In de rats zitten
Wie zit er nooit eens, bij voorbeeld omdat hij examen moet doen, in de rats? In angst dus, in een netelige positie?
Oorspronkelijk was in de rats zitten een soldatenterm. Rats was een waterige brij die soldaten dagelijks te eten kregen, bestaande uit gekookte aardappelen, groente en een zweempje vlees. Het is een afkorting van ratjetoe, dat een verbastering is van het Franse ‘ratatouille’. Iemand die in de rats zit moet het gevoel hebben of hij het in zijn broek heeft gedaan. De ratatouille waarin hij dan zit is natuurlijk wel drek.
In de rats zitten is hetzelfde als in de modder, de pekel, de bonen, de pruimen, de luyeren (natte luiers) en in de piepzak zitten. Dit laatste kan twee betekenissen hebben: piepzak was de benaming voor koffie, gekookt met suiker en melk, maar ook de pijpzak, een soort doedelzak. Wie daar tijdens het spelen inzat zal het wel benauwd gekregen hebben.
Een verwante soldatenuitdrukking is ‘'m knijpen’, namelijk het aarsgat dichtknijpen van angst. Als je niet hard genoeg kneep kwam je in de drek te zitten.
Ook ‘peentjes zweten’ wordt in deze zin gebruikt: doodsbang zijn. Met peentjes worden grote zweetdruppels bedoeld.
De uitdrukking ‘naar de ratsmodé gaan’, gevormd naar een samenstelling van rats en Asmodée (de duivel) laat weinig meer te raden over wat betreft de kwaliteit van het soldatenleven. Naar de ratsmodé gaan betekent: doodgaan, te gronde gaan.
Het Frans, Duits en Engels kennen ook heel wat vergelijkbare uitdrukkingen voor ‘in de rats zitten’. Ik zal ze vertaald weergeven. In Frankrijk spreekt men over in de kneedtrog zitten; in het zweet zitten; tussen vuile lakens liggen; te kleine schoenen of klompen hebben.
Auteursrechtelijk beschermd