T bouck van wondre, 1513

[p. 169]

Overzicht.

1. In 1513 verscheen te Brussel bij Thomaes van der Noot In den Zeeridder

T BOUCK VĀ WONDRE.

Een exemplaar van dit zeer zeldzame werk, waarin de kunst van het verven van textielgoederen wordt beschreven, bevindt zich in de Bibliothèque Royale te Brussel. Het boek werd in 1544 herdrukt te Antwerpen bij Simon Cock op die Lombaerde veste. Hiervan is een exemplaar aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage.

Het doel van mijn onderzoek is dit moeilijk toegankelijke werk onder de aandacht van de scheikundigen te brengen door den tekst van t Bouck vā Wondre te herdrukken.

2) Om de belangrijkheid van t Bouck vā Wondre in de chemische literatuur over de ververij nader te doen uitkomen. is een kort overzicht gegeven van de kennis der Egyptenaren, Grieken en Romeinen op het gebied der verfkunst. Meer uitgebreid werd behandeld de ververij in Italië in het begin der 16e eeuw. In het bijzonder werd melding gemaakt van de verklaring van de kunst van het verven beschreven in een in 1540 verschenen Italiaansch werk van Giovanni Buonaventura Rosetti, getiteld: Plictho de larte dei tentori, waarvan in 1911 een herdruk verscheen te Florence, bewerkt door Prof. Icilio Guareschi.

Uit dit werk werden enkele voorschriften overgenomen en vertaald, om aan te toonen, dat het gebruik van grondstoffen als aluin, indigo, Vlaamsche meekrap in de ververij toen reeds bekend was.

Vergelijkt men de voorschriften uit het in 1513 verschenen Bouck vā Wondre met die uit Rosetti's in 1540 gedrukt Plictho de larte dei tentori, dan ziet men dat in de Nederlanden de kunst van het verven in dien tijd minstens even hoog ontwikkeld was als in Italië.

Onder de regeering van Lodewijk XIV ontstond in Frankrijk een bloeiende textielnijverheid vooral tengevolge van het protectionisme van minister Colbert.

De ontwikkeling van de kennis op het gebied der ververij in Frankrijk blijkt uit het werk ‘Le Teinturier parfait’, waar- van verschillende herdrukken verschenen, die werden bespro-

[p. 170]

ken; ook in het Nederlandsch werd het vertaald als ‘de Volmaakte Verwer’.

3) Behalve de voorschriften over de ververij komen in t Bouck va Wondre nog een aantal recepten voor over het bereiden van bier, wijn, azijn, het conserveeren en inleggen van vruchten, het bereiden en verven van leer, het harden en ontlaten van staal enz., welke voor den scheikundige van belang zijn.

Verschillende van deze recepten vindt men reeds in eenigszins anderen vorm in Nederlandsche werken uit de 14e en 15e eeuw. Ter vergelijking zijn enkele van de merkwaardigste der voorschriften uit deze werken, die in de inhoudsopgave vermeld zijn, in Hoofdstuk II aangehaald. Onder de boeken waaruit deze voorschriften werden overgenomen zijn vermeld: Een nieuw tractaet ghenoemt dat Batement van Recepten inhoudende drye deelen van recepten - Hans de Laet vā Stabroek (1546) - Antwerpen en een nieuw playsant Hoofken van Recepten - Jan Roelants (1551) - Antwerpen.

Deze beide zeer zeldzame werken bevinden zich in de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden en zijn afkomstig uit de nalatenschap van Dr. J.H. Halbertsma.

De drukkers van het Bouck vā Wondre (1544) Simon Cock, van het Batement van recepten (1546) Hans de Laet van Stabroeck en van het Hoofken van Recepten (1551) Jan Roelants woonden alle drie te Antwerpen op de Lombaerde Veste. Uit de overeenkomst van de verschillende recepten in genoemde boeken blijkt, dat de onbekende schrijvers de genoemde werken met elkander vergeleken hebben. Het doen verschijnen van een herdruk van de beide laatstgenoemde zeer zeldzame receptenboeken zou de moeite loonen.

Ter verduidelijking van de in het Bouck vā Wondre vermelde voorschriften zijn van enkele daarin genoemde grondstoffen zooals indigo, meekrap, roodhout, fisethout, wouw, grondstoffen voor de zwartververij, de bereiding, chemische samenstelling en structuur beschreven.