Rondom het boek 1937

[p. 121]

X
Memoires van een kleine-provinciestads-boekverkooper

Het vak van boekhandelaar is een móói vak en de boekhandelaar vervult een mooie taak. Hij is de schakel tusschen de schoonheid en de cultuur en de bevolking. Maar dat, als ieder vak, ook dit zijn schaduwzijden hebben kan, toont deze bijdrage aan.

[p. 122]

Memoires van een kleine-provinciestads-boekverkooper

In zoete mijmering vertoef ik vaak nog in de kleine oude stad, waar ik boeken verkocht, althans een boekwinkel had in de ruimste beteekenis van het woord. Ik verkocht de boeken in een diepen, smallen, zeer ouderwetschen winkel, waar zij stonden in lange rijen van den vloer tot aan de zoldering. Wáár men keek zag men boeken. De commercieel meer voordeelige artikelen, zooals kast-, pak- en postpapier, mitsgaders pennen, potlooden en linialen, waren angstvallig weggeborgen in laden en kasten.

Boven, dicht tegen de zoldering aan, stonden de oude boeken, in tegenstelling met wijn en violen, door hun ouderdom vrijwel waardeloos en onverkoopbaar, omdat er niet meer over hen gesproken werd, in gezelschap van hen die over deze dingen graag praten, noch in boeken en tijdschriften noch via de radio. Het publiek koopt omdat het ‘bij’ wil zíjn en blíijven in cultureele aangelegenheden en daarom lagen de laatste en veel besproken boeken dicht bij de hand op een tafel, met de mooie, pretentieuze banden trotsch naar boven, in tegenstelling met de oude boeken, waarvan alleen de bescheiden ruggen maar zichtbaar waren.

Toch moet er wel iets van minachting gestoken hebben in de blikken, welke deze boeken van heel hooge planken wierpen op hun kameraden, versch van de persen; want toch vaak wisten die oudjes zich zeer superieur. Zij echter waren gedoemd om winkeldochters te worden, m.a.w. stroppen voor den boekverkooper. Zij zouden oud, stoffig en verkleurd eindigen op het een of andere boekenstalletje waar toch nog vaak gretig tastende vingers hun een gevoel

[p. 123]

van hernieuwde eigenwaarde zouden geven. Iets wat in den winkel niet vaak gebeurde.

Het was inderdaad een oude winkel. De oudste inwoners van het stadje konden zich dien winkel niet anders meer herinneren.

In twee ouderwetsche, vierkante uitstalkasten lagen de allernieuwste boeken in keurige rijen te verkleuren in de zon. Onverschillig echter liep het publiek er voorbij en vond meer behagen in de wassen poppen met ulsters en eigenwijze gezichten in de mooie etalage links of in de smakelijke worstsoorten bij den buurman rechts.

's Avonds waren deze twee uitstalkasten vol boeken helder verlicht en vormden vreemde lichtplekken op de donkere straat. Ook dan konden de vroolijke, veelkleurige banden weinig aandacht trekken. In zoo'n klein stadje kijkt men te graag naar elkaar op straat; trouwens, gewoonlijk zaten er 's avonds eenige huzaren met hun lederen achterstukken op het kozijn, met hun breede ruggen naar de boeken gekeerd, te filosofeeren over alles, behalve waarschijnlijk over literatuur.

In zoete mijmering gedenk ik ook vaak de menschen, die boeken kwamen koopen. Menschen die boeken kochten, omdat zij ze graag in hun bezit hadden om ze na lezing telkens weer ter hand te kunnen nemen als oude, goede vrienden. Menschen die uitsluitend boeken kochten om ze als cadeau te gebruiken zonder ze eerst zelf te lezen; steeds met recht van ruilen. De ‘geeft-u-mij-een-boek-voor-een-ongetrouwde-dame-van-vijftig’ en de ‘pakt-u-het-netjes-in-; prijsje-er-uit’ menschen.

Dan nog de menschen, die boeken koopen voor allerlei doeleinden behalve om ze te lezen. Want

[p. 124]

werkelijk; gekochte boeken blijven toch nog vaak ongelezen.

Zoo herinner ik mij een keurige dame, die mij vroeg haar een boek te laten zien dat vuurrood moest zijn en ongeveer zóó dik. De afstand van haar keurig gehandschoenden duim tot aan den coquet gekromden middelvinger was ongeveer vier centimeter. Ter verduidelijking - mijn min of meer verbouwereerd gezicht vroeg om een verklaring - vertelde zij mij dat zij zoo'n mooie boekenkast had en dat op de roode plank, d.w.z. de plank vol roode boeken, nog een leege plaats was die gevuld moest worden met het oog op de regelmaat die zelfs in een nette burgermans boekenkast moet heerschen. Een tikje zwaarmoedig, maar toch in mijn hart koopman genoeg om dit buitenkansje op prijs te stellen, klom ik het wiebelende trapje op en greep een boek op de allerhoogste plank. Het was vuurrood en had ook wel ongeveer de benoodigde dikte. Zorgvuldig pakte ik het in en trotsch wandelde de goedgeslaagde dame de deur uit. Welk boek het was? Wat doet het er toe! Het rinkelend geluid in de kas was prettig om te hooren, maar toch stemde deze verkoop mij een tikje mistroostig. Maar dat zijn uitzonderingen. Menschen die boeken koopen houden over het algemeen wel van boeken. Let op hoe iemand een boek hanteert en men weet of het een ware liefhebber is.

Vooral de belangstelling bij de jeugd is verblijdend.

Het kleine, grappige, roodwangige boereknulletje dat met zijn leuke snuit nauwelijks boven de toonbank uitstak en die voor het eerst een boek had gelezen - ik meen Dik Trom of Pietje Bell - en mij nu stotterend van opwinding kwam vertellen wat voor een openbaring dit voor hem was geweest, al drukte

[p. 125]

hij zich in zijn sappig dialect wel eenigszins anders uit natuurlijk, maakte voor mij veel goed. Aardig zijn ook de weinig ontwikkelde ouders die een boek komen koopen voor hun kinderen en vol trots vertellen van een zoontje van elf jaar dat toch zoo'n ‘student’ is en alles maar verslindt wat hij te lezen kan krijgen in zijn honger naar wetenschap.

Wrang staat daar tegenover het keurige jongmensch met blonde kuif en hooge boord die geregeld in het begin van elke maand een vertaalde Courths-Mahler kwam koopen en zich daar klaarblijkelijk de geheele maand mee amuseerde.

Grappig was het kleine, bedeesde, min of meer beige uitziende heertje met een fonkelnieuwen verlovingsring aan den vinger die kwam vragen om een boek over heilgymnastiek en tennissen. Een juffrouw die er in elk opzicht voordeeliger uitzag stond voor een winkel aan den overkant te wachten.

Een waar genot zijn de vaste klanten die komen neuzen of ze nog niet heel hoog iets belangrijks kunnen vinden en zelfs het gevaarlijke laddertje riskeeren om heel hoog te klimmen, waar de boeken erg oud zijn maar daarom lang niet minder goed. Zij weten er altijd nog wel iets uit te pikken en dan begint het loven en bieden, want die heele oudjes zijn niet meer gebonden aan de zeer strikte prijsregeling. Het is dan een plezier het boek heel goedkoop te laten gaan want het is in goede handen.

Het kan heel goed waar zijn dat het publiek ‘koning’ is, maar het is dan toch in elk geval een zeer lastige potentaat.

Er zijn dames die boeken op zicht vragen wanneer zij voor de een of andere reden naar ‘Holland’

[p. 126]

moeten. Holland is, in dit stadje, Amsterdam of Den Haag. Men ziet ze dan ook wel met een koffertje naar den trein gaan en na eenige dagen komen de boeken terug of, liever gezegd, mag men ze terug laten halen en dan zitten er zwarte vingers op. Zonder twijfel zijn ze in den trein gelezen. Voor belooning koopen de dames dan wel een rolletje kastrandpapier maar zonder punaises want die zijn in de Bazaar veel goedkooper. Men wordt dan nog voor een afzetter aangezien!

Op een avond, tegen sluitingstijd, stond ik geheel alleen in den winkel te wachten op het slaan van acht. Een aardig, blond jufje van ongeveer achttien kwam binnen en vroeg mij aarzelend of de Juffrouw er niet was. Op mijn ontkennend antwoord, schrok zij en vroeg nogmaals of er niemand anders was. Niet begrijpend wat mij boven het hoofd hing vertelde ik haar nogmaals dat ik geheel alleen was maar haar zonder twijfel evengoed zou kunnen helpen als de Juffrouw. Zij moest er toen wel aan gelooven en blozend tot achter in den nek, onder de aardige blonde krulletjes, vroeg ze mij schuchter of zij het Lingerienummer van de Weldon mocht hebben.

En nu maakt men zich zoo dik over de verwildering van de tegenwoordige jeugd!! Dit gebeurde een paar jaar geleden!

Maar niet alleen is de plaatselijke boekhandel een gelegenheid waar men koopt. Men eischt ook service van geheel anderen aard.

De boekhandel is de plaats waar de winkeliers alle artikelen die in den loop van den dag zijn besteld, naar toe brengen. Zij worden dan later wel door den chauffeur, bode of echtgenoot ‘en masse’ meegenomen.

[p. 127]

Het is een heele administratie om dit alles uit elkaar te houden. Vaak ook komt Mevrouw zelf tegen een uur of vijf. Men moet dan een taxi bestellen en daarin alles laden. Dit wordt verwacht!

's Ochtends gietregent het. De Dames Zoo en Zoo komen gewapend met parapluie en overschoenen naar de stad. Het zonnetje breekt door en parapluie en overschoenen zijn overbodig en worden druipend en vuil bij mijn kachel gedeponeerd totdat ze later wel gehaald zullen worden. Zoo stonden er eens vier druipende parapluies waarvan er eentje nooit is teruggehaald; maar dit was een buitenkansje dat niet vaak voorkwam.

Een livreiknecht kwam eens een dozijn kroontjespennen koopen en gaf een briefje af. Een mooie linnen kaart met monogram met kroontje er boven in een hoek en met aristocratische hand geschreven: ‘Gelieve Uw Juffrouw even bij...... (een dameszaak) een paar zwarte kousen te laten halen; nummer en prijs bekend en vanmiddag aan chauffeur meegeven.’ Voegt men hier nu nog aan toe dat deze klant er op staat een jaarrekening te ontvangen waar dan de kousen ook opstaan, en dan na twee maanden gireert met aftrek van 2 pct. voor de dienstboden, dan behoeft er verder niets gezegd te worden.

Dit maar steeds laten bezorgen in den boekwinkel veroorzaakte ook wel eens gekke vergissingen. De Juffrouw die boven den winkel woonde was ziek. Op een middag werd er een groote, prachtig opgemaakte mand met fruit bezorgd. De naam van den besteller was waarschijnlijk wel genoemd maar niet gehoord en verondersteld werd dat dit een geschenk was voor de patiënte die deze hulde dan ook zonder blikken of blozen aannam en reeds een paar mooie

[p. 128]

druiven pikte uit een tros, een noot kraakte met den hak van haar pantoffel en gretig een banaan ontvelde. De livreiknecht van Baron X. kwam vragen of er ook een pakje voor het Huis was en inderdaad lag er een Stuiversblad waarop de Barones was geabonneerd. Hij nam dit mee. Een half uur later wordt er opgebeld en een zenuwachtige stem vraagt wat er met de mand fruit voor het diner is gebeurd die bezorgd zou worden. In groote haast wordt de mand uit de handen van de zieke Juffrouw getrokken die zich al behoorlijk te goed had gedaan en reeds bezig was een roman op te bouwen met deze gulle gave als hecht fundament. Een uur later prijkte het fruit op de tafel van het kasteel.

Zoo ziet men dat de boekhandel niet alleen een centrum is van cultuur maar ook een spil waarom het sociale leven van de kleine gemeenschap draait.