Mettertijd

[p. 5]

Voor Marc en Michel

[p. 7]

Mettertijd, bijw. uitdrukking in betekenis overeenkomende met fr. avec le temps, hd. mit der Zeit. Met het verlopen van de tijd, gaandeweg, of ook: na verloop van zekere tijd. (Woordenboek der Ned. Taal dl. ix 640).

[p. 11]

Verantwoording

Deze uitgave had oorspronkelijk de bedoeling een herdruk te zijn van mijn in 1950 verschenen boek Een houding in de tijd (Meulenhoff, Amsterdam). Maar essays zijn andere schrifturen dan romans. Hun auteur evolueert, de tijd verandert, de situaties wijzigen zich; een schrijver die in 1950 voor het Nederlands lezerspubliek een onbekende was, is na twintig jaar in brede kringen vermaard, anderen daarentegen zijn twintig jaar later vergeten. Kortom, het bleek mij onmogelijk het boek in de oorspronkelijke vorm te herdrukken. De wijzigingen die het nu heeft ondergaan en waarin het verloop van de tijd zich in menig opzicht weerspiegelt, rechtvaardigen naar mijn mening ten volle de nieuwe titel van het boek, dat overigens nog slechts voor enkele essays een herdruk mag heten. Voor het overgrote deel is het nieuw, hérnieuwd of herschreven. Een aantal essays uit Een houding in de tijd zijn hier niet opgenomen. De mij toegestane omvang maakte hoe dan ook een selectie noodzakelijk en ik gaf er bij voorbeeld de voorkeur aan een essay als het zeer uitgebreide over Albert Camus (Onzekerheid als moraal), dat in elk geval uitbreiding vereiste, hier te laten vervallen en door andere ongebundelde stukken te vervangen.

Van de negen essays die Een houding in de tijd bevatte, zijn er vier - over Henry Miller, over Camus, over T.E. Lawrence en over Gheorghiu - om uiteenlopende redenen komen te vervallen, hetgeen ik althans voor de eerste drie wel betreur. Van de overige vijf essays is het eerste, Grandeur en misère van het auteurschap, al te zeer gemarkeerd door mijn eigen ontwikkeling, vervangen door een nieuw essay, Na jaren, dat de thematiek van het

[p. 12]

vroegere in het perspectief van vandaag herneemt en daarmee een confrontatie vormt.

De beschouwing over De avonden van Van het Reve in Een schrijver en zijn critici werd bekort, omdat het begin betrekking had op een romansituatie in Nederland die niet meer dezelfde is als destijds, in ieder geval niet meer in dezelfde termen kan worden behandeld. Er werd een korte notitie aan toegevoegd.

Het essay over Georges Simenon is vrijwel geheel herschreven en aangepast aan de stand van zaken op dit moment. Dat over Tsjechov bleef ongewijzigd, ik voegde er alleen de aanvulling aan toe, die eerder werd opgenomen in Voor eigen rekening (1954) en hier logischerwijze een plaats moest vinden. Ook het essay over Koestler en Maurice Merleau Ponty, Politiek en moraal, bleef onveranderd, behalve - zoals trouwens in elk essay - een aantal stilistische correcties.

Aan de hier genoemde stukken heb ik er een paar nog niet eerder gebundelde toegevoegd, namelijk Tussen Napoleon en Rousseau, over de betekenis van het schrijverschap voor Douwes Dekker, eerder opgenomen in de bundel 100 jaar Max Havelaar; verder een essay Facetten van een schrijverschap, over F. Bordewijk, dat voordien afzonderlijk verscheen, maar hier zeer werd uitgebreid en herzien; en ten slotte Een paradoxale vriendschap, over het schrijverschap van André Gide en Roger Martin du Gard, zoals het zich weerspiegelt in hun correspondentie. Dit artikel verscheen eerder ongeveer in deze vorm in het Gidenummer van Maatstaf.

P.H.D.