Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Het oude Nederlandsche lied. Deel 3 (1907)

Informatie terzijde

Titelpagina van Het oude Nederlandsche lied. Deel 3
Afbeelding van Het oude Nederlandsche lied. Deel 3Toon afbeelding van titelpagina van Het oude Nederlandsche lied. Deel 3

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (20.60 MB)

XML (1.76 MB)

tekstbestand






Genre

poëzie

Subgenre

liederen/liedjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Het oude Nederlandsche lied. Deel 3

(1907)–Florimond van Duyse–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 1837]
[p. 1837]

[Kerstliederen]

475. Hets een dach van vrolicheden.

A.

 
1.
 
Hets een dach van vrolicheden,
 
Kersdach indes coninx hove,
 
want daer heeft ghewonnen heden
 
eene maget van groten love
 
een kint te mael so wonderlijck
 
ende daertoe genoechtelijck
 
na sire menscelichede,
 
wies wesen is ondenckelic
 
ende daer toe ombegripelic,
 
na sire godlijchede.
 
 
 
2.
 
De moeder is dochter wonderlijck
 
haers soens, ende hi haer vader;
 
hoorde yeman das saghen des gelijc?
 
Hi es God ende mensce te gader,
 
hi is knecht ende daer toe heer,
 
hi es over al, dats meer,
 
ombegripelijc te winnen,
 
..........
 
..........
 
noch kan gheen man besinnen.
 
 
 
3.
 
Inden donckeren wan die maghet
 
der sonnen verlichter;
 
die prence wert in den stal geleghet
 
alder werelt stichter;
 
men bant ziin hendeken mit sletten,
 
die die sterre ane setten
 
doe hi den hemel wrachte.
 
Hi weende oec als een kindekin mede,
 
die donren in den wolken dede
 
doe hi op voer mit crachten.
 
 
 
4.
 
Dies quam die Gods sone goet
 
van der maghet pure,
 
ghelijc der lileyen bloeme soet;
 
het wonderde der naturen,
 
doet ghewonnen had die maghet
 
ende inder crebben was gelaghet,
 
mit doekelkine bewonden,
 
die was alder werelt heer
 
ende van ghedaente scone vil meer
 
dan nye creature ghevonden.
 
 
 
5.
 
Ghelijc dat niet en quetst dat glas
 
daer die sonne scinet dore,
 
gheloven wi dat die maghet was
 
na reyn als te voren.
 
Die moeder is gebenedijt
 
dor wes besloten lichaem lijd
 
Gods soen mensce geboren;
 
die borsten oec wel salich waren,
 
die God in sinen jongen jaren
 
te sughene had vercoren.
 
Ghenade heere God, amen.

1, 5. t.: wonderlijch. - 1, 6. t.: genoechtelijch. - 1, 8. t.: ondenchlic. - 1, 9. t.: unde. - 3, 5. = men bond zijn hemdje met flarden. Vgl. B, 5, 5. - 3, 7. wrachte = schiep. - 3, 9. donren = donderen. - 5, 1. t.: quets.

[pagina 1838]
[p. 1838]

Het is een dach van vrolicheden.
B.

 
1.
 
Het is een dach van vrolicheden
 
in des conincs hove,
 
want daer heeft gewonnen heden
 
een maecht van grooten love
 
een kynt gemaect al wonderlijc
 
ende altemael genuechtelijc
 
nae zijnre menschelicheden,
 
dat daer is onwtsprekelijc
 
ende daer toe onbegripelijc
 
na zijnre godlicheden.
 
 
 
2.
 
Die moeder is dochter wonderlijc
 
dies zoons, hij is hoor vader;
 
waer hoord yeman des ghelijcs?
 
Hy is God ende mensch to gader,
 
hy is knecht ende daer toe heer,
 
hy is over al, dats meer,
 
onbegripelic te vynden;
 
hy is teghenwoordich ende veer,
 
tis groot wonder ende meer,
 
ten can gheen mensch verzinnen.
 
 
 
3.
 
Doe voortquam die Godes zoen
 
vander maget pure,
 
ghelijc der lelyen bloeme schoon,
 
verwondert der natuere,
 
dat dia ionghe maghet wan,
 
was, eer ye dinc began,
 
mensch na zijn behagen,
 
dat die borsten der reynicheit
 
gaven melck der kyntschlijcheit
 
den ouden van den daghen.
 
 
 
4.
 
Ghelijc dat niet en quetst dat glas
 
daer die sonne schiint dore,
 
ghelovet dat sy maghet was
 
na der dracht als vore.
 
Die moeder is gebenedijt
 
door wiens besloten lichaem lijt
 
die Gods zone geboren;
 
die borsten oec wel heylich waren,
 
die God in sine jonghe iaren
 
te zuken hadde vercoren.
 
 
 
5.
 
In den duuster nacht wan die maecht
 
der zonnen verlichter;
 
die prins wert inden stal gelaecht
 
alder werelt stichter;
 
men bant hem mit een wieghe bant,
 
die de sterren maecte mitter hant
 
doe hy den hemel wrachte;
 
hy weende als een kyndekijn mede,
 
die donren inden wolken dede
 
doe hy opvoer mit crachte.
 
 
 
6.
 
God den harderkiin ontboot
 
des nachts al by hooren beesten,
 
by den engel blyscap groot
 
al vandes conincx feesten,
 
dat gewonnen had een maecht.
 
in eenre kribbe was hy gelaecht
 
in doekelkijn gewonden;
 
hy is alder werelt heer,
 
van gedaente scoenre meer
 
dan ye mensche was gevonden.
 
 
 
7.
 
Doe men al die werelt bescreef,
 
doe ghinc die maecht mit kynde;
 
te Bethleem dair sy doe bleef
 
ende wan dat kynt dair ynne,
 
die ons moet scriven in dat hof
 
dair die enghelen singhen lof
 
van zijnre waerdicheden.
 
Heer God van hemelrijc,
 
gheeft ons allen op aertrijc
 
van goeden willen, vrede!

3, 4. verwondert = verwonderde 't. - 3, 6. was = die was. - 3, 10. den bijgev.: vgl. D, 4, 10. - 4, 10. zuken = zuigen; vgl. A, 5, 10, C1 4, 10, en C2, 5, 10. - 5, 9. t.: dónré.

[pagina 1839]
[p. 1839]

C1.
Het is een dach der vrolicheit.



illustratie

 
1.
 
Het is een dach der vrolicheit
 
in des coninx hove,
 
want daer heeft een maechdelicheit
 
ontfangen van groter love
 
een kynt dat is seer wonderlic
 
end altemael ghenuechelic
 
nae synre menschelicheden,
 
dat dair leyt ondachtelic
 
end daer toe onbegripelic
 
nae synre godlicheden.
 
 
 
2.
 
Die moeder is dochter wonderlic
 
haers soens, want tis haer vader;
 
waer hoerde yemant des gheliic?
 
Hi is God ende mensch te gader,
 
hi is knecht end dartoe heer,
 
hi is over al, dat is meer
 
onbegripelic, te vinden,
 
tegenwoordig ende veer;
 
waer hoerde yemant wonder meer?
 
Ten can gheen man bescriven.
 
 
 
3.
 
Doe voert quam Ihesus Gods soen
 
van der maget pure,
 
gheliic dio lelien bloyen scoen,
 
wonder der naturen,
 
dat hi in die ionc maecht quam,
 
eer hi enich dinck began,
 
doen maecte hi hem behagen,
 
dat die borsten der reynicheit
 
gaven melc der kuslicheit
 
den ouden kynt van dagen.
[pagina 1840]
[p. 1840]
 
4.
 
Gheliic dat niet en quetst dat glas
 
daer die son schynt doere,
 
geloeff ic, dat si maget was
 
nae end ooc reyn voire.
 
Die moeder is gebenediit,
 
in wyens liiff besloten leyt
 
die Goeds soen geboren,
 
end die borsgis heilich waren,
 
die God in sinen ionge iaren
 
te suken hat vercoren.
 
 
 
5.
 
Die heer den herdekyn ontboet
 
des snachts bi haren beesten,
 
mitten engelen bliiscap groet
 
van des coninx feesten,
 
die gewonnen had die meecht,
 
end inder cribben wel gelecht
 
in doekelkyn gewonden;
 
hi is al der warrelt heer,
 
van gedaenten scoenre meer
 
dan yemant was ghevonden.
 
 
 
6.
 
In den doncker van der nacht
 
so wast daer alsoe lichte;
 
die prins wert inden stal gebracht,
 
die al die werelt stichte;
 
men vant hem in den wandelbant,
 
die sterren maecte mitter kant,
 
doe hi die hemel wrachte;
 
hi weende als een kynde mede,
 
die die wolken donre dede,
 
als hy voer op mit crachte.
 
 
 
7.
 
Doe men die werrelt al bescreeff,
 
doe ginc die maecht mit kynde;
 
te Bethleem al dair sie bleeff,
 
Herodes on const niet vinden;
 
men openbaerdet inden hove,
 
die glorie singen mit groten love
 
van der weerdichede:
 
God, hiir boven in hemmelriic,
 
verleen ons menschen op eertriic
 
van gueden willen, vrede. Amen.

3, 4. der bijgev. - 3, 8. t.: dat hi die, enz. - 6, 10. t.: ay hy, enz. - 7, 1. t.: bescreff. - 7, 10. t.: wil en̄ vrede.

C2.

 
1.
 
Het is een dach der vrolijcheyt
 
in des conincx hove,
 
het heeft ghebaert een maecht een kint,
 
een kint van groeten love,
 
een kint dat is zeer wonderlijck
 
inde all zoemael ghenuechtelijck
 
nae zynder menschelijcheden;
 
zyn weesen is onbegrijffelijch
 
ind alzomael onspreechelijch
 
nae zynder godlijcheyden.
 
 
 
2.
 
Moeder inde dochter is ouch zy
 
iers soens, inde hij ir vader;
 
hoerten seytman dess gelijcks?
 
hij is God ende mensche te gader,
 
hij is knecht inde daer tzo heere,
 
hij is over al, datz meer,
 
onbegrijffelijck, zo vinden,
 
und tsegenwoordich inde weere
 
alsullighen wonder des groessen heere
 
en can gheen man versinnen.
 
 
 
3.
 
Doen God inde mensche geboren waert
 
al vander maghet puere,
 
als vander lilien een rosen art,
 
verwondert die natuere,
 
dat die maghet eenen soon gewan,
 
dye was eer eenich dinck began;
 
sij was in zynen behaghen,
 
dat die borsten der reynicheyt
 
melch gaff zijnder kintlicheyt
 
deme was zeer alt van daghen.
[pagina 1841]
[p. 1841]
 
4.
 
Der engel dedet den herden cont,
 
des nachtz, bij yren beesten;
 
inder middernachten stont
 
eyn coninck waer geboren met feesten,
 
dem ghewonnen hadt eene maecht,
 
und hatten in eyn cribbe gelacht
 
in doechelgheyn ghewonnen;
 
dat kint dat is der enghelen heere;
 
God die doet den menscen meer
 
dan hy canne versinnen.
 
 
 
5.
 
Eyn ghelass heel ongheschent
 
und schijnt daer duerch die sonne,
 
alzoe hevet die maget, na ind vuere
 
jouffrouwe, een kint gewonnen;
 
selich is die moder dan,
 
dye Goeds soen ter werelt gewan
 
in yren mechdelijcheeden;
 
dye borsten die auch wayl zelich waren,
 
dye God in zyne ionghen jaren
 
tzo suyghen hadde vercoren.
 
 
 
6.
 
In den donckeren wan een maecht
 
der sonnen verlichtere,
 
dat kint waert inden stal gelacht,
 
allen der werelt stichtere;
 
dye moeder ym in dye doechelkens want,
 
dye sternen ym stonden zo der rechterhant
 
doen hij den hemel wrachte;
 
hij schreiden als een kindeken doet,
 
dye wolcken dronghen hem onder zijn voet,
 
doen hij op voer mit crachten.
 
 
 
7.
 
Doe men alle die werelt bescreeff,
 
die maget swaer met kinde was;
 
tzoe Betleem, alldaer zij bleef,
 
joncfrou aldae yers kints genass,
 
dat ons moet bringhen inden hoff
 
daer die engelen singhen Godes loff
 
van neuwer werdicheyden;
 
God hier boven in hemel rijck,
 
nu geeft den menschen, up ertrijck
 
van goeden wille, vreden. Amen.

2, 8. Vgl. C1 2, 8: tegenwoerdig ende veer. - 3, 5. t.: son. Na dit woord is er eene opening in 't papier; er heeft waarschijnlijk gestaan: gewan.

D.

 
1.
 
Tis een dach van vrolicheden
 
in des conincs hove,
 
want daer heeft ghewonnen heden
 
een maecht tonser vrome
 
een kint volmaect al wonderlic
 
ende altemael ghenoechelic
 
nae sijnre menschelicheden,
 
die daer is onsprekelic,
 
ooc daer toe ondachtelic
 
nae sijnre godlicheden.
 
 
 
2.
 
Die moeder is dochter wonderlijc
 
haers soons ende hi haer vader;
 
waer hoorde iemant des ghelijc?
 
Hi is God ende mensch te gader,
 
hi is cnecht ende daer toe heer,
 
hi is over al, dat is meer,
 
onbegripelic, te vinden,
 
tegenwoordich ende veer;
 
tis groot wonder ende meer,
 
ten can geen mensch ghegronden.
 
 
 
3.
 
Hi was gheboren in der nacht,
 
der sonnen verlichter;
 
die prince wert in den stal ghelacht,
 
alre werelt stichter;
 
men banten metten windebant,
 
die sterren maecti mitter hant
 
doe hi den hemel wrachte;
 
hi weende als een jonc kint mede,
 
den donder die hi in den wolken dede,
 
doe hi opvoer mit crachte.
[pagina 1842]
[p. 1842]
 
4.
 
Doe voortquam die Godssoon
 
al van der maghet pure,
 
als een leliebloeme schoon,
 
wonder der nature,
 
dat een jonghe maghet wan,
 
die was eer enich dinc began;
 
hi maecte nae behaghen,
 
dat die borsten der reinicheden
 
gaven melc der kinslicheden
 
den ouden van den daghen.
 
 
 
5.
 
Ghelijc dat niet en quetst dat glas
 
daer die sonne schijnt dore,
 
gheloof ic dat si maghet was,
 
daer nae rein ende vore.
 
Die moeder is ghebenedijt,
 
si is besloten lichamelijc,
 
die Godssoon wert mensch gheboren;
 
die borsten die wel heilich waren,
 
die God in sinen jonghen jaren
 
te sughen hadde vercoren.
 
 
 
6.
 
God den herdekens ontboot
 
des nachts bi haren beesten,
 
mit den enghelen blischap groot
 
van des conincs feesten,
 
dat ghewonnen had een maecht
 
ende in der cribben ghelaecht
 
in doekerkijns ghewonden,
 
hi was alre werelt heer;
 
van ghedaente schoonre wel eer
 
en was nie mensch ghevonden.
 
 
 
7.
 
Doe men al die werelt beschreef,
 
ghinc die maghet mit kinde
 
te Bethlehem daer si mede bleef,
 
ende voortbracht daer dat kinde
 
dat ons moet schriven in den hove,
 
daer men sijn glorie sinct mit love,
 
van sijnre waerdicheden.
 
God hier boven van hemelrijc
 
verleen ons menschen op aertrijc
 
van goeden willen, vrede!

E.

 
1.
 
Tis een dach der vrolicheit
 
al in des coninghes hove,
 
het heeft ghewonnen ene meit
 
een kint tot onsen love,
 
een kint volmaket wonderlic
 
ende altemael genoechelic
 
nae sijnre menschelicheden;
 
sijn wesen is onbegripelic
 
ende altemael onsprekelic
 
nae sijnre godelicheden.
 
 
 
2.
 
Die moeder is dochter wonderlic,
 
die soon die is haer vader;
 
hoorde iemant segghen desghelic?
 
Hi is God ende mensche tegader,
 
hi is cnecht ende daer toe heer,
 
hi is over alle, dat is meer
 
onbegripelic te vinden,
 
teghenwoordich ende veer;
 
al sulkes wonder des groten heer
 
ten can gheen man besinnen.
 
 
 
3.
 
Doe voortquam die Godes soon
 
al van der maghet pure,
 
als van der lelien rosen schoon,
 
verwondert haer nature,
 
mer dat een maghet enen soon ghewan;
 
hi was eer enighes dinghes began;
 
si was in sinen behaghen,
 
dat die borsten der reinicheit
 
gaven melc der kintschelicheit
 
dat was seer out van daghen.
 
 
 
4. Den wakenden herden God ontboot
 
des nachtes bi haren beesten,
 
mit sinen enghelen blischap groot,
 
een coninc gheboren mit feesten,
 
die ghewonnen had een meit
 
ende hadde hem in die cribbe gheleit,
 
in doekerkijn ghewonden.
 
Dat kint dat is der enghelen heer,
 
van ghedaenten schoon vele meer
 
dan ie kint wert ghewonnen.
[pagina 1843]
[p. 1843]
 
5.
 
Een glas al heel dat schijnt daer door,
 
ten breket niet van der sonnen:
 
so heeft ene maghet, nae ende voor
 
joncfrouwe, een kint ghewonnen.
 
Salich is die moeder dan
 
die Godes soon ter werelt ghewan,
 
God ende mensche te gader.
 
Die borsten ooc wel salich waren,
 
die God in sinen jonghen jaren
 
te sughen hadde vercoren.
 
 
 
6.
 
In den donkere so wan een meit
 
een soon der sonnen verlichter;
 
dat kint wert in den stal gheleit
 
alre werelde stichter.
 
Die moeder hem selven in den doekeren want,
 
die sternen makede hi ter rechter hant,
 
doe hi den hemel wrachte;
 
hi schreide als een kindekijn doet,
 
die wolken dienden hem onder sine voet,
 
doe hi opvoer mit crachten.
 
 
 
7.
 
Doe men alle die werelt beschreef,
 
doe ghinc die maghet sware;
 
te Bethlehem dat si doe bleef,
 
si ghenas haers kindes al dare,
 
als men schrivet, in den hof
 
daer singhen die enghelen godes lof
 
van niewer eerweerdicheden.
 
God hierboven in sijn hemelrijc
 
die gheve ons menschen op eertrijc
 
ende goeden wille ende vrede!

Tekst.

A. Haagsch Hs. nr. 721, uit de XIVde eeuw, afkomstig uit de verzameling van Joncher Johan, Grave zo Nassou zo Vyanden, aldaar, nr. 54, ‘vander moeder Gods’, uitgegeven door Mr. L. Ph. C. van den Bergh, N. werken van de Maatsch. der Nederl. lett., Dordrecht 1841, dl. V, stuk 2, bl. 112-4. Aan den uitgever medegedeeld door D. Buddingh, die naderhand zelf het stuk ten deele herdrukte in Verhandelingen over het Westland, Leyden 1844, bl. 364, en steunende op de onderteekening No, het lied toeschreef aan Noydekin. - Dit vermoeden, zegt L.D. Petit, Bibliographie der Middelnederl. taal- en letterk., Leiden 1888, bl. 184, nr. 787, berust op eene dwaling: ‘de letters NO onder dit lied beteekenen toch niet Noydekijn, maar Notabel’. Zie over het Hs. zelf: J.A. Nijland, Gedichten uit het Haagsche Liederhandschrift, enz., Leiden, 1896, bl. 125 vlg. - B. Haagsch Hs. uit de XVde eeuw; meegedeeld door Mr. L. Ph. C. van den Bergh, t.a.p., bl. 105. Bij dezen tekst sluiten zich aan de varianten C en D, die volgen.

C1. W. Bäumker, Niederl. geistl. Ldr. (Vierteljahrsschrift, 1888), nr. 10, bl. 184, met de melodie, naar het 15de-eeuwsch Hs. van Weenen, nr. 7970.

C2. Bl. 31 van het Hs. van Antonius Ghyselers, vervaardigd van 1505 tot 1518, beschreven door C.P. Serrure, Vaderlandsch museum, IV (1861), bl. 181, vlg., met wijsaanduiding: ‘Cleve, Horn, Batenborch’ (zie hiervoren II, bl. 1544, een lied dat nochtans anderen strophenbouw heeft) en het opschrift: ‘Deese selve leysene’ (de Latijnsche tekst ‘Dies est leticie’ gaat in het Hs. onmiddellijk vooraf) ‘in Duytschen’. Deze met eene Duitsche tint overgoten tekst sluit zich aan bij den onmiddellijk voorgaanden.

D. Hoffmann v.F., Niederl. geistl. Ldr., 1854, nr. 21, bl. 50, met wijsaanduiding: ‘Dies est leticie’, naar het 15de-eeuwsch Berlijnsch Hs. 8. 190; - E. Id. t.a.p., nr. 22, bl. 52, zelfde wijsaanduiding, naar het Berlijnsch Hs. 8. 155. Verder wordt de tekst gevonden: Een dev. en̄ prof. boecxken, Antw. 1539, nr. 239, uitg.

[pagina 1844]
[p. 1844]

D.F. Scheurleer, bl. 277, aant. bl. 317 en 324; - Dit is een schoon suyverlijck boecxken (geest. goedk. Antw. 1570), Amst. Corn. Claesz., z.j., bl. 6 ro, aanvang: ‘Het is heden den dach van vroolijckheyt’ - op de wijse: ‘Doe Jesus ghebooren wert’ (voor deze wijs zie hierna het lied: ‘Wildi horen singhen // enen soeten sanc’); - Het hofken der gheest. liedekens, Loven 1577, bl. 33, zonder wijsaanduiding; - Veelderhande Schrift. leysenen, Antw. z.j., geest. goedk. 1557, sign. A 6 vo, ‘op de wijse: ‘Doen Jesus’, enz.; - S. Theodotus, Het Paradys der geest. en kerck. lof-sangen (1621), 1627, bl. 46, met de melodie en het opschrift: ‘Van oudts in't Latijn ghesteld ende nu versch in 't Duytsch over-geset, op de wijse als zy begint’. Daarnaar J.A. en L.J. Alberdingk Thijm, O. en n. Kerstliederen, Amst. 1852, nr. 9, bl. 18: ‘'t Is een dag van vrolijkheid’, gemoderniseerd. - Twee Latijnsche kerstliederen hebben tot aanvang, het eerste: ‘Dies est laetitiae // nam processit hodie’, het tweede: ‘Dies est laetitiae // in ortu regali’.; zie Wackernagel, Das deutsche Kirchenlied, I (1864), bl. 206 vlg. Beide worden vermeld door J. Bolte, Das Lb. der Anna von Köln, in Zeitschr. für deutsche Philologie, XXXI (1888), bl. 129 vlg. - Van het laatstgenoemde stamt onze tekst af. De Latijnsche 14de-eeuwsche tekst, bij Wackernagel, nr. 322, 10 str., is ook te vinden in Een dev. en̄ prof. b., voormeld, nr. 238, bl. 276, 6 str.; verder bij Mr. van den Bergh, t.a.p., bl. 104; - W. Bäumker, Ein deutsches geistl. Lb., Leipzig 1895, Hs. daarvan; zie de Inleiding, bl. X; - Het prieel der gheest. melodie, Brugghe, 1609, bl. 33; - Theodotus, t.a.p.; - Dit is een schoon suyverlijck boecxken, voormeld, sign. A 2 ro; - Dit is een suyverlijck boecxken, Amst. Corn. Dircksz. Kool, 1648, bl. 2; - Messis copiosa, Amst. 1761, nr. 18, bl. 24, en nog in Oude ende nieuwe lof-zangen, door J. S[tichter] (Amst. We. C. Stichter, 1740), latere uitg. Amst. H.C. Beekman, z.j., bl. 106. - Aang. door Dr. J. te Winkel, Gesch. der Nederl. letterk., I (1887), bl. 428, t.p. waar door den schrijver wordt besproken het geestelijk lierdicht, ‘dat niet zoozeer om de zangwijze, als wel om den inhoud en de gemoedsstemming moet onderscheiden worden’, en waar wordt gewezen op de vertalingen van Latijnsche kerkgezangen, als in de eerste plaats tot het geestelijk lierdicht behoorende.

In de Inleiding tot de Niederl. geistl. Ldr., t.a.p., bl. 156, is Bäumker van gevoelen, dat ons lied en tal van andere, die men in katholieke zangbundels gedurig terugvindt, tot bewijs verstrekken, dat in de Nederlanden, zoowel als in Duitschland, in de kerk, liederen in de volksspraak werden gezongen. Dr. Kalff, in eene recensie van Bäumker's werk, verschenen in Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, XIV (1888), bl. 158 vlg., is integendeel van meening, dat die vertalingen van Oudlatijnsche liederen, welke ook in latere katholieke gezangboeken voorkomen, toch moeielijk kunnen bewijzen, dat zij vroeger werkelijk door de gemeente in de kerk gezongen zijn. ‘Zoolang’, zegt Dr. Kalff, ‘geene sterk sprekende bewijzen zijn aangevoerd, moeten wij ons, meen ik, houden bij de oude zienswijze, dat de katholieke geestelijkheid het monopolie van het gezang in de kerk had en hield; dat eerst door de Hervorming het gemeentegezang in gebruik werd gebracht’. In het decreet ‘Motu proprio’, op 22 November 1903 uitgevaardigd door Paus Pius X, wordt uitdrukkelijk gezegd: het Latijn is de taal der Kerk, het is verboden van de volkstaal gebruik

[pagina 1845]
[p. 1845]

te maken bij den eeredienst. - Doch dat deze regel vroeger niet altijd werd nageleefd, kan men o.a. leeren uit de ‘Épitres farsies’ (zie het onmiddellijk volgende lied).

Voor de Duitsche lezingen: ‘Der Tag der ist so freudenreich’, zie Hoffmann v.F., Gesch. des deutschen Kirchenliedes, 3de uitg. 1861, nr. 161, bl. 299, en Bäumker, Das kath. deutsche Kirchenlied, I, nr. 43, bl. 286 en vlg. - H.v.F. ziet echter de tweede strophe, met aanvang: ‘Ein Kindelein so löbelich’, aan als tot een zelfstandig lied behoorend. J. Bolte, t.a.p., vermeldt eene Nederduitsche vertaling: ‘De dach de is so fröwdenrich’ en een daarvan afwijkenden tekst: ‘It is ein dach der vroelicheit // want god mynsch geboren is’. - Voor Engelsche lezingen zie J. Julian, A dictionary of hymnology; London 1892, bl. 294.

Melodie.

Even talrijk als de Latijnsche lezingen en de vertalingen van dit lied, zijn de lezingen der melodie. Bäumker, Das kath. deutsche Kirchenlied, t.a.p., deelt acht varianten van deze zangwijs mede, terwijl J. Zahn, Die Melodie der deutschen evang. Kirchenldr., IV, nrs. 7869-7872, bl. 589, er ons doet kennen in gebruik bij de Lutheranen. Wij laten enkele lezingen uit Nederlandsche liederver-zamelingen volgen:

W. Bäumker, Niederl. geistl. Ldr., t.a.p., bl. 184:



illustratie

 
Het is een dach der vro - lic - heit
 
in des co-ninx ho - ve,
 
Want daer heeft een maech-de - lic - heit
 
ont - fan - gen van gro -ter lo - ve
 
Een kynt dat is seer won - der - lic
 
end al - te - mael ghe-nue-che-lic
 
nae syn - re men-sche-lic - he - den,
 
Dat dair leyt on - dach - te - lic
 
end daer toe on - be - gri - pe - lic
 
nae syn - re god - lic - he - den.
[pagina 1846]
[p. 1846]

De 15de-eeuwsche lezing naar het Hs. van Trier, medegedeeld door Bäumker, Das kath. deutsche Kirchenl., bl. 289, en die van het Graduale van Leuven, 1633, bl. 173, herdrukt door Scheurleer, t.a.p., bl. 317, die ook de Triersche lezing geeft, bewijzen, zoowel als de lezing uit de Souterliedekens, Antw. 1540, Ps. 118 R, te vinden hiervoren, II, nr. 292, bl. 1042, voor het lied: ‘Het was een proper knechtken reyn’, dat deze melodie wel tot den iastischen modus behoort.

Dezelfde lezing als in de Sout.: ‘op de wijse: Dies est laetitiae oft, Tis heden een dach, etc.’, ditmaal in g, doet zich voor in Fruytiers' Ecclesiasticus, Antw. 1565, nr. 98, bl. 184, voor het lied: ‘Enoch behaechde Godt seer wel’.

Met de XVIIde eeuw gaat de melodie naar den modernen durtoonaard over, immers zooals wij ze vinden in Het prieel der gheest. mel., 1609, bl. 33, oorspronkelijk in f met ♭, en zooals ze onveranderd voorkomt bij Theodotus, t.a.p.:



illustratie

 
Di - es est lae - ti - ti - ae
 
In or - tu re - ga - li,
 
Nam pro -ces -sit ho - di - e
 
Ven -tre vir-gi - na - li
 
Pu-er ad - mi - ra - bi - lis,
 
Vul - tu de - lec - ta - bi -lis
 
In hu - ma - ni - ta - te,
 
Qui est in - ef - fa - bi - lis
 
Et in - aes - ti - ma - bi - lis
 
In di - vi - ni - ta - te.

De gebroeders Alberdingk Thijm, t.a.p., namen laatstgenoemde lezing over.

In modernen durtoonaard vinden wij insgelijks onze zangwijs met stemaanduiding: ‘Dies est laetitiae in ortu regali’, in Stalpert's Gulden-iaers feest-dagen, 1635, bl. 1252:



illustratie

[pagina 1847]
[p. 1847]


illustratie

 
Chris -ten wac-kert in - de deugd/
 
Op den dagh van he - den/
 
Draegt op met ver-nieu-de vreughd/
 
Of - fer en ghe-be-den/
 
Aen het Nieu-ghe-bo - ren kind/
 
Die sijn al - der-lief-sten vrind/
 
Huyden heeft ver-he - ven/
 
Wt dit nat-be - traen- de dal/
 
Tot de al -der-hoogh-ste wal/
 
Van 't be-loof-de le - ven.

Eene andere zangwijs, die dan toch met de voorgaande eenige gemeenzame trekken heeft, is te vinden onder nr. 238, bl. 276, van Een dev. en̄ pr. boecxken, 1539. Met bijvoeging van den aan den sleutel ontbrekenden ♭ en verandering der laatste twee noten, bes, bes (als eene drukfout aan te zien) in c, c, klinkt de melodie onvolledig iastisch en sluit zij zich aan bij de lezing voorkomende in Graduale, Leuven 1633, bl. 173, mede herdrukt door D.F. Scheurleer, t.a.p., bl. 317:



illustratie

 
Di - es est le - ti - ti - e
 
in or - tu re - ga - li,
 
nam pro - ces-sit ho - di - e,
 
ven - tre vir - gi - na - li,
 
pu - er ad - mi - ra - bi - lis,
 
vul - tu de - lec - ta - bi - lis
 
in hu - ma - ni - ta - te,
 
qui est in - ef- fa - bi - lis
 
et in - es - ti - ma - bi - lis
 
in di - vi - ni - ta - te.

J. Bolte, t.a,p., vermeldt insgelijks twee met elkander verschillende melodieën.

‘Dies est letitiae’ wordt aangehaald als wijs, o.a. door Theodotus, t.a.p., bl. 60, voor: ‘Alle die peysdorstich seyt’, en bl. 109, voor: ‘Jerusalem wilt opstaen’. Dit laatste lied komt voor bij N. Janssens, Een nieuw. dev. geest. lb. (kerk. goedk. 1594), uitg. Antw. z.j., bl. 29, waar dezelfde wijs nog wordt vermeld, bl. 13, voor het lied: ‘Gy dochter van Syon reyn’.

In Den gheest. nachtegael, Antw. 1634, II, 26, vindt men een lied: ‘Tis heden een dagh van vroyelijckheyt // ontfangt hemel en aerde’, enz. (‘Onse L. Vrouwen-presentatie’), met anderen strophenbouw en andere melodie.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over dit hoofdstuk/artikel

lied

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank

  • Naar de Nederlandse Liederenbank