Bij 't licht van de oorlogsvlam

[p. 136]

XV. De meenigte en de leider.

Oover dien Leider en zijn organisatie heb ik al meenigmaal geschreeven. Nog een paar woorden er oover. Ik ben maar zelden goed verstaan.

Wij hebben krachten genoeg, en we hebben kennis genoeg. Wat ontbreekt is de wijsheid die de krachten polariseert, en de kennis inspireert door goddelijke instrooming.

Men spreekt van samenwerking der ‘intellektueelen’, maar dat is een misleidend woord. Het komt niet vóór alles aan op intellekt, op verstand. Dat is er genoeg. De verstandelijke functie is oneevenreedig verhoogd en daardoor het eevenwigt in onze maatschappij verstoord. Hetgeen ontbreekt of te kort komt is karakter, intuïtie, heilig rechtsgevoel, geestelijke vrijheid.

Geestelijke onvrijheid heeft men nu kunnen waarneemen bij de hoogst ontwikkelde intellektueelen. Ze komt voor bij geleerden en

[p. 137]

kunstenaars, bij de knapste mannen van zaken, bij industrieelen, kooplieden, financiers, en ook bij de beste staatslieden.

Ze moogen een groote verstandelijke ontwikkeling hebben in hun speciaal vak - en toch zijn ze als kinderen op 't stuk van karakter en hebben geen flaauw besef van hooger wijsheid. Er zijn maar zeer enkele uitzonderingen. Al wat beroemd is, een grooten naam heeft, al wat macht en aanzien heeft - de vorsten, de pseudo-heerschers er nog buiten gelaten - geestelijken, professoren, bankiers, schrijvers en filosoofen - allen zijn in den dollen wervel meegesleept. Hier en daar ziet men een enkele figuur die zelfstandig blijft (Carl Spitteler, Romain Rolland).

Ook het dichter-zijn, in den gewoonen zin van taal-kunstvaardigheid, van lyrisch of dramatisch vermoogen - is onvoldoende om iemand tot een wijs, zelfstandig, vrij mensch te maken.

Maar in die enkele wijze, vrije menschen, daarin wijst de magneetnaald van het kompas zuiver - en het is van 't aller grootste belang voor de gansche menschheid dat er op die richting gelet wordt. Het Waereld-schip heeft geen ander kompas om op te varen.

En eerst dan krijgt men de zuivere organisatie,

[p. 138]

die domme oorlogen voorkomt, wanneer er is samenwerking van de intellektueelen, de knappe koppen, - en de wijzen, de groote karakters.

Het intellekt is eeven noodig voor de intuïtie als omgekeerd.

De grootste wijze is vaak onhandig als een kind, en ongeschikt voor het praktische leeven.

Geldzaken interesseeren hem soms eeven weinig als ziels-zaken den financier of koopman interesseeren.

En toch is samenwerking van die beiden onmisbaar. De wijze kan niet buiten geld, en de financier heeft toch ook een ziel en een geloof, waardoor zijn daden worden beheerscht.

En beiden moeten acht geeven op de stem der massa, de Vox populi. Want die is, in zeekeren zin, nog altijd de stem Gods, Vox Deï. De massa volgt gaarne, trouw en eerbiedig, wanneer ze voelt geleid te worden door een, die haar neigingen en aandriften, haar rechtsgevoelens en aspiraties deelt en er vorm en kracht aan weet te geeven.

Ze laat zich wel een tijd lang misleiden, maar niet op den duur en ze komt onverbiddelijk tot verzet wanneer haar latente gevoelens worden miskend of verloochend. Zoo is er dus in haar een élement dat wel geleid wil worden, maar toch zelf ook leidt door

[p. 139]

onbuigbaren weerstand, zoodra de stem Gods wordt versmoord of misduid.

In hoogsten zin is regeeren en kunst hetzelfde - het leiden van den menschengeest in de richting van het innerlijke, goddelijke Licht.

Zoolang de vrije, dichterlijke geest zonder invloed blijft op de organisatie der maatschappij, zoolang blijven ook oorloogen als deeze onvermijdelijk.

En nu nog iets - dat veelen uwer wonderspreukig zal klinken, vooral in mijn mond.

Niet alleen voorzie ik, dat in deeze samenwerking van intellekt en intuïtie, van verstand en genie, wijze en staatsman, dichter en koopman, dat hierin de eenige redding is uit den schrikkelijken toestand waarin we geraakt zijn - maar ik voorzie ook dat de macht, die vooral daarbij werkzaam zal moeten zijn, is de macht van het geld.

Het is een domheid, Mammon als den Booze te vloeken. Mammon is een goede God, mits hij in rechtvaardigheid en wijsheid worde gediend.

Hier moet ik mij bepalen tot een beeld, en wie ooren heeft om te hooren, die hoore.

Het geld is het bloed der menschheid - het voedingsvocht dat het waereldverkeer moogelijk maakt. Het geldverkeer is voor het

[p. 140]

organisme de bloedsomloop, zooals telegraaf, telefoon en pers het zénuwstelsel zijn.

Konflikten als het teegenwoordige ontstaan vooral doordat deeze omloop nog niet gereegeld en voltooid is. Had de menschheid één internationaal bank-stelsel, eeven universeel als de Post-Unie - dan beheerschte die Bank alle vragen van oorlog of vreede.

Het menschheids-organisme heeft nog geen hart, dat voor gereegelde voeding van alle deelen en organen en cellen zorgt.

In dubbelen zin, symbolisch en ooverdrachtelijk, kan men zeggen dat de menschheid nog geen hart heeft, harteloos is.

Ze heeft nog maar ‘kloppende vaten’ zooals de lagere dieren.

Tot de vorming van zulk een orgaan, dat de gansche waereldmaatschappij beheerscht, is noodig de samenwerking van schrandere vernuften - financiers, industrieelen, kooplieden en staatslieden - en der vrije, wijze menschen, dichters en wijsgeeren, in wien het Kompas des Rechts het zuiverste wijst.

Ze worden niet ‘benoemd’ of ‘aangeweezen’ ze handhaven zich zelf - en de Vox populi zegt: amen!

Zulk een samenwerking is de eenigste weg naar een duurzame en schoone Vreede.

[p. 141]

Ieder uwer kan deeze idee in zich opneemen, ooverweegen en beschouwen. Eer ze uitvoerbaar zal zijn, moet ze geestelijk bestaan, als begrip, voorstelling en verwachting. Dan eerst krijgt ze gevolgen in de sfeer onzer werkelijkheid. Lang nog zullen de meesten er niets van begrijpen of willen erkennen.

Eevenmin heeft men de beteekenis van de electriciteit willen aannemen of erkennen. En van zooveel meer. Na al wat de menschheid heeft getoond te kunnen, en na al de geweldige veranderingen der laatste eeuw, is er geen grond meer aan nieuwe moogelijkheeden te twijfelen.

En als de idee in duizenden en duizenden tot een zeekere waarheid, tot een geestelijke stelligheid is gekoomen, weest dan verzeekerd dat ook de menschen zullen opstaan - die van zelve, zonder dwang, - Wu wei - de groote taak van haar verwerkelijking zullen aanvaarden.

Moogen mijn woorden iets bijdragen tot het naderen van deeze werkelijkheid. Amen.