Verliefdheid is een raar gevoel

[p. 63]

Goedkeurend gemompel

Schrijvers die mensen in hun boeken met elkaar laten praten, stuiten steeds op hetzelfde probleem: wat moeten ze die mensen al pratend laten doen?

‘Ik houd van je,’ zei hij, in zijn neus pulkend.

Of toch maar liever:

‘Ik houd van je,’ zei hij, terwijl hij haar ernstig aankeek.

Het kan ook zo:

‘Ik houd van je,’ zei hij met een olijke lach.

Het ligt er maar aan wat voor soort gevoel de schrijver wil suggereren. Is iemand ernstig of juist vrolijk? Meestal komen we dat ook wel op andere manieren uit een boek te weten. En dan kan een toevoeging als ‘ernstig’ of ‘vrolijk’ een heel belangrijke zijn. Bij voorbeeld wanneer een altijd ernstig persoon opeens heel vrolijk uit de hoek komt.

In de werkelijkheid praten mensen niet alleen met elkaar, ze maken ook gebaren, strelen elkaar, halen een stofje uit hun oog, krabben zich, knipogen enzovoort. Soms zijn het alleen maar lichamelijke reacties (die kunnen voortkomen uit geestelijke spanningen). Vaak echter ook handleidingen die de woordenstroom begeleiden. Als een man tegen een vrouw zegt: ‘Wat ben jij een raar wijf,’ dan verschilt de betekenis die we aan deze uitspraak moeten hechten naar gelang hij dit zegt ‘op boze toon’, ‘terwijl hij haar zacht over de binnenkant van haar dij streelde’, of ‘gierend van het lachen’.

De weergave van zogenaamde paralinguïstische verschijnselen, zoals we gebaren en andere dingen noemen die woordelijke gesprekken begeleiden, is niet gemakkelijk. Voor je het weet gebruik je ze te veel en zitten mensen voortdurend te krabben, peuteren en olijk te knipogen. Bij slechte schrijvers vallen al die

[p. 64]

toevoegingen bij gesprekken op door hun clichématigheid, waardoor vaak een lachwekkend effect ontstaat.

We gaan weer even naar Arendsoog in de knel, een rijke bron op dit gebied.

‘Warton slikte moeilijk’ (vanwege de schrik);

‘Arendsoogs mond viel open van verbazing’ (wel eens in werkelijkheid gezien?);

‘Ziezo,’ zei Warton, terwijl hij handenwrijvend binnenkwam. Wie heeft er wel eens ‘goedkeurend gemompel’ gehoord en wie ‘erbarmelijk zuchten’?

Verder wordt te pas en te onpas de toon vermeld waarop een en ander gezegd wordt. Zo horen wij in plaats van ‘zei hij’: ‘bitste hij’, ‘snoefde hij’, ‘prees hij’, ‘vroeg hij triomfantelijk’ en vooral ‘bromde hij’. Er wordt wat afgebromd in Arendsoog. Onder ‘brommen’ moeten we dan een soort mompelen verstaan, binnensmonds sprekend. Brommers zijn geen vrolijke types, al hebben ze vaak wel een goed hart. Er wordt niet alleen gewoon, maar ook ‘ongeduldig’ gebromd. Dit alles om de lezers maar zo min mogelijk te raden te laten over de stemming waarin de sprekers verkeren.

Nog één staaltje van echte cowboytaal:

‘Ik zie al aan je gezicht,’ zei de sheriff, ‘dat jij je mannetje ook te pakken hebt gekregen. Had je een harde dobber?’

En de held. Arendsoog zelf, antwoordt dan:

‘Nogal. We hebben er een stevig robbertje voor moeten vechten.’

Is dat niet echte taal voor jongens?

Ik zou wel eens willen weten waar je dat soort jongens buiten jongensboeken tegenkomt.