Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome III 1567-1572

† N^o CCCIV^a.
Lettre de créance du Prince d'Orange pour Jean Basius.

*_** Basius fut employé souvent par le Prince dans des affaires difficiles. ‘Parentibus honestis natus est Leovardiae, paulo ante mediam saec. xvi partem. Jurisprudentiam Lovanii didicit et summos juris honores in Gallia quaesivit. Dein causarum patronum egit Leovardiae. Provincias minime contemnendas ipsi extra patriam oblatas abnuit. Flagramibus de religione dissidiis e Frisia migrare debuit.’ De Wal, de Jctis Frisiis, Annot. p. 68. - Dans cette pièce et dans celle qui suit, on doit surtout remarquer que le Prince prend les armes contre le Duc d'Albe et pour le service du Roi; qu'il se déclare franchement en faveur des Protestants et de la libre prédication de la parole de Dieu; et qu'il désire ménager et protéger les Catholiques, autant que faire se pourra.

Alsoo by ons Wilhelm Prinche van Orangien, Grave van Nassauwe, enz., Vasall ende mede gouverneur in de M^ts Nederlanden, an ytlycke landen, steden, dorpen, vlecken, gemeenten ende personen affgeveerdicht is der

[p. 197]

⁺Joannes Basius om van hun elx na syn gelegentheyt te requireren en van onsent weghen te versoucken hulp ende bystandt tot vorderinghe ende executie van den ghemene saacke, de glory Goods ende 'tlandts welvaren tot diensten van C^ke M^t betreffende, breder in seeckere onse opene versegelden bryeve, denselven van date den 27^en martij gepasseert, verhaalt, soo ist dat wy Wilhelm, deur de ghenade Goods, Printze von Orangien, etc. mits desen certifieren dat wy denselven Joannen Basium last ende bevel gegeven hebben, ende gheven specialycken mits desen, an een ygelyck persoen ofte gemeente, synder guedt beduncken ende beste wetenschip daar thoe bequame, te versoucken om hulp ende assistentie te doen op seeckere geprefigeerde tyde om tot executie deses handeling inne te nemen ende verseeckert te worden ende te blyven tot diensten van de M^te van den stede Amsterdam, Enckhusen ende andere steden, sloten, tot dese saacke vorderlycken in andere ofte deselve lande geleghen, 'tsy in wat manyren sulx alder bequaamst ende secretelycken soude moeghen gheschien, ende dyt selve oick met denghenen te delibereren dien hy Basius het verstandichst ende secreetst achten sall moeghen, ende deur allzulcken de saacken te laten doen ende benaarstighen na de gelegenheyt des tydts ende plaatse waar thoe ten geprefigeerde tyde van onsent weghen crychsvolck tot hulp ende bystandt denselven geschickt sal worden, met alder secrete middelen dye wy opte dese saacke delibrerende erdencken ende gevinden sullen moeghen om dezelve crychsluyden binnen den steden heymelycken deur eenighe correspondentie van daar binnen wonende ofte daar thoe geschict te moeghen cryghen. En-

+ 1568. Mars.

[p. 198]

⁺de soo wanneer sulx mochte ghelucken, da men de stede ofte steden overherich worde, dat alsdan de gemeente van de Papisten soo veel gespaart, anghesien ende gehouden soude moeghen worden, als ymmermeer moigelycken is, om alle lasten van contributie, waackgelden ende andere lasten ende costen te helpen draghen ende min vianden te maacken, dezelven met sachtmoedicheyt ende deuchtsamheyt overwinnende: dan de autheuren, hoofden, maders¹ ende doenders van alle vervolgh, tyrannie ende ongerechticheyt, dye nimmermeer en souden rusten vry synde, sall men in guede bewaringhe doen stellen ende met de minste wredicheyt handelen als sulx mogelycken sal wesen, ter tydt thoe daar ander en naarder advys van onsent weghen geopenbaart sall wesen. Sullen oick dezelve knechten, dye men in de steden ofte sloten soude brenghen, syn Excell. ende den steden ofte sloten met oick den gereformeerde relligion ende tgemene welvaren tot dienste ende conservatie van de M^te sweren ende dye te bewaren gehouden syn, ende soo whanneer dye van onse syde ende assissentie na heuren wille eenighe stede sullen hebben, sullen als dan dye van der owerichten² met de gedeputeerden van den gereformeerde relligie aldaar binnen, syn Excellent. beloven ende genouchsamlycken caveren gheen transactie, accordt ofte vrede met eenighe onse wederparthye ofte vianden, de relligion ende dese saacke nyet thoegedaan, sonder wille ende weten van syn Excellent. te maacken ofte van heurent wegen te laten geschien ofte in sulx consenteren; ghelyck oick wederomme syn Excellent. alsdan beloven sall, ende als nu in sulcker vougen belooft, gheen accordt ende vrede te

+ 1568. Mars.

1 makers (?).

2 Overheden.

[p. 199]

⁺maacken waarinne deselve oick nyet besloten en sullen syn ende voor heur adwys ende consent daarthoe gegheven ende geschict sal wesen, ende ten eynde nymant en suspicere dat syn Excellen. alleen dese met benoemde steden soude willen sonderlinghen in meerder peryckell ofte dangier stellen dan eenighe andere steden, derhalven verclaart syn Excell. tot confirmatie van een ygelyck dat hy te beter ende vrymoedigher syn hulp ende bystandt met syn lyff ende modt imployre¹, dat sulxan veel andere steden ende plaatsen versocht ende gedaan sal worden, tot om de viant an alle syden te bereucken ende alle handen voll werck te gheven; dat noch daarenboven syn Excell. een guedt leger sall doen ten selven tyde marcheren om allenthalven de viant te rencontreren ofte ghaan versoucken na dat sulx geleghen sal syn; ende off de viandt eenighe langhe belegh wilde erghens doen holden, tot dien ende anderen is notelycken provisie te hebben van steden ende sloten om nergens an geldt offte victualie ende te nyewe thocompste van crychsluyden beleth te worden. Sullen oick de knechten heur alsoo binnen den stede, daar men dye sall moigen heymelycken in cryghen, dragen ende holden volgens heuren eedt ende der capiteynen commissie, dat dye van de gereformeerde relligie daer en guedt benoughen an sullen hebben, ende want te beduchten staat dat veel predicanten van zelfs onder de ghemeenten hen sullen gheven dye off met lere dezelve tegens onse voornemen partydich souden moighen maacken off een confusie inde ghemeenten ende heure lere; dat daarom met alle vlyt benaarsticht sall worden dat nymant tot het ampt eens predicants angenomen sal werden, dan met consent

+ 1568. Mars.

1 employere.

[p. 200]

⁺van de reformeerde gemeente ofte heuren gedeputeerden ende d'ouverichen alsdan ter plaatse synde.

Ende soo wye van de Papisten (behalven d'autheurs, hoofden ende capiteynen, als boven verhaalt staat) guedelycke tot dienste ende welvaren des stads, gehoorsamheit van syn Excell. ende M^te in accordt soude willen treden om eendrachtelycken tot defensie van beyde relligien hulp ende bystandt eendrachtelycken te doen ende naghaan, sulx met syn eedt ende onderschrivinghe verteckenende, dat allsulcken beschut ende beschermt ende heure relligie vry thogelaten sall worden, gelyck sulx de gereformeerde thogelaten vrylycken sal wesen. Aldus ghedaan den 25^en Martij, op onsen huse Dyllenbergh.

+ 1568. Mars.