Natuurlyke historie van Holland. Deel 8

[p. 261]

Vijfde afdeeling.
Negende hoofdstuk.
Bevattende de beschrijving van eenige ziektens en toevallen, welke de Kalveren kunnen overkomen.

⁺De Kalveren mede aan ziektens en toevallen, hun bijzonder eigen, onderhevig zijnde; het zij zoo dra dezelve geboren zijn, het zij zoo lang zij kalveren genaamd kunnen worden, zoo kunnen wij niet nalaten ook hier van iets mede te deelen.

Somtijds gebeurt het, dat de endeldarm⁺ en de teeldeelen der pasgeboren Kalveren, door een tegennatuurlijk vlies of door eene⁺ vaste vergroeijing gesloten zijn; zoo het eerste plaats heeft, hetwelk men gewaar wordt als het door den aandrang der ontlasting wordt opgezet, dan behoort het door eene bekwame hand te worden doorgesneden en de wond behoorlijk genezen. Indien integendeel het laatste, dat is eene vaste ver-

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

+ Ziekten der Kalveren.

+ Gesloten endeldarm en teeldeelen.

[p. 262]

groeijing, ⁺plaats heeft, dan is het best het Kalf te dooden, alzoo de genezing van zoo een gebrek, zeer onzeker is.

Somtijds komt een Kalf, bijzonder na een moeijelijke verlossing, met flaauwe teekenen ⁺van leven ter wereld, om zulk een Kalf te behouden en het leven in hetzelve op te wakkeren, wordt door den Heer eberhard aangeraden: het uithalen der slijm uit de bek, alzoo die slijm, bij een zwak leven, de ademhaling kan beletten, voorts het liggen van het Kalf in een laauw bad, zoodanig dat de kop buiten hef water blijve; hetzelve te wrijven, te borstelen en in de neusgaten te blazen, en eindelijk hetzelve, door het bestrijken met warm gemaakten brandewijn of azijn, en door het inwinden, in warme dekens, trachten te verlevendigen en te versterken.

Somtijds gebeurt het, dat pasgeboren Kalveren niet willen zuigen, zoo dit door zwakheid veroorzaakt wordt, dan behoort men hun de melk in te melken, of aan hun de versch gemolken melk in te gieten: maar is de spruw er de oorzaak van, zoo als dikwijls gebeurd, dan moet men spoedig goede middelen tegen dezelve gebruiken.

⁺De Spruw bestaat in een soort van kleine witte of geele zweeren, waar door de tong, het gehemelte, de keel, de slokdarm en ook wel de maag bedekt wordt, en moet wel onderscheiden worden van de tongblaar en gortigheid, waaraan de Kalveren mede onderhevig zijn, dezelve is meestal door

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

+ Flauuwe teekenen van leven.

+ De Spruw.

[p. 263]

⁺koorts vergezeld, die met dezelve in zekere tijden klimt, op het hoogste komt en we der afneemt. De voornaamste oorzaken der spruw zijn mogelijk een vervuilde maag, en vooral een zuur, door het veel gebruik ⁺van melk ontstaan. Ook gebeurt het wel dat de spruw op nieuw komt als de eerste reeds is afgevallen.

⁺Tot genezing van de Spruw, wordt door de Heer eberhard een poeder aangeprezen, bestaande, volgens zijn voorschrift, in zuurbrekende en zachtafdrijvende middelen, als:

Magn. alb. ex sale Epsom. unc. j.
Pulv. rad. Irid. flor... unc. β.
Sem. Foenic...... dr. ij.
M.F. Pulv. D.S. om dagelijks viermaal 1 of 1½ drachma er van aan het Kalf in te geven.

Indien men echter roofjes der spruw onder den afgang ontdekt, en dus met waarschijnlijkheid besluiten kan, dat de maag en ook gedeeltelijk de darmen met dergelijke zweeren bezet zijn, dan oordeelt die Schrijver, dat men vooral tegen het einde der ziekte, alle afdrijvendet middelen dient te vermijden en men dan alleen slijmige en verzachtende dranken dient te laten gebruiken of ze hun in te gieten, als mede dat zoodanige dranken ook in het begin der ziekte zijn aan te prijzen.

Behalve deze inwendige middelen, prijst hij ook het dikwijls wasschen der tong aan,

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

+ Oorzaken van dezelve.

+ Geneesmiddelen tegen de Spruw.

[p. 264]

⁺van het begin der ziekte af, met warmen wijn op salij getrokken en met honig vermengd, als mede het aanhoudend bestrijken van dezelve met een middel, waardoor de spruw spoedig opdroogt en afvalt, en het welk, volgens zijn voorschrist, bestaat in:

Aq. fontam..... unc vj.
Vitriol. alb..... dr. β.
Mell. rosar..... unc. j.
M.D.S. kunnende hier mede, ook alle vier uren, den bek gewasschen, en des noods ook in de keel daarmede gespoten worden.

⁺De Kalveren zijn ook onderhevig aan de Kug, dan van deze reeds in het achtste Hoofdstuk dezer vijfde Afdeeling, bij het beschrijven van de Kug der Koeijen, gesproken zijnde, zoo behoeft er alhier geen verdere melding van gemaakt te worden.

⁺Veel zijn de jonge Kalveren aan de Loop onderhevig, vooral, indien men niet zorgvuldig vermijdt hun te veel of te hard voedsel te geven en dezelven voor het vatten van koude te bewaren.

⁺De oorzaken van deze loop zijn dus: eene belette uitwaseming, of eene zure bedorven scherpte in de maag en in de darmen, welke uit het, in dezelve opgehoote en zaamgeronnen, gedeelte der, door hun gedronken wordende melk ontstaat.

⁺Zoo men grond heeft om te vermoeden, dat de laatstgemelde oorzaak plaats heeft,

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

+ De Kug der Kalveren.

+ De loop der Kalveren.

+ Oorzaken van dezelve.

+ Geneesmiddelen tegen die loop.

[p. 265]

⁺dan prijst de Heer eberhard zoodanige middelen aan, welke het vermogen hebben, om de scherpte weg te nemen en ook de groven bedorven stoffe op te lossen en uit te werpen, en schrijft te dien einde een middel voor dat, zijns oordeels, boven alle anderen hiertoe is aan te prijzen, en het welk bestaat in het volgende: namelijk:

Men neme een half lood Venetiaansche zeep, en wrijve dezelve zoo lang met een dooijer van een ei, tot dat ze zich daarmede volkomen heeft verbonden: vervolgens doet men 1 drachma sijn gestampte rhabarber, en 16 lood bronwater er bij, en roert dit op nieuw zoo lang, tot het volkomen vermengd is; dit maakt men in drie gelijke deelen, waarvan een deel 's morgens nuchteren, het andere 's middags, en het laatste 's avonds aan het Kalf wordt ingegeven.

In geval de loop, na het behoorlijk afdrijven, door dit middel, en eene welgeregelde toediening van voedsel, niet ophoudt, dan kan men, volgens dien Schrijver, dagelijks, door hun laten gebruiken, eenen afgekookten drank van twee tot drie lood gebrande en gemalen akers, en hun water te drinken geven, waarin dikwijls een gloeijend ijzer gebluscht is.

Doch is de loop door eene gevatte koude ontstaan, dan moet men het Kalf warmer houden en aan hetzelve zoodanige middelen geven, welke de uitwaseming het krachtigste kunnen bevorderen, waartoe

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

[p. 266]

⁺vlier en andere kruiden, van dien aard kunnen worden gebruikt^(*),

Hier mede de beschrijving der ziektens van het Rundvee, volgens ons plan, hebbende ten einde gebracht, zoo zullen wij in de volgende Hoofdstukken overgaan tot het beschrijven der Veepest en daartoe betrekkelijke zaken.

+ het rundvee.
V. Afd. IX. Hoofdst.

(*) Zie het meermaals aangehaalde werk van j. gunther eberhard,, §. 581 tot 592, en in de achter dat werk geplaatste lijst der Geneesmiddelen, de voorschriften No. 36, 37 en 38.