Verspreide geschriften. Deel 8. Kritische studiën over geschiedbronnen. Deel 2. Historische schetsen en boekbeoordeelingen. Deel 1

[p. 154]

Boc van Mere¹⁾.
(1891.)

Er wordt in Van Heelu's Rijmkroniek in vs. 2885 vlg. een tocht van de Hollanders, bondgenooten der Brabanders, tegen de Gelderschen in 1284 beschreven. Op dien tocht ‘braken si’ (de Hollanders)

‘Dies bochuys doen van Mere’.

Wat is een bochuys? Niets: het woord komt nergens elders voor. Willems gist, dat gelezen moet worden: blochuys; en die gissing ligt zeker voor de hand. Maar wat dan aan te vangen met den genitivus ‘dies’? ‘Zij braken dies blochuys’, gaat toch niet. Als Willems gelijk heeft, moeten wij aan zijn verbetering nog een tweede toevoegen en lezen: dat blochuys.

Maar Willems heeft geen gelijk. Een post in een rekening stelt hem in het ongelijk.

Mr. Ch. Dozy bezorgde voor het Historisch Genootschap de uitgaaf der oudste rekeningen van de stad Dordrecht. Hij kwam tot mij om opheldering, zoo mogelijk, van het opschrift boven een hoofdstuk der rekening van 1284: ‘Van der herevard, die men voer opten boeck van Mere’. Ik was zoo dadelijk niet gereed om hem de plaats te verklaren. Van die heervaart herinnerde ik mij niet ooit gehoord te hebben: in de Hollandsche kronieken en oorkonden meende ik te weten dat er geen gewag van gemaakt wordt. Ik ging aan het zoeken en vond al spoedig dat Schotel, die indertijd zoo ijverig in het archief van Dordrecht gesnuffeld heeft, ook deze rekening kende. In de Beschrijving der stad Dor-

1) Oorspronkelijk getiteld: Verklaring van een plaats in de Rijmkroniek van Jan van Heelu, vs. 2855.

[p. 155]

drecht, door hem en Smits gezamenlijk bewerkt¹⁾, spreekt hij van ‘de heervaart naar de Beek van Meeren bij Maastricht’. Maar die beek (gesteld dat zij bestaat) kan ons niet baten, want in het handschrift staat duidelijk: boek. Ik wendde mij vervolgens tot de Brabantsche kronieken, in de eerste plaats tot Van Heelu, en niet tevergeefs: ik vond er blijkbaar dezelfde heervaart beschreven²⁾, en in die beschrijving het vers, dat ik hierboven aangehaald heb. Dat vers verklaarde het opschrift in de rekening, gelijk het op zijn beurt door het opschrift verklaard werd. Wat er nog aan ontbrak om ons alles te doen verstaan droeg het Oorkondenboek van Gelre van Sloet van den Beele bij, waarin wij omstreeks dezen tijd herhaaldelijk een edelman aantreffen, Johannes dictus Bůc de Meren³⁾. Hij was geen onderdaan, maar een aanhanger toch, van Gelre, en werd in den slag van Woeringen, naar ons Van Heelu zelf⁴⁾ verhaalt, gevangen genomen. De rekening heeft dus een heervaart op het oog tegen (het huis van) den Bok van Mere, en bij Van Heelu moeten wij lezen:

‘Daertoe ooc braken si

Dies Boc(s) huys doen van Mere’.

Dat is thans alles duidelijk; maar waar lag dat huis en het dorp van Mere? Willems en Schotel antwoorden beiden: in de buurt van Maastricht; maar zonder het te bewijzen. Mij kwam het onwaarschijnlijk voor, dat de Hollanders zoover getogen zouden zijn. Er waren koggen bij gebruikt, dus lag de plaats waarschijnlijk aan het water, aan de Maas. Ik zocht op de kaart de Maas langs van Dordrecht opwaarts, en bespeurde spoedig wat ik zocht en wat ik mij nu schaamde niet terstond, zonder behulp van de kaart, bedacht te hebben. De Mere van den Bok is Boksmeer. De proef op de som gaf de Tegenwoordige Staat der Generaliteitslanden, waar⁵⁾ gezegd wordt: ‘De Baronij van Boksmeer maakte eertijds een gedeelte uit van het land van Kuik en werd door de oude heeren van Kuik bezeten. Sedert is zij... aan het geslacht van Bok geraakt; Johanna, dochter van zekeren Jan Bok, bracht haar ten huwelijk aan Pieter van Kuilenburg, die

1) Blz. 306.

2) Vs. 2840 vlg.

3) Zie het register i.v. Buch.

4) Vs. 6922.

5) Blz. 290.

[p. 156]

dezelve vóór het jaar 1367 als vrij eigen goed bezat’. De vader van deze Johanna zal denkelijk dezelfde Jan de Buc van Mere wezen, die op het jaar 1353 in Nijhoff's Gedenkwaardigheden¹⁾ voorkomt, en die weer een kleinzoon of een neef zijn kan van onzen Bok, wiens huis door de Hollanders in 1284 gebroken werd.

(Tijdschrift voor Nederl. Taal- en Letterkunde, dl. X, 1881, blz. 156.)

1) Dl. II, blz. 64.