die sel verboeren, etc.

Ende soe wes die rade voerscr. den bedelaers bi hem off bi enighen stadt knapen ofte dienre ghebieden ofte verbieden, dat sellen die arme ghehoersaemlic doen ende laten. Ende enich arme, die dit verbrake, die sel verboeren tien jaer onse stat ende een mile vander stat, ende enighe arme lude, die hier binnen bliven hieren boven, die sel men die mannen scuppen ende die vrouwen sellen den steen draghen, ende nochtans sellen si wtwesen ende wtbliven x jaer, als voerscr. is.

1438.

Tooverie. Also alle toverie ende besweringhe der quader gheesten, om daeroff te

horen, te weten ofte sien ongheoerloeft is ende verboden inder heilighen kerken, ende hierdaer grote ghebreken in vallen, daerom verbiet die raet enen yegheliken, dat niemant gheen toverie of besweringhe of metinghe alhier en doe, noch doen en doe, ende yemant, die hierenboven dede, die sellen elc verbueren vyf jaer de stat ende een mile vander stat.

Dwase Pier. Die raet verbiet, dat nyemant mit desen armen dwasen mynsche Pier, die hier ommegaet, en dobbell of ander spuell em ghelt en spuele, want die verliesen sell ende niet winnen. Voert, wie 't hierenboven dede, die sellen verboeren een pont tot elcker tyt, als si dat deden, ende dese koeren sellen hebben alle onser stat leghe knapen, die dese bruekighe becoeren.

Goutsmit Jan van Etten.

Boeverien. Want Ghisebrecht Zibbe ende Enghel vanden Berghe boven overdrachte ende 's raets verbot hoer boeverien met malcanderen bedreven hebben ende te samen gheweest, also dat de raet wtghegaen hebben inder waerheit, daerom verbiet die raet Ghisebrecht Zibbe ende Enghelen elken die stat vyf jaer lanc, ende een mile vander stat te wesen.

Schilder Willem Koenensz.

1439.

Dievery. Nu na den eten sel men opter plaetsen gheselen Hannekyn Haghen, ende dan scuppen. Ende dat ghedaen, verbiet men Hannekyn voerscr. die stat ende een mile vander stat te wesen xx jaer lanc, van dieften.

Toverie. Also hier grote sprake is van toverien, die beide, mannen ende wiven, hanttieren ende hier bedriven, daerom verbiet die raet, dat niemant en tover, ende diet hierenboven dede, die sel verbueren een jaer die stat, ende hier heeft die raet toe gheset dit wt te gaen, ende die brueckighe bi te brenghen, want dat teghens het heilighe ghelove is.

Verboden spel. Die raet verbiet, dat niemant van deser tyt voert en dobbel met dobbelsteen off mit bikkelsteen om enich ghelt, bi enen koer van twe oude schilden, ende dit is den viven bevolen die brueckighe te becoren. Ende die weerde of weerdinne sellen den dobbelen coer gheven.

1440Ga naar voetnoot(*).

Boven verbot binnen gekomen. Want Meynaert, de oude scoemaker binnen der tyt, dat hem onse stat verboden is, ende een mile vander stat te wesen, weder binnen der mile ander Bilten ghecomen is, ende daer opter stat rade ghevochten heeft; soe heeft hi in onser stat venghenisse gheleghen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broece, ter clocken, mit enen blanken sweerde in syne hant, ende sel den rade ende die hi ghebroect heeft verghiffenisse bidden, ende bekennen, dat hi syn lyf verboert heeft, ende bidden omme ghenade syns lyfs, ende die raet doet hem ghenade omme syns diensts willen, soe hi in der stat reysen swaerlic van onsen vianden ghewont is gheweest. Nyet te min sel hi terstont beneden inden roden toern legghen, tusschen dit ende Paesschen naestcomende, ende eten water ende broet, ende dan sel hi wter stat wesen, den tyt, die hem noch ghe-

breect ander tyt, dat hem die stat verboden was ende een mile vander stat, ende wilcoeren, dat si houden op syn lyff.

Nye borgher: Dirc vander Harc, die keyrsmaker.

Gheleide: Meyster Henric, den steenhouwer tot Colen.

Vulnis. Gheen vulnis inden kulen op St. Jans kerchof.

1441.

Diefstallen. Want Peter Claes soen van Monnikendam tot veel tyden der luden dat hoer ghestolen heeft, daerom sel men dat rechten metten messe aen syn oer, ende voert soe verbiet hem die raet die stat ende dat lant van dieften ewelic op syn lyf.

Mishandeling boven wilkoer. Want Jan, die glasemaker, boven wilcoer ende des raets verbot, onredelic mit sinen wive ommegegaen heeft, daerom verbiet hem die raet die stat twe jaer lanc ende een mile vander stat te wesen.

Nachtelyke mishandeling. Henric vander Masch is bi nacht tot S. Marien inder kerken mit cluppelen ghesleghen, soe laet die raet weten denghenen, die dat ghedaen hebben, binnen acht daghen den rade bibrenghen, ofte die raet wilt rechten van moert.

Bedelary. Want Marikyn, wt Zelant, die in Sinte Jacobs kerke te bidden pleecht, vele ondaften in Sinte Jacobs kerke bedreven heeft, daerom verbiet men hoer die stat drie jaer lanc ende een mile vande stat te wesen.

Straatschendery. In die Botterstraet, in Lieboerts poert, syn nu te nacht die glasen in eenre camer onredelic ontwe ghesleghen, daerom laet die raet denghenen weten, diet ghedaen heeft, dat hyt den rade te kennen gheve binnen viii daghen naestcomende, of daer en thendens wilt die raet rechten voer een ondaet.

Slat verboden. Men verbiet Daniel van Eick, den Vleminck, die stat x jaer lanc van dieften, op syn lyf.

Verboden spel. Want Dirc van Thiel ende Jan Backer hem mit voordeel van teerningen ende van quaertspuelen gheneert hebben, daerom verbiet men hem die stat elcx x jaer lanc, op hoer lyf.

Kettery. Want Coman Claes in andere landen tot veel tiden teghen die ewe Goets kettery ghedaen heeft, so hi dat selver beleden heeft, daerom sel men 't rechten metten brande aen syn lyf.

Diefstal. Want Dirc Claesz., anders gheheten Walenborch, den luden tot Brugghe groten goede ghestolen heeft, so hi dat selver beleden heeft, daerom sel men 't rechten metter linde aen syn lyf.

Misdaan in dronkenschap. Want Jan Vrenck in dronkenscap mit enen armborst ghescoten heeft binnen onser stat vriheit, buten Sinte Katherinen poert, daerom is hi in hemde ende broeken ter clocken ghecomen ende (zal) kennen, dat die raet mit hem gheleden heeft, ende sel den rade verghiffenisse bidden ende der stat x^M steens te beteringhe gheven.

Geweld en ondaden bedreven. Want Jan, meyster Everts soen, ons bollerts, menighe ghewelde ende ondaften in vele landen bedreven ende mit syn selfs hant ghemoert, ende den luden dat hoer ghenomen heeft, ghelyc hi hem selven dat beliet heeft, ende ter waerheit ondervonden is, daerom sel men hem rechten mitten sweerde ende mitten rade aen syn lyf, als een moerdenaer.

Doodgraver. Maes, die doetgrever te Buerkerk.

Claes Ketelaer opte poert te gaen, soe hi den cameraer niet voldoet.

Doodslag. Want Aernt van Vollenhoe, die men broeder Aernt te heten pleecht, heren Pauwels scrodekyn, die monick tot Sinte Pauwels was, in sinen arm ghehouden heeft, daten Dirc Evertsz. vander Stall ghesteken heeft, daer heer Pauwels aen ghestorven is, daerom verbiet men Aernt ende Dirc voersz. elc die stat hondert jaer lanc ende enen dach, op syn lyf, ende een mile vander stat te wesen.

Lovgen, de gek. Hier gaet een gek opter

straten, gheheten Lovgen. Den pleghen sommighen syn cleder wt te trecken ende naect te doen gaen in verscemenisse goeder vrouwen ende mannen, daerom verbiet die raet, dat niemant den voersz. gek syn cleder wt en doe trecken met mieden of anders, bi een coer van enen pont, soe dicke alst yemant dede. Ende dese koeren sellen onser stat leghe knapen hebben.

Valsche teerninghen. Want Hannekyn van Bieshoven in voertyden valsche teerninghen ghemaect heeft ende noch een konstenaer daerof is, daerom verbiet men hem die stat ewelic op syn lyf, ende een mile vander stat te wesen.

Huis Groenenwoude en Lewensteyn.

1442.

Blasphemie. Want Meynaert, die oude scoemaker, groete blasphemie ghedaen heeft Gode van Hemelric ende sinen heilighen aen horen beelde, die onder sine voeten te treden, ende anders vuel onsedicheit bedreven heeft, daerom sel hi nu na den eten op die kaec staen, ende men verbiet hem stat ende lant ewelic op syn lyf.

Yken in Kranenborch.

Borgerschap ontnomen wegens kranksinnigheid. Die raet, out ende nywe, hebben Jan Passert, die scoemaker, syn borgherscap om synre onsinnicheit wille (ghenomen); mer syn kynder, die hi heeft of cryghen sel, sellen gheboren borgher wesen.

Kerken etc. bestolen. Want Coppen, Willamsz. soen, die men Wilde Coppen heet, tot menighe tiden ghestolen heeft ende sonderlingh kerken ende blocken opghebroken ende daer wt ghenomen tselve hi daer in vant, daerom sel ment rechten metter lyn aen syn lyf.

1443.

Verboden spel:
Vrid. na letare.

Die raet vander stat verbiet, so biden rade out ende nye voertyts overdraghen is, dat niemant en dobbel, en scosse, en kreibecke, en grammelette, off enich spul en spuel, dat men om ghelt te spuelen pleecht, wtghesceyden scyfspuel, alse worptafelen ofte langhen, elck spuel om een botken, ende waer yemant, die hierenboven enich deser spuele spuelde, ende die raet dat ter waerheit vonde, die verbuerde v^M steens ende daertoe een maent wter stat te wesen ende een mile vande stat, so dicke alst yemant dede, ende hi en sel niet weder incomen noch binnen die mile, eer hi die v^M steens betaelt heeft, quaem oec yemant bovendien weder in, dien soude men die maent so dicke verlenghen als hyt dede.

Voert waer yemant, diemen in sinen huse dobbelde of enich ander spuel spuelde teghen den verbode voersz., hi waer man of wyf, ende dat den rade niet te weten en dede binnen enen atmael, alse xxiv uren, na dat die verboden spuele aldaer ghespuelt waere, ende dat die raet ter waerheit vonde, ende dat bi sinen weten gheschiet was, die verboerde x^M steens ende daertoe 2 maenden wter stat te wesen, ende een mile vander stat, ende niet weder incomen hi en hadde voldaen vanden voersz. steen; ende quaem hi daerenboven in, soe soude men hem telcken syn sentencie van wtwesen ene maent verlenghen, ter tyt toe hi voldaen hadde als voerscr. is.

Krankzinnig. Die raet laet weten enen yegheliken, dat niemant mit Jan Passert, die onsinnich is, en cope, en vercope noch en panghele, want die raet dat scerpelic rechten wil.

Gheelghieter Matthys Bouwensz.

Doodslag. Want Henric Gelissoen ende jonghe Jan Tols soen, Rutgher van Leyden de vulre binnen onser stat, mit ghewelde ende mit verboden wapenen ondadelic doetghesleghen hebben, daerom selmen se rechten mit den sweerde aen hoer lyff, ende met deser rechtinghe sellen na rechten onser stat alle maghe besoent ende den anclaghers voldaen wesen.

Dievery. Want Dirc Jansz., wt Hollant, die men quade Dyrcxkyn of langhe Dirc te heten pleecht, tot veel steden ende tot meni-

ghen tyden den luden dat hoer ghestolen heeft, daerom sel men rechten metter lyn an syn lyf.

Dievery. Nae den eten sel men Henric Jansz. van Quadernoyen, wt Zelant, opter plaetsen gheselen, ende men verbiet hem die stat ewelic op syn lyf, van dieften.

1444.

Onnuemelike buesheit. Want Hughe Willams soen van Noertwyc in enen anderen lande sodanighe onnuemelike buesheit menichwerve bedreven ende ghedaen heeft, daer die overste rechter, God van hemelric, die steden Sodoma ende Gomorrha mit zweveligen brande vanden hemel doen verbernen heeft ende int afgront versincken, daerom sel men Hughen voersz. mitten brande rechten aen syn lyf.

Feyten. Want Jan Gelisz. in voerledenen tiden in onser stat vanghenisse, alse int vleyshuis, van sekeren feyten ghevanghen gheweest heeft ende daertoe ghebleven is, ende daerna mit versierder ontsegghinghe, op Wiggher Proyt, onsen borgher,...... heeft ende ghedronghen mit hem te dedinghen te sinen wil, ghelyc die raet dat ondervonden heeft, ende oic mede meer, dan eens gheweltlike weer ghedaen heeft den ghenen van onsen rade, die hem wt beveel des raets ende van hoers ampts weghen antasten wouden, daervoer sel men Jan Gelisz. voerscr. rechten mitten sweerde an syn lyf.

Ongeoorlooft gereetschap om sloten te openen. Den rade is bighecomen, dat sommighe vanden smeden ende anderen, sekere reetscap van yser ofte yserdraet te maken pleghen, daer men sloten mede op doen can sonder sluetelen, daerom laet die raet weten, yemant, die dese ysere ghemaect heeft, dat hi come binnen acht daghen naestcomende ende gheven dat onsen viven te kennen, ende segghen hem, wyen hi die ysere ghemaect heeft.

Doodslag etc. Want Gosen Gheryt Brantsz., die men Gosen Stuver te heten pleecht, in voerledenen tyden tot Herderwyck een vrouwkyn doetghesleghen heeft, die een levende kynt droech, ende meer andere feyten bedreven heeft, als hi hem selven beliet, daerom sel men rechten metten sweerde aen syn lyf.

Dievery, godslastering etc. Men verbiet Ghysbert Hermansz, die men Keelman heet, die stat ende dat lant ewelic, op syn lyf, om synre dieverye wille ende des lyts, dat hi Gode ghedaen heeft, alse den heilighen cruce met teerninghen ende messen in 't aensicht gheworpen.

Steen dragen. Oec verbiet men Hillekyn van Tricht, die laetste den steen droech, die stat, ende een mile vander stat ewelic, op hoer lyf, van dieften.

Schorrenburch, bider Backerbrugghe.

1446.

Moord. Want Jacob Jans soen, die men Wilde Coppen heet, enen vreemden coepman tot Amsterdam binnen der stede ghemoert heeft, daerom sel men den moert rechten mit den rade an syn lyff, als dat an enen moerdenaer behoert.

Eerste misse. Een meydaghe naestcomende sel tot Sunte Pauwels in onser stat eene eerste misse wesen, des gheeft men gheleide etc.

Maatregelen tegen brand. Alsoe nu een druech weyndich weder is, laet die raet enen yegheliken weten, dat hi tot sinen vuere wel sie, datter gheen schade of en gheschie, want die raet dat rechten woude zwaerlic na horen voer overdrachten, ende die raet ghebict, dat een yeghelic water ende lederen voer synre duer hebbe, bi enen koer van een pont, ende hier heeft die raet meyster Jan, onsen scerprechter, een kuermeyster of ghemaect.

Idem. Oic laet die raet weten, dat si alle die brantlederen, haken, emmeren ende ander rescap tot den brand gheordineert, mede willen laten scouwen binnen xiiii daghen naestcomende, bi sulken koer, als biden rade overdraghen is.

Idem. Want in onser stat ende stat vriheit vaste nat koern ende hooi in berghen ende oic in husen ghevuert is, soe laet die raet enen yegheliken weten, oft sake waer, dat

yemant ghebreck wiste in syner buerten, daer scade van brant of comen mochte, dat hi dat denghenen vanden rade te kennen gheve, die daertoe gheset syn, etc.

Moord. Want Jan Henric van Haerlem ghemoert heeft, als die raet dat ter waerheit ghevonden heeft ende hi hem oec van enen moert beliet heeft, daerom sel men denselven Jan Henric rechten mit den rade an syn lyf, als een moerdenaer.

Alsoe men nu rechten sel, ghebiet die raet, dat nyemant opten galghenberch en come, dan die vanden rade of der stat dienres syn, of die vanden rade sonderlinghes daerop gheroepen werden, bi enen koer van een pont, sonder iemant des te verdraghen.

Het H. Sacrament omdragen:
's Donredaechs ipso die Mauricii.

Merghen ende oic noch twee vridaghen daerna sel men ter eeren Gods dat weerde Heilighe Sacrament in onser stat draghen, om die ghenade Gods aen te roepen een goet weder te verlenighen, dat dat coern inder eerden comen mach, daerom laet die raet weten ende ghebiet, dat niemant merghen of op andere tiden, als men dat H. Sacr. draghen sel, enich werck en doe, mer viere, ghelyck men des heil. daghes sculdich is te vieren, ter tyt toe, dattet H. Sacrament weder inder kerken gheset is, bi enen koer van enen ponde, sonder iemant des te verdraghen.

Over het houden v. honden. Die raet laet enen yegheliken weten, dat niemant ghene honde houden en sel in onser stat thenden xiiii daghen, hi en sel so menich voll loeps souts houden op sinen cost, ter stat behoef, als hi menighen hont in sinen huse hout, bi enen koer van v pont, to elker reyse, so dicke als men 't bevynt, wtghenomen die louwers, want si der honde tot horen ambochten behoeven, ende dieghene, die jachthonde houden, daer si mede te jaghen pleghen.

Idem. Die raet ghebiet, dat niemant honden laet comen in enighe kercken ende bisonder inder Buerkerck, of Herman van Colen, die doetgrever, sel die honden met ghezelen ende zwepen daer wt jaghen, ende waer yemant daerin, off dat hinderlic hem yemant daerom misdede in woerden of in werken, dat woude die raet swaerlick rechten tot hoers selfs goetdunken.

Valsche zegelen. Want Aernt Bloc, Claes soen, onse borgher, enen man seker lyfrenten vercoft heeft wt lande tot Abcoude, ende hi den man mit quaden brieve ghevesticht heeft, te weten, dat hi oude seghele van ouden brieven ghedaen heeft, ende dieselve seghele bi hemselven weder an gherechtsbrieven ghehanghen heeft, daerin gheschreven stont, dat also nochtans voer 't gherecht niet gheschiet en was, als die brieff inhout, daerom is hi hier voerder clocken ghecomen in hemde ende in broec, mit enen blancken sweerde in synre hant, ende sel kennen, dat hi syn lyf verbuert heeft, ende bidden den rade ghenade ende verghiffnisse, ende men sel hem ghenade doen, ende hi sel den man, den hi die lyfrenten vercoft hadde, syn ghelt wedergheven ende der stat te beteringhe ii^C ons heren gulden, ende men verbiet hem die stat ende een mile vander stat te wesen tien jaer lanc.

Bedelen in de kerk. Men verbiet Lysbetten metten mammen, Aernkyn van Hueckelom, ende syn wyf, ende Aerntkyn den danser, onse stat, ende een mile vander stat te wesen een jaer lanck, want sy inden kercken hebben gaen bidden, theghens 's raets ghebot, ende Herman van Colen, dien onse stat bevelinghe daerof ghedaen heeft, die arme luden wter kercken te heten gaen, onredelike woerden ghegheven hebben.

1447.

Bedelary. Voert laet die raet weten allen armen luden, die met teykenen te bidden pleghen van Sint Cornelis ende van S. Quiryn, dat si hoer teykenen brenghen binnen acht daghen in handen Henr. Jansz., want denselven bevelinghe ghedaen is, die weder op een nye te gheven, ende waer yemant, die mit teyckenen bade, hy en hadse weder op

een nye ontfanghen, die soude vyf jaer wter stat wesen.

Ban voor steen gekozen, Jac. Alertsz., Dirc Blanchals knecht, heeft ghecoren v jaer wter stat te wesen voir sinen steen ende kueren, daerom verbiet men denselven v jaer de stat, ende daer en thendens niet in te comen, hi en heeft die stat van sinen kueren voldaen.

Moord. Want Gosen van Greveroy enen moert ghedaen heeft aen enen jonghen clercxkyn, daeromme sel men den moert rechten metten sweerde ende den rade aen syn lyf, als men enen moerdenaer schuldich is te rechten.

Pynre-ghilde. Die raet ghebiet den houtscilden, te weten, die draghers, die in der pynre-ghilde niet en syn, dat si ghene sacken en draghen dan van drien ellenen, bi 't verburen vanden sacken ende daertoe sulken kueren, als van outs daerop ghestaen hebben.

Varkens. Die raet heeft vernomen, dat hier verkens opter straten gaen, gheteyckent met den heilighen teyckenen ende sonderlinghe metter bellen van Sinte Anthonis, die nochthans den heilighen of Sinte Anthonis niet toe en horen, daerom ghebiet die raet, dat een yeghelyc, sulcke verkenen toebehorende, die selve verkens huden, bi sonnenschyn vander straten nemen, sonder oic die off andere van ghelycken weder daerop te laten comen in enigher wys, bi 't verburen derselver verkens ende daertoe sulcken kuren, als van outs daerop ghestaen hebben, ende hier sellen kuermeesters off wesen alle onser stat raden ende dienres, hoghe ende leghe, ende daertoe oec meyster Jan, die scerprechter ende Herman van Colen, ende die raet en wil nyemant hierin verschoent hebben.

Straatschendery. Een sonnendaghe laestleden, des nachts, is veel ondaften binnen der stat gheschiet, ende sonderlinghe soe is voer Willem Butendyck ene nye clocke in 't water gheworpen, daerom laet die raet weten, alse waert sake, dat yemant, die dat werc niet mede ghedaen en hadde, ende den borghermeyster vande viven, Ja. van Ameronghen, binnen acht daghen naestcomende, dat te kennen gave, wyet ghedaen hadde, die soude terstont hebben 24 pont, indien hi die yerste waer, ende yemant van denghenen, die 't mede ghedaen hadde, ende die die yerste waer dyet den voersz. burghermeyster vande viven te kennen gave binnen acht daghen naestcomende, ende synen ghesellen nuempde, die soude van dien bruken vri ende qwyt wesen, off daer en thenden wilt die raet swaerlic rechten, tot 's raets goetduncken.

Glas van ons Gen. Heer. Inder kercken tot Buerkerc is gheworpen of ghesleghen in dat glas, dat onsen ghenedighen Heer van Utrecht aldaer ghegheven heeft, daerom laet die raet weten denghenen, die dat ghedaen heeft, dat hi binnen achte daghen dat te kennen gheven den kercmeysteren, of die raet wilt swaerlic rechten.

Dwaes. Die raet ghebiet, dat nyemant en spuele om enich ghelt teghen Willamkyn, den dwaes, die hier omloept, noch oec hem enighe clederen of en cope, bi enen kuer van x pont, so dicke alst iemant dede, ende nochtans weder te gheven, tselve hem ofghewonnen ofte ofghecoft waer, ende dat sonder ghelt.

1448.

Moord en diefstal. Want Adriaen Meus soen van Poperinghen, wt Brabant, an tween moerden, in Brabant ghesciet, mede deelachtich gheweest ende sine butinghe mede daerof ghehadt heeft, ende oec binnen onser stat ghestolen heeft, ghelyc hi hemselven dat heeft beliet, so sel men hem rechten aen syn lyf mit den rade, als enen moerdenaer.

Dieften. Die raet verbiet Metten Geritsz., Herlofs dochter, die stat ende dat Sticht van Utrecht an deser siden der Iselen ewelic op hoer lyf, van dieften.

Idem. Desghelycx verbiet men Alyt van Sperenwoude die stat ende een mile vande stat te wesen ewelic op hoer lyff, want si willens ende wetens ghestolen goet ghepenninct heeft ende des groetelic ghenoten heeft.

Idem. Want Lyse Koenen, die men grote Lysse heet, veel ghestolens goets willens ende wetens ghebrwkt heeft ende groet ghenot daerof ghenomen heeft, daerom heeft si optie kake ghestaen, si sel den steen draghen ende men verbiet hoer die stat ende een mile vander stat te wesen ewelic, op hoer lyf.

Krenghen. Voert ghebiet die raet, dat niemant enighe dode beesten en brenghe achter den baghynhove ofte anderswaer erghent binnen onser stat, daert den luden hinderlic wesen mach van quader lucht, mer die so diep onder der eerden greven of buten der stat vueren, so dat niemant gheen quaden roke daervan en crighe, of die raet wilt swaerlic rechten, tot hoer selfs goetduncken.

Nye borghers: Claes Barbezaen, die goltslagher; Aernt vander Bogert, die scilder.

Muizen inden lande. Die raet laet weten ende ghebiet al onsen borgheren ende ondersaten, vermits datter veel musen overal inden lande ende velde syn, dat niemant gheen scerpe dieren en vanghe, alse mit name weselen, hermelen ofte buntsinghen, tusschen dit ende Sunte Lamberts daghe naestcomende, bi enen kuer van enen ponde van elken diere, ende yemant, diet den raet bibrachte, die soude die kuer half hebben; ende enich bontwerker, dien dusdanighe dieren-velle enich veil quamen ende dat niet an en brochte, die verbuerde denselven kuer van een pont voersz.

Varkens. Die raet ghebiet enen yegheliken, dat nyemant gheen verken opter straten gaen en late sonder huder, bi 't verbueren vande verkens, etc. Hierin syn wtghescheiden der heiligher verken, die met der heiligher teyckenen gheteyckent syn, ende waer yemant, die enighe verkenen teyckende ende de heilighen nyet toe en behoerden, die sellen die bewaerers vander heilighen verkenen ter heilighen behoef annemen, sonder yemant des te verdraghen, ende daertoe sellen dieghene, die die verkene aldus gheteikent hebben, verbueren ter stat behoef x pont van elken verken, sonder yemant des te verdraghen.

1449.

Muizen wt den lande. Want dat onghediert vanden musen ende rotten van Gods ghenaden wt den lande wech is, soe gheeft die raet oerloff allen onsen borgheren, ondersaten ende allen anderen, dat si wel scerpe dieren, weselen, hermelen, buntsinghen ende andere vanghen moghen, ende in onser stat copen ende vercopen, sonder enich verbueren.

Zee- en straatroverie, etc. Want Daem Ribbe ende Ewout Dwmkyn hem tot Vollenho beliet hebben voerden gherechte aldaer, ende die steden ende goede mannen, die daer ghecomen waren in teghenwoordicheit dergheenre, die sy daertoe ghewonnen souden hebben, dat si onsen ghenedighen Heer van Utrecht ende meer goeder mannen moerdadelic om ghelts wil doetgheslaghen souden hebben, daer si na weder ofvielen. Oec hebben si hem tot Vollenhoe beliet, alse Ewout, dat hi veel zeeroverien ghedaen heeft, die lude over boert gheworpen ende veel ander straetroverien ghedaen heeft; ende Daem heeft hem oec beliet van zeeroverien ende straetroverien. Ende op dese belydinghe syn sy hier binnen Utrecht ghebracht, die si al weder belyet hebben, beyde vanden doetslaghen ende den anderen feyten, soe ons dat by onsen raden, daertoe gheset, aenghecomen is, ende daerom sel men dat aen hem beiden rechten mitten sweerde aen horen live.

Inden Reetert. De raet waernt een yeghelic, waer yemant, die enighe plechten hadde opten huise, gheheten Inden Reetert, dat sy die bynnen acht daghen naestcomende Jan Sittert ende Aernt vander Horst te kennen gheven, etc.

Melaterie. Die raet laet enen yegheliken weten, waer enich man off wyff, die van sinen witaftighen bueren beclaecht worde, dat hi ghebreck hebben soude van melaterien ofte wtsetten ende hem bydes raets dienaern een paer hantschoen gheseint worde, dat die terstont wter stat trecken tot sulker stede, daer men se besuecke ende oec niet weder

binnen en comen, sy en syn daer gheprueft ende oec dat mit goeden betone bewysen moghen. Ende waert, dat hier yemant inne bruekich gheworden worde, het waer, dat die niet wt en toghe, als hem die hantschoen ghecomen waren, off dat sy ongheprueft weder in quamen, die sel men die stat verbieden ewelic, op syn lyff.

Logentaal. Die raet verbiet Borchgen Gosen wyff die stat, omme haer loghentael wille, een jaer lanc, ende een mile vande stat, ende daer en thendens en sel sy inder buerten niet weder wonen, daer si nu in woent.

1450.

Gheleide: Meyster Bartout, die schermer.

Goederen ontferret. Want die raet ghesleten heeft, dat joncfr. Mechtelt Keysers, Coenraets hwsvrouwe van Hwswaerden ofdoen soude sulcke rechtvorderinghe, als sy inden gheesteliken rechten op horen man gheworven heeft, ende mede inden boedel wederbrenghen alsulcken cleinoten, als by hoer ende hoeren sculden wten boedel ontferret syn, of sy soude opter poerte gaen ende bliven ter tyt toe, dat alsoe ghesciet waer, dat sy niet ghedaen en heeft, daeromme laet haer die raet noch weten, dat sy voldoe binnen acht daghen die voersz. slitinghe of opter poerte ga, bi x pont.

Vrouwenhuysje. An Sunte Jans Kerchoff, byden roester te Sinte Meertynswert, is een nywe vrouwen hwskyn ghemaect, daeromme laet die raet enen yegheliken weten ende ghebiet, dat nyemant enighe vuilnisse en legghe by 't selve vrouwenhwskyn, bi enen koer van een pont.

1451.

Dievery. Nu na den eten sel Mechtelt, Jan Roelofsdochter, om hoere dieften wille optie kaec staen, ende men sel hoer een (oer) ofsniden, ende men verbiet hoer die stat ewelic op hoer lyf.

Gheleide. Men gheeft gheleyde meyster Tho. Kent ende Jan Stockers van Lon, ambacidoers des conincx van Enghelant, tot xxxii personen toe, etc.

Opten Palmavont.

Men gheeft gheleide dese ambaciatoers des conincx van Eughelant: Heere Robbert Botill, ridder Sint Jans orden, tot 60 personen toe; Meyster Vincentius Clementsz., doctor inder Heilighen Schriften, met 24 personen; Meyster Thomas Kent, doctor in beyden rechten, met 12 personen; Meyster Willem Witham, doctor in den weerliken rechten, met 12 personen; Johan Stocker, een coepman van Lon, met 12 personen; Willem Canclowe, coepman van Lon, met 12 personen; Henric Byrmyngeam, coepman, met 12 personen, etc.

Rechten aan de regter hant. Want Egbert Meyeringhe tot vele tyden den lichten vrouwkyns mit messen gheprekelt, hoer ghelt daermede afghedreicht ende ghedwonghen ende daerop ledich ghedaen (!) heeft, ghelyk hy hem selve dat belvet heeft, soe sel men dat nu rechten aen sinen rechter hant, daer hi die feyten mede ghedaen heeft, ende men verbiet hem die stat ende een mile vander stat ewelic, op syn lyf.

Dronkenschap. Dronken Floerkyn heeft anderen daghes sine clederen in dronckenschap ende in onvroetschappen wtghetoghen ende also verloren ende qwyt gheworden, hierom so laet die raet enen yegheliken weten, waert, dat yemant den voersz. sine clederen ende cleinoden ghenomen hadde, dat hi die brenghe binnen acht daghen naestcomende, in handen Gheryt van Vlueten, etc.

Vredebrueck. Want Peter Lambertsz., die vulre. enen vrede gheyschet was, by enighen onser rade, tot behoef Jan Willamsz., daer hi op antwoerde, dat hi Jan niet en teghe, des hem doe van onsen rade bevolen wert, den voersz. Jan niet te misdoen, off men sout aen hem rechten voer een vredebraec. Daer Jan op te vreden op is gheweest. Des Peter voersz. daer en boven niet achtende syns selfs ghelove of onser rade ghebode, ghecomen is in des voersz. Jan Willamsz. huis,

ende heeft hem gheslaghen, daeromme sel men dat rechten aen syn hant, ende men verbiet hem daertoe die stat ende een mile weghes vander stat ewelic, op syn lyf.

1452.

Nye borgher: Meyster Pauwels, die steensnider.

Brand te Amst. Want die stede van Amsterdam, God betert, grote scade van brande ghehad ende gheleden heeft, soe wil die raet van onser stat, aensiende armoeye ende onverwinlike scaey, die poerteren ende stede voersz. gunnen ende believen allen den poerteren ende.... der stede voersz., binnen onser stat ende stat vriheit te comen, te marren ende te verkeren, ende hoir goede binnen onser stat te brenghen, te ghebruken ende weder van hier te halen, des hem tot hore tymeringhe ende anders behoef is, hieromme so verlenghet ende vernieuwet men hore gheleyde, etc.

Rode boeck. Die raet vander stat die vernywet hoer voer overdr. des raets out ende nywe, overdr. inden jare 1382 etc., in alre manieren alse dat rode boec daervan inhout.

Zwanen. Meyster Ghyr. van Bolaen syn ghisteren nacht syn zwanen wt sinen kelre ghenomen, so daer in ghebroken was etc.

Nye borgher: Mauweris Michielsz., speldemaker.

Dievery. Want Petronella, Jans dochter van Memelic, den goeden luden tot veele stonden dat hoer heeft ghestolen, ghelyc sy hoir selven dat beliet heeft, hierom so sel si den steen draghen, si sel optie kaec staen, ende men sel hoer een oer ofsniden, ende men verbiet hoer die stat ende een mile vander stat ewelic, op hoer lyf.

1453.

Slitingh. Want Jan Scutter, tot eyssche ende versoec Jans van Zuderansz., wileneer dienre des Abts van S. Pauwels, onwaerafteliken ende qualiken ghewillicht heeft voir notarius ende meer goeder mannen, inder saken ende sacramente der heiligher eechscap tusschen Jans Heerkens dochter ende Jan Spierincx weduwe ende Jan van Zuderansz. voerscr., om ghelt ende goets wil, dat hem Jan van Zuderansz. daervan gheloeft had te gheven, ghelyc Jan scutter hem selven dat belyet heeft. Hieromme is hy nu ghecomen in hemde ende in broec voer der clocken, ende sel den rade bidden om verghiffenisse, ende hi sel staen op die kaec, ende men verbiet hem ende Corstinne, sinen wive, die stat, ende een mile vander stat te bliven ewelic, op hoer live.

Melaterie. Want Aerntgen vander Beeck voertyts by onsen rade gheproeft ende ghevonden is inden ghebreken van malaterien, daeromme verbiet men hoer die stat ende statvriheit, op een jaer inden roden toerne te legghen ende water ende broet te eten.

Lelike ondaften bedreven. Want Dirc ende Jan, die mesmakers sonen, lelike ondaften ende onseetheit over mans slaep bider straten ende op den Buerkerchof bedreven hebben, hieromme soe hebben sy een wyltyts gheleghen op S. Kathrinen poerte, in 't Paradys, ende syn nu bloets hoefts ghecomen voir onser clocken, ende sellen bidden onsen rade om verghiffenisse, ende sellen wilcoren, dat si gheen onstanthaftighe saken meer doen en sellen, in woerden noch in werken, op hoer lyf.

Aanverdiging by nacht. Want onsen rade ter waerheit bighecomen is, dat een tyt gheleden twe ghesellen enen onser borgheren bi nachte mit verdecten aensichten, after heren Rovers afterpoerte, aengheverdicht hebben, ende syn wyf, die hy aen den arm had, crafteliken hebben willen nemen, hieromme soe ghebiet die raet ende laet weten denghenen, die dese ondaften bedreven hebben, dat si dat onsen oversten bibrenghen, etc.

Straatschendery. Nu op S. Laurens nacht is een schoemakers hwsken, dat op Rodenborch brug stont, van de brug neder in 't water gheworpen, etc.

Honden. Want alhier binnen onser stat onredelic veel honden lopen, mit groten ghe-

rufte bider straten, bi daghe ende bi nachte, soe is die raet overdraghen ende laten weten, dat si aenghenomen hebben enen man van buten, die gheheten is Jan die Coster, vander Sluys, die alle die honden, die hi opter straten vynt etc., doet slaen sel, ghesondert die wynthonde, hashonde, dierhonde, maralen ende der louwer honde, hieromme etc.

Stat verboden weg. onsedigheid. Men verbiet Jacob Dirk Jans, die gheheten is Jacob Schuddebol in de wanderinghe, om synre onsedicheit wille onse stat ende een mile vande stat twyntich jaer lanc, op syn lyf.

Brevier geschonden:
Des Woensdaghes na Elisabeth.

Die raet laet weten enen yeghelyken, alsoe die Proest van Sinte Marien een brevier in die eere Goyts ghegheven ende gheordineert heeft, after inder Doemkerken, aen een pilaerne, daer is een quadadighe gheweest, ende heeft wt den brevier ghesneden mit enen messe xviii ofte xx bladen, ende heeft se in smeetenisse des proests over synre muere gheworpen, daer hi woent.

Voerts soe isser vele ondaften een saterdaechs 's nachts gheschiet opter straten etc. Hieromme soe waernt die raet ende laet weten, denghenen, die enighe vande ondaften bedreven heeft, dat si dat onsen viven bibrenghen, binnen viii daghen, etc.

Op vrouw. ledich staen. Want Herman, baertschere, op vrouwen ledich pleecht te staen ende hem daermede te behelpen pleecht, hieromme so verbiet men denselven Herman baertschere onse stat ende een mile vander stat ewelic, op syn lyf.

Diefstal. Want Henr. Evertsz. tot vele tyden den goeden luden dat hoer ghestolen heeft, hieromme is hi alhier ghecomen voerder clocken. Hi sel opter kaec staen, men selt rechten met den messe aen syn oer. Ende men verbiet hem onse stat, ende een mile vander stat ewelic, op syn lyf.

Moord. Want Roelof van Edam, tot vele tyden selver mitter hant heeft ghemoert, ghelyc hi hem selven dat beliet heeft, hieromme sel men dat rechten mitten rade aen syn lyf.

1454.

Onreyn werck. Want Ghysbrecht Dircsz., die men heet Cropel Ghyse, ende Jan Bellewamboys van Mechelen, tot vele steden dat onreyne werc, dat teghens der natueren is, met malkanderen ende met anderen manspersonen ghedaen ende volbracht hebben, hierom sel men dat rechten aen een stake, met den brande aen horen liven.

Geweldenary. Want Symon Dircsz. vander Goude, ondafte ende ghewelde bedreven heeft, mit gheweldighe nemynghe opter straten, so hy hemselven dat beliet heeft, soe sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

1455.

Gheleide: Adam van Nyspen, drossaert van Breda; Jan van Nyspen; Rutger van Boetselaer, ridder.

Goutsmit Jan van Wede, opten hoec van die Bottersteghe.

Ouders mishandeld. Want Cornelis Hughen sone syn vader ende syn stiefmoeder leliken bi nachte ghewont ende gheslaghen heeft, hieromme is hi ghecomen alhier in hemde ende broec voir onser clocken, ende sel bidden den rade ende sinen vader, die hier teghenwoerdich staet, daer hi dat feyt aen ghedaen heeft, omme verghiffenisse, ende hi sel wilcoren op syn lyf, dat hi gheen onstantaftighe saken meer doen en sel, ende dat hi oec niemant om deser saken wille misdoen en sel in woerden noch in werken, op syn lyf. Ende hi sel staen opte kaec, ende daer en tendens terstont wt onser stat gaen, een bevaert te Romen, ende niet weder binnen onser stat comen noch in den Stichte van Utrecht aen deser side der Iselen, tensy dat hi die voersz. bevaert te Romen ghedaen heeft, ende onsen rade bethoen brenct, dat hi die bevaert ghedaen heeft ende absolviert is van deser sake voergen.

Moord. Ende want Jan van Guttinghen hem selven beliet heeft van twee moerden, die hi ghedaen heeft, ende van een vreulkyn,

dat hi onverschult ondadelic vander hoede doet heeft ghesteken, hieromme sel men dat rechten mitten rade aen syn lyf, als men aen een moerdenaer schuldich is te doen.

Doodslag. Want Jan Gheryt Idensz., dat onse borgher is, enen doetslach ghedaen heeft aen Jonghe Ghysbert Roelofsz. sone, dat onse borgher niet en was, heeft hi opter poerten gheleghen, ende anders ghedaen, als hi na onser statrechten schuldich is te doen, ende is hier ghecomen in hemde ende in broeke, ter clocken, ende sel den rade verghiffnisse bidden, ende sel wilcoren op syn lyf, dat hi after deser tyt voirt binnen der stat ende stat vriheit gheen wapen noch messen draghen en sel dan een broetmesse sonder oirt, noch dat hi des avonts nader neghender ure in ghenen bordelen gaen, staen noch wesen en sal. Oic sel hi wilcoren vorder, ghelyc dat bi onsen rade overdraghen is.

Logentael etc. Want Dirc Backer, hemselven te behelpen pleecht mit loghentale ende boeverien, hieromme sel men denselven Dirc merghen gheselen opter plaetse, ende men verbiet hem daer en tendens onse stat ende stichte, an dese syde d'Yselen ewelic, op syn lyf.

Idem. Want Zweer van Tienhoven een grote loghentael ende tessinghe den goeden heren alhier binnen onser stat buten horen schulden overgheloghen ende besiert heeft, ghelyc hi hem selve nu heeft belyet, daer groete bloetstortinghe binnen onser stat ghescepen was van te commen, hadt God van Hemelric mit syner groter bermherticheyt niet verhoet. Hieromme so sel men dit rechten mitten rade an sinen live.

Doodslag. Want Filips Bernts sone, van Utrecht, in desen verleden jaer wt onrechten aenbrenghen, onse stat mit der clocken verboden was van enen nederslach, den hi met Egbert van Aemstel, de jonghe, ende Henr. Trinde aen enen knecht van buten, die oec onse burgher niet en was, op Sinte Jans kerchof ghedaen, van welken nederslach die voersz. Henr. Trinde den voersz. Filips claerliken overdraghen ende den doetslach op hem ghenomen heeft, ende men oec nu inder waerheit bevonden heeft, dat hi des doets vanden voersz. knecht claerlic onschuldich is, hieromme soe hebben die meene ghilden den voersz. Filips wt gracie ende ter bede ons ghenedighen Heeren, onser stat ende sine stemme weder ghegheven, in alle schine als hi was, eer hi wtghinc.

Gildezaken. Want Gheryt Wynten, Willam Soet, Ja. Stevensz., Symon Jansz. ende Mathys Loyeneet, mit horen medewerkeren, twe mael onseechlic hem ghehadt ende den oudermans met strenghe woerden ende ghebeerden ter minrebroederen in den cloester aenghegaen ende daertoe ghedronghen hebben, dat si hem terstont optie tyt ghemeen merghensprake legghen moesten, daer si nae inhout des ghildebriefs, den ghemenen ghilden grotelic aen ghebroect hebben, om welker broken wille sy nu een wyltyts opter poerten hebben gheleghen, hieromme soe syn sy alhier ghecomen in hemde ende in broec, ter clocken, ende sellen bidden onsen ghenadighen Heer ende den rade om verghiffenisse, anders nagaende ende te volcomen hore oirvede onses ghenedighen Heeren ende den menen ghilden van Utrecht ghedaen in brieven.

1456.

Verboden spel. Die raet verbiet dat cockerellen, by x pont tot elker reyse.

Varkens. Die raet verbiet, dat niemant syn verkens byder straten en laet gaen sonder herder, by 't verburen vande verkens, ghelyc eertyts by onsen rade overdraghen ende ter clocken wtgheluit is; oec mede, dat nyemant der heiligher verken en laet gaen bider straten ende ongheteyckent, oec tot sulken ghetale toe, alse hem van outs gheorloeft is, ende niet meer, by 't verbueren vande verkens, die sy ongheteykent ende meer hielden. Ende hiervan sellen coermeesters wesen alle die raden, ende onser stat knapen, hoghe ende leghe.

Gheleide: Meyster Aernt van Riemen van Lubeke, doctoer in beyden rechten.

Tegen verbot binnen gekomen. Want Jan van Velde Gheryts soen, onse stat ende een

mile vander stat te bliven, metter clocken, op syn lyff verboden was, ende daeren boven niet verre buten onsen poirten begrepen is, so sel men dat rechten na onser stat boec, mitten sweerde an sinen live.

Transinieringe etc. Want Claes Haec hem beholpen heeft mit transinieringhe, soe sel men dat rechten mitten sweerde an sinen live, als een straetschender, mer soe hi oec den luden tot veel tiden 't hoer ghestolen heeft, soe sel hi wtgaen mitten bast, als een dieff.

1457.

Doodslag. Want Reynier die Milde, onse borgher, in voertiden enen doetslach ghedaen heeft an Hildebrant van Jutfaes, sa. ge., die ons borgher niet en was, daer hi doe ter tyt voer opter poerten lach ende voer der clocken was, na behoren, onser stat beteringhe ghedaen heeft, ende verborcht heeft den doden te zuenen biden rade vander stat, tot wat tiden die maghen ende vrenden soene biden rade nemen willen. Ende want dan Reynier tot gheenre soene komen en kan buten den rade, soe laet die raet enen yegheliken weten ende ghebiet, dat niemant den voersz. Reynier binnen onser stat ofte stat vryheden en misdoe, in woerden ofte werken, want hem die raet consenteert heeft die strate te ghebruken binnen onser stat ende stat vriheden. Ende yemant, die hem hierenboven misdede, dat woude die raet rechten als men aen gheleidebrekers schuldich waer te rechten, ende tot wat tiden die maghe ende vrende soene bi den rade nemen willen, sel hem goede beteginghe ende bescheit bi onsen rade gheschien ende wederfaren.

Onabelyke sprake. Want Wouter Petersz. onabeliken op onsen heere den domproest ghesproken heeft, soe heeft hi een nacht opt vleyshuis gheleghen ende is ghecomen in hemde ende broeke, ter clocke, ende sel onsen rade verghiffenisse bidden, ende terstont mede gaen voer onsen here den domproest, ende bidden dien oec verghiffenisse, ende gheven der stat te beteringhe v^M steens.

Straatschendery. Die raet ghebiet ende laet enen yegheliken weten, hoe dat en saterdaghe des nachts een onser borgher of ondersaet, heeft gaen wanderen op S. Jans kerkhof, so dat der sommighe ghecomen syn, ende hebben die borgher ofte ondersate syn hoyck over 't hoeft gheslaghen, ende hebben hem sinen budell, syn mes ende syn gordell ofghesneden ende ghenomen metter hoyken. Yemant, die dat ghedaen heeft, die come binnen vier daghen ende ghevent onsen viven te kennen, of daer en tendens wilt die raet rechten voer een ondaet.

Gheleide: Men gheeft gheleide den vier hansesteden, alse Hamborch, Colen, Bremen ende Lubec, mit horen gheselscoppen ende vrenden.

Medepligtig aan moord. Want Jan Gherytsz. enen tyt verleden twe moerden heeft helpen doen inden lande van Brabant, soe sel men dat rechten mettet rat aen syn lyf, als een moerdenaer.

Doodslag. Want Rutgher, die pynre, een wyltyts leden binnen onser stat doetghesteken heeft Jan, den weert indie Lely opt Sant, ende dieselve Rutgher begrepen wart, soe sel men dat rechten alst behoirt, na onser stat rechten, mitten zweerde aen sinen live.

1458.

Straatschendery. Want veel glasen binnen onser stat ontwe gheworpen werden ende men niet en weet, wie dat doet, soe is nu bevonden, dat Jacob Wernertsz., die messemaker, glasen in die Sadelstraet ontwe gheworpen heeft, ende daerom sel hi wter stat wesen ende een mile vander stat, ter tyt toe hy een bedevaert te Sint Jacob ghedaen sel hebben, ende nochtans niet weder incomen dan bi consente ons raets.

Ter Helle. Een roemoer ander plaetsen, biden huse ter Helle.

Verboden spel. Dat niemant dobbel, kreybeec, qwebeec ofte queecbort, etc.

Mishandeling. Want meyster Aernt Jansz.,

scerprechter, enen onsen borgher, daer hi niet op te segghen hadde, ondadelike ghesteken heeft, ende oec binnen onser stat tot veel tiden transinieringhe ghehantiert ende hem daermede beholpen heeft, soe sel men dat rechten metten sweerde aen sinen live.

1459.

Een meechdekyn doodgeschoten. Want Wouter Andries soen een meechdekyn, den Heydenen toebehorende, buten onser stat, boven gheleide, ondadeliken doetghescoten heeft, soe verbiet hem die raet onse stat ende een mile vande stat te wesen, ewelic op syn lyf.

Een priester gekwetst. Want Melis, Jan Francken soen, enen priester gheqwest heeft, daer noch gheen beteringhe van ghesciet en is, soe verbiet hem de raet onse stat ende een mile vande stat te wesen, op syn lyf, ter tyt toe hi beteringhe ghedaen sel hebben der ecclesie ende den genen, den hi gheqwest heeft, ende oic den rade beteringhe ghedaen sel hebben, want hi boven verbot ons raets in onser stat vryheden ghecomen is.

Eikelbomen. Want die Eyckelbomen overal opten kerchoven binnen onser stat verderft worden mitten werpen, soe verbiet die raet, dat nimant eyckelen noch in die bomen en werpe, bi enen koer van een pont.

Dievery. Want Grietken Vossen tot veel steden ende tiden, den luden dat hoer ghestolen heeft, soe si hoer selven dat beliet heeft, soe sel si optie kaec staen, ende men sel hoer een oir ofsniden ende enen slotel in die wanghe drucken, ende daertoe sel si den steen draghen ende wter stat wesen ende een mile vander stat ewelic, op hoer lyf.

Besteedster van dienstboden. Also Griet Pyls ghestorven is, die dat bestaetampt hadde vanden knechten ende meechden, soe heeft die raet datselve ampt wederghegheven Lysbetten, Henrics wyff van Tricht, woenende by Sinte Jans kerchof byden Gulden Appel, 't welc die raet enen yegheliken te kennen gheeft, dies te doen hebben mach.

Idem. Die raet laet weten enen yegheliken, dat si ghegheven hebben Hermanken Pyls, wonende bider Backerbrugghe, in Vinckenborghersteghe, een vanden tween bestaetampten vanden knapen ende meechden. Yemant, die se te doen heeft, die machse daer soeken, ende hoer vennoet is Lysbeth, Henrics wyf van Tricht.

Ende die raet verbiet, dat hem nyemant anders dan desen voersz. twe personen bestadens, om enich ghenot daerof te hebben, en onderwinde.

Die stat versaken. Want Henr. Knap die stat van Utrecht mit opgherechten vingheren verseken heeft, soe neempt hem die raet out ende nye syn borgherscap.

Straatschendery. Want meyster Bertout, meyster Bertoutszoen van Huechem die scermer, ghevreest, ghejaecht ende aenghevaert heeft Ghysbert die Bolle ende syn dochter, daer si bi avont te samen ghinghen op S. Jans kerchof, soe verbiet hem die raet onse stat ende een mile vander stat te wesen c jaer, op syn lyf.

Mishandeling. Want Merten Willamsz., Dircken syn suster ende Jan Jansz. der voersz. Dircken soen, gheweest syn in Joncfrou Beatris ende haer moeder huyse, ende hebben se daer misselic ghebeerde van slaen ende gherufte ghehadt teghens verbots 's raets, soe sel Merten onser stat te beteringhe gheven, behalven syn koren, v^M steens, Dircken sel verghiffenisse bidden, ende Jan sel v jaer wter stat wesen, ende een mile vande stat, op syn lyf.

Nye borgher: Jan Ricoutsz., perkementmaker.

Verboden spel etc. Want Jan van Amsterdam, Claes die Vriese ende Zwarte Jan hem beholpen hebben mit menigherhande boeverien, spuelen, alse quaerten, dobbelen ende ryemken te steken, soe sellen si morghen te voermiddaghe opter kaec staen ende dan terstont wter stat gaen, ende die raet verbiet hem die stat ende een mile vande stat te wesen twe jaer lanc, op hoer lyf.

1460.

Geweldenary. Want meyster Jacob Tayaert een licht deerne ghebesicht heeft ende haer haer loen ofghedronghen heeft metten messe, soe sel hi opte kaec staen ende men sellen gheselen, ende men verbiet hem die stat ende een mile vande stat te wesen x jaer, op syn lyf.

Mishandeling. Want Jan Strwc ende Cornelis Stevensz. inden Tollensteghe enen man van buten in kakerellinghen boven gheleide ghestoten ende tsyn of hebben willen drucken, mit machte, teghen synen danck, soe sellen si voer onser clocke comen in hemde ende in broec, mit enen blanken sweerde ende bekennen hoer lyf verboert te hebben ende wilcoeren op hoer lyf gheen onstantaftighe saken meer te doen ende onser stat te beteringhe gheven elx x^M steens. Dese wilcoer deden sy terstont voerder clocken.

Valsch spel. Oic verbiet de raet scheele Faes ende Heyn die Groet onse stat ende een mile vande stat te wesen drie jaer lanc, op hoer lyf, om hoere boeveriger spuele wil.

Nye scherpregter. Also wy enen nyen scerprechter aenghenomen hebben, soe verbiet die raet, dat nyemant met hem en gecke of na en roepe, bi enen koer van enen ponde, soe dick alst yemant dede, ende die ouders sellen voer hoer kynders betalen, ende die meysters sellen betalen voer hore leerkynders.

1461.

Transinieringhe. Want Aernt Willamsz. hem mit transinieringhen beholpen ende ghehantiert heeft, soe hi hem selven dat beliet heeft, soe sel men dat rechten mitten sweerde aen sinen live.

Goutslager. Claes Barbezaen, die goutslagher, heeft syn seghel verloren, etc.

Nye borgher: Tyelman van Ulsen.

Onnatuurlykh. met beesten bedreven. Want Jan Jansz. onnatuerliken mit beesten ghedaen heeft, soe hi dat selven beliet heeft, daerom sel men dat rechten mitten brande aen sinen live.

Idem. Want Aernt Huberts mit beesten onnatuerliken ghedaen heeft, soe hi dat selve belyet heeft, daerom sel men dat rechten metten brande aen sinen live.

Conatus van kindermoord. Want Bely, Henricxs dr., hoer selfs kynt op ene ontameliken stede, om dat vanden live ter doet te brenghen ghebracht heeft, daerom verbiet men haer onse stat ende ene mile vande stat te bliven ewelic, op haer lyf.

Verboden spel. Dat nyemant en dobbele, keyle, kreybeck en qweeck noch dobbelschoel noch queecbort op en houde, bi een kuer van x^M steens, ende nochtans by't verboeren van sulken ghelden, als opte voersz. spuelen bevonden sellen werden, etc.

Beeldemaker. Aernt Jansz., die beeldemaker, gheleide.

Brood- en glasovens. Die raet ghebiet allen den ghenen, die backovenen van broede off van glasen op solren staende hebben, dat si die van desen daghe ofbreken, bi enen koer van c pont.

Valsch spel. Want Coman Heyn mit valsche teerninghe ghespuelt heeft ende andere boefachtighe spuelen ommeghegaen, alse dat ryemken ghestoken, soe verbiet men hem onse stat ende een mile vande stat te wesen, ewelic op syn lyf.

Als een priester bidden. Want Jan van Leyen als een priester ghebeden heeft, ende nochtans een weerlic man is, soe verbiet men hem onse stat ende een mile vande stat te wesen, vyf jaer lanc, op syn lyf.

Afzettery. Want Jan Pyphellinc, van Peer, inden dorpe tot Peer, enen gheheten Aernt Styfs, dat syne gheweldeliken ghenomen ende ghetransiniert heeft, soe hi hem dat selve beliet heeft, daerom sel men dat regten mitten sweerde aen sinen live.

1462.

Verboden spel. Noch verbiet die raet, dat niemant en kokerelle, hi sy jonck ofte out, by't verboeren van een pont, ende die

ouders sellent voer hore kynders verantwoerden.

Goede mannen beruft etc. Want Zwane, Jans wyf van Herwerden, haer mit onbehoerliken dinghen beholpen heeft, daermede sy goede mannen beruft ende befaemt heeft, daerom verbiet men haer onse stat twe jaer lanc naestcomende ende een mile vande stat te bliven, op haer lyf.

Overspel. Want Daen Ghysbertsz. ende Laen, syns soens wyf, over malcanders dorpel gheweest ende in een huys ghevonden syn, boven 's raets slitinghe, daerom sellen si beide optie kaec staen ende drie jaer lanc naestcomende wt onser stat wesen ende een mile vande stat bliven, op hore liven.

Diefstal, etc. Want Borchen Gheryts dochter, twee stucken sulvers, die Tyman Ysbrantsz. ghestolen waren, ontwe heeft helpen slaen ende ghesmolten heeft, daerom sel sy optie kaec staen ende den steen draghen, ende tien jaer wt onser stat wesen, ende een mile vande stat bliven, op hoer lyf.

Vergiftiging. Want Hermanken, Willems dochter, mit manieren, dat niet zecgelic en is, vergheven heeft enen gheheten Jacob Elger, soe dat hi dull gheworden is, ende datselve oic meer personen inghegheven woude hebben, had sy ghekont, soe sy hoer selve dat all beliet heeft, soe sel men dat rechten met den brande aen horen live.

Geen ooyevaars te schieten. Voert verbiet de raet, dat nyemant na ghenen odevaers en sciete, bi enen koer van x pont.

Valsche beschuldiging. Want Jan Back, syn lyf teghen Jacob Gherytsz. gheset heeft, segghende, dat Jacob schuldich wesen soude des doets van Jacob Jansz. van Zevenhusen, die binnen onser stat opt Sant doetghesteken wert, hetwelck alsoe niet ervonden en is, mer Jan Back voersz. dese by settinghe van hate ende nide ghedaen heeft, soe hi hem dat selver beliet heeft, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Besteedster v. dienstboden. Die raet laet weten, dat si ghegheven hebben Ghysken van Zoelen, wonende by zyde dat oude vleyshuis, een vanden bestaetambten vande knapen ende meechden; ende haer vennoten syn Lysbeth, Henrics wyf van Tricht, ende Hermanken Pyls, etc.

Gheruft achter 's Domproosts rugge Want Dirc Gysbertsz. van Lederdam, mynen heer den domproest t'Utrecht onduechdeliken ende swaerliken beloghen ende hem onredelyck gherufte after syn rugghe ghespreyt heeft, soe hi hem dat selve beliet heeft, daermede myn heer voersz. swaerliken belast mochte hebben gheworden, hierom sel hi opte kaec staen, ende men sel hem allomme voeren, ende men sel hem gheselen ende in elke kinnebacke teyckenen mit enen slotele, metten brande; ende die raet verbiet hem ewelic die stat, ende een mile vande stat te bliven, op syn lyf.

1463.

Ontamelyke dingen. Want Korstgen Lambertsz. vander Straten, die oude scoemaker, ontamelike ende onreinlike dinghen binnen onser stat ghedaen heeft, daerom verbiet hem die raet onse stat twe jaer lanc naestcomende.

Bedelary van siekten. Oeck laet die raet weten ende verbiet allen armen beswcten luden, dat si van ghenen siecten en bidden, sy en hebben eerst een teycken van onsen oversten in hoeren schottelen. Voert verbiet die raet, dat nyemant vanden voersz. beswcten luden weghen en bidde, sy en hebben yerst een teycken van onsen oversten in horen schottelen, by verboren van 5 pont. Ende desghelyken sel nyemant bidden voer arme kramen, sonder teyken van onsen oversten.

Dievery. Die raet verbiet Jan Petersz. van Leyden, Jan Petersz. van Dynslaken ende Alyt Rutgers dochter onse stat van dieften c jaer lanc ende enen dach, ende si sellen ene mile vande stat bliven, op hore liven.

Kerk-roof. Want Beernt Pauwelsz. tot Amersfoert in onser lieve vrouwen kerken vele cleynoten ghestolen heeft ende oic anderen luden dat hoer ghestolen heeft, soe hi hem dat selve

beliet heeft, daeromme sel men dat rechten metter line aen syn lyf.

Dievery. Voert verbiet men Ghereyt Wychaertsz., gheheten inde wanderinghe Beste Diefgen, ewelic onse stat van dieften.

Verboden spel. Ende want Wouter Aerntsz. dat ryemken ghesteken heeft ende andere boefachtighe spelen bedreven ende ghehantiert heeft, daerom verbiet men men hem tien jaer onse stat.

Sneeuwvlocken. Die raet verbiet enen yegheliken, dat niemant en werpe mit sneevlocken, bi een koer van een pont.

1464.

Inbraak en mishandeling. Want Proist Hubertsz. een hws open ghebroken heeft ende daerin Jan van Ghemen ondadeliken in synen bedde, daer hi ziec lach, ghesteken heeft, soe hi hem dat selve beliet heeft, daeraen Jan voersz. ghestorven is, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Varkens. Die raet verbiet, dat men ghene verkenen en late gaen byder straten, sonder herder, mer die laten jaghen aen die mueren, alsoe dat si hoer ghevoech voer nyemants husen doen noch en thueven opter straten, ende oic, dat nyemant ghene verkenen en houde op enighen werven noch in kelren, die ter graftwert wtgaen, by verboeren der verkenen, ende hier of sellen koermeysters wesen alle onser stat rade, out ende nywe, ende dienaers, hoghe ende leghe. Hierinne sellen alleene wtghescheiden wesen der heilighe verkenen, die daertoe vande Stoel van Rome privilegien hebben.

De wagenraderen, hoe te maken. Voert verbiet die raet enen yegheliken, dat nyemant after den tyt voert binnen onser stat langhes die straten mit leghen bierwaghen en vare, die rade hebben beslaghen of onbeslaghen, mer aen der waghen laten maken, willen sy daermede varen, brede onbeslaghen rollen, bi enen koer van vyf ponden, die men nyemant verdraghen en sel.

Transinieringe etc. Want Lambert, Jan Willemsz. hem beholpen heeft met transienieringhe ende den luden 't hoer afghedreicht, soe hi hem dat selver belyet heeft, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Nye borgher: Jan Block, glasenmaker.

Buidel-snydery. Want Jan Daemsz., van Antwerpen, Jan Jacobsz. vanden Bosch ende Gheelken Henricxsz. van Antwerpen, den goeden luden tot vele tiden ende steden budelen ofghesneden ende 't hoer oic ghestolen hebben, soe sy hem selver beliet hebben, daerom sel men dat rechten met der linen aen horen live.

Door de graften waden. Want Peter van Hueckelom ende Korstghen Jacobsz. door onser stat graften ghewaden syn, daerom verbiet men hem onse stat ende een mile vander stat te bliven vyf jaer lanc naestcomende, op hore liven.

Schuld te voldoen. Die raet verbiet Gheertrwt, die men Bestemoeder inde wanderinghe heet, onse stat ende een mile vande stat te wesen, ter tyt si Adriaen Backer voldaen sal hebben, daervan si besproken is voer den rade ende voer den oudermans.

Facilmenten. Want Dirc, Bontekan in de wanderinghe gheheten, hem beholpen heeft met facilmenten ende met onbehoerliker hantieringhen, daerom heeft hi opten kaec ghestaen, ende die raet verbiet hem onse stat, ende een mile vande stat te wesen ewelic, op syn lyf.

Verwonding boven vrede. Want Matheus Petersz. twe ghebeden heeft, die Peter die waker boven enen vrede, den Matheus selver ghegheven hadde, ghewont hebben, daer Peter in die waec gaen soude, daerom sel men dat rechten aen Mathys hant.

Webbe ontwee gesneden. Want Jan Dryel een wever een webbe gaerns opten touwe ondeuchdeliken ontwe ghesneden heeft, daerom verbiet men hem onse stat twe jaer lanc, ende een mile vande stat te blyven, op syn lyf.

William Caxton:
Des Saterdaechs na Clementis.

Die raet, out ende nywe, gheven gheleide den eersamen, wysen, Willem Caxtoin, gouvenor, ende den coepluden vander nacien van

Engelant, mit horen liven, goeden ende coepmanscappen, alhier te moghen comen, wesen ende bliven, ende weder van hier te gaen mit horen comanscappen, alsoe dicke alst hem ghelieven sal, etc.

Den Enghel. Gheen vulnisse te brenghen voer den Enghel.

Ondoechdelike hanteringen. Die raet verbiet Heyn Leyden, die men Heyn mitten hacken heet, ende Floer, die ketelboeter, onse stat, ende een mile vander stat te blyven ewelic, op hoer liven, om hore ondoechdeliker hantieringhen wille.

Inde montade geruimd. Want Will. Voghel verwonnen is mitter scepen rechten mit allen gheboden ende weten, ende inde montade gherwympt is van weghen Aernt Knoeps ende Ghysbert die Grutters erfnamen, soe verbiet men hem onse stat ende een mile vande stat te blyven, op syn borgherscap, ter tyt toe hi de voersz. schuldenaers betaelt ende vernuecht sal hebben.

Idem. Want Jan Willemsz., die verwer, oic verwonnen is met der scepenrecht mit allen gheboden ende weten, ende opt kerchof rwymde van weghen Luwert Claesz., daerom verbiet men hem onse stat ende ene mile vande stat te wesen, op syne borgherscap, ter tyt hy Luwert voersz. vernuecht ende voldaen heeft.

1465.

Gheleide: Die raet gheeft gheleide Augustyn de Loreto ende Jan Spynghel, coepluden van Gheneven, tot vyf ende twintich personen toe.

Ghemoertbrant etc. Want Coenraet Tesch, des Donredaghes na den Sonnendaghe oculi lestleden, sonder enighe toesaghe, boven recht ende redenen, binnen onser stat op die Camp ghemoertbrant ende daerof ghelt ghenomen heeft, soe hi hem dat selver belyet heeft, daerom sel men dat rechten met brande aen syn lyf.

Gheleide: Die raet etc. hebben gheleide ghegheven her Peter Caster, deken t' Sunte Severyns ende meyster Thomas Kent, doctoer in beiden rechten, tot 16 personen toe, etc,

Nye borgher: Meyster Andries Quartier.

Onbehoerlike hantieringe. Want meyster Claes, dryakelmaker, onbehoerlike hantieringhe bedreven heeft, daerom verbiet men hem onse stat ewelic, ende een mile vande stat te blyven, op syn lyf.

Koppelary. Want Jan Hughensz. goede lude kynder tot vele tyden ghekoppelt heeft, ende andere onaerdicheit bedreven heeft, daerom verbiet hem die raet onse stat ewelic, ende een mile vander stat te wesen, op syn lyf.

Riemken steken. Ende want Andries Aerntz. die mandemaker, dat ryemken ghesteken heeft, daerom verbiet hem die raet onse stat vyf jaer lanc naestcomende.

Ondeugdel. woorden. Want Jan Willemsz. gheheten droghe Scotele, woerde ondeuchdelic op Jan ende Aernt van Rynes van Rynouwen ghevoert heeft, daerom verbiet men hem onse stat vyf jaer lanc naestcomende, ende een mile vande stat te blyven, op syn borgherscap.

Polygynie. Want Gheryt Lubbertsz. drie wiven ghetrouwet heeft, daerom verbiet men hem onse stat ewelic, ende een mile vande stat te bliven, op syn lyf.

William Caxton:
Des Saterdaechs na Victoris.

Die rade etc. gheven gheleide den eersamen, wysen, Willem Caxtoin, goevernor, ende den coepluden vande nacien van Enghelant, etc.

Afzettery. Want Jan Sicke ende dolle Cornelys den luden 't hoer ofghetransiniert hebben, daerom verbiet men hem onse stat ende een mile vande stat te blyven ewelic, op hoer liven.

Bedelary. Want Jan Hoicman, inder wanderinghe gheheten Ondeuchdelike, binnen onser stat ghebeden heeft, daerom verbiet hem die raet vyf jaer lanc naestcomende onse stat, ende een mile vander stat te bliven, op syn lyf.

Doodslag. Want Cornelis Petersz., gheheten Scipper inde wanderinghe, Jan, ghe-

noempt die Gulden Keerl, den God ghenedich sy, anderen daghes binnen onser stat ghesteken heeft, daervan die voersz. Jan ghestorven is, daerom sel men dat rechten metten sweerde aen syn lyf.

Kwalik opden rade gesproken. Want Gher. Venboet onduechdelike op onser stat rade ghesproken heeft ende gheseyt: ‘hi en vraechde noch na raet, noch na vive, noch na sesse, ende hi woude, dat die stat van Utrecht in couden colen laghen, indien hi selve daerwt waer,’ daerom verbiet hem die raet onse stat thien jaer lanc naestcomende, ende een mile vande stat te bliven, op syn lyf, ende daer en tenden nochtans niet weder in te comen dan biden rade.

Abt v. S. Paul inder kerke geslagen. Want Dirc Herbern Florisz. mit allen gheboden vervolcht ende verwonnen is mitter clocken voer onsen rade ter antwoerde te komen, om des wille, dat hi den abt van Sunte Pauwels inder kerken gheslaghen heeft ende niet ghecomen is, daerom verbiet men hem onse stat ende een mile vander stat te bliven, ewelic op syn lyf.

1466.

Hertog v. Excester. Die raet gheeft gheleide den hoechgheboren doerluchtighen forst, hertoch van Excester ende greve van Hontinton, mit xxv personen, etc.

Dievery. Merghen sel men Jan Aerntsz. van Leyden gheselen op die plaets, van dieften, ende men sel hem scuppen, ende die raet verbiet hem onse stat ewelic, ende een mile vande stat te bliven, op syn lyf.

Moertbrant. Den rade van onser stat is bighecomen inder waerheit, dat hier binnen is een, ghenoempt Peter van Stocroede, die bedraghen wort van Coenraet Tesch, den men over een jaer, opten heilighen Palmavont, van moertbrant, den hi hier binnen onser stat opten Camp ghedaen hadt, metten brant inder Noede rechtede, alsoe dat Peter voersz. die rechte oirsake wesen sonde van denselven moertbrande, daerop Coenraet, den God ghenedich sy, ghestorven is, want dan den rade bighecomen is, dat Peter voersz. hier binnen wesen soude, daerom laet die raet weten ende ghebiet enen yegheliken, dat een yeghelick in synre buerten terstont naerstighen ondersoec doe mit sinen buren, om Peter voersz. te vynden ende onsen rade te leveren; ende yemant, die hem venghe ofte vonde, bi alsoe dat hi ghevanghen ende ghelevert worde, den soude die stat terstont doen gheven aen reyden ghelde hondert pont onser stat payements. Ende waer yemant, die denselven Peter huesde of hoefde ende niet voert en brochte noch en openbaerde, ende die raet dat ter waerheit bevonde, dat woude die raet aen hem dan rechten, ghelyk men anden moertbrander doen soude. Ende opdat een yeghelic denselven Peter te beth kennen mach, soe waerschuwet die raet enen yegheliken, dattet een middelber man is, breet van schouderen, bruyn ende ront van aensichte, wail-ghemaect van live ende bruyn van hair. Voert laet die raet weten enen yegheliken, waert sake, dat Peter voerseit nu ontghinghe ende yemant, die hem hier namaels venghe ende onser stat leverde, dat denselven, die hem leverde, die stat sel terstont doen gheven hondert pont onser stat payements aen reyden ghelde.

Polyandrie. Want Lutghert, Henr. Kostgensz. dochter, twe mannen ghetruwet heeft, daerom heeft si opten kaec ghestaen, ende si sel den steen draghen, ende die raet verbiet hoer onse stat ewelic. ende si sel eene mile vander stat bliven, op hoer lyf.

Tegen verbod ingekomen. Want Suster Griet onse stat verboden was mitter clocken, ter tyt toe si die slitinghe voldaen hadt, die hoer die raet oversleten hadde vanden kercmeysteren van Sunte Gheerte, ruerende, ende daer en boven inghecomen is gheweest ende die slitinghe noch niet en heeft willen voldoen, soe verbiet hoer die raet onse stat ende een mile vander stat te bliven ewelic, op hoer lyf.

Erve van S. Marien geëert. Want Jacob Fransz. der Heren arve van Sunt Marien boven ontwaringhe ende huere gheëert ende besayet

heeft, soe sel hi komen in hemde ende in broeke, mit enen bloten sweerde inder hant te hebben, ende bekennen syn lyf verboert te hebben, ende bidden om ghenade ende verghiffenisse, ende men sel hem ghenade doen, behoudelike, dat hi syne broeken verborghen sal, ende sine wilcoer voer den rade doen, eer hi wt der vanghenisse comen sal, ghelyc hem die raet oversleten heeft.

Bedelary. Voert verbiet die raet allen denghenen, die der beden te leven pleghen, dat niemant, sy syn waer dat sy syn, en bidden erghent inden kerken, opter straten of voer den doeren, binnen onser stat, sy en syn toeghelaten van denghenen, die van Sunte Barbaren ende Sunte Bartolomeus gasthuse daertoe gheordineert sellen werden, ende daer hore teykenen of nemen. Ende waert sake, dat yemant van deser tyt voert sonder teyckenen bade, den sel men onse stat verbieden, ende hier sel een yeghelyk koermeester of wesen etc. Buten Sinte Katharinen poerte langhes die vaert tot dat dwershws toe, byder moelen, etc.

Beeldendrucker:
Des Woensdaghes na Egidii.

Dit syn die nye borghers: Jacob Andriesz.; Peter Dyrcxsz., die beeldedrucker; Clais Dalincg; Cornelis Mathys soen.

William Caxton:
Vrid. op alrc Heil. avont.

Die rade, etc. gheven gheleide den eersamen, wysen, Willem Caxtoin, (etc. als boven).

Koffer met geld verloren. Ons ghenedichs Heren camerling van Utrecht heeft hem ghisteren laten ontvallen tusschen onser stat ende Werkonden een koffer mit ghelde, cleynoten ende juwelen. Daerom laet die raet weten enen yegheliken, waer yemant, die dat coffer ghevonden hadde mitten ghelde etc., ende dat te voerschine brochte, dat die hebben soude tot drincghelde 50 postulaet gulden, ende, waer oic yemant, diet wese, dat die coffer ghevonden ware, eert weder te voerschine ghebrocht ware, by alsoe dat ment daer mede weder cryghen conde, die soude dan oec hebben 50 postulaets gulden; ende waert sake, dattet yemant hieren boven ghevonden had ende behieldet, etc., dat soude men rechten als dievery.

Bedelary. Want Edewaert, wt Schotlant, boven 's raets overdrachte ghebeden heeft sonder teycken, daerom verbiet hem die raet onse stat een jaer lanc naestcomende, etc.

1467.

Thomas Collart:
Des Manendaechs na Misericordie Domini.

Men gheeft gheleide: Thomas Collart met syn anderen, een maent lanc.

Mishandeling. Want Robbrecht Jacobsz., dienre des hertoghen van Excester, boven onser stat gheleide enen engelschen coepman ghesleghen ende ghewont heeft, daerom verbiet men hem onse stat, ende een mile vande stat te bliven ewelic, op syn lyf.

Pestilencie. Alsoe nu, God betert, hier die pestilencie regneert, soe syn die rade overdraghen ende laten weten, ende ghebieden enen yeghelyc, waert sake, dat in yemants huse binnen onse stat ende stat vriheit, die neringhe deden, yemant siec worde vander pestilencien ende storve, opdat die sieke inden huse bliven legghen, soe sellen die luden, in dies huse dattet gheschiede, terstont wten huse steken een witte lappe van linnen laken, een half el lanc ende een vierendeel breet, ende die laten wten huse hanghen ses weken lanc daernaest volghende, by enen koer van 25 ponden, totter stat behoef, die men niemant verdraghen en sel, opdat een yeghelic daervan ghewaerscuwet mag wesen.

Onduechdelike hantieringe, etc. Want Adriaen Reyer Willemsz., veel ondeuchdelike hantieringhen teghen syne ouders ende oec jeghens anderen luden ghehadt heeft ende oec onsen borghermeysteren vande viven, daer hy in onser stat dienste was, smelike woerden ghehadt heeft ende ghegheven, daerom heeft hi een half jaer op Sint Katrinen poerte inden paradyse gheleghen, ende die raet verbiet hem onse stat vyf jaer lanc naestcomende, ende een mile vande stat te blyven, op syn lyf.

William Caxton:
Op Alresielen dach.

Willem Caxtoin gheleide uts.

Luchtenstein. Kateryn van Hoern, weerdinne in Luchtensteyn.

1468.

Kwaadspreken. Want joffer Kateryn, des pastoers meecht van Delft, vele ondoechdelike ende ontamelike woerden op goede vrouwen ghesproken heeft, daerom verbiet haer de raet, out ende nye, onse stat, etc.

Kint door de amme versuimpt. Want Foys, Gherit van Culenborchs amme syn kynt verleghen ende verswympt heeft, daerom verbiet hoer die raet onse stat, ende een mile vande stat te bliven ewelic, op hoer lyf.

Ondoechdelike hantieringe. Want Jan vander Meye ondoechdeliken ende onaerdeliken ghehantiert heeft Lysghen, Lamb. Henrix meecht in Galissen, daerom verbiet men hem onse stat, ende een mile vande stat te bliven v jaer lanc naestcomende, op syn lyf.

Gheleide: Daem van Nispen, met hem derden.

Koestraet. Gheen vulnisse te brenghen in die Coestraet, bi Jan van Oudewater's bouhuys, bi den Stapel.

Pestilencie. Alsoe die pestilencie, God betert, nu alhier regneert, soe laet die raet weten ende ghebiet enen yegheliken, daer yemant ghestorven is, in enighen husen ende noch daghelicx sterft of siec legghen vande pestilencien, dat men die husen terstont toesluten sel, ende daer gheen neringhe inne doen driven binnen eenre maent na dien dat die leste dode wt dien huse ghedraghen is, of die sieke mensche daerin leyt, ende dieghene, die inden huse wonen, sellen een strowis, aen enen scaft ghebonden, wten huse steken, ende soe wt laten bliven een maent lanc.

Met onnatuerlik. saken befamen. Want Marighen, Cornelis die hoefslaghers wyf, Cornelis hoeren man mit onbetameliken ende onnatuerliken saken befaemt heeft, 't welck sy gheloghen ende versiert heeft, daerom heeft sy opte kaec ghestaen ende men heeftse binnen der stat aen beyden syden der graften, out ende nywe, omghevoert metten steen aen hoeren hals, ende die raet verbiet hoer onse stat ende een mile vander stat te bliven ewelic, op hoer lyf.

1469.

Verboden spel. Voert verbiet die raet enen yegheliken, jonc ende out, dat niemant en cockerelle binnen onser stat.

Die Olifant. Die trap in die Lynmerct, biden Olifant.

Gheleide: De abt van Cantelenberch, mit hem sesten.

Coelenberch. Nu te nacht syn die glasen ontwee gheworpen in Coelenberch, bi die Backerbrugghe.

Goutslagher Henric van Barbazaen.

Ondaften bedreven. Want Gheertghen op't Sant, gheheten inde wanderinghe Groetmoeder, ondaften binnen onser stat bedreven heeft, daerom verbiet men haer onse stat, ende een mile vande stat te blyven x jaer lanc naestcomende, op haer lyf.

Idem. Want een vroutghen op't Sant, gheheten inde wanderinghe Hanneboen, vele ondaften ende onsedicheit binnen onser stat bedreven heeft, daerom verbiet men hoer onse stat, ende een mile vande stat te bliven v jaer lanc, op hoer lyf.

Idem. Want een vroutghen, gheheten inder wanderinghe Hannetghe bider moeder Gods, oec onsedicheit bedreven heeft binnen onser stat, daerom verbiet haer die raet onse stat thien jaer.

Coelenberch. Yken in Coelenberch, bider Backerbrugghe.

Verboden spel. Want Herbern Koec, onser stat viven ende dienres, daer si ghecomen syn bi nachte, om hem te becoeren in sinen huse van dobbelen, na onser stat rechten, aenghegrepen, ghehouden heeft, daerover een onser stat vive ghewont is, daerom is hi alhier ghecomen in hemde ende in broeke, mit enen bloten sweerde, ende sel kennen syn lyf ver-

boert te hebben, ende bidden den rade verghiffenisse ende gracie, ende hi sel bi sonnenschine van desen daghe wt der stat gaen, ende een mile vander stat te bliven ewelic, op syn lyf.

1470.

Verboden spel. Voert verbiet die raet, dat nyemant syne kynderen of boden en late kockerellen langhes die straten, bi enen koer van enen ponde.

Wagenspoor. Voert laet die raet weten enen yegheliken, ende sonderlinghe allen waghenluden, dat onsen rade byghecomen is, dat in Hollant een ghebot ghedaen soude wesen, dat die waghenen wyder wesen sellen, dan van outs ghewoenlic is, daer men in Hollant mede varen sel; daerom waerscouwet die raet enen yegheliken ende sonderlinghe allen waghenluden voersz., dat sy voer hem sien ende hoer waghenen alsoe laten maken, dat si niet en breken, want die raet hem daerin niet voer staen en wil.

Turf gestolen, etc. Want Lubbert Hermansz. vier scouwen torfs, toebehoerende Jan Arysz., wten Oestveen binnen onser stat vryheden ghebrocht heeft, ende daertoe nog drie scouwen torfs, Herman Berentsz. toebehorende, vier scouwen torfs, Evert die backer inden Achtienhoven toebehorende, een scouwe torfs, Schiel Arent in Lauwenrecht, ende noch ene scouwe plusinghe, die een vroutghen enen potter ghebracht heeft, welcke scouwen metten torve al wt den venen binnen onser stat vryheden ghebracht syn contrary ende teghen 't verbot, dat van onsen rade, out ende nye, voertyts ghedaen is, dat daerom die stat den torf terstont wtden scouwen, daer hi inne leyt, in anderen scouwen doen laden sel, ende inden venen, daer hi wt ghebrocht is, weder brenghen opter voerscr. personen cost, ende die scouwen, daer die torf nu inne is, die sel men morghen inder Noeden t'acht uren openbaerliken bernen, ende den brant sel aensteken die voersz. Lubbert Hermansz., ende die scouwen al verbernen. Ende dit ghedaen, sel die voersz. Lubbert Hermansz. weder opt vleyshuys gaen ende daerop bliven, thent men die clocke weder luydt, ende dan sel hi vanden vleyshuse comen voer die clocke, in hemde ende in broeke, mit een bloten sweerde in synre hant, ende kennen syn lyf verboert te hebben, ende bidden den rade om gracy ende goedertierenheyt.

Straatschendery. Want Aernt die Wilde, van Voern, gheheten inde wanderinghe Dwaes Aerntghen, en Dinxdaghe des nachts lestleden binnen onser stat tot vele steden ende plaetsen die glasen ontwe ghesleghen heeft, ende die raet ter waerheit bevonden heeft dat hyt alleen ghedaen heeft, daerom sel men hem een Saterdaghe naestcomende 's voermiddaghes openbaerliken opter plaetsen gheselen ende dan in 't dolhuys, daer hi in sal blyven legghen, tottes raets goetduncken.

1471.

Overspel. Want Gheertghen van Oyen, opt Sant, enen levenden ghetrouweden man heeft, ghelyck si dat openbaerliken voir onsen rade belyet heeft, ende daerenboven in openbaren overspuel opt Sant int ghemeyn syt, tot oneeren van allen goeden vrouwen, daerom verbiet men hoer onse stat vyf jaer lanc naestcomende, ende ene mile vande stat te bliven, op hoer lyf.

Eyplaesteren. Voert laet die raet weten, ende verbiet allen meysteren ende barbieren ende voert enen yegheliken, dat niemant enighe eyplaesteren en legghe enighen ghewonden luden, sy en gheven dat binnen een aetmael onser stat koermeesters te kennen.

Valsch spel. Want Wouter Aerntsz. ende Coppen van Hoern dat ryemken ghesteken ende hem met quade ternynghe beholpen hebben, ende daermede ende met anderen boefachtighen spoelen den schamelen luden hoer ghelt afhendich ghemaeet hebben, daerom sellen sy opte kaec staen, ende die raet verbiet hem onse stat ende een mile vande stat te bliven ewelic, op hoer liven.

Geen ooyevaars te schieten. Voert verbiet die raet enen yegheliken, dat niemant enighe oudevaders en schiete op enighen kerken ofte husen, binnen onser stat ende statvriheit, bi enen koer van enen ponde.

Mishandeling. Want Gheryt Aerntz., inder wanderinghe gheheten Puyloghe, boven 's raets verbot syn wyf ghewoent ende ghesleghen ende onduechdelike mit hoer ommeghegaen heeft, daerom is hy alhier ghecomen in hemde ende in broeke, mit enen bloten sweerde, ende sel kennen syn lyf verboert te hebben ende bidden den rade verghiffenisse, ende hi sel ewelic wter stat wesen ende een mile vande stat blyven, op syn lyf.

Inden Vliegher. Jan Bolletghen etc. is onlancxleden inden Vliegher binnen onser stat ghesteken, etc.

Perkementmaker Rycout Rycoutsz.

Banklok. Die raet laet weten enen yegheliken, dat men after dese tyt voert die nywe banklocke luden sel, als men des te doen heeft, daerna hem een yeghelic rechten mach.

Diefstal. Want Hannetghen, Henric Steghemans wyf, ghestolen heeft, daerom heeft sy opte kaec ghestaen ende den steen ghedraghen, ende hoer is een oer afghesneden, ende die raet verbiet hoer onse stat, ende sy sal ene mile vander stat bliven ewelic, op hoer lyf.

Aen 's raets slietinghe niet voldaen. Want Agnese, Claesz. Heeren wyf, van weghen Jac. Dircsz. van Haerlem soe verre vervolcht is mitten scepenrecht, dat sy opter maerslude toern gaen soude ende daerop bliven, ter tyt toe sy den voersz. Jacob Dircsz. van synen schulden voldaen soude hebben, 't welck si niet ghedaen en heeft, mer is voertvluchtich gheworden, daerom verbiet haer die raet onse stat, tertyt sy den voersz. Jacob voldaen sal hebben ende den rade ghebetert van haer onghehoersaemheit, ende si sel een mile vande stat bliven, op ewelic wter stat te wesen, op haer lyf.

Kerk-roof. Want Heyman Gheerlofsz. vander Goude ende Laurens Lambertsz., der heilighe kerken beroeft hebben, daerom hebben si opten kaec ghestaen, ende die raet verbiet hem onse stat thyen jaer lanc naestcomende, ende een mile vander stat te blyven, op hore liven.

Barbier Jan van Moersz.

1472.

Nye borgher: Jan Willamsz., inden Bock.

Geen water op Buerkerkh, te gieten. Voert verbiet die raet enen yegheliken, dat niemant enich water en ghiete, lelick of schoen, op Buerkerchof, anders dan hemelwaters; ende alle dieghene, die goeten hebben, wt horen husen op 't Buerkerchof wtgaende, die sellen si doen legghen ende stoppen binnen veertien daghen naestcomende.

Onduechdelike hantieringhe. Want Kuner, die men Sparwouken heet, onduechdelike hantieringhe ghehadt heeft mit Lubbert, een wyncoper, daerom heeft sy opten kaec ghestaen drie daghen ende den steen ghedraghen, ende sy sel wter stat wesen ende een mile vande stat bliven ewelick, op hoer lyf.

Ondadelike hantieringhe. Want Jan Matheusz., die tromper, tot meer tyden binnen onser stat ondadelike hantieringhe ghehadt heeft, bi nacht, daerom is hi alhier ghecomen in hemde ende in broec, mit enen bloten sweerde in synre hant, ende kennen syn lyf verboert te hebben, ende bidden den raet om gracy ende goederthierenheit, ende hi sel wter stat wesen ende een mile vander stat bliven ewelick, op syn lyf.

Mishandeling. Want meyster Jac. Willemsz. boven verbot des raets in eens vroughens hws gheweest heeft ende haer onduldeliken ghehantiert heeft, daerom verbiet men hem die stat vier jaer lanc naestcomende, ende ene mile vande stat te bliven, op syn lyf.

Barbier Dirc Mathysz.

1473.

Verboden spel. Dat nyemant en dobbele, en keyle, en kreybecke, en queke, noch dobbelschoele, noch quecboert op en houde.

Bedelary. Voert verbiet die raet allen ar-

men luden, die der bede leven, dat si int openbaer niet en bidden opten heilighen Paesdach naestcomende, by't verboren van horen oversten clede. Hier syn wtghesondert die ma aten.

Bomen anden heerwegen. Voert laet die raet weten ende ghebiet enen yegheliken, dat sy alle bomen an beyden syden vanden ghemeinen heerweghen, staende binnen onser stat vriheit, tusschen dit ende beloken Paeschen naestcomende ophouwen ende die weghe rumen, byt verboeren vande boemen ende daertoe by't verboeren van 4 oude schilden, totter stat behoef, etc.

Engelant en de Hanse. Die raet gheeft gheleide: Ambassatoren ende ghedeputeerden des alreduerluchtichsten ende vermoghendsten Forsten des Conincx van Enghelant, die alhier ter dachvaert comende sullen werden teghens die ghemeine stede vande Duitsscher Hanse, nae innehout hoer brieven, die sy daervan hebben etc.

Doodslag. Want Philips Berentsz. van Utrecht, in voerleden tyden een doetslach ghedaen heeft op Sunte Jans kerchof binnen onser stat, aen enen dienre des proests van Sunte Peter alhier, daerom verbiedt hem die raet, out ende nywe, onse stat, ende een mile vande stat te bliven ewelic, op syn lyf.

Overspel. Want Jan Jacobsz. van Luchtenberch, die men heet Palenborch, ende Wouter Winck, eens ghecorrigeert syn van overspuel, ende daerenboven teghen 's raets verbot, die een in des anderen huis hebben gheweest, daerom verbiet men hem die stat ende een mile vande stat te bliven vyf jaer lanc, op hoer liven.

1474.

Gheleide: Eerst van Oudebernevelt; Jan van Nykerken van Nws, mit hem derden.

Schilder Jan Jacobsz.

Onduechdel. sprake, etc. Want Alyt Herders van Stenvoerden onduechdelike sprake ghevoert heeft over onsen ghenedighen Heere van Utrecht, daerom sel si borghen setten eer si vanden vleyshuse gaet, hoer sculden te betalen, die si onsen borgheren ende ondersaten sculdich is, ende ene bedevaert te doen tot Coellen, voer die heilighe drie coninghen, binnen enen halven jare naestcomende, ende als si dan die sculde ende bedevaert verbrocht heeft, soe sel si wt onser stat wesen ende ene mile vande stat bliven ewelic, op hoer lyf.

Wollemarkt houden. Wollemarct te houden tusschen Sinte Lauwerens gasthws inder Noeden ende Jan die Bolen afterpoert, oeck inder Noide staende, etc.

In de Clock Jac. Petersz.

Overspel. Want Dirc Jansz. van Amsterdam, boven overdrachten des raets in enen huse gheweest heeft, daer Zwaentgen, ene deerne, inne was, daermede hi in overspul gheseten heeft, daerom verbiet men hem onse stat, ende ene mile vande stat te bliven vyf jaer lanc, op syn lyf.

Nye borgher: Willem Noert.

Jood. Gheleide Meyster Meyer, die jode, met hem anderde.

Bedelen van S. Anth. vuer. Want Herman Hermansz. binnen onser stat heeft gaen bidden van Sunt Anthonis vuer, daer hi gheen ghebreck van en had, ende daertoe den luden, die hem niet gheven en wouden, quaede woirden ghegheven heeft, daerom verbiet men hem onse stat vyf jaer lanc naestcomende, ende een mile vande stat te bliven, op syn lyf.

1475.

Sich meysterens te onderwynden, wie. Oec laet men weten ende verbiet allen denghenen, die van buten comen alhier binnen die stat, ende hem meysterens onderwynden willen, vrouwen ofte mannen, 't sy in medicynen of cyurgien, dat sy hem gheen meysterens onderwynden, noch brieve daer van op en slaen, dan by octroi ende consent van onsen oversten inder tyt.

Nye borgher:
Manend. na Jubilate.

Willem Jacobsz., die beeldesnider.

Man verlaten. Want Eechte, Danckaert die wevers wyf, bi Danckaert, hoeren echten

man, niet comen ende bliven en wil, noch ghene redelike sake te kennen ghegheven en heeft, waerom si des niet schuldich en waer te doen, daerom verbiet men hoer onse stat ende een mile vande stat te bliven, op hoer lyf, ter tyt toe sy bi horen man komen ende bliven wil.

Apteker Henrick Mom.

Nywen putte. Gheen vuelnisse te brenghen op S. Katr. velt, omtrent den nywen putte, bi enen coer van een ponde.

Valsch zegel. Want Margriete, Jans dochter, van Leyden, een conterfeytet seghel aen Leytsche lakenen ghedaen heeft, daerom heeft sy op die kaec ghestaen ende sy is gheteyckent met enen seghel in hoer wanghen, ende men verbiet hoer onse stat ende een mile vande stat te bliven eweliken, op hoer lyf.

1476.

Nye borghers: Will. Gheritz., omdat hy Kusendam bewaren sel; Ghysbert Arentsz., die scilder.

Tho. van Zebeke.

Rodenborgher steghe. Gheen onreinicheit te brenghen voer des abts poerte van Sinte Pauwels, indie Rodenborgher steghe.

Yseren hoet. Zwaentghen inden Yseren hoet.

Geweldenary. Want Claes Claesz. eerghisteren avont, omtrent seven uren, ghecomen is voer een huis inder Jofferenstrate binnen Utrecht, daer Jan die Wolver inne woent, ende woude daerinne wesen teghens Jans danck ende wille; ende want Jan hem niet inlaten en woude, heeft dieselve Claes Jan die duer vanden huse onaerdelyc over synen hals ghedronghen ende also in't hws ghecomen wesende, heeft hy Jan onaerdeliken aenghevaren, ende ter eerden onder sine voeten gheworpen, dreyghende Jan te slaen, daerom hebben die scepenen ghewesen, dat Claes in hemde ende broeke alhier ter clocke ghecomen is, ende sel bekennen, dat hy misdaen heeft, hierom verbiet men denselven Claes dat lant ende die stat van Utrecht, tien jaer lanc naestcomende, op syn lyf.

Verboden spel. Want Henr. Boumans vanden Hoenpell by Calcker, binnen der stat ende stat vriheit dat ryemken ghesteken heeft, daermede hy den luden hoer ghelt bedrychliken ofghewonnen heeft, daerom hebben die scepenen ghewesen, dat hi alhier ter clocken ghecomen is, ende bekennen misdaen te hebben, ende hierom verbiet men denselven Henric dat lant ende die stat van Utrecht 10 jaer lanc naestcomende, op syn lyf.

Geleide: Jacob van Valgares, v. S. Damiaen, Meystermis (?) van Valgares, gebroeders; Dominicus de Rubers van Lants; Corn. Cornelisz. van Rylant; Bertelmeus van Trymelis de Canalibus.

Bedelary. Want Thet, Claes Roversz. dochter, vanden Goude, ene jonghe deerne van Haerlem mit hoer ghenomen heeft, segghende, dattet hoer dochter waer, ende dat si haer wten bordeele ghehaelt soude hebben, om haer leven te beteren, 't welc sy al gheloghen heeft, ende daern tenden heeft sy gaen bidden mitter selver deerne binnen der stat, tot meer tyden in bedryechenisse der goeder lude ende afterdeel der rechter armer menschen, daerom heeft sy opte kaec ghestaen ende sy sel ewelic wten lande ende wter stat van Utrecht wesen, op hoer lyf.

Put aen S. Katr. velt. Die steenstrate, daer die put op staet aen Sinte Katrine velt.

Gulden Vlesch. Die trap bydie Gulden Vlesch, neffens die Zaelstraet.

Sich meysterens onderwynden, wie. Want een ghenoemt meyster Pauwels, die hem vele meysterien in medicinen ende anders onderwonden heeft, ende voer die kerken binnen onser stat ende oic aen onser stat poerten brieven laten opslaen, daer vele onduechdelike ende onbehoerliker woerden inne bescreven staen, daerom verbiet men denselven meyster Pauwels die stat ende een mile vande stat te bliven eweliken, op syn lyf.

Cruiswerk vd. Dom. Men gheeft gheleide allen den ghenen, die alhier binnen onse stat komen sellen, bi die eersamen heeren vanden Doem t'Utrecht, om aen hem te bestaden ende an te nemen alsulck crueewerc, als si setten wil-

len op hoer kerc vanden Doem voersz., nu rechtevoert ingaende ende durende verthien daghen lanck naestcomende, etc.

1477.

Olifant. Die trap voer den Olifant.

Heilighe Leven. Meyster Segher van Haerlem, op't heilighe Leven.

1478.

Herbergen. Die waert inder Brouwkupe. Godert Laurensz., inden Ram. Gosen in't Hertghen.

Waghenspoor. Alsoe myn Ghen. Heer van Utrecht een ghebot heeft laten doen, dat nyemant inden ghestichte van Utrecht in die heerstraten mit enghen waghens varen ofte riden en sellen, daerom laet die raet weten, ende ghebiet allen onsen borgheren ende ondersaten, dat nyemant met ghenen enghen waghen en riden, noch dat oec nyemant enigher engher waghens en make, dan die mate is, die men daervan openbaer henghen sel inder Buerkerke, ende waer iemant die broekaftich hierinne bevonden worde, dat soude die raet corrigeren tot hoers selfs goetduncken.

Gheleide: Evert Houtman van Wezele.

Onsedicheid. Want Willem van Scadic in teghenwoerdigheid vanden rade, opten huse hem onduechdelike ende onsedelike ghehat ende bewesen heeft myt enen aenvanch, dien hy wt haesticheit dede aen Herman van Oudenkoep, daerom is hy alhier bloets hoefts in hemde ende in broeke, ter clocken ghecomen, ende sel kennen den rade misdaen te hebben, ende bidden den rade verghiffenisse etc.

Diefte aengheteghen. Want Henricghen, Jansdochter van Diem, Alyt Loef die kistemakers wyf, diefte aengheteghen heeft, ende dat niet bewesen en heeft, daerom heeft sy opten kaec ghestaen ende men verbiet hoer die stat ende een mile vande stat te bliven eweliken, op hoer lyf.

Overspel. Want Zwerte Peterghen, boven 's raets verbot, hoer eenwerf ende anderwerf ghedaen, by Symon Jacobsz. in synre gheselschap ghecomen is, daer hi bi in overspul syt, daerom verbiet men hoer die stat ende een mile vande stat te bliven eweliken, op hoer lyf.

Goutsmit Oloff Brucyman.

Citate met eene inhibitie. Want Johannes van Mekeren, Janssoen van Mekeren des glasemakers, ene citate mit eene inhibitie bynnen onse stat gheexequeert ende verkundicht heeft, ende alsoe onse ondersaten buten onse stat ghedaecht ende hem die inhibicy........ heeft, hetwelc teghens onser stat boeken ende oude rechten is, daeromme verbiet men hem onse stat thien jaer lanc naestcomende, ende een mile vander stat te bliven, op eweliken wt der stat te wesen, etc.

Een meechdekyn afhendich gemaakt. Want Willebroert, Lubbert Schinckels soen, een jonch meechdekyn, gheheten Nelletgen, Ghysberts dochter, afhendich ghemaect ghehadt heeft, den mombers van onsen rade gheset, daerom laet hem die raet weten, dat hy dat meechdekyn terstont brenghe ende overlevere in handen vande momberen, ende dat hy daervan binnen acht daghen naestcomende voer onsen rade ter antwoerde kome, by 10 ponden.

1479.

Eenhoorn. Die smit naest den Eenhoern.

Spot-namen. Dirc Heyn Sporensz., gheheten inde wanderinghe Schouwe Spoer. Griete Reyer, ghenoempt inde wanderinghe dat Molenpeert.

Roemsche aftaet. Alsoe over twe jaren, doe dat Roemsche aflaet alhier laestwerve was, enighe personen ghecomen syn voer eene der jofferen convent gotscameren vande Meer, daer Dirc Guyl op die tyt inne woende, cloppende aen die doer ofte veynster vander cameren, ende als Dirc syn veynster op dede, had een vande selve personen een knoppeldoec in synre hant, daerinne waren vyftich Arnemsche gulden, segghende tot Dirc: ‘hout,

Dirc, hier syn vyftich gulden, verteert die, eer ghi meer bidt, ende bidde voer die siele, daer dat van ghecomen is.’ Ende want niemant en weet, wie dat ghedaan heeft, soe laet die raet weten ende ghebiet, den ghenen, die dat ghedaen, of daerby over en aen gheweest of raet daertoe ghegheven hebben, dat sy dat onsen oversten inder tyt te kennen gheven binnen 8 daghen naestcomende. Ende waert sake, dat die raet daer en tenden yemant broeckaftich daerinne vonden, dat soude die raet aen den broekighen swaerliken corrigheren, anderen tot enen exemple.

Nye borghers: Willem Florisz., die schilder; Willem Jansz., die apteker.

1480.

Nye borgher: Lambert Jansz., die armborstier.

Dievery. Want Peterken, Aernts wyf vande Meer ghestolen heeft, daerom heeft sy op de kaec ghestaen ende den steen ghedraghen, ende haer is een oer afghesneden, ende sy sal eweliken wt der stat wesen ende een mile vande stat wesen, op haer lyf.

Geweldenary. Want Jan Gout ende Roelof Egbertsz. van Zoes, een vroutghen, bynnen onse stat op die Scupstoel woenaftich, ghedwonghen ende gheanxt hebben by nacht ende ontyden, dat sy hem sekere ghelden, die Jan ende Roelof seyden verloren te hebben in hoeren huse, weder moste gheven ende reyken doer een veynster, soe sy van anxt ende vrese haers lyfs hoer dore van horen huse niet opdoen en dorste, want Jan ende Roelof voer die doren stonden ende wonden die oplopen, ende onaerdelike op die dore ghesleghen hebben, daerom syn sy hier ghecomen in hemde ende in broeke, ter clocken, ende sellen den rade verghiffenisse bidden, ende wilcoeren in brieven, om deser sake wille niemant te misdoen noch doen misdoen, in woerden noch in wercken, heimelike noch openbaer, in gheenrewys, op hore liven, ende sy sellen der stat te beteringhe gheven elc xx^M steens, aen ghelde, tusschen dit ende Meydach naestcomende.

Ten Hart. In 't hws ten Hart.

Grawert. Simon die barbier, inden Grawert.

(het vervolg hierna.)

voetnoot(*): Op een vóór-blad van het Buurspraak-boek van dit jaar, stond door eene gelijktijdige hand geschreven: ‘Universis presentia visuris, Nos prior Sancti Pauli, prior Sancti Laurentii in Oesbroec, prior canonicorum regularium, commendator domus Sancte Katherine, commendator domus Teutonicorum, prior fratrum predicatorum, gardianus fratrum minorum, abbatissa de Outwyc, abbatissa Sancti Servacii, abbatissa vallis Sancte Marie, priorissa claustri dominarum ac priorissa albarum Dominarum in Trajecto, Notum facimus, quod nos animam Jordani Scaffelaers occisi a Ghysberto Moriensz. de Herdevelt, recepimus et recipimus per presentes in participationem omnium missarum, vigiliarum, genuflexionum, abstinenciarum, psalteriorum, orationum, ceterorum omnium bonorum, quae vel quas per nostros fratres aut sorores fieri concedit clementia Jhesu Christi. In cujus rei testimonium, nos priores, commendatores, gardianus, abbatisse et priorisse predicti et predicte sigilla nostra presentibus duximus apponenda.
Datum Anno Dni millesimo quadringentesimo (quadragesimo).’

Vorige Volgende

Het Utrechtsche buurspraeck-boeck Dienstbaar gemaakt aan de geschiedenis der beschaving. 1385 -