Voetzoekers

[p. 161]

XXVIII
Er is Revolutie en Revolutie

Wanneer men soms in studies over de nieuwe litteratuur, hier en elders, hoort spreken over de revolutionnaire gezindheid der jongeren - van bepaalde groepen van jongeren - dan moet men zich dadelijk goed in het hoofd prenten dat hùn verhouding tot de revolutie niets gemeen heeft met bijvoorbeeld de ex-revolutionnaire idealen der sociaaldemocratie of met denkbeelden die de communisten verkondigen.

Bijna al deze officieele revolutionnairen, hier zoowel als bijvoorbeeld in Rusland, hebben zich een doel gesteld. Dit doel kan vaag of zeer precies omschreven, kan van ideëelen of zuiver practischen aard zijn, een doel is het en blijft het. En als dat doel bereikt mocht worden, is de revolutie voltooid, zijn de revolutionnairen geen revolutionnairen meer; gaan de heeren en dames op de nieuwe bases een nieuwe orde stichten. Wanneer dit stadium is ingetreden hebben de jongeren op wie ik thans doel - m.i. terecht - geen enkel belang meer bij de situatie.

Het is er niet om te doen om iets anders te

[p. 162]

willen, maar om altijd iets anders te willen.

Het is niet interessant om een kapitalistische orde te vervangen door een communistische orde. De orde is nooit interessant. De eenige toestand waarin de mensch geëxalteerd leven kan, de eenige toestand dus waarin de kunstenaar kracht en materiaal vindt voor zijn arbeid is de wanorde, de volmaakte, kokende wanorde.

Aan iedere scheppingsdaad ging en gaat zulk een ontroering, zulk een innerlijke ordeverstoring vooraf. Uit de vlakke, stille, gladde, evenwichtige geest van een dorpsnotaris is geen regel poëzie te persen. Fatsoenlijke, goed geëquilibreerde menschen zijn bovendien niet interessant. En alle groote historische figuren op ieder gebied zijn opgestaan in een tijd van oorlog, verwarring, omwenteling. ‘Gelukkige’ volken - het is maar wat men gelukkig noemt - hebben geen geschiedenis, maar óók geen helden en kunstenaars.

Qui veut la fin, veut les moyens. Zoodra men kunst wil, accepteert men de eenige mogelijkheid voor het ontstaan van kunst: wanorde, waar en hoe dan ook. Op de Hoogere Burgerschool leeren de jongelui dat na de periode van individualisme (1880) een inkeer volgde en dat toen de sociale

[p. 163]

kunst ontstond (Adama van Scheltema). Men kan ze met een gerust hart verder vertellen dat na die sociale periode - die in wezen o! zoo weinig revolutionnair was - een anti-sociale, een anti-maatschappelijke periode is ingetreden. Deze is niet revolutionnair-met-een-ergje, maar revolutionnair tout court; revolutionnair niet om iets te bereiken, maar integendeel om niets te bereiken, om te verstoren zonder zich te bekommeren om herstel.

Ik kan mij begrijpen dat jonge mannen vol vuur de Russische revolutie dienden, om zoodra die overwonnen had en naar een bevestiging in den tijd zocht, een monarchistische tegen-revolutie voor te bereiden.

Of Nicolaas II of Stalin de lakens uitdeelt laat ons zoo koud als steen. Maar de strijd noodig om van Nicolaas tot Stalin te komen was boeiend, zooals het boeiend zal zijn wanneer Stalin opgeruimd wordt door de eene of andere grootvorst die misschien Michaël of Constantijn heet.

Men moet zonder vooroordeelen zijn. Alle godsdiensten zijn goed en mooi, alle politieke beginselen zijn te aanvaarden, in hun eerste periode, d.w.z., zoo lang ze wanorde stichten, zoolang ze beweging en dus bewogenheid in het

[p. 164]

leven brengen. Denk aan de eerste Christenen, aan beeldenstorm en inquisitie.

Na allerlei revolutionnairen die de revolutie misbruiken om ‘iets’, een nieuwe orde, een nieuwe versteening te bereiken (en nu zwijg ik van hen die uit hoofde van eigenbaat omwentelen), kennen wij thans de revolutionnairen die de revolutie, niet om het een of andere, maar om haar zelf beminnen en verheerlijken.

Dit beschouw ik als een groote overwinning. Het is de overwinning van het Pure Ideaal op den practischen geest en op wat, ondanks alle mooie woorden, baatzucht is. Iedere daad met een doel is burgerlijk; maar alleen een kunstenaar is in staat tot de daad die zijn oorsprong en einde, zijn aandrift en bevrediging in zich zelf vindt (acte gratuit).

De hier summier geschetste geestesgesteldheid lijkt mij in de Nederlandsche litteratuur het krachtigst - schoon au fond toch nog bescheiden - vertegenwoordigd door J. Slauerhoff en E. du Perron. En dat is zeker niet de minst klemmende reden van mijn bewondering voor hun werk en hun litteraire figuur.