Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Odilia van Hohenburg,

geboren ca. 660, was de dochter van hertog Aldarik (of Eticho) uit de Elzas en diens vrouw Beresinde. Volgens haar legendarische Vita (ca. 900), waarin veel werd overgenomen uit de Vita van de heilige Salaberga (een vrouw die ca. 650 leefde bij Langres) werd zij blind geboren en daarom door haar heidense vader verstoten. Zij werd opgenomen door een molenaar, voor wie zij als dankbetuiging een boomstam, die hij nodig had, op de juiste lengte bracht. Bij die molenaar teruggevonden door haar min werd zij ondergebracht en opgevoed in het klooster van Balma (Baumeles-Dames bij Besançon). Bij haar doop door bisschop Erhard van Regensburg werd haar blindheid genezen.

Zij verzoende zich met haar vader en stichtte met zijn hulp de kloosters Hohenburg (later Odilienberg of Sankt-Odile geheten) en Niedermünster in de Elzas, die zij bestuurde. Door vasthoudend gebed redde zij haar vaders ziel uit het vagevuur. Toen zij zelf zonder dat zij de sacramenten ontvangen

[p. 266]

De doop van de heilige Odilia, houten paneel van het altaar van Mörsbach, 16e eeuw. Bayerisches Nationalmuseum, München.

had ca. 720 gestorven was, baden haar nonnen haar ziel terug en reikten haar een kelk met de eucharistie, waarop zij definitief ontsliep. Een geneeskrachtige bron bij haar klooster trok lijders aan oog- en oorziekten en hoofdpijnen aan, die haar daar vereren en er uit een beker/kelk drinken die Odilia zou hebben toebehoord.

Odilienberg werd een belangrijke bedevaartplaats waar groten (Karel de Grote; de in 1002 in Egisheim in de Elzas geboren, belangrijke en heilige paus Leo ix; en naar men zegt Richard i van Engeland) en kleinen heen pelgrimeerden. Van daaruit verspreidde zich over heel Europa Odilia's verering. Bij Roermond werd het volgens legenden ca. 700 door de heiligen Wiro, Plechelm en Odger gestichte kloostercomplex aan Odilia gewijd. Sinds 1623 is zij de patrones van de Elzas; daarnaast is zij beschermster van blinden en ooglijders, van stervenden en van de zielen in het vagevuur. Haar feestdag is 13 december. Zij wordt afgebeeld als abdis met staf, kroon (afkomst) en boek, waarop twee ogen (haar genezen blindheid), soms ook met een kelk. Een haan schijnt vanaf de 14e eeuw te wijzen op de voorzichtigheid waarmee de mens zijn ogen moet bewaken.

Konrad van Soest beeldde haar op een retabel ca. 1410 af met een palmtak, die mogelijk wijst op haar heldhaftig beleefde maagdelijkheid als was het een martyrium. Een te Erfurt bewaard, geborduurd kazuifel ca. 1300 toont de heilige met kroon en het paar ogen op een boek. Op een 15e-eeuws glasraam in de kathedraal te Metz zweven de ogen boven een kelk. De haan is te zien op het Pacher-altaar 1481 in de kerk te Sankt Wolfgang. Een tiendelige cyclus op een wandtapijt uit de 14e eeuw treft men aan te Straatsburg en op wandschilderingen 1432 in de kerk te Plochingen. De doop van Odilia en de daaraan verbonden genezing van haar blindheid zijn onderwerp van een pentekening ca. 1150 in het Passionale van Zwiefalten, een ingekleurde houtsnede 1488 in het Passionale van Se-

[p. 267]

bastian Koberger en een altaarstuk 1692 van Rottmayr in de Ehrhardskirche te Salzburg. Odilia's sterfbed met een engel die haar de laatste sacramenten brengt ziet men op een groot miniatuur ca. 1520 in een Westvlaams getijdenboek. Aldariks bevrijding uit het vagevuur werd als fresco in de 12e eeuw geschilderd in de crypte van de Galluskirche te Ladenburg am Neckar, en het wonder bij de molenaar als een gravure ca. 1505 getekend door Holbein de Oudere. Op een schilderij 1908 van Feuerstein geeft de heilige een man die als pelgrim gekleed is te drinken.

Barth 1938; Clausz 1922; Pfister 1927.