Al is de waarheid nog zo snel

[p. 62]

Verbaal geweld

Behalve lichamelijk geweld bestaat er ook ‘verbaal geweld’, het geweld via de taal, door middel van de woorden die wij tegen iemand spreken en die hem pijnlijk treffen. Nu zijn de sporen van lichamelijk geweld vaak bij de slachtoffers zichtbaar. Verbaal geweld treft mensen in de geest en is daarom veel moeilijker herkenbaar.

De term ‘verbaal geweld’ wordt gebruikt wanneer mensen van mening zijn dat zijzelf of anderen door iemands taalgebruik monddood zijn gemaakt, of in bijzondere mate beledigd. Het gewelddadige van een dergelijke verbale actie ligt in het feit dat het slachtoffer niets ofte weinig kan terugdoen tegen zijn verbaal vaardiger tegenstander.

Neem bij voorbeeld de volgende situatie.

Bij een aanrijding, waar het niet overduidelijk is wie van beide partijen schuld treft, wordt de politie geroepen. Partij één is rad van tong en op de hoogte van juridische termen en begrippen. Partij twee weet ook heel goed hoe hij zijn mondje moet roeren, maar in de formele situatie van het opmaken van een proces-verbaal kan hij niet op tegen de ander. Partij twee heeft nu het idee dat hij door het verbale geweld van de ander de schuld in de schoenen krijgt geschoven. Zijn eigen woorden vindt hij in de gegeven situatie niet toereikend om zich goed te verdedigen.

Wanneer de beide partijen in een kroeg ruzie zouden krijgen, konden de rollen wel eens omgedraaid zijn! In dat geval zou partij één zich door een reeks grappen en scheldwoorden van twee zo afgebluft kunnen voelen, dat hij het verder wel uit zijn hoofd laat met behulp van argumenten zijn standpunt te verdedigen.

[p. 63]

Het probleem bij het bestempelen van een reeks uitspraken tot verbaal geweld, ligt in het gegeven dat wat de een als zodanig ondergaat, voor de ander een volstrekt normale en legitieme uiting is.

Zelfs degene die verbaal geweld pleegt, doordat hij een ander geen kans geeft op zijn woordenstroom te antwoorden, is zich soms helemaal niet bewust van het feit dat zijn uitingen een frustrerend effect hebben. Iemand kan verbaal geweld plegen zonder dat hij zich dat realiseert!

Laten we heel duidelijk zijn: veel sprekers en schrijvers proberen wel degelijk met opzet een ander te overstemmen of te kleineren. Maar het is geen wet van Meden en Perzen dat zij zich altijd van de effecten van hun taaluitingen bewust zijn of die met opzet hebben nagestreefd.

Wanneer iemand mij een schop tegen mijn scheen geeft, kunnen anderen zo om en nabij uit eigen ervaring navoelen van welke aard de pijn is die de schop oplevert. Maar hoe gaat het bij geestelijke kwetsuren, bij verdriet en beledigingen?

Kunnen wij het verdriet van een ander om een gestorven dierbare navoelen? Een beetje wel, als wij hetzelfde hebben meegemaakt.

Maar geestelijke pijn concentreert zich niet op een bepaalde plaats. Die is in ieder geval anders en waarschijnlijk veelvormiger van aard dan lichamelijke.

Omdat het niet ondenkbaar is dat iemand een ander schade aandoet via bij voorbeeld een geschrift, zouden wij ons kunnen voorstellen dat er stringente regels worden ontworpen waardoor verbaal geweld op dezelfde genuanceerde wijze strafbaar wordt gesteld als lichamelijk geweld. Maar gezien het vaak nogal persoonlijke karakter van wat als verbaal geweld ondergaan wordt, zal het opstellen van dergelijke regels heel wat moeilijkheden met zich meebrengen. Het is zelfs zeer de vraag of verbaal geweld in regels valt te vangen.

Het karakteriseren van een uiting of reeks uitingen tot verbaal geweld heeft daarbij één heel gevaarlijke kant. Hoewel allerlei situaties denkbaar zijn waarin mensen elkaar op een onaangename wijze aftroeven door middel van wat zij tegen elkaar zeggen of aan elkaar schrijven, is het een normale zaak dat zij elkaar op harde, soms dodelijk geestige manier, de waarheid zeggen. Degene die het slachtoffer is van zo'n aanval zal dat volgens zichzelf en zijn medestanders niet verdiend hebben.

[p. 64]

Wat hem nu te doen staat is met tegenargumenten komen om zijn gelijk te betogen. Natuurlijk is het vervelend voor hem wanneer hij verbaal minder vaardig is dan zijn aanvaller.

Want dan kan het wel eens gebeuren dat deze hem opnieuw gemakkelijk aftroeft.

Ieder heeft zijn eigen gelijk. Maar sommigen kunnen hun gelijk beter verwoorden (en beargumenteren!) dan anderen. Een schrijver of spreker die bijzonder taalvaardig is, heeft hoe dan ook een voorsprong op degene die deze vaardigheid in mindere mate bezit.

Net zoals een slechte voetballer wel eens naar noodmiddelen grijpt om een betere tegenstander af te stoppen, kan iemand die in scherpe bewoordingen door een ander op zijn plaats is gezet, deze verwijten dat hij verbaal geweld gebruikt. Zo stelt hij zijn tegenstander in staat van beschuldiging, met de al of niet duidelijke bedoeling deze op zijn beurt monddood te maken door zijn aanval als een onrechtmatige daad af te schilderen. In dat geval zou het bestempelen van iets tot verbaal geweld een poging kunnen zijn uitsluitend datgene openbaar getolereerd te laten worden dat in het straatje van degene die zich aangevallen voelt van pas komt.