De oudheid van de Bataafse nu Hollandse Republiek

[p. 63]

Het vierde Hooft-stuck
Hoedanigh de Republique der Batavieren is geweest na den Val van 't Roomsche Rijck

De Groot geeft toe dat over de periode die ruwweg loopt van 400 tot 900 veel bewijsstukken ontbreken. De naam Bataven begon te verdwijnen maar het volk zelf niet. De Bataven in Zuid-Holland werden net als de overige kustvolkeren nu meestal Friezen genoemd. Friezen en Bataven zouden altijd al verwante volkeren zijn geweest.

Van dese tijdt tot de eerste instellinghe der Graven, ghedurende ontrent 500 Jaren, ontbreken ons de Historien grootelijcks. Dat middelertijt de Saxen, Wilten, Slaven, ende daer nae de Noordmannen ende Denen met invallen ende rooven alles hebben beschadight, ende dat ter andere zijde de vromigheydt der Batavieren onder veel verlies heeft aenghenomen, dewijle sy haer persoonen ende goederen beschermden, is seker genoegh: maer de reste steeckt in groote duysternisse.

Den naem begint hier oock verandert te werden: alsoo de naem van Batavie ofte Betuwe besloten is gheworden in het bovenste deel van het Eylandt, ende de Bataviers die nederwaerts woonden begonst hebben Vriesen ghenaemt te werden, 't welck niet en is te verwonderen, alsoo al in Plinius tijden een ghedeelte van de Bataviers kleine Vriesen ende Frisiavones wierden ghenoemt, ende selfs by de oude opschriften kan blijcken, dat onder de Bataviers die ter Keyseren Lijf-schutters waren, eenige Frisiavones zijn geweest. Nu 't schijnt wel dat de naem van de Vriesen hem-lieden behaegt heeft, of wel om dat het selve woort in onse Tael de vryheyt na by komt, ofte oock om dat de Vriesen omringht zijnde met Meyren ende Poelen, daer niet wel was aen te komen, ende des te onverwinnelicker zijnde een toevlucht hebben gheweest voor alle andere Bataviers die meer open lagen jegens de invallen van de Barbaren.

De eerste ‘Hollandse’ graven werden dan ook wel Friese graven genoemd.

Altijt suldy bevinden dat de eerste Graven, eer de naem van de Hollanders heel bekent was, niet anders als Vriesen zijn ghenoemt. Gelijckerwijs nu Tacitus voortijdts van Koningen ende Veldt-oversten, ende Ammianus weynig voor desen tijdt van Batavische Koninghen mentie is makende, alsoo ist oock

[p. 64]

dat de oudste Schrijvers van de Francische ende Duytsche Historien ontrent desen tijdt noemen eenighe Koningen der Vriesen, die teghen de Vrancken seer hardt hebben gestreden: ende onder anderen is den naem van Rabboud seer vermaert, wiens Hof tot Medenblick werd vertoont. Na de Koningen sult ghy vinden eenighe Veldt-oversten met uytghedruckte namen. Dese zijn die oock Potestaten¹³ ofte Moghenschappen werden ghenoemt.

De Groot vertelt over de ruïnen van de Brittenburg bij Katwijk.¹⁴

Het is wat vreemts dat wy by Procopium lesen, dat in de groote zee ontrent de monden vanden Rhijn, een eylant met namen Britten soude zijn, leggende teghens groot Britangie over: Dat het selve Eylant bewoont wierdt by drie Natien, welcker namen waren Brittoenen, Englen ende Vriesen: dat uyt deselve jaerlicks lieden gingen verhuysen in de onbewoonde Landen der Vrancken, ende dat de Vrancken daeromme, hoewel sy over het Eylandt gheen recht en hadden, alsoo het selve by sijn eygen Koninghen wierde geregeert, niet-te-min daer nae getracht hebben, datmen ghelooven soude dattet onder haer was: Ende midtsdien de Koningh der Vrancken in een Ambassade die hy nae Constantinopolen aen den Keyser Justinianum sondt, met eene gesonden heeft eenige lieden van het voorgeseyde Eylandt, om daer mede eenighsins gebiedt over het Eylandt te pretenderen.

Dat dit Britten is Batavie is geweest, of een gedeelte van Batavie aen Zee gelegen, kan geseydt werden met waerschijnelicke reden: alsoo in de Zee, ende de monden van den Rhijn gheen ander Eylandt en is, ende daer-en-boven blijckt dat op het Batavische strant aen de middelste mondt van den Rhijn een huys is gheweest, met namen Britten, waer van noch hedensdaeghs eenighe overblijfsels gesien werden. Dat nu van het huys het Eylant, ofte van het Eylant het huys sijn naem heeft gekregen is niet nieuws, alsoo by ons oock het Vlie, de naem van oudts heeft gegeven aen de Rivier, ende het huys, ende nu aen 't Eylandt van Vlielandt.

Angelen en Britten staken van Groot-Brittannië naar onze kusten en Klein-Brittannië (Bretagne) over, mede door acties van Picten en Noormannen. Willebrord stak over om hier het christendom te prediken.

Indien dan dit soo is, soo hebben noch twee andere Natien, behalven de ingheborenen die wy geseydt hebben Vriesen ghenoemt te zijn, het Eylandt bewoont, te weten, de Englen, een oudt Duytsch volck, ende de Brittoenen die misschien door het gewelt van de Picten ofte Noort-mannen, gedwongen zijn haer Vaderlandt te verlaten, ende sekerder wijck-plaetsen te soecken. 't Is altijdt buyten twijffel, dat de Englen ende Saxen beseten hebben de Zee-

13 Potestaat: titel van een voormalig regent in Friesland. Niet te verwarren met potentaat.

14 De Brittenburg was bekend doordat de ruïnen ervan op het strand bij Katwijk in de zestiende eeuw een aantal malen bij zeer lage waterstand waren drooggevallen en zo goed en zo kwaad als mogelijk onderzocht. Uiteraard leidde dit steeds tot speculaties over de onbekende bouwers ervan.

[p. 65]

kusten die naest zijn aen de Bataviers, ende dat sy tot verscheyden tijden van daer in Britangie, 't welck nu Engelandt genoemt wert, zijn over-gevaren. 't Is oock bekent, dat Willeboort uyt Engelandt hier is overgekomen, ende onse Voor-ouderen de waerheydt van de Christelicke Religie verkondigt heeft met deselfde tael die doe by de Engelschen wiert gebruyckt. 't Is oock niet buyten apparentie, dat de Brittoenen hare toevlucht soo wel tot onse moerachtige plaetsen, als tot de Zee-kusten van Vranckrijck, nu kleyn Britangie genoemt, hebben genomen.

Volgens De Groot bleven ondanks deze volksverhuizingen onze streken onafhankelijk en ook het grote Frankische Rijk kreeg geen gezag over de gebieden der Friezen of ‘Zee-bataven’.

Maer dat de Vrancken wel hebben gestaen nae de eer van haer Rijck dus verre uytgestreckt te hebben, doch in de daedt geen gebiedt over dit Eylandt hebben gehadt, of ten minsten niet beneden Wtrecht, 't welck eenighe houden geweest te zijn 't afscheydt van het Rijck der Vrancken, Austrasien genoemt, dient seer tot de vryheydt van de Zee-bataviers, zijnde oversulcks wel te ghelooven, dat deselve van tijdt tot tijdt vermeerdert zijn gheworden met aenwas van nieuwe Natien: ende dat sy met de Vrancken bevredight zijnde door de gemeene vrees der Noordmannen, ende met hem-lieden t'samen-ghevoeght voor een vast verbondt, haer oude manier van regeeringhe, soo onder hare Koninghen als onder de Velt-oversten hebben gecontinueert tot der Graven tijden, waer toe wy nu sullen komen.