Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome I 1552-1565

† Lettre XXXIX.
Le Prince d'Orange au Pape Pie IV. Mesures prises dans sa Principauté contre les hérétiques.

*_** Publiée par Arnoldi, p. 251, d'après une copie. Il existe encore une minute, datée de Bruxelles le 9 nov.: nous en donnons les variantes.
Le Prince désire une meilleure prédication; il veut le maintien de la religion Catholique, telle que nous l'avons reçue de nos ancêtres, il se montre piqué les démarches du Pape auprès de la Gouvernante; il semble distinguer entre son autorité et celle de l'Eglise. Cependant il fait une profession de dévonement très-explicite et conforme à son Edit (p. 104-107).

Beatissime Pater

post sanctorum pedum oscula.

Sanctissime Pater, posteaquam praeteritis diebus ex Germaniâ superiori in Brabantiam reversus essem, Sanctitatis Vestrae literas sub vicesimo secundo Augusti ad nos Româ datas, Bruxellis vicesimo octavo Octobris reverenter accepi. Exhibuit mihi insuper¹ et suas hujus Gal-

1 similiter.

[p. 120]

⁺iae Belgicae Gubernatrix, quas Sanctitas Vestra sub eodem dato eàdemque de re ad eam dederat literas, legendas. Quanquam autem operae pretium non fuisset dictam Gubernatricem privatis commonere literis ut me in officio pietatis et obedientiae contineret, quippecum¹ nihil aliud desiderem quam Sanctitatis vestrae, Ecclesiaeque² Romanae receptis et paternis monitis ultro obedire, tamen et vestrae Sanctitatis ad me literae et dictae Gubernatricis fraternae³ admonitiones mihi fuerunt quam gratissimae. Et quidem optarem illam haereticam pestem quae praeter exspectationem meam ex vicinis Galliarum locis in Principatum meum Auraïcum irrepsit, eâdem facilitate⁴ quâ invecta est, e medio tolli et aboleri posse. Quapropter cum mihi videretur huic communi malo, quod aliorum quoque principum populos infecerit, propter tum temporum horum injuriam, tum vero⁵ omnium hominum Christiani nominis hodiernam insaniam, non⁶ poenis solum, sed etiam, et quidem cum primis, purioribus iisdemque assiduis et severioribus concionibus subveniendum; illico ad meos Auraici mei Principatus Officiarios scripsi, iisque, pro⁷ jure meo, severe mandavi ut curent passim in Ecclesiis dicti Principatus mei nostrae Orthodoxae et Catholicae religionis doctrinam, uti⁸ a majoribus accepimus, pure et in dies majori⁹ diligentiâ doceri, subditosque meos in eâ omnimodo contineri; contra autem facientes, et aliud aut palam aut secreto docentes, sub proscriptionis et bonorum confiscationis poenâ, nullius personae habito respectu, in carcerem puniendos conjici. Quorum¹⁰

+ 1561. Novembre.

1 siquidem.

2 E.R.r. et abest.

3 abest.

4 additur scilicet.

5 fere.

6 non-primis In alt. et civilibus edictis et.

7 pr. j.m. abest.

8 uti a.m.a. abest.

9 maj. d. abest.

10 qu. i. tr. et In alt. in.

[p. 121]

⁺in trangressores et reos ita me animadvertere constitui, ut delicti gravitas relligionisque nostrae tuendae necessitas postulare¹ videbitur. Idque potissimum ut tum meae obedientiae, quâ me Sanctitati Vestrae devinctum confiteor, specimen edam, tum ut fidei meae Catholicae, quam unice observavi et² colui semper, testimonium perhibeam. Sperarem autem, Beatissime Pater, si S.V. efficeret ut viciniora primum Galliae Helvetiorumque loca vestrae³ Pontificiae potestatis emendationi parerent, meam quoque provinciam quae inde infecta est, ab hoc malo facilius levari et liberari posse. Interim tamen, quemadmodum dixi, nihil intermittam operae, quin faciam ea quae mearum partium et⁴ Catholici Principis propria futura esse arbitrabor. Haec⁵ autem S.V. respondi solum, ut quid sibi de me meâque diligentiâ, fide et operâ in conservandâ nostrâ Catholicâ religione polliceri possit, intelligeret. Deus O.M. sit solummodo meus adjutor, et faxit ut exitus et rerum series pronae voluntati meae respondeant. Hisce S.V. Deo O.M. meque S.V., tamquam in Catholicae Ecclesiae gremium, humiliter commendatum cupio. Ex Bredâ meâ Belgarum, decimo sexto Novembris a^o 1561.

Vestrae Sanctitatis et Catholicae Romanae

Ecclesiae obediens membrum,

G. Uraniae Princeps.

+ 1561. Novembre.

1 post. v. In alt. postulabit.

2 et c. abest.

3 p.p. scriptum erat Catholicae Ecclesiac idque deleium. In alt. schedula totum abest.

4 et C. Pr. p.f. abest.

5 Haec - intelligeret abest.