Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581 (1839)

Informatie terzijde

Titelpagina van Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581
Afbeelding van Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581Toon afbeelding van titelpagina van Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (2.75 MB)

XML (1.21 MB)

tekstbestand






Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/brieven
non-fictie/geschiedenis/Opstand


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VII 1579-1581

(1839)–G. Groen van Prinsterer–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

† Lettre CMXXXIV.
Le Comte Jean de Nassau à Marnix, Villiers, et Taffin. Doit-on observer la Paix de religion envers les Catholiques?

*** Cette Lettre publiée par Gerdes (Scrinium antiq. I. 1. p. 103-108) et la réponse (ibid. p. 108-120 et dans les Epist. sel. p 844-870) se trouvent aux Archives: voyez T. VI. p. 494.
Surtout en Gueldre on sembloit considérer comme non-avenu tout accord avec les Catholiques. A Zutphen et à Hattem les soldats de Sonoy avoient brisé les images et les autels: Bor, II. 136a. Le 4 oct., sur les plaintes du Comte de Rennenberg, les Députés des Prov. Unies écrivirent au Comte Jean de Nassau, pour le prier d'y mettre ordre: ‘considererende dat de voorschreven acten waren van seer quade consequentie, en waerdoor de herten van vele menschen van de nader Unie vervremt en gealtereert worden, als of men noch eer, eed, of beloften hield’ l.l.
Le Comte se trouvoit dans une étrange perplexité. II étoit assez porté à excuser des violences qui, à ses yeux, n'étoient que des moyens plus ou moins irréguliers de parvenir à un but légitime (T. VI. p. 495). D'un autre côté son serment étoit positif (‘ut nemini liceret quicquam tentare adversus C.R. religionem ejusque exercitium, propositâ perduellionis poenâ in transgressorem:’ Gerdes, l.l.); la paix de religion sembloit presque un droit des Catholiques. Comment satisfaire à des obligations si diverses? Comment ne pas se rendre coupable, soit d'impieté en tolérant un culte idolâtre, soit de parjure en violant un engagement solennel?
[pagina 128]
[p. 128]

Ga naar margenoot+Latere vos nolumus, Viri Clarissimi, quod initio hujus Gubernationis, quae preter omnem spem et opinionem nostram ab Archiduce et Ordinibus Geldriae Commitatusque Zutphaniae nobis delata fuit, cum solitum et ab Antecessoribus nostris prestitum jusjurandum a nobis exigeretur, haud exiguum scrupulum in eo senserimus, quod juxta formulam istius juramenti Catholicae Romanae religionis (ut vocant) tutela et patrocinium suscipiendum nobis esset. Tandem vero in hanc formam juravimus quam litteris his inclusam videtis. Erat tunc in totâ hac Provinciâ nullum publicum reformatae religionis exercitium, sed nos tam Dominicis quam profanis diebus, quoties commoditas ferebat, primum in conclavi nostro, deinceps cum auditorum numerus cresceret, in atrio, tandem nec atrio quidem multitudinem capiente, in areâ et sub dio conciones audivimus. Et civibus sepenumero urgentibus ut aliquod illis templum concederetur, cum Magistratibus et Ecclesiasticis Romanae Religioni addictis, omni diligentiâ egimus, ut cum bonâ pace et consensu illorum id fieri posset, et ad omnem in futurum amovendam discordiam, animosque utrinque conciliandos concordia religionis iniretur. Veruntamen frustraneae tunc fuerunt omnes nostrae admonitiones et fida consilia apud eos qui verbis Pacificationis Gandavensis praecise adherere et quidvis potius, quam aliquid Religioni Rom. contrarium admittere velle videbantur, ita uttandem plebs ipsa omnis morae impatiens in plerisque oppidis propriâ authoritate et sine nostro (quod sancte asseverare possumus) mandato, templa aliqua occupaverit, et publicum religionis reformatae usum inchoârit. Adhibuimus tunc quoque omnem diligentiam, et quibus potuimus argu-

[pagina 129]
[p. 129]

Ga naar margenoot+mentis eosdem Magistratus et Ecclesiasticos hortati fuimus, ut adhuc sibi suisque et paci publicae consulerent, et ad removendam omnem diffidentiam et ulteriorum simultatum semina, Pacem religionis amplecterentur; prout illud idem in omnibus Ordinum Geldriensium conventibus sedulo ursimus. Sed nihil impetrare neque promovere potuimus: partim quod aliorum auxilio, qui simul manus admovere debebant, destitueremur et senatus Provincialis neque sufficientibus neque idoneis personis suppletus esset, partim quod Pontificii Magistratus et Ecclesiastici omnibus modis negotium hoc impedirent, unde haecincommoda secuta sunt, cum Pontificii nostros crebris injuriis et minis lacesserent, secreta haberent conventicula, cum hostibus et suspectis personis litteras communicarent, et in omnibus quae ad salutem patriae pertinerent, cunctabundos et refractarios, in allis vero quae pro hostibus faciebant, alacres se preberent, imo in victoriâ illorum gaudium dissimulare non possent, atque ita multis modis suspectos et invisos se redderent, precipue vero reformatae religionis cives irritarent, quod aliquando ad concitandos homines campanas sonarent, in ipsis templis rixas quererent, et inter nostros securibus suis et tormentulis quae palliis obtegere poterant, armati se miscerent, ut contumeliis, insolentiâ et indignitate istâ plebis animi exulcerati diutius contineri non potuerint, et quibusdam in locis Ecclesias Cathedrales invaserint quae nunc, aris et IdolisGa naar voetnoot1 disjectis, plerisque locis occlusa et desolata manent. Hac ratione eo res redacta est ut multi pontificii, videntes reformatae religionis coetus in dies (divinâ favente clementiâ) crescere, ipsorum vero templa vastari et deseri,

[pagina 130]
[p. 130]

Ga naar margenoot+ipsimet pacem religionis antehac ab iis repudiatam querant, plurimi etiam nostrae religionis concordiae causâ idem flagitent, Ordinibus quoque proximis aliquot comitiis placuerit ut pax inter utranque religionem stabiliretur, et nos jurisjurandi quod prestitimus admonitos ad eam stabiliendam requisiverint, prout non dubitamus quin illud idem apud Archiducem et Generales Ordines postulaturi sint. Quia vero hisce diebus, re diligentius examinatâ, scrupulus a quibusdam nobis injectus fuit, asserentibus non posse salvà conscientiâ foedus cum idolatris iniri, quo falsa ipsorum superstitio confirmaretur, operae pretium duximus vestram in gravi hoc et maximi momenti negotio sententiam exquirere. Et quidem plerique omnes ex precipuis hujus loci ita sentiunt, concordiam inter utriusque religionis sectatores omnino stabiliri debere, quâ utrisque publicum exercitium suae religionis relinqueretur et utrinque se obligarent neutros contra diversae religionis cives, vi aut armis, quicquam attentaturos, sed conjunctis viribus communem hostem Patriae, vel qui alterutros laedere vellet, propulsaturos, idque ob has precipue rationes.

Quod nimirum illi qui reformatam religionem profitentur, nihil aliud ab adversariis hactenus postulârint, et aequissimum sit, juxta communissimam naturae regulam, idem proximo concedere quod tu ab illo expectes: neque illud permittere debeas quod hactenus in alio reprehendisti. Quod nos jurejurando obstricti simus utriusque religionis asseclas in aequali protectione habere. Quod satius sit aliquam Papistis religionem concedi, usque dum Spiritus Sanctus in cordibus eorum operetur et ad conciones nostras audiendas paulatim ad-

[pagina 131]
[p. 131]

Ga naar margenoot+ducantur, quam, ademto iis omni exercitio et templis eorum vastatis, AtheosGa naar voetnoot(1) etlibertinos fieri. Quod Archidux et Generales Ordines, qui hoc tempore supremi Magistratus loco sunt, pacem religionis suaserint et recipi velint; quod idem in Imperio, Galliâ, aliisque locis factitatum sit. Quod Pontificii in possessione templorum et exercitio suae religionis sint et sine manifestâ violentiâ (quae multos simplices Papistas offendet et a nostrâ religione penitus avertet et longe obstinatiores reddet) dejici non possint. Quod hae nostrae actiones, nimirum si Pacem religionis aversemur, apud malecontentos vicinos omnes, aliosque ubi verus Dei cultus necdum receptus est, si non acerbas persecutiones excitabit, saltem aditum Evangelio precludet. Et Christianos qui in Transyselania, Frisiâ, aliisque locis sunt, omni spe adipiscendorum templorum frustrabit. Quod etiamsi Magistratus omnis teneatur et obligatus sit idolatriam omnem penitus extirpare, nos tamen et senatores in his urbibus qui nunc puriorem religionem plerique omnes intelligunt, absolutam potestatem non habeamus in hujusmodi negotio id sequi quod nobis placeat, sed Archiduci, Ordinibus Generalibus, imo etiam particularibus Ordinibus hujus provinciae (qui Pacem religionis postulant) subjecti simus. Quod nostrarum virium non sit tale opus perficere et certissima via sit Regiones has in miserrima civilia bella precipitandi, lanienas, caedes, et latrocinia horrenda excitandi, et forte ipsam nostram religionem amittendi. E contrario Theologi quidam ejus sunt opinionis pacem nec foedus ullum cum Pontificiis iniri

[pagina 132]
[p. 132]

Ga naar margenoot+debere, his nimirum utentes argumentis, quod pax sive foedus illud inter utriusque religionis homines instrumentum et unicum remedium sit Pontificatum stabiliendi. Quod nulli Christiano magistratui, neque supremo, neque infimo, integrum sit idolatriae cultum tolerandi, propugnandi, vel abrogatum restaurandi. Quod provinciae hae, quamdiu foedus vel necessitudo aliqua cum Pontificiis nobis intercedit, in continuo futurae sint discrimine et periculo; cum, primâ oportunitate datâ, fidem omnem nobis rupturi sint, excusantes se persuaso ipsis axiomate, Haereticis non habendam fidem. Quod idolatria propter ullam bellorum civilium, vel aliorum periculorum metum tolerari non debeat, cum non sint facienda mala ut eveniant bona. Et lieet nostrae vires imbecilliores sint, quam quae huic negotio expediendo sufficientes videri possint, fidendum tamen Deo Opt. Max, qui causam suam non sit deserturus. Ad quam rem allegant exempla Hollandorum et Zelandorum, Magdenburgensium et Argentinensium, qui nullam religionis pacem admittere voluerint. - Cum igitur in causâ hac arduâ et gravissimâ nihil temere statuere debeamus et omnino eo nobis spectandum sit, ut et pacis publicae rationem habeamus, et tamen non usque adeo eam sectemur ut nostram securitatem mandato Deipreposuisse, et externae et momentaneae quietis causâ aliquid quod conscientiam Christiani hominis laedere possit, admisisse videamur, rogatos vos volumus ut consilium vestrum hac in re nobis impartiri non gravemini, precipue vero hanc questionem discutiatis, an Pontificiae caeremoniae iis in locis ubi templa, non quidem legitimo Magistratus Imperio, sed militum et promiscuae plebis tumultuario concursu vastata sunt, illesâ conscien-

[pagina 133]
[p. 133]

Ga naar margenoot+tiâ restitui possint, flagitantibus id magno numero pontificiis, qui eâdem vi quâ illis ablata sunt, templa repetere possent, nisi metu presidiorum quae in his urbibus sunt continerenturGa naar voetnoot(1); cumque certissimum sit, simul atque presidia educantur (quod tandem fieri necesse est), etiam per caedes et sanguinem Papistas (qui aliquibus in locis numero nostros superant) sua templa repetituros. Si quâ in re vicissim vobis gratificari possimus, promptissimos nos habebitis..... Arnemij, 20 Nov.

Vobis ex animo favens,

Joannes Comes de Nassau Catzenellnbogen.

Nobilibus Clarissimis Viris Philippo Marnicio de St Aldegonde, Domino Vilerio, et Joanni Taffinio, universis et singulis.

C'étoit s'adresser au Prince que s'adresser à ses confidents les plus intimesGa naar voetnoot(2). Il avoit une opinion prononcée sur la question (T. VI. p. 385, p. 451, in f.). L'intolérance des Calvinistes étoit, selou lui, cause de la désunion et de la ruine des Pays-Bas. Il vouloit la charité Chrétienne, la prêchoit et la faisoit prêcher: ‘In 1579 heeft Mr W. Artus, Raed des P. v. O., laten in druk uitgaen een
[pagina 134]
[p. 134]
Ga naar margenoot+klein tractaet, so Duits als in Francois, ... in 't welk hij seid dat ... het gansch en eenig fundament der Christelijker Religie is het levendig en vruchtaer gelove onser verlossinge, vergevinge onser sonden en justificatie door Jesum Christum den Sone Gods...; waer in alle Christenen moeten accorderen...; maer aengaende de reste... is niet van node dat sij alle accorderen;’ Bor, II. 149b. Au sujet des Mennonites, auxquels on vouloit, à Middelbourg, refuser le droit de cité, Marnix écrit à G. Verheiden, le 31 mars 1577: ‘Princeps partim suo, partim Ordinum nomine mecum expostulavitGa naar voetnoot(1), quasi id agatur ut imperium Ecclesiastici sibi in conscientias arrogent, et suis legibus ac institutis subjicere sibi reliquos studeant. Laudavitque dictum Monachi, qui nuper hic adfuit, excipientis ad ea quae tum sibi objiciehantur, haud aeque diu nostrorum ollam calefactam fuisse atque illorum quos tantopere incesseremus, videre se plane, antequam par saeculorum intervallum labatur, parem utrobique imperii Ecclesiastici fore rationem:’ Epist. sel. 758.
La réponse, datée d'Anvers, le 16 déc., fut très-positive. - Gardez vos engagements envers tous. Votre pouvoir est défini par les conditions sous lesquelles il vous a été confié: ‘Nemo debet existimare majorem sibi a Deo... ullam esse concreditam potestatem quam sit ea quae legitimae vocationis formulâ et pactis
[pagina 135]
[p. 135]
Ga naar margenoot+juratis ac datis acceptisque utrinque conditionibus exprimatur:’ Gerdes, p, 111. Il est absurde de supposer que la différence de religion rend tout traité illicite; p. 113. D'ailleurs la relation avec les Catholiques est tout autre que celle avec des payens: ‘est ea inter nos necessitudinis ratio quae fuit olim Judae tribui cum Ephraimitis ac reliquo Israele:... cum quo firmam saepe societatem ac necessitudinem inculpate retinuerunt:’ p. 115. Pour ne pas tolérer l'idolâtrie, il faut avoir le droit de la bannir: ‘non volumus idololatricum cultum tolerari, si ulla ad eum eliminandum legitima magistratui data sit potestas:’ p 116. La violence ne sauroit remplacer le droit: ‘Magistratus etiam injuriam et violentam tum militum, tum sicariorum manum ab iis propulset, ad quorum incolumitatem ac salutem tuendam propugnandamque omne jus ac imperium quod habet accepit:’ p. 116. Abolir un faux culte est une chose excellente, si elle a lieu par des voies légitimes: ‘legitimâratione et communi Reipublicae sponsione, et non paucorum militum tumultuantium civium impetu et armatâ manu sine ullâ legitimâ vocatione per vim obtruderetur:’ p. 120. Enfin on renvoye à la requête présentée en 1578 (T. VI. p. 386): ‘communi Synodi Dordracenae sanctione atque omnium qui tum religionem profitebantur approbatione... Neque enim quemquam existimamus tantum sibi esse arrogatnrum ut Synodi atque Ecclesiarum illud judicium ac factum.... temerario decreto damnare velit:’ l.l. Voyez aussi T. VI. p. 494, 496.
La même question fut proposée par le Comte à d'autres personnages celèbres par leur doctrine et leur pieté. Plusieurs réponses se trouvent aux Archives. Celle d'OlévianusGa naar voetnoot(1) est dans le même sens: ‘Nec Ecclesia armis constituitur, nec veritas vi corporali propagatur:’ p. 331. ‘Non sane probare hanc sententiam possumus quâ omnem religionis pacem cum Pontificiis recusandam esse aliqui existimant:’ p. 341. Celle de Th. de Bèze, du 8 mars 1580 (voyez ci-après) également. - Ces trois réponses, dans un temps où l'intolérance en Angleterre, en Allemagne, et ail-
[pagina 136]
[p. 136]
Ga naar margenoot+leurs étoit à l'ordre du jour, sont des modèles vraiment admirables de charité et de prudence Evangéliques.
Mais le Comte recevoit aussi des conseils bien différents.
Une réponse de Jean Schuurman. Il suffira d'observer qu'elle a en tête les textes suivants: ‘Qui idololatriam deserto Domino Deo exercet, e medio tollatur. Idola eorum dirue, et columnas eorum confringe, nullum cum ipsis ipsorumque idololatriâ foedus pange. Expelle et extermina eos, nullum cum eis foedus contrahe, nec eorum miserere.’ Dès lors il n'y a plus à discuter, et l'on ne sauroit même se croire en droit d'exécuter des promesses faites contre la volonté divine: ‘Necesse est, imo etiam honestum et pium rescindere, irrita reddere, non servare juramenta ac promissa imprudenter aut etiam dato studio facta gloriae veritatique sceptri Christi repugnantia.’ On ne sauroit forcer à croire, mais ‘ad viam fidei,... nempe auditum puri Evangelii usumque sacramentorum legitimum cogi omnes subditi possunt et debent.; sicuti in AngliâGa naar voetnoot(1) exploratis domibus coguntur, quiquenon intersunt concioni Evangelicae rapiuntur ad poenam.’ Cependant ‘etiam nunc SynodusGa naar voetnoot(2) convocanda est (quandoquidem propter religionem hoc bellum exortum est) ut Synodo ac disputatione modestâ ex scripturis finiantur animorum distractiones’ (MS.).
Une de Charles Gallus (de Haan). Né en 1530 à Arnhem, destiné à la jurisprudence, voué ensuite à la prédication Evangélique, ministre successivement à Deventer, dans le Duché de Clèves, et en Gueldre sous le Stadhoudérat du Comte (peut-être est-il parlé de lui T. VI. p. 459), il devint en 1587 Professeur extraordinaire à Leide,
[pagina 137]
[p. 137]
Ga naar margenoot+ou toutefois il ne resta que 4 ans (Siegenbeek, Geschied. der Leidsche Hoogeschool, II. Toevoegs. p. 71, sq.) Dans la Lettre qui accompagne le Mémoire, datée d'Arnhem le 14 janvier 1580, il écrit: ‘mandatis Dei simpliciter parendum, ita ut ea humanis inventis non conemur, aut lenire, aut mitigare, in ullius hominis aut etiam Angeli e coelis gratiam... Cavendum ne falso concordiae praetextu cum impiis stulte implicemur: quia speciosum ac plausibile est nomen pacis; quoties occurrit in Scripturâ, cupide arripitur a Papistis, ad conflandam nobis invidiam, quasi nos, qui mundum a defectione perfidâ revocare ad Christum conamur, discordiarum sumus authores. Maledicta autem pax et unitas quâ inter se extra Deum conveniunt homines’ (*MS.). Il développe au long la nécessité d'extirper le Papisme: toutefois il veut la paix avec les Catholiques (‘nos pacificos praestemus his qui oderunt pacem’); mais à des conditions qui, pour ceux-ci, il faut en convenir, en eussent de beaucoup diminué le prix. ‘Prima cautio est, ut Christianus Magistratus publice caveat ne infidelibus impias ceremonias et idololatricos ritus in suis ditionibus permitat. Secunda cautio, ut prohibeat ne quis ad impios cultus adigatur, et ut claustra Monasteriorum aperiantur curet. Tertia, ut infideles sacris literis diligenter et assidue instituantur, quo ad religionem synceram inducantur, et sancte, juste, atque honeste vivant. Quarta, ut, cum diu recte fuerint edocti, eos ad verum Dei cultum adigat, ut in pietatis exercitiis degant.’
Le Comte ne manqua pas de consulter les Théologiens de ses Etats: ‘Auf dem Convente zu Siegen (A.o 1579) muszten D. Christoph Pezel, Fr. Widebram, A. Rauting, und J. Gorianus auf ausdrücklichem BefehlGa naar voetnoot(1) des Grafen Johann ihr Bedenken an die Räthe abstatten über eine Consultations-Schrift von Anstellung eines Religion-Fridens im Fürstenthum Geldern;’ Steubing, Kircheng. der Or. N.L., p. 145.
Les Catholiques furent de plus en plus traités avec défiance et sévérité. Etoit-ce pour cause de religion, ou pour la sureté de l'Etat? Le Prince écrit dans l'Apologie: ‘Les Estats... ont appris
[pagina 138]
[p. 138]
Ga naar margenoot+par les insolences, entreprises, et trahisons des ennemis meslés parmi nous que leur Estat estoit en danger de ruine inévitable, s'ils n'empeschoient l'exercice de la Religion Romaine... Il n'est pas raisonnable que telles gens jouissent d'un Privilège par le moyen duquel ils ont voulu livrer le Pays ès mains de l'ennemy:’ Dumont, V. 1. 396b. Chez le Prince une précaution nécessaire étoit vraiment l'unique motif; mais d'autres avoient certainement en vue aussi l'extirpation d'un culte qu'ils jugeoient abominable aux yeux de l'Eternel: ‘Duo cum faciunt idem, non est idem.’ - Ainsi en Angleterre, il y avoit une grande différence entre la pensée des Réformés rigides et celle d'Elizabeth. La Reine réprimoit les Papistes, par crainte de leurs projets; les Puritains considéroient toute indulgence envers le Papisme comme un crime de lésemajesté Divine. ‘Such of the queen's advisers as leaned towards the puritan faction, and too many of the Anglican clergy, whether puritan or not, thought no measure of charity or compassion should be extended to them. With the divines, they were idolaters; with the council, they were a dangerous and disaffected party; with the judges, they were refractory transgressors of statutes:’ Hallam, 1. 189.

margenoot+
1579. Novembre.
margenoot+
1579. Novembre.
voetnoot1
chez Gerdes, moins bien, stolis.
margenoot+
1579. Novembre.
margenoot+
1579. Novembre.
voetnoot(1)
Atheos. Le même argument est invoqué en faveur des Protestants, Tom. II. p. 439.
margenoot+
1579 Novembre.
margenoot+
1579 Novembre.
voetnoot(1)
continerentur. Aveu remarquable. De mème ailleurs: ‘Terranovanus Dux spem concepit plerasque urbes exemplum urbis Buscoducensis imitaturas. Posset forte id sperari de Bruxellis vel Noviomago, si in iis non essent militum praesidia:.... 16 sept.’ Lang. Ep. secr. I. 2. 795. Voyez T. VI. p. 671. - A Nimègue toutefois il y eut augmentation rapide du nombre des Protestants: ‘ante annum pauci admodum fuerunt qui puriorem religionem profiterentur; sed eam suâ prudentiâ et animi moderatione plurimum promovit Joannes Comes Nassavius.... 27 Febr. 1580.’ Lang. ad Sydn. p. 427.
voetnoot(2)
intimes. Voyez par ex., pour Marnix et Taffin, T.V. p. xxvii, et pour Villers T. III. p. 102: ‘Nullus est qui plus quam Villerius possit apud Principem:’ Lang. Ep. ad Sydn. p. 447.
margenoot+
1579 Novembre.
voetnoot(1)
expostulavit. Ce mot et quelques expressions pareilles, prises au sérieux, ont donné lieu à la supposition que Marnix, en cette occasion, avoit pris fait et cause pour les persécuteurs. Nous croyons plutôt que, s'il parla en leur nom au Prince de cette affaire, ce fut, non comme avocat, mais comme interprète; et qu'en paroissant s'identifier avec eux, il use, ou de politesse, ou peutêtre de cette ironie qui lui étoit familière et qui semble percer dans plusieurs endroits de cette Lettre: on diroit même que la manière dont il expose leurs arguments, tend à en faire sentir le peu de valeur. Comment d'ailleurs admettre que, tolérant envers les Catholiques (voyez par ex. sa Lettre du 27 mars 1580), il se fut prèté si complaisamment à des mesures injustes contre quelques pauvres Mennonites!
margenoot+
1579 Novembre.
voetnoot(1)
Olevianus. Publiée par Gerdes 1. 2. 328-342, Il la croit être de Villers et Taffin.
margenoot+
1579 Novembre.
voetnoot(1)
Anglia. L'exemple de l'Angleterre pouvoit entraîner loin: ‘the most clandestine exercise of the Romish worship was severely punished:’ Hallam, 1. 191.
voetnoot(2)
Synodus. De même Mornai, dans un Mémoire ‘sur les moiens de contenter les Cath. Rom. demandant le restablissement de l'exercice de leur Religion en Béarn, envoyé au Roi de Navarre en 1580’, lui conseille de ‘publier un Concile ou Conférence en ses païs souverains... Telles procédures sont légitimes et pour tant bénites et favorisées de Dieu:’ Mém. de Morn. 1. 67.
margenoot+
1579 Novembre.
voetnoot(1)
Befehl. Voyez la Lettre du Comte du 27 nov.
margenoot+
1579 Novembre.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over het gehele werk

titels

  • Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série)


auteurs

  • over Willem van Oranje


landen

  • over Frankrijk

  • over Duitsland

  • over Spanje


Over dit hoofdstuk/artikel

datums

  • 20 november 1579