Een vrouw als een gedicht

[p. 36]

De boer hij ploegde voort

Vanaf de middeleeuwen heeft men heel wat afgelachen over die domme, ontevreden en hebberige boeren. Bovendien waren ze vies en kenden ze geen manieren. Nee, wat dat betreft konden ze heel wat leren van de mensen in de stad.

In tientallen spreekwoorden en zegswijzen treedt de boer op.

Hij stampt er als het ware op zijn klompen doorheen.

Een bloemlezing:

Als je iemand voor de gek houdt, dan kun je hem ook ‘voor een boer’ houden. En ‘wat weet een boer van saffraan?’ Welnu, een boer weet helemaal niets van saffraan, want dat is een exotisch kruid. En bij eenvoudige mensen moet je niet met moeilijke, onbekende dingen aankomen. Dus ‘wat een boer niet kent, dat eet hij niet.’ Wat eet de boer dan wel? ‘Elk zijn meug, zei de boer, en hij at vijgen.’ Dit wordt gezegd wanneer iemand een bepaald gerecht, dat een ander verafschuwt, heel lekker vindt. De boer heeft spreekwoordelijk een slechte smaak.

Maar hoe zit het met die vijgen? Die zijn best lekker. Het spreekwoord luidde vroeger dan ook: ‘Elk zijn meug, zei de boer, en hij at paardekeutels in plaats van vijgen.’ Ook seksueel kon je hem trouwens om de verkeerde boodschap sturen: ‘Ieder zijn meug, zei de boer, en sprong op het varken.’

Als wij iets heel bijzonders eten en de maaltijd afronden met iets alledaags, heet het dat wij ‘de boer op de edelman zetten’. Boeren heten altijd maar te klagen. Maar ‘boeren en varkens worden knorrende vet’. Het gaat ze kortom best goed, al zullen ze dat nooit toegeven. Gelukkig maar, want ‘als een boer ophoudt met klagen, is 't in het laatste der dagen’. Of: ‘In februari klagen de boeren het minst.’ Dit kun je zeggen tegen iemand die altijd maar jammert en zeurt. In februari valt het nog mee: dat is de kortste maand.

[p. 37]

Klagen en verder ook niet te vertrouwen. De stedeling, die zich meer waant dan de boer, wantrouwt hem overal. De boer is er altijd op uit geld uit zijn zakken te kloppen: ‘Twaalf boeren en een hond zijn dertien rekels.’ En: ‘Van die boer geen varkens!’ Met die figuur wil ik niets meer te maken hebben, omdat hij me al meer een streek heeft geleverd. Alles wat niet deugt kun je aan boeren toeschrijven. En waarom ook niet? Wat kun je van zulke lomperiken anders verwachten dan onheil? ‘Een boer steekt altijd een arm of been uit.’ Aan een boer blijf je altijd zien dat hij een boer is. Hij houdt halsstarrig vast aan plattelandsgewoontes en is een aartsconservatief: ‘Een boer van één jaar en een van honderd zijn hetzelfde.’

Soms is het best uit te houden op het platteland: ‘De boeren hebben altijd dorst. Ze houden van een korte preek en een lange worst.’ Na de kerk was het op het platteland de gewoonte om flink te schransen en te zuipen. Natuurlijk gebeurde dit wel ‘op z'n boerefluitjes’. En de algemene vrolijkheid na de kerk ontaardde misschien toch in ‘lachen als een boer die kiespijn heeft’. Een krampachtig gedoe dus.

Soms komt er een ander beeld van de boer naar voren. Zo wordt er gezegd: ‘Een boer is een meelzak, hoe meer men erop klopt, hoe meer stuift eruit.’ In de stad zal men dit niet horen, maar wel op het platteland, als een klacht over de grote hoeveelheid belasting die agrariërs moeten betalen. En dan het ‘boerenbedrog’: de boer als slachtoffer van marskramers en kwakzalvers, die het voornamelijk op hem hadden gemunt (omdat hij natuurlijk als nationale domoor zo'n willig slachtoffer was). Vandaar ook de uitdrukking ‘de boer opgaan’.

Landlopers en venters werden in de late middeleeuwen angstig geweerd in de stad. Daarom reisden ze het platteland af, omdat de boeren hun praktijken nog niet helemaal doorhadden. Tegenwoordig wordt de uitdrukking gebruikt wanneer men over mensen spreekt die het land afreizen om hun (politieke) standpunten te verspreiden en zo tot in de kleinste gehuchten hun boodschap komen verkondigen.

Laten we eindigen met het laten van een boer. Er zijn mensen die denken dat alleen boeren en andere onbeschaafden dergelijke geluiden ten gehore brengen. Anderen denken dat het hier om een gewone klanknabootsing gaat. We moeten hoe dan ook wel bedenken dat het een typisch twintigste-eeuwse

[p. 38]

opvatting is dat het laten van boeren onbeschoft is. In de middeleeuwen tot en met de achttiende eeuw gold het laten van boeren als een compliment voor een voortreffelijke maaltijd en als teken van gezondheid. Horen wij ook niet onze baby's met veel genoegen boeren na hun flesje? Wie denkt dat ook dat niet hoort, heeft z'n baby- en kleuterliteratuur wel erg op z'n boerefluitjes bestudeerd.