Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

Pan
Toon afbeeldingen van Panzoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (1,31 MB)

ebook (2,87 MB)

XML (0,61 MB)

tekstbestand






Genre

poëzie

Subgenre

gedichten / dichtbundel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Pan

(1912)–Herman Gorter–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

een gedicht


Vorige Volgende
[pagina 1]
[p. 1]

Pan

[pagina 3]
[p. 3]

I

[pagina 5]
[p. 5]
 
In donkerblauwe spanning staat 't Heelal,
 
Het smartenrijke, vreugddoorgoud Heelal,
 
Het eeuwige oneindige Kristal.
 
 
 
In diepe neevlen van de kleine aarde,
 
Die uit het donker en den strijd welt tot
 
Die klare en doorzichtig blauwe gaarde
 
Van licht en blauwte, staat eenzaam een God.
 
 
 
Diep in den heengezonken stillen avond,
 
Tusschen de sterrenruimten zonder grens,
 
Boven de menschgeslachten, die nu slavend
 
Zijn meer dan ooit, staat hij eenzaam - een Mensch.
 
 
 
Zooals wie van de menschen eenzaam
 
Is, en slechts met 't heelal gemeenzaam.
 
 
 
Hoog rijst hij op voor donkerblauwe rots
 
Van het heelal, kalm, rustig, eenzaam, trotsch.
 
't Heelal, waarheen zijn koele oogen kijken,
 
Als naar zijn eindelooze eeuw'ge rijken.
[pagina 6]
[p. 6]
 
Het was of de atomen van hem weken,
 
Van zijn lichaam, tot in de verste streken.
 
 
 
En zijne gestalte was even eenzaam
 
Als het Heelal en slechts daarmee gemeenzaam.
 
 
 
Maar hij was vol van goudene Rhythmiek,
 
En vol van kleurige Natuurmuziek.
 
 
 
En stil begon hij te zingen:
 
 
 
‘Eenzaam ben ik, als zonder gouden Menschheids Geest,
 
Eenzaam, zooals het groot Heelal,
 
Zijn donkre leest.
 
Maar diep in mij ruischt Muziek
 
Onsterfelijk, -
 
En schoon, - als waaraan geen grens leit.
 
Maar die is ledig, zoolang niet de Schoonheid
 
Der Menschheid
 
In het groote Heelal - metterwoon leit.’
 
 
 
Dit lied klonk door den zwaren heldren nacht
 
Van uit een kloof in 't donkre luchtgebergte.
 
De hemel was een tuin narcissenpracht,
 
De aarde als een donkere herberg te
 
Schemeren lag. Zacht klonk het rijke lachen
 
Omhoog van hem die zong. De blauwe raggen, -
 
Terwijl hij zweefde in het hoog heelal
 
Zooals een rook in donkerblauw kristal, -
[pagina 7]
[p. 7]
 
Van 't duister heel en al verborgen hem.
 
Alleen klonk helder uit de kloof zijn stem. -
 
 
 
Wie was hij, die daar zong in diepen nacht?
 
Wiens stem was blijde, zooals is de klacht
 
Der liefde? Wie zong in den nacht zoo zwaar,
 
Alsof uit 't heelal opklonk wat is waar? -
 
 
 
Pan, de oudste God, de God van het Heelal
 
En van de Muziek, die met zoeten schal
 
De wereld vervult, muziek onbewust.
 
Pan, God der onbewuste Liefdelust,
 
Die muziek en liefde dooreenen mengt,
 
Zoodat de sterv'líng dien Hij liefde schenkt,
 
Aldoor muziek hoort, en wien hij muziek
 
Speelt, altijd is van vreemd verlangen ziek.
 
Pan zong in 't Heelal in dien klaren nacht
 
En openbaarde dat wat zijn hart dacht. -
 
 
 
Hij was de oudste der Goden geweest,
 
Maar in zijn eindloos leven had zijn geest
 
Andere grootre Goden voortgebracht.
 
Die hadden hem met hunne reuzenkracht
 
Verdrongen, zoodat hij nu op de velden
 
Der aarde, zalig, niet meer medetelde,
 
En heerlijk eenzaam, goddelijk omzwierf,
 
En wel de allerhoogste offers dierf
 
Der Goden, maar toch door de blauwe zaal
 
Der wereld vloog, almachtig muzikaal. -
[pagina 8]
[p. 8]
 
Maar sinds heel lang had hij zeer klaar gevoeld,
 
Dat nog een andre macht dan Godenmacht,
 
Der Menschen kracht, der nieuwe Menschen nieuwe kracht
 
Diep binnen de valleien der lucht woeld', -
 
En hij had zich dieper terug gebracht
 
In de eenzaamheid, in eenzaamheid gedacht
 
In het Heelal, wat toch die nieuwe kracht
 
Zou worde' en of ze Goden zou verdrijven, -
 
En of hij nog wel op de aard zou blijven.
 
Want Pan voelt alles wat op aard geschiedt,
 
Omdat hij, zijn groot lichaam, één groot lied
 
Is, één Muziek van Alles, en omdat zijn ziel
 
Niets is dan liefde, die weerkaatst wat er op viel. -
 
Zoo zong hij nu, zooals een schoof, een garve
 
Van vuurklanken, de blauwe maskerlarve
 
Der nacht, dien donkren ouden wijnlichtslurper,
 
Werd hoog verlicht door hem en als tot purper.
 
Niemand hoorde dien gloed, steedling noch dorper. -
 
 
 
Pan steeg op in den avond van den nacht
 
Hoog naar een bergtop, en hield stil de wacht,
 
Hoog in het heelal zittend, als kristal
 
In een donkerder en vager Kristal,
 
Wat toch dat nieuwe en als sterfgevoel
 
Was, dat van alle kanten uit 't gewoel
 
Der wereld in hem drong en in hem deed
 
Ontwaken vreugd van bitterheid en leed.
[pagina 9]
[p. 9]
 
Hij zat zooals een beeld doodstil en staarde
 
Naar de onder hem liggende ronde aarde.
 
Stil schemerden, geel, ver, de klare bosschen
 
Als barnsteen, en de karmijnroode brosse
 
Tinten van boschbrokaat, en in den damp
 
Fonkelde bleekend-rood der aarde oude lamp.
 
Pan keek aandachtig en met scherp gespie
 
Naar onder, en de nevelslierten die
 
Daar rondgolfden, deden hem stille pijn,
 
Alsof het waren ruime doodsgewaân.
 
Alsof het waren zijn eigen gedachten
 
Die hem de diepe melancholie brachten.
 
 
 
Maar toen hief hij langzaam zijn godd'lijk hoofd
 
Omhoog, daarheen, waar het gloeiende ooft
 
Des hemels was, en in dien breeden vloed
 
Van parelen en rozen, zag hij 'n gloed
 
Verre, rechtop, en in vorm van een mensch.
 
Iets van leed werd gebluscht, diep ontbrandd' wensch,
 
Toen hij het zag, scherp, als lichtspleet in lens,
 
En toen het naderde, heeft overstroomd
 
Zijn hart geluk, zooals iemand die droomt
 
Een vloed geluk voelt vloeien over 't hart,
 
Dat rood overzond wordt. Weg is het zwart. -
 
 
 
Het was een Vrouw die daar kwam door den Avond
 
Nader, het Heelal met haar Schoonheid lavend. -
 
 
 
Het is niet waar dat 't Verleden is dood.
 
Het is niet waar dat in der Toekomst schoot
 
Iets ongeboren is. Alles wat was,
[pagina 10]
[p. 10]
 
Of is, of zijn zal, Is. - Een kristalglas
 
Is de wereld, eindeloos en eeuwig, zonder
 
Tijd of maat, en daarin, o diepst wonder,
 
Is alles en niets. Elk ding niet en wel.
 
Zooals in den kristallen zwarten wel,
 
In 't bosch, kristalschaduwen zijn en niet,
 
Voor wie diep spiedende zijn binnenst ziet.
 
Alles Is alleen in de eeuwigheid,
 
Alles is na elkaar in ruimte en tijd.
 
Want het kristallen blok, de eindlooze wereld,
 
Waarin alles, hoog en laag-neder, dwarrelt,
 
En in elkander is, als in een prisma
 
De zachte kleuren, door geen breuk of schisma
 
Gescheiden, - dat groot blok draait stilkens om,
 
Zooals klaar waschwater in kristalkom,
 
En de kristalkant van twee glasfacetten
 
Treft even 't oog, dat door bewustzijn letten
 
Kan op kristalbeweging. Oogenblik
 
Noemt 't oog ontmoeting van kristal en blik.
 
En het bewustzijn denkt: ‘Dit is de tijd’,
 
Terwijl er toch niets is dan eeuwigheid. -
 
 
 
‘Zij is een wezen uit een andre wereld’,
 
Zoo had Pan gedacht, toen hij verre zag
 
Haar vlam. Haar licht weerkaatste in zijn lach. -
 
En toen zij naderde, als uit 't gepareld
 
Vlak van de parelmoeren ochtendzee
 
De eerste golf, opgestaan, of een ree
 
Die eenzaam komt voor de andre gesprongen,
 
Heeft Pan haar aangestaard en zacht gezongen:
 
 
 
‘Van uit een nieuwe wereld treedt
[pagina 11]
[p. 11]
 
Een vrouw mij aan met hangend kleed,
 
Schittrend zooals ik nimmer zag,
 
Met 't oog zoo stralend als de dag.
 
 
 
Zij heeft geen enkel sieraad aan
 
Van slaafschheid en geen enklen waan,
 
Maar zij is zuiver als een glas
 
Alsof ze zóó geboren was.
 
 
 
Haar arm is in een zuivren hoek,
 
In schoone stralen hangt haar doek,
 
En om haar schoon gelaat gezond,
 
Speelt 't helderst licht van keel en mond.’
 
 
 
Zij stond daar hoog,
 
Onder hoogen boog, -
 
Zooals de dageraad. -
 
Zij was licht paarsch. -
 
Uit haar gestalt blonk schaarsch -
 
Maar vol - het goud.
 
 
 
De Liefde voor 't Heelal
 
Stroomde uit haar Kristal,
 
En liefde voor de Menschheid,
 
Waaraan geen grens leit.
 
 
 
Pan zag haar aan, en in zijn ooren duizeld'
 
Het, zooals plotsling de Liefde duizelt.
[pagina 12]
[p. 12]
 
Want in het donker van zijn Eenzaamheid
 
Trad gouden straal der Liefde, der Vrijheid.
 
 
 
En in zijn armen heeft hij als een lelie
 
Haar meegevoerd. - Het was of 't evangelie
 
Die nacht eener nieuwe wereld had gebracht.
 
 
 
En zoo danste hij met haar vurig zacht.
 
 
 
Pan, de God van het oneindig Heelal,
 
De God van Alles en waaraan geen grens leit
 
En de Goudene Geest der groote Menschheid
 
Dansten te saam door 't eindeloos kristal
 
Der wereld, boven de ronde prachtige aarde.
 
En het Heelal was om hen eene gaarde
 
Met heerlijke kleuren en de schoonste bloem'.
 
Maar zij samen der Wereld hoogste roem.
 
De God van het Heelal, het stralend Heelal,
 
En de Geest der Menschheid in 't stralend kristal,
 
Naast elkaar dansten zij door 't Heelal henen
 
In de doorzichtige klaar' oneindigheden,
 
Naast elkaar in de bloemen voor zich uit.
 
Tusschen de sterren pralende hoog wijd.
 
En wijl ze in 't heelal met elkaar sprongen,
 
Heeft hij in donkren nacht dit lied voor haar gezongen
 
Zeer zacht:
 
 
 
‘Onzichtbaar zoet klinken van verre de snaren van een veêl,
 
Uit ver, van licht, droomachtig glanzen,
 
En wijl wij dansen,
 
Lijke' onze leden, wáarop wij neerzien, één geheel.
[pagina 13]
[p. 13]
 
Uw boezem en dat zachte iets,
 
Dat over u nederstroomt, -
 
Is 't liefde? - dat zooals haast niets
 
Van overal van u wederdroomt,
 
 
 
En uwe kleeding, waarin 't riet's
 
Van uw lichaam,
 
Golvende dansend, op en neder koomt, -
 
Zij zijn het éénig iets,
 
- Dat danst -
 
- Voor mij die dans -
 
En Muziek, anders bestaat er niets.
 
 
 
En in den zachten weemoed, één verrukking,
 
Van 't dansend glijden,
 
Voelen de geesten, aan 't geluk en
 
Samen zich wijden.
 
 
 
Dansen is de voorpoort der liefde. Dansen is heilig.
 
Dansen is teedere Minne.
 
Dansen met U, - zoo glijdend en veilig,
 
Met U zijn bevredigd de zinnen.’
 
 
 
De donkre Pan, de zwarte Pan, klom nu op
 
Van grond der kloof waar hij gezongen had,
 
In het Heelal met het goudene Meisje,
 
De Geest der Menschheid, als een lichte rijze,
 
Op in het Heelal met een machtig rijzen,
 
Zooals een donkre rook naar den bergtop,
 
Zooals een donkre nevel langs bergpad.
 
En naast hem klom, als een oranje vuur,
 
Oranje licht in 't vroeg koud klaar daguur,
[pagina 14]
[p. 14]
 
Het gouden Meisje.
 
Zooals een pijl van goud, een zonnestraal,
 
Komt om den hoek van een donker Alpdal,
 
En schiet er door, en verlicht groenen kant
 
Eens bergs, die schittert met bloemen en diamant, -
 
Den hemelhoogen berg raakt gouden hand
 
Van den jongen vroeglente-afgezant, -
 
Zoo het lichtgouden Meisje ....
 
Zooals men in den donkerzwarten kachel
 
Een donkergoude en een roodblauwe vlam
 
Naast elkander ziet vliegen, met gewaggel,
 
Bevend en levend, van hun ijle kam,
 
Fladderend opwaarts streven in het Niet, -
 
Zij lijken op een vurig minnelied,
 
Ja liefde zelf, die ook zoo wonder teer
 
Sterve' in hun fijnste uitstraling van begeer, -
 
Zoo stegen Pan en 't Wezen, boven de Aarde,
 
In des Heelals donkere schemerhaarde.
 
En voor zij boven kwamen op 't gebergte,
 
Op den nok van het dak van de aardherberg, te
 
Scheemren liggend in donkerblauwen nacht,
 
Onder den hemel, tuin van voorjaarspracht, -
 
Onder den bergtop, stekend in het donker, -
 
Stonden zij stil in 't machtig kloofgeflonker,
 
Zoo hoog als 't luchtgebergte, en toch zoo zacht
 
En machtig als de donkerblauwe Nacht,
 
Zooals twee schoone schimmen, niet verlicht
 
Pan, maar zij was als een licht goud gedicht.
 
En Pan hield zijn schoon, donker godsgezicht
 
Naar haar en zei: ‘Wezen, wie, wie zijt gij?
 
Zijt gij een mensch? maar nimmer zag ik vrij
 
Een mensch zooals gij kijken, zijt ge een God?
 
Maar nimmer zag ik eens Gods oogen tot
 
Zulke volle bloemen gevuld van liefde.’
[pagina 15]
[p. 15]
 
Het meisje stond doodstil, van goud, en hief de
 
Oogen naar heel van ver, vanwaar zij kwam.
 
En 't was of zij de kracht der sterren nam
 
Door hare oogen in haar rijpen mond,
 
En sterrenadem door haar lippen zond:
 
‘Weet gij hoe soms in 't bosch, op den boschvliet,
 
Den vijver, in het winterhout en 't riet
 
Kraakrig en dood, de Februari-schelle
 
Zon zich vertoont, en of een vluchtig schellen
 
Der zon gehoord wordt, klinkt? - De Lente vliegt
 
Den rand van 't bosch en verliest er haar licht. -
 
Maar stil, zij ziet den boschvliet, en staat stil,
 
Met eenen vreemden en te vroegen wil,
 
En treedt door gele strandhalmen hem nader.
 
Zacht huppelt aan de eene zij het water
 
Des vijvers vroolijk, bleek, en vlammend donker, -
 
Aan de andre zij spant zich nog 't nat gefonkel
 
Van de ijsplaat, - en Lente ziet den schijf,
 
En treedt er heen, buigt over, spiegelt 't lijf, -
 
De golfjes deinen in buigend gewiegel
 
Den vroegen, jongen, bleeken lentespiegel.
 
En zij vlucht weg, maar blijft op de aarde waren,
 
Waar zij nog niet te huis is heelegare.
 
Zoo kom ik op de aarde, ik ben zeer vroeg,
 
Vroeger dan andre, er is nog geen zon genoeg.
 
Ik ben een Wezen van 't Gouden Geslacht
 
Der Toekomstmenschen, iets vroeger gebracht,
 
Dan de massa's die komen op de aarde.
 
Ik ben een gouden ster, gevallen waar de
 
Boom der Toekomst staat in de eeuwigheid.
 
Zoo werpt een boom van verre uit een gaarde
 
Door wind gedrage' een appel, rollend glijdt
 
Hij in den tuin des buurmans. 'k Ben gevallen
 
Van toekomst's sterren in de donkre hallen
[pagina 16]
[p. 16]
 
Der aarde, waar Gij mij vondt en in dans
 
Rondvoerde. Nu klim ik met u den schans
 
Der bergkloof op, zooals een gouden zaad
 
Dat tusschen de kluiten door te bloeien gaat.
 
Ik ben maar 'n fijne sneeuwpluim, langs het bosch
 
Ziet men mij gaan, - straks komt de bui zelf los,
 
Ik ben een glanzend harde witte hagel
 
Tusschen de mosjes van groene boschtafel,
 
Straks komt de groote witte hagelbui,
 
Wanneer de groote Toekomstwolk zich spui.
 
Kom Pan, kom God van liefde en muziek
 
Mede naar bove' en luister uw hart ziek
 
Van genot en verdriet om 't volk dat komt,
 
En dat mij slechts als eerste afgezant zond.
 
Kom, God der Muziek, ik kom om in zangen,
 
Evenals Gij vroeger, te doen 't verlangen
 
Weerklinken om des Levens eindelooze
 
Schoonheid, zooals die nu komt weergalooze.
 
O hoor mij Pan, kom dichter bij mij staan
 
En hoor mijn wondere gezangen aan.’ -
 
En Pan wandelde met haar als een landman,
 
Die 't gouden zaad, schooner dan hij, ter hand nam.
 
En hij vatte met zachte hand de tippen
 
Van hare hand, geen woord kwam van zijn lippen.
 
Hij keek haar aan slechts met bewondering,
 
Omdat zij zoo machtig stijgende ging.
 
 
 
En toen zij dan ontstegen de verborgen
 
Kloof, en geopend stonden in heelalnacht,
 
Zoo helder als waar' zij van nacht de morgen,
 
En zonder één nevel- of wolkendracht,
 
Toen kwam de vrouw als een kind dichtbij staan,
 
En legde hare hand in die van Pan.
[pagina 17]
[p. 17]
 
En zij stond vóór hem als het licht gebloemte
 
Der lente, voor zijn donker zwart gedoemte
 
Van Heelal, van Nacht.
 
 
 
Zij, de goudlichte en heerlijke Morgen
 
Der Menschheid, stond vóór hem, 't Heelal, - geborgen
 
In zich, en donker, - als 't donker Heelal
 
Zichzelve, trotsch, is, vol Alles, kristal, -
 
Zooals de Geest die daagt,
 
Goud en licht, kristalfonklend van Vrijheid.
 
Tusschen hen was een donkerpaarsche Lach
 
Als tusschen Dag en Nacht donkerpaarsch wordt de Dag.
 
En zij zeide: Als een bazuin van Blijheid:
 
 
 
‘Pan, eeuw'ge God van deze donkre aarde,
 
Ik ben de Muziek van de Nieuwe Aarde.
 
Ziet gij daar ginds die gouden sterreschellen?
 
Hoe schoon hangen zij op de diepe wellen
 
Des horizons! Hoe rein wit zijn zij! Achter
 
Hen, nog veel verder, staat een volk, en wacht er
 
Het opengaan der heem'len. Eind'lijk Vrijen
 
Komen op aarde, zonder, zonder lijden.
 
't Lijden heeft uit. Die zaligen staan daar,
 
Achter de goudene en blauwe baar
 
Der wereldzee, die dit tijdsuur maakt waar.
 
 
 
Eens zullen zijn in klare gouden liefde
 
Alle Menschen voor het Heelal dat weefde
 
Hen. Een groote Blijheid zal de Wereld vullen,
 
En één liefde alle menschen omhullen
[pagina 18]
[p. 18]
 
Met diepen glans van wonderbare klaarheid,
 
Ontvlammende uit den Gemeenzame' Arbeid.
 
Die liefde zal krachtig van allen stralen,
 
En, Muziek, klinke' in alle, alle talen.
 
 
 
Zij komen nader, voelt ge 't niet, God van
 
Muziek en Liefde, oneindige Pan? -
 
Het heelal dat wij zien, de myriaden
 
Sterren, het is slechts een koperen schip
 
In 't donkerblauwe ledig, - of een klip
 
Met kop'ren bloempjes en goudene zaden.
 
Het schip zeilt door de eeuwge leegte. 't Water
 
Van het oneindig stroomt, en de rots baadt er
 
Zijn bloeme' en zaden in. - Welnu, daar achter,
 
Achter dat gouden schip- of klip-compacte,
 
Achter de verste ster, in 't eeuwge, wacht er
 
Het blanke en klare volk der toekomstmenschen.
 
Daar is geen licht licht, maar 't donker is licht,
 
Daar is geen bodem en daar zijn geen grenzen,
 
Maar hoofd aan hoofd staan, gezicht aan gezicht,
 
Die zaligen in kristaldonker licht.
 
Neen, zij staan ook niet achter de verre sterren,
 
Zij staan in de aarde, in de menschen, verre.
 
De tijd is maar een schijn. De eeuwigheid
 
De waarheid. In hare oneindigheid
 
Is alles eeuwig en dus zonder tijd.
 
In elk ding staat Alles in de eeuwigheid,
 
In ieder ding is de oneindigheid.
 
Zoo is haar toekomst in de aard' haar grenzen,
 
En in de menschen zijn de toekomstmenschen.
 
In zwarte slaven, in donkre onvrijen,
 
Die nu leven,
 
Zijn de goude', als goudrozen lachende vrijen.
[pagina 19]
[p. 19]
 
Die zullen zijn in klare gouden liefde
 
Voor het Heelal en allen die er in leven!
 
 
 
En van die toekomst fluistert een muziek
 
In het kristal wat nu is, en een wiek
 
Van haar schijnt, wit-zwart, op en neer te fladdren
 
In van het Nu de kristalklare aad'ren. -
 
On nu de nieuwe wereld komt, nu komt
 
Haar schoonheid eerder, en als voor haar uit,
 
En 't is of zij, nog verre, van zich droomt
 
Ideeënglans en ideeëngeluid.
 
Zooals een geliefde, die in muziek
 
Stilt haar hart als het is van liefde ziek.
 
Die Schoonheid en dat Verlangen ben ik. -
 
Luister eens goed en hoor met uwe voeten
 
En lijf en oore' en hoofd en hart. Wat groeten
 
Ons hier uit de aarde voor warme gevoelen?
 
Wat voelen wij toch in den nacht voor zwoele
 
Verlangens uit de aard opstijgen, of
 
Ze ware een bed van bloemen, geurig, dof,
 
In den lentenacht, als de hyacinthen-
 
Geuren alleen zijn, dofzwanger, hun tinten
 
Stierven over in geur? Gij weet het wel,
 
God, 't is niet noodig dat 'k 't u vertel.
 
Gij weet het, Pan, God van liefde en muziek,
 
De aarde is in vreemd' barensnood ziek,
 
Zij heeft een kroost in zich geteeld dat meester
 
Is geworden van haar, en hunnen geest er
 
In zich zelve zij voelt, op 't punt haar gaarde
 
Te maken tot een tuin van vrijen, waar de
 
Menschheid te samen Heer is over haar.
 
Voelt gij het wel, God Pan, die alles voelt
 
Wat er in de aarde en in haar kindren woelt?
[pagina 20]
[p. 20]
 
Het zijn de arbeiders, het zijn die slaven,
 
Die lijfeignen, die, nu d' werktuigen gaven
 
Hun kracht, eindlijk zich zelve maken vrij.
 
Zij maken de aarde nieuw, zij, zij, zij, zij.
 
Eén groote liefde gaat de aarde omhullen
 
En alle arbeiders, allen, vervullen.
 
Hoort ge haar ruischen onder onzen voet,
 
Voelt ge haar warme en als blauwe bloed,
 
Hoort ge het gouden gonzen heel van ver
 
Van den bol waar wij op staan, deze ster
 
Donker, dit kind van zon, ach lang zoo ver
 
Van 't goud geluk gedwaald, maar die weerkeert
 
Als een kind bij zijn vader terugkeert?
 
Ik hoor twee klanken in den donkren nacht
 
Van onder komen om de aarde zacht,
 
De eene is als van machines goud,
 
De ander is of een menschmassa blauwt.
 
Dat zijn de donkre arbeidersmassa's met
 
Hun goudmachines. -
 
O, de aarde is een groot gouden huwelijksbed!
 
En die goudmenschen daar achter de sterren,
 
Die nog veel schooner zijn dan die goudschellen,
 
Komen als kindren, als hun tijd is daar.
 
Zij zullen 't bed bevolken. Dit is waar. -
 
Ik kom van daar’ - zij wees het - ‘van ver achter,
 
Waar het zoo tintelt en wit bloeit, het lacht er
 
Als van sterresneeuwballen en -seringen.
 
Ik kom vooruit om hunne komst te zingen,
 
Den arbeiders te laten zien de zaligheid,
 
Die daar beneden door hen wordt bereid.
 
“Geen God en geen Meester, maar alleen Menschen,
 
Vrij door elkaar”, dat is het wat zij wenschen
 
En maken. Ik kom om 't hun te dansen,
 
Zooals ze wordt,
[pagina 21]
[p. 21]
 
De beweging der Vrijheid en haar glanzen. -
 
Eens zullen zijn in klare gouden liefde
 
Alle menschen voor het Heelal dat leefde
 
Hen. Eén zachte Blijheid zal de Wereld vullen
 
En één liefde alle menschen omhullen,
 
En ééne liefde krachtig van allen stralen,
 
En klinken door des Heelals aardedalen.
 
O Pan, God van Muziek en van Liefde,
 
Was dit ook niet steeds Uw muziekliefde?’
 
 
 
Pan was verstomd. Ja, dit was het gevoel
 
Wat in hem drong al lang uit 't aardgewoel.
 
Hij dacht droomrig: ‘De oneindige Liefde
 
Der Menschen voor elkaar, 't Heelal dat leeft.’
 
Hij dacht rotsvast: ‘Geen God meer en geen Meester.
 
Maar de Menschheid zich zelf en Natuur meester.’
 
En stond doodstil zooals een doode heester.
 
En stil vloog hij door 't diepe ruimtgebergte,
 
Zijn vleugels spreidend tusschen de verre sterren,
 
In het ledige, in de klare koelte,
 
En zette zich daar op een blauw gestoelte
 
Dat eenzaam in de donkre wereld hing.
 
Zoo schitterden de sterren of verving
 
Telkens de een de ander, en de kring
 
Der aarde lag dof donker onderling.
 
 
 
En daar zat Pan met zijn macht'ge gestalte
 
Weder, en zag door 't teedere licht kristalte,
 
Zich heffend in 't oneindige heelal,
 
Naar der aarde ronde donkere zaal.
 
En toen hij zoo doodstil naar onder staarde,
 
Als een denker 's nachts op de aard', ontwaarde
[pagina 22]
[p. 22]
 
Hij weer, zooals een diepe rilling koel,
 
Dat vreemde, nieuwe, en als sterf-gevoel.
 
't Was wel de menschenmacht, die daar beneden
 
Opkwam, hij hoorde en voelde ze in zijn leden,
 
En zag ze zooals Pan àl, alles ziet.
 
Zijn ziel beefde, en weerklonk stil in lied. -
 
Hij stond op en wandelde langs den gletscher,
 
Daar langs de rotsen, wit alsof een etser
 
Ze daar geëtst had, in de zware lucht,
 
Stralend van ijs, oneindig, en geducht
 
Glanzend, zwijgend door de donkre bergen.
 
En waar 't blauw water, uit randen die tergen,
 
Van ijs gekarteld, liefelijk ontschiet,
 
Daar doopte hij zijn voeten, en dit lied
 
Deed hij weerklinken onder de stille sterren,
 
Terwijl de rotsblokken gromden van verre,
 
Terwijl hij opgericht in woestijn liep,
 
Langs donkre rotsen en het ijs zoo diep:
 
 
 
‘Het is winter
 
Ver over de aard', -
 
Het ijs klaart, -
 
Sterrengesintel, -
 
't Is eenzaam maar er klinkt muziek. -
 
O eenzame muziek, wees mijn geleider,
 
Schoonheid wijk niet met uw wiek,
 
Maar leid mij verder, wijder.
 
 
 
O leid mij verder, wijder,
 
Naar gindsche hooge sterren.
 
Schoonheid en muziek, U beider
 
Kind ben ik, laat mij niet sterven.
[pagina 23]
[p. 23]
 
Liefde, ster in den nacht,
 
Doorschitter met uw pracht
 
Mijn hart,
 
Dan wordt licht
 
Het moeilijk schaduwwereldzwart.’
 
 
 
Zoo zong de Godheid, diep bang voor de menschen,
 
En richtte hoog omhoog zijn hooge wenschen.
 
En hij liep terug door blauwpralend klare
 
Lucht, en zag Haar, en bleef lang naar haar staren.
 
Zij zat op een berg, voor den Oceaan
 
Der lucht, en diep beneden haar was de Oceaan.
 
Zij zat op een top, voor het grondloos donker,
 
Zooals een sterrebeeld staat in de lucht,
 
De stille Lier, of het witte gefonkel,
 
Der sneeuwen Zwaan, - het sterbeeld is een zucht
 
Van het diepblauw azuur en kopren sterren,
 
Die 't beeld begrenzen, blauwend uit het verre.
 
Zij zat zooals het beeld van den beeldhouwer
 
Michele Angelo, zit aan het dak,
 
Denkend en lachend, dat den stillen aanschouwer
 
Van diep verbazen het vol harte brak,
 
Niet wetende wat de Sibylle lacht
 
En starend denkt. Zoo zoet en open zacht,
 
Geheimvol lachend, keek het gouden Meisje.
 
Want zij hoorde heel ver een gouden wijsje
 
Klaar kristal komen door de nachtelucht.
 
Dat was de zucht van den kristallen ucht.
 
Die hoorde zij alleen, zooals Sibylle
 
Fijn hoort wat in den tijd nog niet, maar eeuwig is.
 
Zij hoorde 't toekomstwater verre rillen,
 
En lachte tegen de geheimenis,
 
Open en klaar als kristal; kristalnacht
[pagina 24]
[p. 24]
 
Haar open rond gelaat gansch openlacht'. -
 
Ja, de Geest der Muziek zat hoog omhoog
 
Als uit koper gegoten kleine beeldje,
 
En zag de zee, de aarde en den hemel,
 
En alle elementen in 't Heelal.
 
Zij die de ordenaar is van 't Heelal.
 
Zij die de zee is van het Universum,
 
Naar waar zich alles stort, alles doorheen vloeit,
 
Om in schoonere wereld uit te rijzen.
 
En zij dacht: ‘Ik ben niets zonder den Chaos.
 
Hij maakte mij, ik ben zijn kind. Hij is
 
Mijn vader. En uit hem komt alles voort
 
In mij. Hij is mijn man.’ - En zoete liefde
 
Doorstroomde haar, haar koperen lichaam,
 
Dat eeuwig klinkt van kopergouden snaren.
 
En zij strekte de armen naar 't Al henen,
 
En in een duizeling van liefde was het
 
Of ze' hem weer werd, haar machtige hersenen
 
Chaotisch woelde', en 't lijf als opgelost.
 
Maar zacht ontwaakte ze uit verganklijk sluimer,
 
Nam weer bezit van zich zelf, voelde verschil
 
Met hem, en in liefde, die alles ordent,
 
En den Chaos en de Muziek, wachtte zij
 
Op den God der Wereld, den eeuwgen Pan.
 
En Pan stond stil en stijf en roerloos zacht,
 
Denkende aan haar. En in zijn aandacht
 
Sloop stil, onmerkbaar, bij hem in de liefde, -
 
Zooals een nevel van het veld verhief de
 
Lichte wolk, en dreef naar de atmosfeer
 
Der blauwe nacht, - kwam stil van uit zijn hart
 
De liefde en dreef op naar zijn hoofd zwart.
 
Pan zag en voelde het lichten zijner liefde
 
Voor de Vreemdlinge, - en hij, heengaande, hief de
 
Zolen en schreed stil door het duister heen,
[pagina 25]
[p. 25]
 
Zooals, die donkre schoonheid zag, gaat heen.
 
En zijne open en klare gedachten
 
Zóó den hemel en de aarde inlachten:
 
 
 
‘Ik kan niet meer maken begin
 
Met iets.
 
Mijn zin is eindloos als het Niets.
 
De liefde is mijn zin, -
 
Heeft geen einde, geen begin.
 
Ik kan niet meer maken begin.’
 
 
 
En langzaam, zwak en teêr van liefde, liep,
 
Terwijl zijn hoofd raakte tot aan den hemel,
 
Wolken, zijn borst baadde in luchtgewemel,
 
Hij de berghelling af, waarop nog sliep,
 
Lager, al het gebloemte en het vee.
 
En begon eene wand'ling die hij dee
 
Over de bergen van het klaar Heelal.
[pagina 26]
[p. 26]
 
En zoo daalde Pan langzaam naar de aarde,
 
Trapsgewijze, naar hare groote gaarde,
 
Uit het klare en kristallen kristal.
 
 
 
En eerst kwam hij, in het oneindig licht,
 
In het doorstreepte kristal waar de Goden
 
Zich nog schoon en schemerachtig ophouden,
 
Als visschen in het donkre water dicht.
 
 
 
Daar kwam hij aan een bosch, een groot hoog woud,
 
Uit hooge eiken massaal opgebouwd,
 
Jaren ver lang en vele jaren breed.
 
Dat bosch werd begrensd door den Oceaan,
 
En de vlakte oneindig ver vandaan.
 
En het moest doorkliefd worden in de lengte,
 
Want aan de ééne zij liep het in 'n engte,
 
Naar onbestijgb're bergen, in een keele.
 
En in die keel stonden paleize' en tempels,
 
Der valsche goden glanzende bordeelen,
 
Met valsche verlokkingen op hun drempels.
 
En buite' en binnen weerklonk hunne scheele
 
Muziek. - Aan de andre breede zijde bood
 
Een bodemlooze afgrond slechts den dood. -
 
Het was nog nacht, en geene schaduw gleed
 
Daar binnen, maar hij voelde zich den weg.
 
Donker, van alle kanten, heg en steg.
[pagina 27]
[p. 27]
 
De kruinen waren tot één net verward,
 
Ondoordringbaar, en de stammen benard.
 
Zwoel donkerte omhoog, en wat geglim
 
Omlaag in van een beek bochtige schim. -
 
Waar oude boschpaden zich henenwonden,
 
Waar in de ochtend- en de avondstonde
 
Een schaarsch hert nog zijn weg naar 't water vonde.
 
En grauwe beken vonden langs graniet-
 
Blokken hun weg. Hier en daar groeide riet. -
 
Hij peinsde tusschen de stammen aan het leven
 
Der schorsen, die het lange leven geven,
 
En aan de donkre rottende bladen,
 
Waarin warm slapen de kleine boomzaden. -
 
En de nacht was een nacht van vele jaren.
 
Terugschrikken, voortwandelen, vervaren.
 
Pan daalde in kloven af en dook in stroomen
 
En droomde als een doode diepe droomen,
 
Achter rotsblokken, of ging als een blinde
 
Langs weeke paden, kon den weg niet vinden. -
 
Dus mijmerde Pan, en liet zijn gezicht
 
Streelen door 't zwarte en grofgoede licht.
 
Droog en somber was hem de aard' geworden,
 
En weening kwam bij hem, toen hij gevoelde,
 
Dat het hart van de Goden nu verkoelde,
 
En hunne rijke mond en tong verdorde.
 
Zooals nu, in den adem van deez' tijd,
 
Een mensch kan gaan, en denken, tot hij schreit,
 
Aan al de Pracht en Trots en Majesteit,
 
Die nu vergaan voor de eeuwige Vrijheid.
 
 
 
En wijl hij staarde in 't grondelooze duister,
 
Beangstigd, en niet wetend wat te doen,
 
Ontstond er voor zijn ooge' een roode luister
[pagina 28]
[p. 28]
 
Achter des woudes donker zwarte roên,
 
Achter het donkere hooge heelalwoud,
 
In het Heelal boven de aard opgebouwd.
 
En heel de hemel werd brandende rood,
 
Of iets hem met roode kleur overgoot,
 
Alsof daar iemand eenen rooden mantel
 
Ophief, een gloed met zoo sterk een getrantel
 
Van vuur, dat hij 't Heelal van één zij doorscheen,
 
Zooals het vuur tegen een donkren schoorsteen.
 
En Pan staarde op eens, en als verglaasd
 
Van oog, daarheen, terugtrekkend verbaasd.
 
 
 
En uit het rood brak open middaglicht,
 
Zooals het licht uit rooden dageraad,
 
En breidde zich tot eenen Oceaan
 
Van licht, en op Pan's gezicht viel die Oceaan Licht,
 
Als op 't Heelal dat in het lichten staat.
 
En hij bleef teeder bij dien Oceaan staan. -
 
Want in het hooge licht, dat was als rook,
 
Zag hij van af de aard tot in den aether,
 
Kronos' schoon kind verschijnen. Hoog ontlook,
 
Licht in het rood, glorievol, de Alweter.
 
Trotsch, ongenaakbaar steeg zijn statig hoofd
 
Door den hoogen luchtnevel dien het kloofd'.
 
Hij scheen niets te zien, had het oog in hemel
 
Daar boven, in des nevels rood gewemel.
 
Forsch schreed hij, door het Noodlot onbewogen,
 
Alléén, machtig, - de helle glans der oogen
 
Was even zoet en klaar als in zijn jeugd,
 
Toen de komst op de aarde hem verheugd'.
 
En in zijn hoogen gang, als toren forsch,
 
Zag hij even terzijde, en iets norsch
 
Werd zijn heerlijk gezicht toen hij Pan zag,
[pagina 29]
[p. 29]
 
Die, zeer stil en kalm, als was hij de dag,
 
Tegen een boom aan stond, wiens stam hij dekte.
 
Zij waren twee oervijanden, Pan rekte
 
Zijn leden, maar Zeus wendde met verachten
 
Zijn hoofd weg en hernam zijn stil betrachten.
 
Zeus is de God der machtige heerschappij,
 
Der overheersching en der slavernij,
 
Der meesters, tyrannen en koningen,
 
Hij heeft op den Olympus woninge.
 
Pan is de God van alles, - hij heeft lief
 
Alles, en elk mensch is zijn hartedief.
 
Eenmaal, oudtijds, had Zeus gedreven voort
 
Pan diep terug en zijne macht verstoord.
 
En schrijdend ging nu Zeus den hemel in,
 
Zijn schoone, trotsche rug toonde zich, donker,
 
En 't machtig hoofd, en het ruig haar, omblonken,
 
Verlatend de aarde, voor hem zonder zin.
 
En Pan stond roerlooze en dacht: ‘Daar gaat hij.
 
En als vroeger, maar o hoe anders, laat mij.’
 
En bukkende dronk Pan uit eene beek,
 
Die daar voor zijne voeten in zee streek,
 
En legde zijne hand stil op een rots,
 
En streek teeder langs een boomstronk het mos.
 
En wachtte.
 
En er verging een leegte en droefheid zonk
 
Hem in het hart, en om hem niets weerklonk.
 
En daar schemerde nog weder een licht,
 
En daar kwam langzaam en half opgericht
 
Nog een God aan: de God der Christenen.
 
Pan kende hem nauwlijks hoe hij glisterde.
 
Hij had een dubbel wezen. Alles dubbel-
 
Zinnig, zooals het water ook wel stubbel'
 
Door den wind zóó, en vlak daarbij weer zóó.
 
Hij was hoog opgericht, tot in het licht
[pagina 30]
[p. 30]
 
In hoogte, maar toch diep buigend, gezwicht.
 
De eene helft van zijn gezicht was bloo
 
Als van een knecht; de andere hardvochtig
 
Als van een meester. De eene wang was vochtig
 
Van tranen uit deemoed en medelij,
 
Maar de andre hard in trots en hoovaardij.
 
Hij had in de eene hand een geesel, maar
 
De andre voerde het liefdesgebaar.
 
Een helft van zijn rug was diep rood bevlekt
 
Met bloed, de andere met goud bedekt.
 
Blijkbaar was hij half van de gouden eedlen,
 
Half van de groez'ligen die werke' of beedlen.
 
Achter hem kroop Christus, slepend het kruis,
 
En dan kwam 'n leege schijn, klein als een muis.
 
Dat was der Christenen Heilige Geest.
 
En dan de Duivel, trotsch zooals een beest.
 
Pan staarde ze aan en voelde een victorie,
 
Omdat hij bleef en weg zonk hunne glorie.
 
 
 
En de zon werd uit zilver tot 'n goud peinzen,
 
En de donkerheid vluchtte uit de bosschen.
 
En in een zee van oranje en rosse
 
Vlammen van nevelvuur, Apollo stond.
 
Om zijn gebeeldhouwden godd'lijken mond
 
Lag 'n klare lach, en zijne hooge losse
 
Haren stonden en hingen en golfden stil.
 
En schoon hij wist dat de goden moesten deinzen,
 
Was er geen deinzen in zijn oogen, maar overwinningswil.
 
 
 
Het blauw des hemels was zoo geheel zuiver
 
Gestrekt als de stem van een zingende vrouw,
 
Het spiegelvlak in 't bosch zonder gehuiver
[pagina 31]
[p. 31]
 
Of schrik, hoewel in herfst, maar warm, maar blank, maar lauw.
 
D' oneindigheid was open, ver als eeuw
 
Boven aan 't zenith d' aether. En de sneeuw-
 
Wolken, gezonken, zelf leke' eindeloos.
 
Maar de bosschen als blaad'ren van een roos,
 
Waartusschen hij zou dwalen, - rood en blauw.
 
 
 
Ha! de heerlijkheid! Met langzame schreden
 
Ging de God des Lichts door de paden, zonaureoold.
 
Zooals de zon boven, ging hij beneden,
 
Diep in het bosch, smaragd donker, hij doold'.
 
Even volkomen waren zijne leden
 
Als de vlammen: de hemel en de boomen.
 
Dit is het onderscheid tusschen God en Mensch,
 
Dat de mensch heeft altijd gemis, en dus droomen
 
Naar anders, naar meer, 'n God is vervulde wensch.
 
 
 
Zachte wellust ademde uit de God,
 
Gaande in der zoden hooge altaren,
 
Zijn oogen, hel, zwierve' in 't hoog ommewaren
 
Van 't licht, dat als geur was, en geur als licht.
 
Alsof iets brandde was het hooge licht
 
Dat hing rondom de stamme' in breede zwermen.
 
De lichte bladerkronen ijl beschermen,
 
Doorzichtig naar hooger licht, het rookend licht.
 
De Dichter gaat daar onder, zacht van varen.
 
 
 
In de wonderbare der kleuren muziek,
 
Waarachter zacht was des blauws harmoniek,
 
De God des Lichts was volkomen rhytmiek.
 
Het trotsche blanke van zijn vleesch, zijn beenen
 
Hoog bewogen, zijn borst waarover henen
[pagina 32]
[p. 32]
 
Het licht gleed zonnig lachend, zijne armen
 
Zonnig in zijne schouders. En de warme
 
Blauwe oogen onder de effen berme
 
Van zijn voorhoofd, waren rhythme muziek-doorschenen.
 
 
 
O, in een zilveren wazend gemijmer
 
Ging door het gouden licht die groote Rijmer,
 
Zooals de wind over de blauwe zee.
 
Hij keek naar den wand van 't bosch. Er was Niemand.
 
En hij keek stil naar de Heemlen. Er was Niemand.
 
Er was alleen zijn eigen teeder Gezicht.
 
Er waren alleen de Aarde en Hij: die Twee.
 
Onschuldig en rein, als twee blanke duiven,
 
De brandende Natuur en Hij, de God, beide eenzaam in gouden huive. -
 
 
 
Op den donkeren vloer van den marmeren nacht,
 
Waar de zwarte vloed van den storm opschuimde
 
Tot witte kammen hoog in de blauwe lucht,
 
De Licht-God zat. - De orkaan verkruimde
 
Rondom hem het woud. Als verloren hoop
 
Vloog het ratelend loof langs de hellende sloop
 
Om hem heen omhoog. Maar zeer stil had
 
Hij het been en de knie en zijn gedacht. -
 
Zij romp en leden waren wit. Zijn geest verruimde.
 
 
 
En 't werd koel en blank. Hel azuur.
 
Het heelal werd als een diepblauwe zee.
 
O de nacht werd zooals een gouden vuur!
 
Maar de God des witten lichts noch oop'ner dee
 
Noch dichter zijn oogen. Met vast getuur
 
Keek hij niet ver van zich ter aard. De duur
[pagina 33]
[p. 33]
 
Zijns levens, een oneindigheid van bloemen,
 
Was vóór hem. Oneindig, met niet te noemen
 
Liefd' en passie, dacht hij 't na, dit uur.
 
 
 
Maar plotsling trilde hij, want 't voer in hem
 
Zooals de bliksem vaart in 'n eenzaam schip,
 
Het schuddende, trillend van top tot takel,
 
Uit de rust beefd' zijn trotsche groote lip,
 
Van onder uit hem op kwam 't grootsch orakel,
 
En zacht sprak in hem zijn Pythische stem.
 
Plotseling was 't of hij in zijnen tempel
 
Nog ééns, te Delphi zat, en op den drempel
 
De menschen hoorde, wachtend zijn profetenstem.
 
 
 
En hij riep uit in 't blauw, als een trompet
 
Van goud, in het Heelal weerschalde het:
 
‘Menschen, Gij, Gij, Menschen! Als gij maar één zijt,
 
Als gij u zelf maar maakt tot eene Eenheid,
 
Als gij maar de Natuur maakt uw bezit
 
Gezamenlijk, als maar niet langer dit
 
Heelal uw twist is, maar uw bron, het wit
 
Van Uw werk als Broeders, dan wordt het Licht
 
Der Aarde, het eenige, Uw Geesteslicht. -
 
De ééne Menschheid wordt de God van 't Licht.’ -
 
 
 
Zoo sprak de God des Lichts. En toen na een langen wijden
 
Blik, wierp hij zich òp, naar 't gouden Wijde,
 
En begon zacht te vliegen. Als een arend.
 
Met uitgestrekte armen, verre starend
 
Voor zich uit, - de zachte lucht langs hem glede. -
 
Hij werd fijn in het blauw. Zooals een zwaan. -
 
Hij werd een donkre even-beving aan
[pagina 34]
[p. 34]
 
Den Horizon. - Hij werd zijn eigen lied
 
Dat van zijn zang nu nog weertrilt, - meer niet.
 
 
 
En de donkere oogen van Athene,
 
De godin van de wetenschap der machtigen,
 
Heerschend over de onwetende onmacht'gen,
 
Klaar, ernstig en van verdriet vol verdwenen.
[pagina 35]
[p. 35]
 
Toen trad hij langzaam uit het statig woud
 
Op de duistere vlakte, het kristal
 
Zich strekkend door het oneindig Heelal,
 
Zooals een vlakte in de oneindigheid,
 
In des heelals lichtende zaligheid.
 
En stond stil, en stilstaande klaar beschouwd'
 
Het wondere en klare zacht luchtmeer.
 
En in hem drong dat wonderlijk en teer
 
Voelen, dat Pan en alle kind'ren Pan's
 
Voelen, wanneer ze zien den grooten glans
 
Van een vlakte, die voortstrekt naar den hemel,
 
Of van de zee het oneindig gewemel.
 
Dan ontstaat er tot in de diepste ziel
 
Een gevoel of 't oneindig in ons viel,
 
Dan dringt door in ons', Pan's kinderen, lijf
 
Een gevoel of het niet zich zelve blijv',
 
Klein en beperkt, maar of 't oneindig dringt
 
In ons klein lichaam dat daardoor wegzinkt.
 
's Avonds kan het zoo schijnen, als de lucht
 
Plotseling wordt van een hel blauw bevrucht.
 
Of als de wind die uit de wolken zucht
 
Deze wegvaagt! Of 's morgens als 't gerucht
 
Der vooglen nog niet aan is, kan 't zoo schijnen,
 
Alsof 't onmeetlijk Al binnen de reine
 
Ziel komt van een ontwaakte, die is Pan's kind.
 
De liefde voor het Al, die is 't die vindt
 
Uit 't Al in de ziel, uit de ziel tot 't Al,
 
Zijn weg in dezen zaligen wereldhal.
 
Dat voelde Pan toen, en meer dan een onzer,
 
Toen hij uit 't bosch en in het stille donzen
[pagina 36]
[p. 36]
 
Wezen der vlakte trad, die bleek, schimmig,
 
Afstak tegen het woud, zoo forsch grimmig.
 
En dansende vloog hij aan op de vlakte,
 
En dansende weerkaatste zijn voet, brak te
 
Gruizen den groven en gruizligen kluit,
 
En vloog hoog in de donkre luchten uit.
 
Zijn donkre haarbos schudde in de wolken,
 
Van het oneindig hooge hemelheelal,
 
Zijn voeten dansten in de diepe kolken
 
Van het eindlooze uitgestrekt kristal.
 
Toen keerde hij, en met een breeden zwaai
 
Danste hij langs den boschkant, het gezwaai
 
Van zijn groot lichaam beefde diep het woud.
 
Langs de boomen vloog hij waar het benauwd
 
Was van de schaduw van den donk'ren nacht.
 
Hij zelf was tot zulk eene vreugd gebracht,
 
Als wie lang beklemd was. Zijn sprongenrij
 
Ging boven de boomen op, tuim'lend en blij.
 
En eindlijk stoof hij onstuimig in het rond,
 
Zooals een paard dat in het circus rond
 
Draaft, toen maakte hij cirkels kleiner, toen
 
Heel klein, zooals spelende kindren doen,
 
En eindigde met éénen hoogen sprong,
 
Bijna loodrecht, - de aarde hem weder vong.
 
 
 
En over die vlakte ging hij, tot daar waar
 
Zij plotsling afbrak als in zee de baar
 
Van een getijgolf, èn daald' in een grond.
 
Zooals een heerlijke en lichte baar,
 
Een golf in der oneind'gheid donkerklaar.
 
En Pan stond stil voor hij zich daarin zond. -
 
Want uit de donkerte beneden welde
 
Muziek die diep ontroerde en ontstelde. -
[pagina 37]
[p. 37]
 
In den herfst ziet men wel dit schoon gezicht,
 
In 't gele boschlicht, het zonnesterflicht:
 
De ronde kruinen der gele kastanjes,
 
De berken met hun fijne brosse franjes,
 
De roode beuken met hun koepelkerken
 
Maken langs 't mos een onafzienbre laan.
 
Aan de andre zijde van de grijze perken
 
Ligt van de boschvliet donkerblauwe baan. -
 
Eenzaam is 't zonnig mos, geen hert verschijnt,
 
Maar 't is alsof er een verdween, verdwijnt,
 
Naast een stam van de rij steengrijze stammen,
 
Wier loof, als één vuurbank, geelrood opvlamme. -
 
De blauwe hemel ver beneden is
 
Als goud vlammende, maar zonder gesis,
 
Alsof een goudsmid daar beneden werkte,
 
In Italië, dáár, met zijn gekerkte, -
 
Aan een goud schild, waaraan hij den rand werkt,
 
Dat hij met gouden bladervlammen merkt.
 
De diep geliefde hemel onder is
 
Ver beneden groot vlammende aan zijn nis,
 
Alsof daar ware iets van hooge liefde,
 
Schooner dan ergens, of daar de geliefde
 
Zelf zijn moest, zij zelf, want zoo blauw en goud
 
Kon 't anders niet schijnen achter boven het woud.
 
Zooals dat bosch is in den lachenden
 
Herfst, met de wildste kleuren prachende, -
 
De jonge boschgod neemt een schitterend bad, -
 
Alles wat leefde in de lente en vloot
 
Door de bosschen, het wacht nu stil den dood
 
En is statig prachtig het leven zat.
 
De ronde kruinen der gele kastanjes,
 
De hooge abeelen met hun fijne franjes
 
Die in de lente juichen en 's zomer's droomen,
 
De goudene volmaakte eikeboomen,
[pagina 38]
[p. 38]
 
En heel ver weg de laan en langs 't leeg perk
 
De bruine beuken, waarvan elk een kerk
 
Gelijkt: De jonge boschgod neemt 'r een schittrend bad
 
In den laten namiddag's zonneschat, -
 
In dat blank zilvren en als najaarsschuim
 
Van 't licht op open plek tusschen 't boschpuin, -
 
Luchtig in 't licht, - en stort zich plotsling in
 
Den donkren vliet en zwemt er tot zijn kin.
 
Want hij wil genieten nog eenmaal van 't
 
Lichte goudheerlijk beeld van 't zomerland.
 
Klievende ziet hij 't donker watergetoover,
 
Den blauwen hemel drijvend achterover, -
 
Zijn blauw oog staart naar gouden blauwe tente, -
 
Hij is gelukkig, - het is herfst .... maar lente.
 
Maar dan komt de nacht met zijn donker zwerk
 
En bedekt het heerlijke kleurenwerk
 
Met duisternis. Niets is er van de kleuren
 
Meer over dan haar zware gouden geuren. -
 
Die nacht met de verborgen gouden kleuren,
 
Die herfstnacht met bedwelmend zwarte geuren,
 
Op die leek de muziek, die als een wonder,
 
Opsteeg tot Pan uit donkren afgrond onder. -
 
Hij stond daar onder de goudene sterren
 
Als een die luistert onder regen, verre.
 
Onder een koepel waar een gouden regen,
 
Stil, uit gouden sterren komt neergezegen.
 
 
 
En luisterend hoorde hij gouden stemmen,
 
En herkende ze. 't Waren de boschbremmen
 
Van gouden klank, zooals alleen de Faunen
 
Uit hun donkere keelen uitbazuinen, -
 
En 't was het helle blanke jonge zilver,
 
Zooals alleen, het lijkt het zoet geschilver
[pagina 39]
[p. 39]
 
Der golven over elkaar in de ucht,
 
Of van de abeele' en berken in de lucht, -
 
De Nimfen maken om de eeuwig jonge gaarde
 
Der oude zee-weerklinkende grijze aarde.
 
De wezens die door 't Heelals wondre gunst
 
Kennen de Muziek, Rhythme, kennen de Kunst.
 
En evenals in 't herfstbosch is gejuich
 
Van alles wat nog van leven getuig',
 
Onder de doodsklanken der volle nacht,
 
Zoo was het dat uit 't dal der halve goden
 
Een diepe lach des levens diep oplacht',
 
Onder den klank als van een klank om dooden.
 
En Pan fluisterde:
 
‘Niet kunnen de halfgoden het leven houden,
 
Nu van hen trokken hun vaders, de goden.
 
Nu gaan de halfgoden alle ter dood. -
 
Hun dood is 't fijnst vergif, waaraan zij bloot
 
Staan, die de ziel eens echten gods ontvingen:
 
De gedachten der nieuwe meesters dringen
 
Overal door, als onzichtbaar venijn,
 
In de aarden, door de ooren, in den schijn
 
Der oogen, en dooden de allerbesten,
 
Dan mindre, eind'lijk allen. Zal nu resten
 
Van 't goddelijk geslacht eindelijk alleen ik?’
 
Hij stond op den rand, wachtte. Goddelijk
 
Stond zijn groote gestalt boven den afgrond,
 
Waarin hij zich toen als een havik afzond.
 
Hij landde als een vogel doet, veerend
 
Op zijne voeten, en ging zacht een end
 
Door diepen grond, - hij ging zooals een dichter gaat,
 
Het brooze lijf bespeeld door 't Al, die slaat
 
Nergens acht op, maar het heelal weeft door
 
Zijn veez'len hoorbaar maar onzichtbaar koor. -
 
Zoo ging Pan. En daar waren aan het sterven,
[pagina 40]
[p. 40]
 
Als schoone vazen die vallen in scherven,
 
Zooals visschen die de vischvrouwen kerven,
 
Liggende op de banken in de hal, -
 
De donkre bloedstroom, d'ingewanden verven
 
De banken, den grond en den steenen wal,
 
Alles is donker om der visschen dood, -
 
Zoo stierven daar de Faunen schoon en groot,
 
Vluchtten de Nimfen in der aarde schoot.
 
 
 
Maar onzichtbaar. Want der halfgoden schaamte
 
Belet hen, der wereld de donkre blaam te
 
Toonen van den diep misvormenden dood.
 
Zij vluchtten daarom afzijds in het snood
 
Donker der stammen, duistere afgronden
 
Waarin ze hun spitse lichamen zonden.
 
 
 
Maar juichende. Want alle Faune' en Nimfen
 
Hebben een stem als water. O de lymphe,
 
Waaruit ze zijn, is waarlijk niets dan stem.
 
En in de klauwen des doods, in zijn klem,
 
Als ijsvogels, roodborsten, vinke' en gaaien
 
Gevangen, deden ze de lucht nog laaien
 
Van hun gezang, kleurrijk, purper en gouden.
 
Onder den sterrennacht in blauwe wouden
 
Schemerde de lucht van de klanke' er van.
 
De onzichtbre zangers hoorde donkre Pan:
 
 
 
‘De zware gangen van de Nimf die sterft,
 
Gaan door het blauw gevallen najaarsblad.
 
Nog eenmaal waggelt zij door 't breede erf
 
Der bosschen, dat haar teedre dansen had.
[pagina 41]
[p. 41]
 
En zij ziet voor 't zwaar oog het lichte dansen -
 
Hoe heerlijk, hoe licht, - zwaarlokkig, vochtglanzend, -
 
Van vroeger, en zij buigt donker naar 't water af,
 
En zoekt er, dansen droomende, haar graf.’
 
 
 
En toen nog dit door één geliefden zoon,
 
Dien hij daar had, den allerliefsten Faun,
 
Donkerlokkig, vlugvoetig, looper gezwind,
 
Betooveraar der Nimfen, roodbruin kind:
 
 
 
‘Tusschen de gele bladen
 
Trilt de gouden fluit
 
Met weemoed.
 
De zon luikt. Door de baden
 
Van nevel ruischt windgeluid,
 
Zooals de zee doet.
 
En de zanger voelt zijn daden
 
Van zilver geëindigd. Tot besluit
 
Speelt hij het bosch een beegroet.
 
En dansende springt hij waden
 
Naar den dood, in het licht uit,
 
Die hem geen wee doet.’
 
 
 
En eindlijk dit, en 't was alsof zij allen
 
Voor 't laatst samen nog eens 't woud deden schallen:
 
 
 
‘De lente vliegt om 't woud, maar eeuwige
 
Is de Natuur, is Pan.
 
De zomerstroome blauwt, maar eeuwige
 
Is de Natuur, is Pan.
[pagina 42]
[p. 42]
 
De winteraarde rouwt, maar eeuwige
 
Is de Natuur, is Pan.
 
Wij voelen den mensch, den nieuwen meester
 
Komen en onze geesten
 
Verdwijnen, zooals daar, hoog, verre,
 
De lichten der goden, koud geworden sterren,
 
Wegsmelten van geflonker,
 
Witsneeuwige,
 
Tot donker.
 
Maar eeuwige
 
Is de Natuur,
 
Is Pan.’
 
 
 
Zij stierven weg als sterren in 't heelal,
 
Als schaduwen hun lichaam, hun geschal. -
 
En Pan bleef eenzaam in 't donker alleen.
 
Er was van goden en hun kindren niet meer een. -
 
En hij voelde en was zoo gansch eenzaam,
 
Dat hij aan zich murmelde eigen naam:
 
 
 
‘Pan, eenzame God van Muziek!
 
Word niet van eenzaamheid ziek,
 
Maar leid mij verder, wijder,
 
Naar gindsche trotsche sterren.
 
Naar de menschen, daar ginds, verre!
 
Gij zijt nu de eigen herder.’ -
[pagina 43]
[p. 43]
 
De Goden heen. Het Heelal was alleen
 
Als in dien oertijd, toen geen heerschappij bestond.
 
Allen Pan doolde, als toen, door 't eenzame Heelal rond.
 
Pan is de God der beweging, die is één
 
Met Liefde en Muziek, en hij is eeuwig.
 
Zoo was hij dus alleen als is het sneeuwig
 
Veld in de bergen. - En de aard, bebloemd,
 
Lag open voor het groote volk dat komt.
 
 
 
En Pan hoorde toen de oneindige Menschen
 
In 't oneindig Heelal, en zonder grenzen,
 
Hoog in het donkerblauw eeuwig Heelal,
 
In zijn oneindig lichtende kristal.
 
 
 
En hij daald' neder naar de donkre menschen
 
Uit het Heelal, uit de oneindige grenzen
 
Van het Licht, der Muziek, en uit de Vrijheid
 
Der Natuur, het oneindige Heelal,
 
Het eeuwig bloeiende Natuurkristal,
 
En hare eeuwig lachende Blijheid.
 
Henen naar de donkre machtige menschen
 
Op de aarde, wijd, verre, zonder grenzen.
 
En hij daald' nader bij der donkere menschen
 
Eigen wereld, hunner Maatschappij grenzen.
 
Nader der Maatschappij sombere ringen,
 
Nader haar donkere oneindige kringen.
 
Maar daald' nog niet hunner Aarde sfeer binnen.
[pagina 44]
[p. 44]
 
En hij hoorde hun kolossale smarten, -
 
De Smarten der Heerschers door Tirannie,
 
De Smarten der Slaven door Slavernij,
 
De Smarten van Allen door Slavernij,
 
Der Meesters, Arbeiders en Vrouwen smarten,
 
Diep in hun donkre en smartvolle harten.
 
En hij zag en hoord' hun donkeren strijd,
 
Naar het licht op, naar volkomen Vrijheid.
 
 
 
Eindelijk was de dag gekomen van
 
De Vrijheid. De donkere oude eeuwen,
 
Die nu nog uit den diepen afgrond schreeuwen
 
Der eeuwigheid, waarin ze zonken, aan
 
Het onrecht denkende, dat hun het bloed
 
Ontroofde en hen grijs maakte en het zoet
 
Jeugdleven bedierf, - en dat schittrend oog
 
Dat nu is van den tijd, onze eeuw, zoo hoog
 
En open brandend als een lichte toorts
 
Ten hemel, onze eeuw, die wel een koorts
 
Heeft van pijn, maar die zoo gelukkig is
 
Als een moeder na haar ontvangenis, -
 
Zij allen juichten, want de groote drommen
 
Der bevrijders der menschheid waren gekomen.
 
De eerste lichtdag was dáár van den strijd.
 
Zooals de wolken in de lente komen,
 
Gelijkend door den wind gestrooide bloemen,
 
Windbloemen, bladerbloemen, uit de zee
 
Geraapt, van 't schuim, zoo van de golven mee-
 
Genomen, en gestrooid, oneindig rijk,
 
Over der aarde diep verlangend rijk,
 
Die als een bruid steekt beide armen open
 
Naar den wind, die komt met wolken geloopen
 
Uit zee over haar heen. Zoo d'arbeiders, -
[pagina 45]
[p. 45]
 
Die eindelijk, uit donkren nacht, jeugdversch,
 
Naar de overwinning gingen. - Zooals de
 
Wolken des zomers over de effene
 
Guldene lucht heendrijven in de Alpen,
 
Wit en blauw; met een nauw bemerkbaar zwalpen
 
Van hunne massa's, vast en stevig zeker,
 
Stevenen ze van 't Noorden naar het Zuid.
 
Omhoog zweeft elke volle dampenbeker,
 
Vol wit verlangen, trotsch gaande wolkbruid.
 
Roerloos ligt de sneeuw in de donkre bekers
 
Der Alpen en heel ver weg wijkt het ijs
 
Over de rotse', het gletscherparadijs.
 
In donkere schauw verliezen zich de zwarte
 
Kammen in wolken, die hen strijke' als smarten
 
Doen vreugde. En zacht kussen zoete ronde
 
Wolkengezichten kammen, als de wonden
 
Van 't hart vreugde geneest, die komt plotsling.
 
En dit daar overal, zoover de ring
 
Van het gezicht maar reikt. Een trotsche rijkheid
 
Vult de hooge Alpen met gouden gelijkheid.
 
De gouden zon lacht tusschen de wolken
 
Op de smeltende vlakten en ijskolken, -
 
Zooals die zijn, ware' eindelijk gekomen
 
Over de aarde de arbeidersdrommen. -
 
 
 
En Pan steeg neder in het aardedonker. -
 
Zooals om de aarde henen is het donker
 
Der zonsverduistering, de schaduwkegel
 
Der maan, neerhangend als een grauwe pegel, -
 
De heele aarde is rondom in één nacht. -
 
Zoo hangt rondom de aarde, als de nacht,
 
Van d'arbeiders het leven der gedachten. -
 
Daarin trad hij met zijn voeten zeer zachte.
[pagina 46]
[p. 46]
 
En hij hoorde alles wat daar gaande was,
 
Pan hoort beweging zelfs in donker glas.
 
En hij hoorde de massale, geduchte,
 
Om de gansche aarde dampende geruchten,
 
Want d'arbeiders zijn samen in de luchten
 
Muziek, hun zielen en hunne lichamen. -
 
Hun diepste muziek, zonder enkle namen,
 
Zoo donker en algemeen, vernam Pan,
 
Die 't algemeene, als 't fijnste, hooren kan.
 
En hij zag hen zelf slechts als donkre schimmen,
 
Zooals de wolken die ver aan de kimmen
 
Des avonds gaan, wanneer het zonlicht zinkt.
 
Zij zijn vergaande zwart, het zonlicht blinkt
 
Eeuwig. Zoo hoorde hij hunne muziek
 
Hèl, en zag het ov'ral glijdend gewiek
 
Hunner lichamen flauw om de aard, zooals
 
In muziek zich omzet voor God Pan all's.
 
 
 
Zooals diep in 't heelal de sterren zijn
 
Aan alle kanten om de aard, vèr, rein,
 
Zoo hoorde hij om de aarde één muziek,
 
Dansende, fonkelende, wonderlijk,
 
Als zilverglad, schittrend, gouddradig fijn
 
Diamantdauw rondom een donkre denne.
 
En hij had geen moeite ze te herkennen:
 
Het was de gouden muziek der werktuigen,
 
Die om de aarde, als paarden in tuigen,
 
In stallen stonden, en werkten, en hun bellen
 
Door den nacht henen goudklank deden schellen,
 
En zilverklank, en diamant. Daar klonk
 
Rondom de aarde hunne abundantie,
 
Alsof een gouden jonkvrouw zong en zong,
 
In preciese en dansende elegantie.
[pagina 47]
[p. 47]
 
En Pan juichte in zich om den diepen rijkdom,
 
Waarin der aarde donkerblauwe rijk zwom.
 
En hij hoorde dit andere gezang,
 
Dat als een gloed om de aarde heendrong,
 
Als blauwe gloed om een brandenden kool,
 
Als krokus in haar donkerblauwen stool:
 
 
 
‘Nu is 't de tijd om, zooals ééne natie,
 
Alle arbeiders, in organisatie,
 
Op te staan, en voor goed het kapitaal
 
Te vernietigen uit der wereld zaal.’
 
 
 
En Pan voelde in zich een diep verrukken
 
Van blijdschap, want hij voelde hun geluk en
 
Blijdschap, dat nu kwam eindelijk de strijd
 
Voor de eeuwige menschenzaligheid.
 
Zooals de ochtend tot de aarde komt,
 
Zooals van 't vrijheidsoproer de trom tromt,
 
Zooals van de vloot komt het eerste schip,
 
Zoo beefde dit stil liedje van zijn lip:
 
 
 
‘Ver in den nacht
 
Hoor ik een dans,
 
Het is der Arbeiders dans.
 
Ver in den nacht
 
Hoor ik muziek.
 
Het is der Schoonheid Muziek.’
 
 
 
En een andre muziek, een juichende,
 
Als van een bruigom, diep getuigende
 
Van zijne liefde, hoorde hij in de donkerte.
 
‘Geen Goden meer maar menschen’, fonkelde
[pagina 48]
[p. 48]
 
Rondom de aarde op als gouden vlam,
 
Als in den nacht St. Elmus' vuur, dat klam
 
Om den top van de mast slaat: ‘Op de aarde
 
De menschen goden in haar gouden gaarde,
 
En niets dan menschen en heelal. In vuur
 
Vuren van 't ééne onuitbluschbaar Vuur.’
 
En Pan stond stil zooals een donkre heester,
 
Die staat in des zomer's den zonne-oven,
 
En als een bliksem sloeg hem dat: ‘Geen meester
 
En geen God’, en hij stond bliksemgetroffen.
 
Want dat wat d'arbeiders daar gouden dachten,
 
Was zijn eigen en diepste kerngedachte:
 
Menschen en Heelal één, en in dat rijk
 
Niemand meer Heer of God, allen gelijk.
 
En Pan voelde eene onmeetlijke liefde,
 
Als een garf die zich uit zijn hart verhief, de
 
Wereld doorgloeien, en zei zacht ‘Geliefden’ ....
 
En:
 
 
 
‘Dans, o zachte edele geest!
 
Sluit de arbeiders in
 
Een cirkel van muziek!’
 
 
 
En nog een muziek hoorde hij, als een bloem,
 
Die, witblinkende, witsappig doorglom
 
Den nacht. Hij hoorde ééne blanke stem
 
Worden de donkere massale stem,
 
Alsof de aard werd een camelia,
 
Massaal wit, sneeuwwit, zonder wederga:
 
‘Wanneer morgen de strijd zal zijn gewonnen,
 
En aan de menschen samen, als één bronne
 
De aard behoort, dan zal voor het heelal
 
Zijn eeuwge liefde in ons altemaal.
 
Want dan zal er eindlijk, voor 't eerste, zijn
[pagina 49]
[p. 49]
 
Zulk een verhouding als van kindekijn
 
Tot Moeder, - van de Menschen tot Natuur.
 
Want dat er tusschen mensch en mensch een scheur
 
Loopt, dat maakt dat nimmer 't Heelal
 
Is waarlijk onze lieve eigen Hal.
 
Oorlog en Heerschappij maken een breuk
 
Tusschen de aard' en den mensch, die ontluik'
 
Er op. Hij kan nimmer de aarde voelen
 
Als eigendom, als eenheid met hem, koele
 
Vervreemding en haat moet in hem wel zijn
 
Tegen de geefster van zooveel venijn,
 
Zoolang er scheiding is tusschen de menschen,
 
Zoolang er tusschen hen bestaan nog grenzen.
 
Maar wàt kan de bloesem van den boom vervreemden,
 
Als èn aan bloesem èn aan boom de beemde
 
Der oneindige wereld, die zelf bloeit,
 
Alles geeft dat hij en zij volop groeit?
 
Dan wordt de wereld ééne bloesemboom
 
Om elk mensch heen, die leeft in bloesemzoom,
 
Zooals het gele in de witte lelie,
 
Of een kaarsvlam in eigen gouden peluw.
 
De Mensch tot de Wereld! In diepe liefde
 
Zal hij haar zien, als geliefde geliefde.’
 
En Pan murmelde zacht weer: ‘o Geliefden!
 
Eindelijk, eindlijk voor het Al de liefde.’
 
 
 
En in die liedren duizelde God Pan,
 
Die dat nieuwe nog niet verdragen kon.
 
En hij duizelde weg uit 't duister heen,
 
En ging door het donker wanklend terug,
 
Naar waar hij wist, dat, goud zooals barnsteen,
 
Het gouden Wezen zat, als een sterbeeld
 
Dat in azuur en goud is uitgebeeld.
[pagina 50]
[p. 50]
 
Pan trad door 't hemelhoog wereldheelal
 
Heen in der aarde donker lage vall'.
 
 
 
Zooals een jongman wien het eensklaps lichter
 
Wordt, en hij voelt in zijn hart: hij is dichter.
 
 
 
Zooals een man, die, reeds ver in zijn leven,
 
De liefde vindt voor 't Al en de verheven
 
Liefde voor de Menschheid met 't Heelal één.
 
Hij gaat gelukzalig door 't Heelal heen,
 
Hij heeft in zich de onsterflijke liefde.
 
 
 
Als een Man wien het plotseling wordt klaar,
 
Dat hij liefheeft, en dat hij liefheeft wonderbaar.
 
 
 
Zoo trad Pan door het oneindig Heelal,
 
Uit het heerlijke klaardoorlicht Heelal,
 
Het sterrendoorzaaid hemelsch schoon Kristal,
 
Dat als een tuin is, eene wondre gaarde,
 
Boven, om, de in haar bloeiende aarde,
 
Dat vol is van de heerlijkste rijke
 
Sterren, kristallen en gouden, stralenrijke,
 
Maar daartusschen vervuld is van kristal,
 
Het eindeloos doorzichtig klaar Heelal, -
 
Op de aarde, haar heelalomgeven zaal.
[pagina 51]
[p. 51]
 
En door het duister ging hij zoo naar huis. -
 
Want bij haar, de Muziek, daar was zijn thuis.
 
 
 
Als een man, komend van een groot zwaar feest,
 
Waar ook zijn gouden liefste is geweest.
 
Hij ziet haar in zijn hoofd, de lichte goud'
 
Gestalte, die zoo fijn en licht zich bouwt,
 
En die het gansche Heelal voor hem vult
 
Met haar teedere en lichte onschuld, -
 
Haar teeder licht, - tot diepe wereldvolt'.
 
Hij is heldonker in zijn hoofd, zijn geest
 
Is als een bloembed donkre krokussen.
 
Waar hare woorden en ontloken kussen
 
Over vliegen als zonlicht. Diep bekoord
 
Gaat hij van 't opgaand zonlicht en haar woord.
 
En hij weet dat hij haar van middag zien
 
Zal. Nieuw goud blinkt. God Pan geleek op dien.
 
 
 
En terwijl ver in 't grauwe sterren bleekten,
 
Als een lichte jonkvrouw naar huis geleek te
 
Gaan Pan, die 's nachts weerkeert van 't lichte bal,
 
Waar zij de liefde voor 't eerst zag. Broos zal
 
Zij huiswaarts gaan, haar lichaam is voor 't eerst
 
Gebroken door dat zoete allerteerst
 
Eerste. Zij weet niet meer wat ginder is,
 
Elk ding is blijdschap en toch hindernis.
 
Zij gaat zoo bleek als waar' zij een skelet,
 
Zij weet niet waar zij hare voeten zet,
 
De wereld is een donkre lichte poel,
 
En zij een licht, - zoo was van Pan 't gevoel. -
 
Grauw werd de nacht rondom zijn hooge hoofde,
[pagina 52]
[p. 52]
 
Dat de eerste adem van den morge' omloofde,
 
De sterren trokken weg als smarten doen,
 
Als de geliefde geeft den eersten zoen.
 
Hij trad op de aard', van af den hemel wadend,
 
En zich de voeten in de aarde badend.
 
En zachtjes aan begonnen te ontrollen
 
De groene weilanden hun donkre, volle,
 
Groene kleuren en lichtbruine tinten.
 
En er verschenen daardoor witte linten
 
Van water, en het eerste licht verrees.
 
 
 
Zooals 's morgens in het bleekgrauwe bed
 
De donkre minnaar oprijst en zich zet
 
Naast de geliefde die naast hem neerligt;
 
Hij ziet in haar donkere bleek gezicht,
 
Hoe vol zij is van liefde's vollen groei,
 
Hoe heerlijk, vol, rustig, gezond, - iets moei, -
 
Zoo toonde zich het eerst licht aan de kimmen,
 
Opstijgend in de lichte breede flimmen
 
Door 't grauw.
 
 
 
En zacht begon een kleurtje uit te schijnen
 
Van rood, en iets van geel omhoog te kwijnen.
 
 
 
Zooals wanneer ik, o geliefde, u,
 
Voor wie ik dit lied schrijf diep in schaduw,
 
Nader, - ik dan een onmeetlijk gevoel
 
Rondom mijn hart en in mijn wezen voel, -
 
Onmeetlijk groot, - het maakt het heelal klaar, -
 
Onmeetlijk klein, het schuilt in iedre aâr, -
[pagina 53]
[p. 53]
 
Zoo Pan. Hij was bevrijd van donkren nacht
 
En naderde het hart van dag die daagd'.
 
 
 
Maar zooals wanneer ik mij naar u stort,
 
Geliefde, wanneer gij roept: Kom, - dan wordt
 
Gij alles, ik niets, ik ben slechts de pijl,
 
Gij 't doel, gij haven en ik maar het zeil; -
 
O gij zijt alles, alles wat ik denk,
 
En gij alleen, gij, gij, geliefde, ben 'k, -
 
Zoo kwam hem 't licht, het heerlijk dageslicht.
 
 
 
Daar spreidde zich het gele bleeke licht,
 
Daar ontlook boven het blauw rozig licht,
 
Daar werd de hemel boven gouden groen,
 
Daar spreidde zich het gele saffraan licht,
 
Daar kwam op het millioenen rozig licht,
 
Daar overheerschte het algouden licht,
 
Daar was iets vuur, iets goud: de gouden zon.
 
 
 
En daar blonk, schitterende voor de zee,
 
Op de bloeiende en goudene aarde,
 
In hare bloemkleurige gouden gaarde,
 
Het gouden meisje als er zijn geen twee.
 
 
 
Stralend, en vullend tot waar hemel blauwt,
 
Van af de zee, het Heelal met haar goud.
[pagina 54]
[p. 54]
 
Zij was de schoone schitterende Geest,
 
Die oprijst in 't Heelals oneindige leest.
 
 
 
Goud en als muziek, als de muziek kon
 
Een vorm aannemen, en de goudste zon
 
Van muziek verscheen, en tot vormen stolde,
 
Was zij, die daar in 't morgenlicht hoog stoelde.
 
Meer dan de zon, meer dan het land en zee
 
Was hare stille gouden blijde vree.
 
Zij zong niet, danste niet, maar hare schijn
 
Was muziek. Eens zal op de aarde zijn
 
Zij overal. Nu zat zij daar alleen
 
Nog maar, en Pan alleen zag naar haar heen.
 
 
 
En hij begon rondom haar heen te dansen,
 
Door de dalen heen, de bergen heen, het glanzen
 
Van het zonlicht was hij over d'Oceaan,
 
Wanneer het 't lichten door dalen te gaan
 
Lust van de golven, tusschen sneeuw en schuim.
 
Spelende loopt het daar in 't luchtig ruim,
 
En snelt telkens tusschen het zilver op
 
Van 'n dal, en verdwijnt ver achter een kop.
 
Zijn glanzen schijnt van af het zeegewemel
 
Als gouden vlam tot in den blauwen hemel.
 
Zoo Pan. Nu eens was hij achter een heuvel,
 
Hij maakte groote heerlijke danspassen,
 
En verscheen dan weer op kammen en passen,
 
En fluisterde tot 't meisje zoet gekeuvel
 
Van liedjes die hij dacht, die hij bedacht
 
Voor haar. Zoo fluisterde hij lokkend zacht:
[pagina 55]
[p. 55]
 
‘Ik ben vol van klein lied,
 
Zooals een kleine bron,
 
Die, wat in 't bosch geschiedt,
 
Opvangt in de zon.’
 
 
 
‘Van nacht waren er sterren
 
En nachtliefdegloed,
 
Nu tintelt verre
 
Horizon zoo zoet.’
 
 
 
‘Blauwe lucht daalt, -
 
Geen gerucht straalt
 
De effen zon, -
 
Goud maalt de horizon.’
 
 
 
‘Horizon
 
Is uw naam, -
 
Gij hebt geen blaam,
 
Evenals de zon.’
 
 
 
‘In de zon
 
Die het zeemeer spiegelt,
 
In de bron
 
Die het maanlicht wiegelt,
 
Als het daagt
 
En in den nacht,
 
Zie ik u,
 
U, u.’
[pagina 56]
[p. 56]
 
‘Zie hoe zij daar
 
Het teedre lichaam houdt,
 
Zie hoe zij haar
 
Schoonheid stil beschouwt.’
 
 
 
‘Gistren liep ik zóó:
 
Zalig mijn gemoed.
 
Er was één nevel,
 
Maar geen twijfel,
 
Oneindig licht
 
Doordrong de wereld en dit wicht, -
 
't Is die vrouw
 
En de liefde tot de menschheid die dit doet.’
 
 
 
‘Bij het openwaaien
 
's Avonds van den avondwind
 
Komt het zachte suizend laaien
 
Van de liefde voor u, mijn kind.’
 
 
 
‘'k Werp telkens een gemma voor u heen,
 
Van stralende woordjes een klompje, een beetje, -
 
Het is telkens een edelsteen
 
Voor uw kleedje.’
 
 
 
‘Ik stond aan uw schoot,
 
Met mijn hoofd dichtbij uw boezem,
 
En uwe knie omsloot
 
Uw zachtheid, volle bloesem.’
[pagina 57]
[p. 57]
 
‘Gij weet niet wat mij is
 
De adem van uw mond,
 
Het is of in de duisternis
 
De morgen zijn weg vond.’
 
 
 
‘Bij het denken aan de liefde
 
Heb ik liefde lief,
 
En 't is de liefde tot u, geliefde,
 
Die mij tot die liefde hief.’
 
 
 
Maar 't gouden Meisje schudde met haar hoofd
 
Van Neen. Alsof ze hem nog niet geheel geloofd'.
 
Maar zij verhief zich. Als een gouden vlam.
 
En wandelde door 't zand van af den kam
 
Naar Pan, waar hij toen stond op 't gouden strand,
 
Vlak voor de zee, den witten waterrand.
 
Met 't zwarte hoofd tot in de blauwe wolken
 
En met zijn voeten in de witte schuimewolken,
 
En met zijn donker lichaam hoog op in de lucht.
 
En zij stond voor hem als de gouden Lente,
 
Stroomen van bloemen die langs 't lichaam zendt en
 
Met hare oogen is als gouden Lente-ucht.
 
En zij keek hem diep, diep, diep in de oogen,
 
En gaf hem hare stille gouden hand,
 
En schudde zachtkens met het hoofd van neen,
 
En danste toen, - hare voeten bewogen, -
 
Langs 't strand, vóór hem, ter zijde met hem, heen.
 
 
 
De donkre Pan en 't gouden Wezen kwamen
 
Te dansen,
 
En zongen eerst afzonderlijk, ieder, en toen te samen:
[pagina 58]
[p. 58]
 
‘Donkerblauw schittren uit de afgrond de kleuren van het Verleden
 
Als donkerblauw krokusdal,
 
En zijne tinnen schal
 
Klinkt in het liefdeslicht door van het bliksemend heden.
 
 
 
En de donkere Pan die die donkre Muziek en Alliefde heb,
 
Dans heerlijk de donkere eb
 
Van het gouden Verleden,
 
En heb in mijn armen de Geest der Muziek der Toekomst haar leden.
 
 
 
Diep doordringende kijken haar gouden dagdageraadsoogen,
 
Terwijl ik haar rondvoerend dans,
 
Mij aan, uit de gulden diepten van die dageraadsbronnenbogen
 
Stroomt in mij vullende wellende glans.
 
 
 
En ik kan, zwaar gaande, nauwlijks en niets dan dansen,
 
Haar brandende gouden gezicht,
 
De liefde op haar in fijn weerlichtend gouden glanzen
 
Zijn niets dan blijde danselicht.’
 
 
 
‘Goudene schittren van omhoog, daar ver, eindlooze geestesdreven,
 
Als onafzienbare narcissenvelden,
 
Der menschen toekomstgeesten, die wachtende bleven,
 
Terwijl ik naar den donkren Pan toesnelde.
 
 
 
Goudene stort ik mij zooals een pijl
 
Aan uw hart, Pan, uw donker heerlijk hart,
[pagina 59]
[p. 59]
 
Gij hebt uw bloesem en uw bloed mij veil,
 
En mijn goud is vervulling van uw zwart.
 
 
 
Gij hebt altijd begeerd onz' gouden eenheid.
 
Niets was er in uw machtige algemeenheid
 
Zoo sterk als deze drang en donker vuur,
 
O dans met mij, God van de donkere Natuur.
 
Ik geef mij u, maar nog slechts om te dansen.
 
O Pan, zoek nog verder, ga in de glanzen
 
Der menschen nog verder, o groote God
 
Van onbewuste Muziek, Liefde en Lot,
 
Zoek nog verder, ga van mij weer alleen
 
En zoek bewustheid, dan worden wij gansch en waarlijk en diep een.
 
 
 
Onbewuste Muziek, dans met mij,
 
Gij hebt het ongerepte klare vrij
 
Voelen. O zoek het klare gouden weten.
 
Dan zullen wij eenmaal te samen heeten
 
Oneind'ge Voelens- en Wetensrhythmiek,
 
Oneindige Geest- en Natuurmuziek.’
 
 
 
Zoo zongen der Nieuwe Menschheid gouden vrije Geest,
 
En het Heelal, donkre kristallen leest. -
 
 
 
En Pan ging weg, de donkere wereld der menschen in, -
 
En zij staarde hem na, gouden en vroolijk van zin.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken