De geschiedenis van De Nieuwe Gids

[p. 530]

XXI ‘Verklaring en toelichting’

Onder dezen geleenden titel wil ik dit werk eindigen. Het boek is ontstaan uit een opdracht van de Jan Campert-stichting der gemeente 's-Gravenhage, die daarvoor subsidie heeft ontvangen van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Mijn opdracht was ‘het verzamelen van materiaal en het bewerken van on-uitgegeven bronnen ter aanvulling van de geschiedenis van De Nieuwe Gids in de jaren 1885-1894’. Maar al werkende in deze materie begreep ik spoedig, dat het verzamelen van dat materiaal en het bewerken van de on-uitgegeven bronnen niet kon leiden tot een sluitend geheel. Het zouden bouwstoffen zijn, die weer door anderen moesten gebruikt worden om de nog nimmer geschreven geschiedenis van De Nieuwe Gids te boek te stellen. Bovendien zou een dergelijk werk alleen een klein publiek van uitsluitend litterair-historici interesseeren. Daarom besloot ik eigenmachtig mijn taak breeder - en zeer ten deele beperkter - op te vatten.

Mijn begeerte is geweest een geschiedenis van De Nieuwe Gids samen te stellen uit documenten van vóór de oprichting van dat tweemaandelijksch tijdschrift af tot na de heroprichting van het gelijknamige maandelijksch blad. Een zéér omvangrijke taak, die mij veel studie en van mijn combi-natie-vermogen veel vernuft heeft gevergd. Daarvoor moest ik ook gebruik maken van reeds gepubliceerd materiaal, wat mij geen bezwaar leek, omdat dit materiaal verspreid in boeken en tijdschriften gedrukt was. Of ik geslaagd ben in mijn, mezelf opgelegde, taak staat niet aan mij te beoordeelen. Zelf zie ik klaar in, dat er hiaten zijn in mijn arbeid op de oorzaken waarvan ik reeds in mijn inleiding heb gewezen. Die oorzaken hebben mij er eenige malen toe gebracht om ernstig te overwegen mijn opdracht terug te geven, maar ten slofte heb ik gemeend, dat er nog zóóveel wetenswaardigs door mij is opgediept uit archieven en boeken, waardoor toch een beeld van De Nieuwe Gids omhoog gerezen is, en men een nieuwen kijk heeft gekregen op de veel bewogen geschiedenis van het tijdschrift en de hoofdpersonen, dat ik mijn arbeid heb voortgezet.

Dat de door mij gevolgde methode er toe geleid heeft, dat niet alle brieven, die in de geraadpleegde archieven aanwezig zijn, verwerkt konden worden, ligt voor de hand. Ik meende deze manier toch te moeten volgen, omdat ik daardoor ten eerste een beter overzicht kon geven van de gebeur-

[p. 531]

tenissen en ten tweede lang niet alle documenten en brieven van belang waren. Het spreekt vanzelf, dat ik importante stukken niet ongebruikt liet.

Dat ik weinig aandacht heb besteed aan Jacques Perk is niet, omdat ik dezen voorlooper van de Beweging van Tachtig niet belangrijk genoeg vond, maar uitsluitend omdat ik meende, dat zijn figuur door de vele publicaties reeds voldoende belicht was en hij niet direct van beteekenis was voor de geschiedenis van De Nieuwe Gids.

Wat de documenten over de Lieven Nijlandquaestie betreft meende ik te moeten verwijzen naar mijn in 1947 bij A.A.M. Stols te 's-Gravenhage verschenen geschrift Het conflict tusschen Willem Kloos en Frederik van Eeden. Ook meen ik te moeten wijzen op een uitgebreid opstel, dat ik schreef over Aug. P. van Groeningen en De Nieuwe Gids, dat opgenomen werd in het twee-maandelijksch tijdschrift Libertinage, nos 3 en 4 1953.

Behalve het in de Koninklijke Bibliotheek aanwezige materiaal heb ik het Frederik van Eedenmuseum te Amsterdam, de Universiteitsbibliotheek aldaar, de Letterkundige Verzameling in het Gemeente-archief te 's-Gravenhage, het archief van ir A.C. Prins en het Diepenbrock-archief-geraadpleegd. Wat dit laatste archief betreft: daarvoor ontving ik de zeer spontaan en gul gegeven medewerking van prof. dr Eduard Reeser, wien ik hier gaarne mijn openlijken dank betuig.

Grooten dank en erkentelijkheid ben ik verschuldigd aan Ing. Hans van Eeden, die mij niet alleen toegang gaf tot het Frederik van Eedenmuseum, maar ook tal van tot nog toe ongepubliceerde documenten te mijner beschikking stelde en aan mej. dr M. Elisabeth Kluit, die mij op dat museum steeds alle hulp heeft geboden.

Op de K.B. waren het de toenmalige onder-directeur en chef van de afdeeling handschriften dr G. van Alphen, thans hoogleeraar te Pretoria, en mej. A.F. Dekker, voor wie geen moeite te veel was om mij, veel-vrager, te woord te staan en hulp te bieden.

Dr W. Moll, toenmalig gemeente-archivaris van 's-Gravenhage, heeft mij altijd op de makkelijkste wijze toegang verschaft in de belangrijke Letterkundige verzameling, die daar aanwezig is en de heer C.C. Spiering van dat archief bood mij steeds zijn hulp aan; de zoon van Arij Prins stelde mij de oorspronkelijke brieven van tal van schrijvers ter hand.

Ook ben ik dank verschuldigd aan A.A.M. Stols voor het afstaan van het Copieboek van Willem Kloos, dat vele brieven bevat, die anders niet onder mijn oogen zouden gekomen zijn; aan dr J.C. Brandt Corstius, die mij al zijn materiaal ter beschikking stelde; aan Henri Mayer, die, als steeds, hulpvaardig was. Ten slotte moet ik het bestuur van de Jan Campert-stichting te 's-Gravenhage, dat zooveel vertrouwen in mij stelde door de opdracht te verstrekken, hier openlijk mijn dank betuigen.

Rest mij nog de verklaring, waarom dit boek niet in de nieuwe spelling is geschreven. Behalve mijn eigen voorkeur is het hoofdargument geweest, dat schier alle brieven en documenten in de eigen spelling van den auteur

[p. 532]

of in de oude geciteerd moesten worden en m.i. dus meer eenheid verkregen werd door mijn verbindenden tekst ook in die spelling te schrijven.

Het archief van De Nieuwe Gids, aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek, is daar te vinden onder het signatuur 69 E 1-6; de Copieboeken onder 69 E 14-15; de Notulen onder 69 E 36; de. Julia-affaire onder 69 F 1, evenals de Lieven Nijlandquaestie.

Het Willem Witsen-archief, dat eveneens op de K.B. berust, draagt het signatuur 75 C a-1 en dat van P. Tideman 134 A 2.

Het Flanor-archief wordt bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam onder het signatuur A.U. 10-18.

Het leek mij onnoodig om hier een lijst op te nemen van door mij geraadpleegde boeken en tijdschriften. Ze zijn vrijwel alle in de voorgaande hoofdstukken vermeld.

Na het voltooien van dit boek zijn nog tal van artikelen verschenen over quaesties in mijn werk behandeld. In voetnoten heb ik daarvan een dankbaar gebruik gemaakt.

De heer Harry G.M. Prick, een der schrijvers van die artikelen, die het archief van Lodewijk van Deyssel beheert, was zoo welwillend voor mij uit dat archief een aantal brieven te copieeren, zoodat ik mijn werk kon vervolledigen. Dat ik hem daarvoor zeer verplicht ben erken ik gaarne.

De verschijning van dit boek is mogelijk geworden door den steun van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek te 's-Gravenhage, waarvoor ik haar mijn oprechten dank betuig.

Bilthoven, 34 Juli 1953