Dierbaar magazijn. De bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde

De bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde

[p. 175]

Overzicht van de belangrijkste verworven collecties

Hier wordt een selectie geboden van opvallende en omvangrijke particuliere collecties die overgegaan zijn naar de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Het overzicht is grotendeels gebaseerd op de verslagen van de bibliothecaris, gepubliceerd in de Handelingen en Jaarboeken . Niet alle verzamelingen en schenkingen die in deze verslagen met name genoemd worden, zijn in het overzicht opgenomen: als selectiecriterium is gehanteerd dat de binnengekomen collecties minstens enkele honderden gedrukte werken en/of manuscripten moeten omvatten. In enkele gevallen is hiervan afgeweken, met name bij de Middelnederlandse handschriften. Verzamelingen die gevormd zijn door langdurige aanschaf zijn niet in het overzicht opgenomen.

Gipsen handafdruk van Bilderdijk

Per collectie worden de volgende gegevens vermeld, voor zover bekend: de aard van de collectie, het jaar van verwerven, de aard van de verwerving (legaat, schenking, aankoop) en een korte typering van de collectie, bijvoorbeeld over de omvang ervan. De collecties zijn eerst geordend op aard van het materiaal (handschriftelijk of gedrukt), vervolgens wordt een globale thematische indeling gehanteerd. Per rubriek is de ordening chronologisch op datum van binnenkomst van de collectie. Aanzienlijke aanvullingen op reeds bestaande verzamelingen zijn opgenomen onder de datum van binnenkomst van de eerste collectie.

[p. 176]

a Handschriften

Middelnederlandsche handschriften
- Getijdenboekjes	1780	aankoop uit collectie J.J. Schultens
- Ferguut, Floris ende Blancefloer, Roman van Limborch, Walewein e.a.	1788	legaat Z.H. Alewijn	27 banden met handschriften, 39 met drukken
- Maechdenspiegel, Die Souter e.a.	1813	aankoop uit collectie J. Steenwinkel	incl. afschriften van Ferguut, Floris ende Blancefloer en andere werken
- Memorien en brieven	1843	schenking wed. J.H. Onder de Wyngaert Canzius	350 stuks met zegels, afkomstig uit het St. Agnietenklooster te Emmerich
- Stichtelijke en andere geschriften	1890	aankoop uit collectie J.A. Alberdingk Thijm
- Maerlant- en andere fragmenten	1901	schenking Prins Hendrik	collectie ‘Schwerin’ (14 fragmenten)
- Diverse fragmenten	1923	legaat J. Verdam	incl. vele afschriften
- Devotieboeken, Maerlant- en andere fragmenten	1985	collectie W. de Vreese	ook latere handschriften

Correspondentie, manuscripten en schriftelijke nalatenschappen
- H. van Wijn	1843	legaat	brieven, manuscripten
- A. Kluit	1861	schenking familie	‘een paar koffers met papieren’
- H.W. Tydeman	1866	aankoop op veiling	ruim 1000 brieven en manuscripten
id.	1888	schenking familie	o.a correspondentie met Bilderdijk
- Jacob van Lennep	1869	schenking familie	manuscripten
- J.J.F. Wap	1876-1877	schenking	o.a. Bilderdijkiana

[p. 177]

- A.L.G. Bosboom-Toussaint & J. Bosboom	1877	schenking Bosboom-Toussaint	manuscripten
id.	1892	schenking J. Bosboom Nz.	brieven, manuscripten
id.	1908	schenking C.A. Wilkens	brieven
id.	1923-1930	schenking J. Bosboom Nz.	brieven, manuscripten
id.	1993	schenking erven H. Reeser	brieven, varia
- E. Wolff-Bekker & A. Deken	1889	legaat H. Vollenhoven	brieven, manuscripten
id.	1944	collectie J. van Vloten	brieven, manuscripten
- J. Cats	1887	schenking W.C.M. de Jonge van Ellemeet	Museum Catsianum
- W. Bisschop	1889	schenking weduwe	verzameling woorden/indexen
- J. de Wal	1892	legaat	bronnen betreffende het hoger onderwijs
- P. Nieuwland	1893	nalatenschap A. & J. de Vries	manuscripten
- Redactiearchief Onze taal	1894	bruikleen	woordenlijsten, brieven etc.
- A.C. Kruseman	1895-1900	legaat	120 banden, 3164 brieven en manuscripten uit fonds
id.	1929	nalatenschap J. Nieuwenhuyzen-Kruseman	33 banden, 5000 brieven
- J. Scheltema	1896	aankoop op auctie	brieven
- M.A.G. Vorstman	1897	schenking mej. M. Vorstman	manuscripten (vertalingen van klassieke tragedies)
- A. Pierson	1899	schenking kinderen	manuscripten
- J.H. Tideman	1899	schenking	brieven, knipsels
- G.D.J. Schotel	1900	schenking Ch.R. Bakhuizen v.d. Brink	brieven
- Baron J.A.F.L. van Heeckeren	1902	schenking T.H. van der Stok	brieven
- W. Bilderdijk	1903	nalatenschap A. & H. de Jager	brieven, manuscripten
id.	1931-1932	schenking R.A. Kollewijn	manuscripten, aantekeningen
id.	1944	collectie J. van Vloten	manuscripten, brieven
- H.C. Rogge	1905-1908	schenking weduwe	correspondentie, aantekeningen

[p. 178]

- R. Fruin	1906	schenking erven	383 omslagen met manuscripten en brieven
- J.H. van der Palm	1906	nalatenschap N. Beets	25 portefeuilles met brieven en manuscripten
- P.J. Harrebomée	1907	nalatenschap A. Harrebomée	aantekeningen m.b.t. spreekwoordenonderzoek en brieven
- W. Zuidema	1916	schenking	bronnen betreffende De Vlaamsche Beweging
- T.H. de Beer	1917-1922	schenking	correspondentie, aantekeningen
- J.A. Worp	1921	schenking J.F.M. Sterck	aantekeningen
- J. Verdam	1923-1926	legaat	correspondentie, aantekeningen
- M., A. & S.G. de Vries	1926-1938	schenking/legaat S.G. de Vries	correspondentie
id.	1949	legaat J.W. Muller	correspondentie
- L.D. Petit	1929	schenking	1163 brieven en varia
- G.J. Boekenoogen	1930-1931	legaat	folkloristisch archief
id.	1954	schenking erven	brieven
- F. HaverSchmidt	1930-1933	schenking erven	manuscripten, brieven
id.	1991	schenking erven	manuscripten en varia
- A. Reyding	1931	schenking	manuscripten (toneel)
- C. Sepp	1935	schenking L. Knappert	brieven
- Cd. Busken Huet	1936	schenking E. van Deventer-Maas	brieven, varia
- N. Beets	1937-1938	legaat A. Beets	aantekeningen, foto's en varia
id.	1964-1969	aankoop	varia
id.	1990-1993	aankoop	o.a. stukken betreffende Camera Obscura
- J. de Bosch	1938	legaat S.G. de Vries	brieven
- F. Muller	1938	schenking J.W. Muller	brieven
- Redactiearchief De Gids	1940	schenking redactie	brieven, varia; later uitgebreid
- H. Robbers	1940	schenking familie	brieven, manuscripten
- N. Mansvelt	1944	schenking familie	brieven, manuscripten
- J.W. Muller	1944-1948	legaat	brieven, aantekeningen
id.	1960	schenking weduwe	brieven
- A. Steenbergen	1944-1945	legaat	manuscripten (toneelstukken)

[p. 179]

- J.D. Bierens de Haan / F. de Meyier	1945	schenking M. de Meyier	manuscripten, brieven
- J. Aleida Nijland	1946-1951	schenking	brieven, foto's, knipsels
- R.A. Kollewijn	1947	schenking erven	bronnen betreffende spelling
id.	1993	schenking erven	manuscripten
- Archief van de Vereniging tot vereenvoudiging van onze spelling	1947-1949	schenking van het bestuur	notulen en correspondentie
- Marie Koenen	1952	schenking	manuscripten
- A. van Haersholte	1954	schenking erven	brieven, manuscripten
- A. van Gogh-Kaulbach	1954	schenking	manuscripten
- J.H. van den Bosch	1955	schenking weduwe	473 brieven
- C.C. van de Graft	1957-1959	schenking	brieven
- R. Blijstra	1959-1968	schenking	manuscripten
- A. de Jager	1969	aankoop	284 brieven
- H. van Alphen	1976	aankoop uit collectie Hubrecht-Van Alphen	manuscripten

[p. 180]

b Gedrukte werken

Auteurs
- W. Bilderdijk	1873	legaat L.C. Luzac	incl. werken over Bilderdijk
id.	1903	nalatenschap A. & H. de Jager	248 delen (dichtwerken, brievenuitgaven e.d.)
- J. Cats	1887	schenking W.C.M. de Jonge van Ellemeet	Museum Catsianum
- Ch. Dickens	1891	aankoop	volledige verzameling Nederlandse vertalingen
- J. Immerzeel	1901	schenking kleinkinderen	alle werken incl. Muzenalmanak
- N. Beets	1905-1908	schenking J. Dyserinck	edities van Camera Obscura en varia
id.	1911	schenking familie	360 banden (incl. alle drukken van Camera Obscura)
id.	1937-1938	legaat A. Beets	dichtwerken
- H. Tollens	1907	aankoop	31 banden
- J. Kneppelhout	1908	schenking J. Dyserinck	alle werken en overdrukken
- I. da Costa	1909	schenking mw. A. van Hogendorp	prozawerken
- F. HaverSchmidt	1912	legaat F. Dyserinck	dichtbundels
id.	1930-1932	schenking erven	dichtbundels, almanakken
- W.C. Capel (pseud.: Florentijn)	1917	schenking	dicht- en prozawerken
- L. Couperus	1955	aankoop	eerste drukken en bibliofiele uitgaven
- P.N. van Eyck	1972	aankoop uit bibliotheek van Van Eyck	eigen werk, voorzien van aantekeningen
- H.C. Andersen	1994	schenking erven H. Reeser

Genres
- Sententies en politieke tractaten	1832	schenking Jhr. Beeldsnyder	enkele honderden
- Volks- en straatliederen	1836	collectie J. Scheltema	ongeveer 500 losbladige liedjes

[p. 181]

- Toneelstukken	1841	schenking D. van Leyden Gael	ca. 4000 stuks uit de periode 1539-1800
id.	1860	aankoop	800 stuks
- Psalmberijmingen	1842	aankoop	58 edities (ook eerder regelmatig aangeschaft)
- Werken betreffende de April-beweging van 1853	1871	collectie H.L. de Voogt
- Portrettenverzameling van leden van de mnl	1872	schenking J.T. Bodel Nijenhuis
- Werken betreffende de Amerikaanse burgeroorlog	1879	schenking J. Watts de Peyster
- Romans (contemporain)	1885-1898	schenking Sociëteit Amicitia	jaarlijks tientallen
- Gelegenheidsgedichten	1889	aankoop uit bezit J.A. Alberdingk Thijm
- Populair proza	1894	aankoop uit catalogus F. Muller	133 boekjes
id.	1930	aankoop uit bezit G.J. Boekenoogen	512 banden: tegen taxatieprijs gekocht
- Almanakken	1898	legaat Doedes	956 banden
id.	1930	schenking kb	alle dubbele exemplaren
- Affiches voor toneelspelen	1920	schenking V. Loosjes Az.	affiches uit 1870-1920
- Kinderboeken	1928	legaat A.C. Loffelt	500 kinderboeken en boeken over folklore
id.	1994	schenking A. Versprille
- Franse vertalingen van klassieke auteurs	1946	legaat B.M. Telders	voorheen bezit L. Couperus
- Forum-generatie	1966	aankoop uit bezit G.H. 's Gravesande	170 werken
- Illegale uitgaven uit wo ii	1970	aankoop van collectie D. de Jong	800 uitgaven
- Avantgarde tijdschriften van na 1945	1970-1976	aankoop	tientallen complete series
- Art Nouveau-boeken	1972	aankoop collectie E. Braches	1200 banden en documentatie

[p. 182]

Boekerijen / algemene collecties
- J.J. Schultens	1780	aankoop	tientallen oude drukken en handschriften
- J. de Wal	1857	schenking	581 werken, waaronder veel academische redevoeringen
- H.W. Tydeman	1863/1865	schenking/aankoop op veiling	tijdschriften, letterkundige werken enz.
- J.J.F. Wap	1876	schenking	boeken, objecten
- E. Verwijs	1880	legaat	1850 werken (91 planken)
- J.A. Alberdingk Thijm	1890	aankoop	gelegenheidsgedichten, katholica enz.
- M. de Vries	1893	schenking en aankoop	o.a. filologische werken
- R. Fruin	1899	legaat	1820 boeken en 1267 overdrukken
- J. Dyserinck	1905	schenking	o.a. collectie over Beets
id.	1913	schenking	60 portefeuilles overdrukken
- J. de Fremery	1905	schenking J.L. de Fremery	o.a. historische werken
- P.J. Harrebomée	1907	nalatenschap A. Harrebomée	o.a. spreekwoordenboeken
- R.J. Schierbeek R.Jzn.	1922-1923	schenking	o.a. spreekwoordenboeken
- J. Verdam	1926	schenking familie	bronnen voor mnw
- A. Stoop	1936	schenking mw. S.W. de Clerq	letterkunde
- J. Aleida Nijland	1940-1949	schenking	o.a. Vlaamse auteurs
- J.C. Bloem	1967	aankoop	475 boeken
- Tj.W.R. de Haan	1984	legaat	opgenomen voor zover niet aanwezig

[p. 183]

Objecten

Naast manuscripten en gedrukte werken hebben de leden de Maatschappij af en toe bedacht met objecten. In 1875 gaf de Maatschappij de objecten die tot dan waren binnengekomen, zoals ‘steenen kogels’, in bruikleen aan het zojuist opgerichte Stedelijk Museum van Leiden, De Laeckenhal. Een jaar later schonk J.J.F. Wap zijn collectie bustes, medaillons, accessoires en haarlokken van Bilderdijk aan de Maatschappij. Ook deze objecten werden, bij de verhuizing van de boekerij naar de universiteitsbibliotheek, ondergebracht bij De Laeckenhal. In 1895 kreeg de Maatschappij nog meer bustes en haarlokken van Bilderdijk, dankzij het legaat van A.C. Kruseman. In 1912 werden alle parafernalia die met Bilderdijk te maken hadden overgedragen aan het Bilderdijk-museum, dat in een dankbrief liet weten genoeg haar te hebben ontvangen om een pruik te kunnen maken. De rest van de objecten, waaronder enkele schilderijen, bleef in De Laeckenhal. Nadat het museum ze buiten medeweten van het bestuur van de Maatschappij in 1928 had overgebracht naar het Gemeentearchief, werden ze teruggeëist en kregen ze een plaats in de bestuurskamer in het Snouck Hurgronje-huis aan het Rapenburg (zie de foto's op p. 21). In 1951 verruilde het bestuur de eigen vergaderruimte voor de kamer van de onderbibliothecaris van de universiteitsbibliotheek aan het Rapenburg. In de nieuwe bibliotheek leiden de objecten meer en meer een onopvallend bestaan. Hieronder volgt een overzicht van de objecten die, voor zover bekend, nu nog in de universiteitsbibliotheek liggen, staan of hangen.

-	2 schilderijen (olieverf, bloemstillevens) van J. le Francq van Berkhey Herkomst onbekend (Grote vergaderzaal); zie foto op p. 18
-	De snuifdoos van J. le Francq van Berkhey Herkomst onbekend (Kast in de Grote vergaderzaal)
-	Medaille met portret van J. le Francq van Berkhey Herkomst onbekend (Kast in de Grote vergaderzaal)
-	Kleine buste (gips) van W. Bilderdijk In 1850 geschonken door J.T. Bodel Nijenhuis (Kluis)
-	Buste (gips) van Isaac da Costa In 1868 geschonken door H.J. Koenen (Uitleenbureau)
-	Medaillons (gips) door J. Hagbolt met portretten van W. Bilderdijk en K.W. Schweickhardt In 1876 geschonken door J.J.F. Wap (Kast in de Grote vergaderzaal)
-	Schilderij door J.J. Bylaerd, verbeeldende 71 Nederlandse spreekwoorden In 1879 geschonken door J.T. Bergman (in 1837 had de Maatschappij al een vergelijkbare tekening van Bylaerd in bezit gekregen uit de nalatenschap van Van Genven). (Kluis); zie foto op p. 17
-	Dodenmasker van H. Tollens In 1895 geschonken door A.C. Kruseman (Kluis); zie foto op p. 15

[p. 184]

-	Buste (gips) van N. Beets Herkomst onbekend (Kamer Westerse Handschriften)

Daarnaast bezit de Maatschappij nog ingelijste portretten van leden (niet opgenomen in de portrettenverzameling in het Archief van de Maatschappij), portretmedailles, zegels, bordspelen en andere kleine objecten en snuisterijen, die verspreid worden bewaard.