Vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging

2. De oorsprong van het aktivisme

Men heeft later, in verband met de oorzaken en de oorsprong van het aktivisme, zeer sterk bij de vlaamsgezinden de nadruk gelegd op de verbreking van de ‘godsvrede’ door de tegenpartij. Een feit is het dat, niettegenstaande de vaderlandse houding van de flaminganten, door vele frankofonen in België de anti-Duitse reaktie in grote mate opgevat werd als een anti-flamingantische. De teksten liggen hier voor het grijpen en er werd later door de aktivistische propaganda gretig gebruik van gemaakt, zowel om alle schuld op de rug van de franskiljons en van de Walen te schuiven als om de eigen houding te rechtvaardigen⁽⁷⁾. Reeds op 16 aug. 1914 voelde de ‘Vlaamse Volksraad’ zich genoodzaakt in een proklamatie de beschuldigingen van pangermanisme, waarmede de Vlaamse Beweging belasterd werd, te weerleggen. La Métropole van 22 aug. schreef een scherp anti-Vlaams artikel onder de titel L'avant-guerre. Le pangermanisme, les égarés. Korte tijd na de val van Antwerpen (9 oktober), werd een hatelijk pamflet hierover verspreid, met als besluit: ‘de tijd van het flamingantisme is uit. Leve het éne, onverdeelbare België’. Met de oorlog, in patriottische reaktie tegen een openbare mening die vóór 1914 vrij koud bleef tegenover de manifestaties van een onmachtig Belgisch nationalisme, ontstaat thans een vaderlandse

(7) Voor wat volgt, teksten in Aan het Vlaamsche Volk, verder bij basse, activisten en faingnaert.

[p. 17]

bezieling, die een uitgesproken anti-Vlaamse inhoud wil geven aan de Belgisch-vaderlandse gedachte. Maurice Maeterlinck, in Vlaanderen berucht door een zeer misprijzende uitlating over de taal van de flaminganten, verklaarde in een meeting, in de Scala te Milaan (verslag Le Figaro, 2 dec. 1914) dat België de Latijnse beschaving gered had en in Le Petit Journal (21 dec.) schreef een bekend journalist Gerard Harry over L'union morale et verbale des races waarin hij verkondigde dat Vlamingen en Walen in de toekomst zouden verbonden worden door het betoverend anti-germaans verband van de Franse taal. De klap op de vuurpijl was een artikel van R. Colleye, bekend wallingant, over L'Avenir de la Belgique latine in het Engels tijdschrift The Nineteenth Century (aug. 1915) met de konklusie: ‘La Belgique de demain sera latine ou elle ne sera rien’.⁽⁸⁾

Het lijdt geen twijfel dat deze en tal van gelijkaardige teksten en uitlatingen die door de regering niet werden tegengesproken, voor menig Vlaming de aanleiding geweest zijn om ook tijdens de oorlog niet inaktief te blijven en zich voor te bereiden om een toekomst af te wenden die, in deze geest gezien door al wat macht had in de staat, noodlottig scheen te zullen worden voor de Vlaamse zaak. De aandachtige lezer zal evenwel al gemerkt hebben dat een groot deel van deze teksten teruggaan tot na de maand november 1914 en wij zullen de gelegenheid hebben vast te stellen dat er dan reeds een ‘aktivistische geest’ begon te ontstaan d.w.z. de paraatheid om met de hulp van Duitsland een efficiënter oplossing te zoeken voor de Vlaamse Beweging. Een medewerker van De Vlaamsche Stem, Alb. Decoene, schreef op 16 februari 1915 een waarschuwend artikel: ‘persoonlijke ervaringen en onderzoek in België hebben mij de overtuiging gegeven dat enkele flaminganten, die ons trouw in den kultuurstrijd ter zijde stonden, thans de mening zijn toegedaan dat de Vlaamse Beweging door Duitsland zal opgelost worden en het amen en uit zal zijn met den toestand van minderwaardigheid waarin het Vlaamse volk sinds 1830 gehouden wordt’. Dit was de geest van De Vlaamsche Post van Gent, het dagblad dat op 21 februari 1915 de eerste trompetstoot was van het opkomende aktivisme. De oorsprong van dit laatste mag derhalve niet gezocht worden in de anti-Vlaamse reaktie die na augustus 1914 een groot gedeelte van de Belgische pers bezielde, al zijn wij ervan overtuigd dat

(8) cordemans. Dr. Van de Perre, o.c., 345-346. basse, i, 116 stelt deze tekst een eerste maal op 15 juni 1915 in Cri de Londres.

[p. 18]

enkele maanden later de politiek van het Belgische nationalisme, in Le Havre vertegenwoordigd door Le XXe Siècle van Fernand Neuray, de sterkste voedingsbodem is geworden voor de aktivistische agitatie. Het ware even verkeerd - zoals door de tegenstanders van het aktivisme werd volgehouden - te beweren dat het aktivisme eenvoudig een Duitse machinatie is geweest. De geschiedenis van de Flamenpolitik bewijst het tegengestelde.