Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
T bouck van wondre, 1513 (1934)

Informatie terzijde

Titelpagina van T bouck van wondre, 1513
Afbeelding van T bouck van wondre, 1513Toon afbeelding van titelpagina van T bouck van wondre, 1513

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.72 MB)

XML (0.40 MB)

tekstbestand






Genre

proza
sec - letterkunde

Subgenre

proefschrift
artesliteratuur


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

T bouck van wondre, 1513

(1934)–H.G.Th. Frencken–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Paragraaf 2. Middelnederlandsche geneeskundige recepten en tractaten, zegeningen en tooverformules. -

uitgegeven door Dr. W.L. de Vreese - Gent A. Siffer 1894

25. Omme te makene water, daer men mede scriven mach up wullin laken zwerte beelden, nemt .1. vierendeel wits wins, ende sterc, ende .1. hantvul houts ysers, ende also groet als een ey aterments, ende doet al te gadre in eenen pot, ende latet zieden also langhe dat wel de heelt versoden si; dan settet af ende latet coelen, so wat dat ghi daermede verwen wilt scaerlaken, dat mueghedi verwen, ende latet wel droghen, so en gaet nemmermeer af; tes gheprouft.

Dit recept gelijkt zeer veel op het reeds behandeld voorschrift om zwarte verf te maken. (Zie dit proefschrift pag. 97, 98).

hout: beteekent oud (Verdam). Het verfbad bestaat dus ook hier uit ijzeroxyde, azijnzuur en een zwarte vloeistof waarschijnlijk ijzeroxyde en tannine.

[pagina 105]
[p. 105]

26. Omme schoen haer te makene, neemt soffraen ende ghemalen breselihout, ende greine, ende een lettel van ghesleghene goude, dat salmen te gader stampen, ende minghen met roesewatere, ende latent .III. daghe staen weken: daerna salment in eene clocke doen over tfier, ende sublimerent ende ontfanghent; dermede salmen dat schoenste haer maer maken in die sonne dat men visieren soude.

Op pag. 19 komt in T Bouck vā Wondre een recept voor: ‘om root vā bresilie te verwē als roosen.’ Op pag. 22 vindt men soffraen vermeld, zooals reeds onder de vorige paragraaf vermeld. Hier is met saffraen bedoeld: stigmata croci, de stempels van Crocus sativa, L. Op pag's 29 en 43 spreekt T Bouck vā Wondre van greyn dit beteekent hier kermes.

Greyn: scharlaken bes, karmijn, scharlakenrood (Verdam).

129. Omme te makene witte seepe, neemt levende calx ende wedeasschen, dat neemt bi ghewichte: die .V. deel calx ende den een deel van den asschen; ende maect daeraf loeghe. Ende die II deel van der loeghe en die I deel olien van oliven, ende doet sieden over tvier, tote dat dicke wert: dan latet coelen, soe eyst ghenoucht.

In recept 129 wordt partij getrokken van de reeds vroeger besproken omzetting tusschen kaliumcarbonaat en calciumhydroxyde. Hier ontstaan dus vetzure kalizouten die wel oplosbaar zijn in water. Op pag. 13 B.v.W. komt een zelfde recept voor over het maken van vetzure kalizouten. Hier maakt men gebruik van was hetgeen tot ongeveer het zelfde resultaat leidt.

229. Item die wille maken cleine couskin naer de maniere van bruesele, neemt een illustratie caneele II onsen ghinghebers; poedert beede; neemt een illustratie van desen poedere, ende III quarten goeder bloumen, ende III pinten zeems, of dat ghenouch sy. ende dan keerse met allettel poeders vorseit, ende daer naer in wit of in brun zuker dat ghewreven sy, ende dan backet up den bodem van eere panne over tvier, ende keret II of III werven.

Op pag. 45 B.v.W. is sprake van ‘gingebaer’. Dit is gember, wortelstok van Zingiber officinale, Roscoe.

187. Omme te verwen lynwaet of garen, of leder met bresilie, sangwyn of roet, neemt brisiel ende stampet (ghelyc meeden of scorsmeel) .1. once, reghenwatere eenen stoep,

[pagina 106]
[p. 106]

gummen van arabien .1. half once in dit water siet dit brisiel metter gommen, altoes roerende, dat sy versoden die derden deel. // nu es die verwe vulmaect: wat ghi verwen wilt, dat steect hierin, het sal sangwyn werden, ende latent drogen in de scaduwen, ende en eist u niet ghenoech gheverwet, so steket der anderwerf in. ende wildyt root hebben, so neemt levende calc .1. lb. ende werpet in eenen stoep waters, ende laetet claren. ende dernaer roere .II. of .III. werf; ende alst claer es, so neemt dat water ende daerin doet .1. once aluuns, ende latet sieden met uwen lakene ende dan droghet ende daerna steket in u verwe; het sal root werden. Maer dat leder en mach niet ghesoden syn, maer al cout in dit water ghesteken ende dat sangwyn moet oec ghealluunt wesen, met watere ghesoden sonder calc met terwengruise.

Op pag. 23 B.v.W. vindt men een verfbad samengesteld uit Brasilhout extract, aluin en tarwemeel (‘terwēbloemen’).

Op pag. 25 B.v.W. komt een alkalisch verfbad voor waarin ook roodhoutextract aanwezig is. De loog mag niet te sterk zijn.

Op pag. 27 B.v.W. wordt calciumacetaatoplossing voorgeschreven.

Dit is mede een bewijs dat de alkaliniteit zwak behoort te zijn.

sangwyn is bloedrood (Verdam).

309. Zalve tallen manieren van drope, die huutghesleghen sin: neemt olie van oliven ende wieroec, arst, meische botre, borghinsmeer, eppe, martenekervel ende bonnie die int water staet ghelyc heleghen (......) dit al ghestampt te gader, ende ghesoden, ende ghewronghen duer een cleet,

336. Jeghen de spenen: bayt de spenen met wermen borne, ende salfse met overjaerigen barghinensmeere, ende daer naer neemt aterment, ende een hantvul gerwen, ende stampet te gader ende legghet derup:

si sullen ghenesen, - zie pag. 273 ‘Cyrurgie’ van Jan Yperman.

spenen zijn aambeien. Haemorrhoïden.

Op pag. 62 B.v.W. is er sprake van ‘bergenspeck’, bargyn, bargin, bargen, bergin, bnw. van een ‘barch’ of speenvarken afkomstig; znw.: spec, smout (Verdam).

360. Een mensche die flaue is van enigher siecheden ende

[pagina 107]
[p. 107]

niet veel eten en mach, hi sal .II. of .III. werf de weke nuchteren drinken win bastaert, of romenie, of malveseie; ende derin soppen met witten broede, ende derup vasten.

Een dergelijk recept komt voor op pag. 41 B.v.W.

Op pag. 43 B.v.W. staat een recept om bierazijn te maken. Het volgende recept is een handleiding om bier te maken.

385. Om te maken goet bier, neemt gerste ende witte evene, na dat ghi brouwen wilt goet bier; ende wildi, doeter terwe in. metten anderen doet malen, dan doet water in een ketel te viere ende doet hu meel vanden grane vorseit int water ende roert al omme. laet zieden toten .II. deele terdendeel in, dan doet of ende laet coelen ghelyc bloet laeu. dan doet in hu vat; dan neemt goeden heve ende ondergyst. ende doet te gader ende dan neemt van der selver werse ende tempert de heve ende den onderghist te gader ende roert wel over oep. dan doet in hu vat ende (laet ligghen heffen; het sal boven huut) heffen ende werden goet bier ten derden daghe te drinken, ende weet dat ghi in hu werse oec moet (doen) allettel hoppen, ende ghaghel, ende broet, ende laet zieden al over oep, deen metten andren.

gagel: mirtedoorn (Verdam) Heve: bovenbiergist, zuurdesem.

worse: afkooksel van mout (Verdam), Wort.

388 Roet win te maken van witten, maect poeder van moerbesien. β illustratie. ende bresil 1. illustratie, ende scavet wel; ende stoet 1. illustratie aluns ende latet coeleren dor een temsekin sodat dbresil niet in en gaet; het verwet wel.

Op pag. 42 B.v.W. staat het zelfde; alleen wordt er geen roodhout bij genoemd.

temseken: zeefje (Verdam).

ß illustratie beteekent een half pond.

illustratie ß Leeuwarder apotheek 1696 is een half Uncia of once zie van Donink - Bijdragen tot de geschiedenis der geneeskunde - jaargang IX - 1929 - No. 2 - pag. 45.

411. Aqua verbena es sonderlinghe (seere goet, want het ghenest stappans de) hoefstwere ende het benemt bloet pissen.

Het B.v.W. noemt aqua v'bene pag. 39.

465. Omme te bekenne dracht, nemt twe dropele of drie van hare melc, alsoe dat kint draghet, ende druppse in watere.

[pagina 108]
[p. 108]

eist .l. knapelin, die melc sal staen alse .l. tarucoren; eist .l. meiskin, die melc sal bovenvlieten ghespreedt.

466. Item melct hare melc in claeren watere vloetse, so eist .l. knapelin; vloetse niet soe eist .l. meiskin.

Het B.v.W. geeft een dergelijk onderzoek op pag. 60.

510. Men doet .l. mensche slapen: nem de galle van den hase, ende ghevetse in biere of in mede te drinkene: hi sal (slapen, ende alsi wille ontwaken, soe neemt aysyl ende ghietet hem in de nesegaten of in doere hi sal ontwaken.

Het B.v.W. meldt dit pag. 62.

aysyl: azijn (Verdam).

511. Item die willen doen doelen ende slapen, neme soet van jusquiami, dats beeldesaet, ende atrement, ende tsoet van Caerden ende dolke; ende maect te pulvere ende ghevet in heete spise. hi sal slapen.

Jusquiami, beelde is Hyoscyamus niger L Bilzenkruid. Niet te verwarren met Belléric de vrucht van Terminalia Bellerica, Roxb.

Het B.v.W. spreekt pag. 62 van ‘Semisium candida.’ Dit doet vogels in zwijm vallen.

512. Atrement maket moere, eist dat ment werpt in .l. lampte.

Het B.v.W. meldt dit pag. 60.

Pag. 72 - (255) ......

Of neemt olie van camille, ende diaute; ende smelt dit te gader in een sausier,......

Het woord ‘sausier’ komt voor in het B.v.W. pag. 44. De beteekenis is waarschijnlijk sauskom.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

  • over Middelnederlandsche geneeskundige recepten en tractaten, zegeningen en tooverformules