De pastoor van Ars. Saint Jean, Marie, Baptiste Vianney

[p. t.o. 3]

Foto van den heilige op zijn doodsbed den dag na het overlijden.

[p. t.o. 5]

Brief van den pastoor aan zijn bisschop.

[p. 5]

Inleiding

De pastoor van Ars was reeds eenige jaren overleden, toen ik geboren werd, maar ik herinner me uit de kinderjaren, dat in Limburg toen nog iets als een naschal van zijn grooten naam was blijven hangen en dikwijls over den pastoor werd gesproken als over een groote en goede heilige. Ook loopt er iets als een geestelijke lijn van den armen pelgrim Benoît Labre naar den pastoor van Ars.

Deze beide dingen mogen in mij een bijzondere belangstelling voor dit heiligenleven opgewekt hebben en, hoewel er reeds een reeks van biografieën en andere boeken in Frankrijk over hem geschreven werden, meende ik een poging te moeten doen om ook in den nederlandschen klank uiting te geven aan wat bij stille overdenking van zijn sterke persoonlijkheid en simpel leven in mij opkwam. Want ieder beschouwer zal het object van zijn studie zien uit eigen temperament en onder een eigen lichtval en dus ook weer een ander beeld moeten maken: noodwendig zal een vreemdeling den heilige anders zien dan een Franschman.

Onder de gecanoniseerde heiligen der laatste tijden is er wel geen, die in de westersche landen zoo zeer de gemoederen bewogen heeft als hij. En er is wellicht geen andere, die zoo zeer doet denken aan heiligen uit vroeger tijden of middeleeuwen door zijn karakter en wonderlijk leven te midden van de menigte. Deze eenvoudige en bijna ongeleerde man van het land kwam als een boetgezant voor den modernen tijd en duizenden ontvingen van hem een nieuw geloof en een nieuw geluk gedurende veertig

[p. 6]

jaren lang. Over heel zijn leven ligt het waas van een poetische zuiverheid, van een nooit vertroebeld innerlijk, hoe zwaar de bittere werkelijkheid soms drukte. Zijn liefde tot de menschen en heel de schepping Gods roept de herinnering op van den heilige van Assisi, en al dichtte hij geen zonnelied, in zijn ziel klonk de zuivere en volle toon van sterke bewogenheid en liefde, vernomen in de eenzaamheid onder Gods blauwen hemel, toen hij het vee hoedde en den wijnakker spitte in het boerenbedrijf van zijn vader. Medelijden met alle lijden was de hoofdtrek van zijn karakter en groeide in hem samen met zijn liefde tot God. Die naastenliefde, meer dan de buitengewone dingen, die hij in zijn leven kon bewerken, was de mysterieuze kracht, onweerstaanbaar de menschen aantrekkend, geloovigen en niet geloovigen. ‘Je voudrais convertir beaucoup d'âmes’, zeide hij al toen hij nog arbeider was bij zijn vader. Die liefde verwierf hem op ongeloofelijke wijze de genade der bekeering van de zondaars en om de goeden met zacht geweld op te voeren naar een nog volmaakter leven. Daardoor zal dan dit boek misschien ook de belangstelling kunnen hebben van een niet-geloovigen lezer en wat bij oppervlakkigen spotlust kan opwekken, zal aan anderen een weldadige ontroering brengen. Wie echter den pastoor als mede-geloovige kan volgen, hem beschouwend in den gloed van zijn geloof en in de schoonheidsfeer van het katholicisme, zal hem zien als een onvergetelijk wonder.

De eerste biograaf van den pastoor was een jong boerenmeisje van Ars, Catherine Lassagne. Terwijl zelfs zijn confraters nog een beetje spottend lachten om den

[p. 7]

eenzaam en ascetisch levenden pastoor, had zij in schoolschriften een dagboek aangelegd om van dag tot dag op te teekenen al wat betrekking had op den heiligen man. Dit dagboek, door haar ‘petit mémoire’ genoemd, werd het eerste en zuiver chronologische levensverhaal en een der voornaamste bronnen tot kennis van zijn leven. Het is bijzonder fijn gevoelig en nederig van eenvoud, stelt ook het geestelijk leven van den heilige in het licht en alle latere biografen brengen daaruit veelvuldige citaten. Al mijn pogingen in Ars en in Rome om een exemplaar er van machtig te worden of tijdelijk te leenen, waren helaas vergeefsch. Het werk is niet in den handel.

Enkele jaren na zijn dood verscheen de biografie in twee deelen van den missiegeestelijken abbé Alfred Monnin. Hij woonde dichtbij, kwam op geregelde tijden in Ars en had het geluk de laatste vijf jaren van zijn leven voortdurend bij den pastoor door te brengen als zijn kapelaan. In zijn boek heeft hij nog kunnen verwerken biografische fragmenten van abbé Raymond die in een vroegere periode ruim tien jaar de hulppriester was van den heilige. Al is de toon van Monnin soms wat ouderwetsch, toch blijft zijn werk van groote beteekenis omdat hij ooggetuige was en bovendien een innerlijk levend en vrome priester. In lateren tijd, juist in de laatste jaren, verschenen nog verschillende andere levens van den pastoor in Frankrijk, en in 1927 het bekende en door de Académie francaise bekroonde boek van Fr. Trochu. Historisch is dit het meest volledige. Over talrijke gebeurtenissen, vroeger min of meer onzeker en vaag, heeft hij afdoende ophelderingen gebracht, zijn arbeid is rijk met aanhalingen uit de processtukken der zaligverklaring

[p. 8]

en anderszins gedocumenteerd en in helderen stijl geschreven.

De eerste en eenige foto van den pastoor werd genomen op zijn doodsbed, den dag volgend op zijn overlijden. Gedurende zijn leven wilde hij niet dat een kunstenaar zijn portret maakte. Maar een jaar vóór zijn dood heeft de beeldhouwer Emilien Cabuchet een buste in was van hem geboetseerd gedurende het catechismusuur. Naar dit zooals men het noemt ‘authentieke’ portret zijn al de zoetelijke reproducties gemaakt, die in Frankrijk verspreid zijn en eveneens de bekende beeldjes. Maar Cabuchet vervaardigde ook de statue van den biddenden heilige, geknield zonder bankje op den vloer van het priesterkoor. En deze heeft niet diezelfde kop van de prenten en de kleine beeldjes; zoodat waarschijnlijk de foto van den pas gestorven heilige meer en mooier het beeld ook van den levenden weergeeft dan wat er over gekomen is van het werk van E. Cabuchet.

* _* *

Mijn vader die vele jaren ziek was, had in zijn ziekte ten geschenke ontvangen een relikwie van den pastoor van Ars, schijnbaar een stukje van zijn soutaan. Deze relikwie is bevestigd op een klein portret naar een teekening, kort vóór of na zijn dood gemaakt, zij is opgesloten achter glas in een klein médaillon. Reeds uit mijn kinderjaren herinner ik me dit médaillon op de kamer van mijn vader. Na den dood van mijn broer Frans werd het mij geschonken door zijn vrouw.

Dit portret, fotografisch vergroot, siert den omslag en vindt men ook achter in het boek.

E. Erens.