Vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging

[p. 7]

[Vierde deel]

Hoofdstuk I / De Vlaamse Beweging in de Belgische politiek

1. Ter inleiding

De periode die gaat vanaf mei 1936 tot aan het uitbreken van de tweede wereldoorlog in september 1939, is zowel in nationaal als in internationaal opzicht een krisis- en overgangstijd. In de Belgische binnenlandse politiek maakt het parlementair regime een zware krisis door. Deze vindt haar oorsprong niet alleen in het feit dat het systeem zelf, principieel, door een belangrijke minderheid wordt betwist. Het gaat veel dieper, omdat een gedeelte van de aanhangers en verdedigers ervan tot de overtuiging gekomen is dat het in zijn bestaande vormen niet meer bij machte is de grote vraagstukken op te lossen die gesteld worden. De twee grootste partijen van het land, de katolieke en de socialistische, zijn maar in schijn monolieten. In feite lopen de barsten er doorheen, niet alleen horizontaal langs de taalgrens (zeer goed zichtbaar bij de katolieken) maar ook vertikaal aangezien de jongere krachten, die streven naar vernieuwing, in oppositie staan tot de ouderen, de doctrinairen.

Vanuit het standpunt gezien van de Vlaamse Beweging ondergaat dat zieke regime van dag tot dag sterker de Vlaamse druk. Het ziet er naar uit, in de jaren 1936-1939, dat de verenigde krachten van de traditionele partijen wel het rexisme hebben kunnen neerslaan, maar het sukses van de Vlaamse nationalisten in april 1939, na een verkiezingscampagne die in hatelijkheid die van 1932 overtrof, bewees dat men hier niet stond voor een tijdelijk en voorbijgaand verschijnsel van ongeduld en ontevredenheid, maar voor een stadig groeiend Vlaams bewustzijn dat zijn volle aandeel in de Staat opvorderde en daartoe desnoods het eenheidskader van de oude staat zou breken.

Het regime was ziek. Niet minder als zes regeringen volgen elkaar op vanaf 13 juni 1936 tot 3 sept. 1939. De drieledige, ‘nationale’ regering Van Zeeland (13 juni 1936-25 oktober 1937) ging ten onder in ‘het schandaal’ van de Nationale Bank. De eerste minister kreeg zijn gevraagde vertrouwensvotum, maar hij wist dat het op

[p. 8]

voorwaarde was zijn ontslag in te dienen. De regeringen die volgden zijn niet meer als ‘nationale’, doch alleen als koalitieregeringen te beschouwen. Dat was het geval voor de drieledige bewindsploeg Janson (23 nov. 1937) en Spaak (15 mei 1938); voor de katoliek-socialistische koalitie onder de eerste regering Pierlot (22 febr. 1939) en de katoliek-liberale tweede regering Pierlot (18 april tot 3 sept. 1939).

Een deel van de spanningen die de verschillende regeringen verdeelden vond zijn oorsprong in binnenlandse vraagstukken, maar een gedeelte ervan werd ook bepaald door tegenstellingen die resulteerden uit de internationale gebeurtenissen. Men bedenke hoe dramatisch de internationale politiek onafwendbaar naar de oorlog scheen af te glijden! Op 17 juli 1936 begon in Spanje een burgeroorlog die de openbare mening in de westerse demokratische landen sterk verdeelde en ‘linksen’ en ‘rechtsen’ tegen elkaar in onverzoenlijke kampen opstelde, terwijl Rusland, Duitsland en Italië openlijk hun steun verleenden aan een van beide partijen. Pas op 28 maart 1939 viel Madrid in handen van generaal Franco. Op 11 maart 1938 rukten de Duitse troepen Oostenrijk binnen en heeft de ‘Anschlusz’ plaats. Een maand later begint het Tsjechoslovaakse drama dat zijn voorlopig einde schijnt te vinden in de akkoorden van München (29-30 sept. 1938). Op 15 maart 1939 echter rukten de Duitse troepen Praag binnen. Op 23 augustus wordt het Duits-Russisch pakt getekend en een week later, op 1 september, gevolgd door de aanval van Duitsland tegen Polen. Onze taak is het nu na te gaan hoe, in de verdeeldheid van de binnenlandse Belgische politiek, bij het dreigende oorlogsgevaar in Europa, de Vlaamse Beweging zich verder heeft ontwikkeld en in welke mate ze zich heeft kunnen laten gelden.