De toekomst in uw handen

[p. 40]

[De oorlog is voorbij]

De oorlog is voorbij. De soldaat monstert af, trekt zijn uniform uit, reist naar huis, voorzover hij nog een huis heeft, gaat onder de douche staan, spoelt jaren modder van zich af en gaat in burgerkleren weer aan zijn burgerwerk, alsof er niets gebeurd is. Maar zeepschuim en water reinigen enkel de huid. Sommige lidtekenen van wonden blijven een leven lang zichtbaar. Maar de wonden der ziel zijn onzichtbaar, en de oorlogsverdwazing kan niet met water worden afgespoeld, en evenmin door alcohol. De boze oorlogsgeest kan enkel worden uitgebannen door berouw en bezinning. Indiaanse krijgers, die van een veldtocht terugkeerden, konden niet in hun stam worden opgenomen vóór de medicijnman hen de zuiveringsceremonie had doen ondergaan, waarin hij met behulp van goede geesten de boze uitdreef, die zij onzichtbaar hadden meegebracht en waarmee zij anders hun stam hadden besmet, terwijl hun eigen geest verward gebleven zou zijn door de beneveling van het bloed.

Wij zijn geen wilden meer. Onze god heet hygiëne; water en zeep brengen alles in orde. Wie, die zich op de borst sloeg om de wandaden te bekennen, in oorlogs-

[p. 41]

[p. 42]

drift begaan, dikwijls tegen zijn wil? Een enkele, hier en daar. Zijn stem is allang vergaan en de letters die hij schreef zijn vergeeld. Een Amerikaanse veteraan, Edgar Jones, schreef eind 1945:

‘Oorlog doet een mens verschrikkelijke dingen aan. Oorlog eist het slechtste uit een mens op, en geeft er brutaliteit en ontreddering voor in ruil. De oorlog is zo mechanisch, onmenselijk en schrikwekkend vernielend geworden, dat de strijders elk gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid voor hun daden verliezen. Zij vechten zonder mededogen, omdat dat de enige manier van vechten is in een totale oorlog.’

De moderne strategie en logistiek zijn de meest ingewikkelde der pseudowetenschappen. Het vervoersschema voor de invasie van het Europese vasteland besloeg meer bladzijden dan de verzamelde werken van Shakespeare. Maar nog veel ingewikkelder is de stille, verborgen strijd op een oorlogstoneel, waarover geen communiqué's worden uitgegeven: het labyrinth der menselijke ziel. Een soldaat in een vijandelijk land is bang, soms bewust, meestal onbewust. De vrees voor de dood hurkt naast hem in het nauwe eenmanshol; ze slaapt aan zijn voeteneind onder het klappende tentdoek. Soldaten haten ook. Ze haten de discipline van het moderne, totalitair georganiseerde leger; ze haten de eenzaamheid ver van huis; ze haten het, uit hun gewone doen gehaald te zijn; soms ook haten ze de vijand. Maar de mensenziel is geen spons met permanente zuigkracht; aan het menselijk geweten is geen automatische vuilverbranding verbonden. De vrees en de haat, die elke dag worden gevoed, kunnen dikwijls niet langer worden verkropt. Ze zoeken een uitweg, en dan worden soldaten gegrepen door een zinneloze agressiviteit. Een krampachtige woede zet zich om in beestachtige daden. Dan sluipt in het lege labyrinth der ziel het schuldgevoel binnen, dat de soldaat onbewust meeneemt in de vrede.

Juist omdat dit alles zich afspeelt in de donkere krochten van het onderbewuste, kan de strijder van gisteren dit schuldgevoel niet afwassen. Want wij missen de wijsheid der primitieve gemeenschappen, die de boze geesten magisch bezwoeren. Niemand die de soldaat het raadsel der oorlogsnaweeën verklaart. Integendeel: het gewonde hart wordt plechtig bedekt met medailles. Er was maar één manier waarop de terugkerende strijder zijn vage onlustgevoelens kwijt kon raken. Hij zette ze om in een nieuwe agressiviteit, die een nieuw doel zocht. De haat tegen de vroegere vijand keerde zich tegen de vroegere bondgenoot.

En ook daarom is, tien jaar na de vrede, de wereld nog vervuld van haat.

En de landen zijn bedekt met de kerkhoven van wapens en van hen die ze eens bedienden.

[p. 43]

[p. 44]

[p. 45]

Maal me niet aan m'n hoofd met dat gelamenteer over een oorlog,

die allang voorbij is. Ik haat niemand, ik heb trouwens wel wat anders te doen. Er is maar één manier om een mens van alle muizenissen te genezen, en dat is WERKEN! Vandaag nog moet de steiger klaar; voor de zon ondergaat wappert de vlag aan de hoogste staaf. Het is mijn tiende steiger dit jaar, want wij bouwen!

Er kunnen geen huizen en scholen en fabrieken en hospitalen en bankgebouwen en kantoren genoeg gebouwd worden, maar vooral huizen. Als ik aan 't werk ben, dan staan beneden op straat jonge verloofde paartjes soms zo vertederd naar me te kijken alsof ik een vogelnestje in een boom ben, inplaats van een ouwe vent op een stalen steiger. Ze willen allemaal trouwen, een dak boven hun hoofd, kinderen krijgen. Ik weet het, er zijn nog lang geen huizen genoeg, en maar al te veel jonge huwelijken beginnen tegenwoordig nog met een scheiding van tafel en bed; hij bij zijn ouders, zij bij de hare, en vrijen als pa en ma naar de bioscoop zijn. Maar daar kan maar op één manier een eind aan komen: meer bouwen.

Ja, we zweten weer een eerlijk zweet; we verdienen weer een eerlijk geld, en dat doet een mens goed. Ik houd weer van 't leven, want ik bouw. En laat de doden nu maar hun doden begraven.

En inderdaad, er wordt gebouwd, in alle geschonden landen en werelddelen, in een tempo, dat langzaam begint en dan steeds sneller wordt.

[p. 46]

[p. 47]

Want eerst moeten de hongerigen worden gevoed: de UNRRA verdeelt voor honderden millioenen dollars levensmiddelen en kleren door heel Europa. Dit is de laatste daad, die alle oorlogsslachtoffers ten goede komt. De staten van het oostelijk blok wijzen de Amerikaanse Marshall-hulp af. Het wantrouwen tussen voormalige bondgenoten schept het IJzeren Gordijn tussen Oost en West. Jarenlang nog kreeg West-Europa zijn levensmiddelen en sigaretten, zijn machinerieën en grondstoffen uit Amerika.

[p. 48]

[p. 49]

 

Bulldozers ruimen het puin,

 

steenmalers kauwen de brokken op,

 

bakovens

 

vormen het gruis tot nieuwe, grotere stenen;

 

nieuw model betonmolens maken

 

op nieuwe manier grote betonplaten,

 

zodat de muren van een huis

 

omhoogrijzen in een week.

 

 

 

Dakspanten schieten de lucht in;

 

hele huizen,

 

vooraf in fabrieken gemaakt,

 

komen aanrijden op vrachtauto's

 

en worden in een dag tijd omhooggetoverd.

 

 

 

Architecten,     bouwopzichters,

 

metselaars, loodgieters,

 

leidekkers, electriciens,

 

monteurs en machinisten

 

werken overuren,

 

om muren

 

te bouwen rond het familiegeluk.

[p. 50]

De raderen gaan weer draaien, langzaam eerst, dan steeds sneller en sneller...

[p. 51]

verwoeste fabrieken worden gerepareerd en de schoorstenen gaan weer roken.

[p. 52]

Vlammen laaien weer uit de hoogovens.

[p. 53]

Door de radio's klinken in dertig verschillende talen steeds dezelfde woorden: Opbouwplan, Vijfjaren-plan, Productieverhoging.

[p. 54]

Meer wol, meer katoen, meer kunstzijde,

[p. 55]

meer steenkool, meer phosphaat...

[p. 56-57]

[p. 58]

[p. 59]

Want nog altijd is er geen voedsel genoeg op de wereld.

Het stoppelveld wordt geploegd, terwijl de rogge nog staat opgetast...

En elk voorjaar gaat de zaaier weer uit om te zaaien, want de wereld wil leven in voorspoed en vrede.

Jonge liefde bloeit op harde stenen.

En in de speeltuinen krioelt een nieuwe jeugd, die de oorlog enkel kent als legende.

[p. 60]

[p. 61]

Er wordt weer gelachen,
want het oude Europa eet zijn buik weer zat
en giet zich nog iets anders door de keel dan enkel maar water.

Klein is de mens. Zijn oog kan de wereld slechts zien tot de kromming van de horizon, en zijn geest kan enkel een stip waarnemen op de oneindige kurve van de tijd. Maar de mens is ook groot en machtig in technisch kunnen: radio en krant brengen de hele wereld tot hem, terwijl hij gemakkelijk in zijn leunstoel zit bij het vuur. Meer dan ooit, na wat er gebeurd is, wil de mens leven in de besloten cirkel van zijn klein geluk en zijn dagelijkse beslommeringen. Nieuwe oorlogen en hongersnoden brengen een vage onrust in zijn geest, maar die sterft weg, zoals het schot van een jager in de verte.

- Er is burgeroorlog in China!

- Er is altijd wel ergens burgeroorlog op aarde. De sterkste partij wint vanzelf, en dan is het uit. Zie je wel, dat ik gelijk heb gehad? 't Is uit en de revolutie die ze daar maken, deert mij hier niet.

- Er wordt gevochten in Indonesië! Er wordt gevochten in Palestina! Er wordt gevochten tussen India en Pakistan!

- Waar hebben we de instelling der Verenigde Volken voor en de Veiligheidsraad? Die komen heus wel tussenbeide. Niemand op aarde wil een werkelijke grote oorlog. Zie je wel, dat ik gelijk heb gehad? 't Is alweer uit. Het gezond verstand heeft gewonnen. Een mens heeft toch zijn redelijkheid.

[p. 62]

- Ben je daar werkelijk zo zeker van? Zie je dan niet, hoog in de lucht...

[p. 63]

... de tekenen des hemels?

[p. 64]

- Vader, ik ben bang! Daarnet raasde er weer een straaljager over ons huis en de kopjes rinkelden op tafel, en toen kwamen er drie verschrikkelijke klappen en het kristallen vaasje met bloemen viel om.

- Dat was er een, die door de geluidsmuur heenbrak, kind; een technische kwestie, te moeilijk om je uit te leggen, ik begrijp het zelf niet helemaal al ben ik een knutselaar. Je weet hoe goed ik zelf de radio repareren kan.

- En toch ben ik bang, vader. Je zegt, dat ik de kranten niet zoveel moet lezen, maar ik doe het toch. En dan zie ik foto's van vliegtuigen, die er uitzien als gemene, stekende insecten. Foto's van tanks, die over ons huis heen kunnen rijden. Foto's van raketten, die over de oceaan kunnen vliegen. En dat maakt me bang voor wat er gebeuren kan, als...

- Dat komt allemaal, omdat je in de vorige oorlog geboren bent, kind, en omdat we zo weinig te eten hadden toen je heel klein was.

- Maar 't is nu toch ook weer oorlog, vader, in Korea? Hele drommen vrouwen en kinderen trekken als gekken heen en weer, en als ze ergens aankomen, wordt er alweer gevochten. Er zijn er al twee millioen gestorven, vader, van honger en gebrek en ziekten. Begrijp je wat dat is? Twee millioen? Zegt je dat niets?

- In de vorige grote oorlog kwamen dertig millioen mensen om, of veertig millioen, dat weet ik niet meer precies, maar dat hebben wij overleefd, godzijdank. En heus, het is ver weg. Het enige wat we er van merken, is, dat de prijzen omhoog gaan en dat ik meer belasting betalen moet, voor ons eigen leger. Maak je niet ongerust over die oorlog in Korea, kind. Ze praten al over wapenstilstand en trouwens, 't is net de vorige oorlog, in 't klein. Alleen vliegen de vliegtuigen veel sneller, maar dat is nu eenmaal de vooruitgang van de techniek...

- Maar vader, besef je niet in wat voor tijd we leven? Jij stapelt maar rustig de ene steen op de andere, maar waarvoor bouw je eigenlijk? Weet je wel, dat... Laatst, vóór die lachfilm, was er zo iets verschrikkelijks in het nieuws, een zuil water die dwars door het bioscoopdoek schoot; ik schrok zo, dat ik m'n zuurtje inslikte. En toen stond er met grote letters

HET ATOOMTIJDPERK IS BEGONNEN

En daarom ben ik bang, vader...

[p. 65]