Piksjitten op Snyp

[p. 23]

Haadstik 9
Wy dûnsje op de grêven fan wa't wy hâlden

De Fronk wie fjirtjin jier, miskien hast fyftjin. Se siet yn de achtste klasse, en wachte oant se fan skoalle mocht. Se wie de op twa nei jongste yn it gesin fan De Baarch, har mem. Har heit lei op it tsjerkhôf, dêr't se út de keamer wei it gesicht op hiene. Dat hie wol wat gesellichs.

Har mem stie der allinne foar. Se wurke fiif dagen yn de wike as skjinmakster by boeren, de dûmny en de skoalmaster. De fiif bern moasten har foar in grut part sels mar rêde. Op De Jar nei, want dy kotste en jarre allinne mar.

De Baarch wie omleech fallen sa't se dat yn Snyp sa aardich omskreaunen. De Lytsk tocht by dat wurd oan heel wat oars. Ut in beam kneppelje, fan de brêge yn de opfeart donderje of út it sweefbakje sile. Mar De Baarch wie op in oare wize fallen. En dêrtroch moast se fan stiennen bôle meitsje en fan wetter molke. It doarp spytgnyske. Dêr wiene se ornaris tige sterk yn. It doarp stuts ek gjin poat út.

Dat lei fansels net allinne oan it doarp. De Fronk har mem hie der eins wol wat om frege. Har hâlding yn it ferline hie der mei te krijen, en twad wie se miskien wat dommer en ûnhandiger as de oare ynwenners. Dy wiene ek net daalk grutte foarbylden fan yntelliginsje, mar it ferskil foel op. De Baarch struts by elkenien it hier omheech. Se miende noch altiten dat se better wie as de oare froulju fan it doarp. Se hie it krop wat heech. Se kaam dan ek út Rypslop, en dat doarp stie der om bekend dat se har dêr fier ferheven fielden boppe de oare doarpen yn de omkriten.

Nettsjinsteande har earmoede die De Baarch oft se út goudene skalen iet. Yn dat hûs fan De Baarch waard dan ek oars libbe as yn de measte oare húshâldingen yn Snyp. De lju fertelden ferhalen oer De Baarch, en dy ferhalen waarden moaier en moaier, en mâler en mâler. Sa giet dat no ien kear mei ferhalen. Dêrtroch krige De Baarch in apart plak yn it doarp.

Mei't De Fronks mem hele dagen wurke koe se pas yn de lette middei mei har eigen hûs begjinne. No, dat hie der wol oan. Meastens siet se op it stoepke en smookte in sigaret. Swiere sjek. Ek dêrmei makke se

[p. 24]

harsels ta in wite leep. Yn Snyp waard troch de froulju net smookt. Dat wist De Lytsk sekuer. Ek hy fûn it op syn minst frjemd. Soms hie De Baarch ek wolris in segaar yn 'e holle. Dan foel De Lytsk syn mûle iepen, want hy tocht dat allinne syn pakes segaren smookten.

De measte ferhalen wiene optinksels fan de winkeilju út it doarp, dêr't De Baarch meastens boarge, en fan de postrinner op moandei dy't as iennige sa út en troch oer de drompel kaam. Dy bewearde dat De Baarch oan de drank wie. Hy krige wolris in kopke vjeu út de treppôt. It like tee, mar it wie sterke drank. De postrinner swarde it by de goaden dêr't hy sljocht fan wie. En dat wiene der moai aardich wat, hy hearde by de mormoanen of oar hilligen fan de lêste dagen. Nettsjinsteande sokke lju ornaris fiis wiene fan drank leaude it doarp syn ferhalen graach. De Lytsk en syn maten raasden altiten tsjin de postrinner ‘halleluja mei in pôt fol kâlde tee’, en dan begûn de post te flokken. Meastens kaam er dan út it hûs fan De Baarch. ‘Halleluja op ien skonk’ seine se ek wol, en dan rekke de man helendal oerémis.

De mem fan De Lytsk bewearde dat postrinners en bakkers âldwiven wiene; en it wie wier, de bakker út Snyp -De Rin hjitte er - waard omskreaun as de rinnende en fytsende krante. Foar guon dy't de krante net betelje koene wie dat fansels in útkomst. Foar it krantejild koene se moai bôle keapje.

Yn it ferline hie De Baarch troud west mei in grutte boer yn Snyp. Har heit wurke op it bûterfabryk yn Rypslop, en dêre wie De Let op in merkesnein oan har hingjen bleaun. Dat sei it doarp, en ek dat fûn De Lytsk in frjemde saak. Hy bleau wolris hingjen oan it stikeltried, mar De Baarch hie neat te krijen mei stikeltried. Lange neils hie se, mar dat wie heel wat oars.

De Baarch sels, dy't eins De Grit hjitte, hie der noait oer praat. De Let wie nei't er hingjen bleau mei har troud. Hy hie De Baarch op 'e pleats setten, yn de moaie keamer, en sels siet er meastens yn 't bûthús of rûn er troch syn greiden en oer syn boulân.

De Grit hie daalk oan elkenien dúdlik makke, dat se no net mear de dochter fan in bûtermakker wie, mar sels útmakke wa't de bûter krige en wa't meagere sûpe drinke moast. De namme De Grit waard ôfskaft, se moast no Frou De Let neamd wurde. Wa't der tsjin sûndige kaam it hiem net mear op. As it in winkelman wie koe er har as klant skrasse.

[p. 25]

De Grit wie feroare fan in blikken dûbeltsje yn in sulveren kwartsje. De Grit slikke de goudkul fan De Let, en dêr koe elkenien mar rekken mei hâlde. Grut en lyts.

Frou De Let krige macht. Se stjoerde de fammen, en se kommandearre de arbeiders fan De Let. Frou De Let joech har bern it boarst, sa't de kij twa kear deis de amer fol spuiten. Dat wie no har nije wurk. Se fûn dat se dêr poer geskikt foar wie. Molke, dêr swarde De Let by.

De Let sels keatste, gong op freed nei de feemerk en jage yn de hjerst. Arbeiders kamen en gongen, fammen waarden ynwiksele foar oaren oft it skûteldoeken wiene. Frou De Let helle de lju it bloed ûnder de neils wei. Frou De Let seach gjin inkeld ferskil tusken it fee en de minsken. Hoe't De Let har seach waard letter bekend, mar op dat stuit wie Frou De Let al wer gewoan De Grit wurden. En nei in setsje De Baarch, want yn de tsien jier fan har bewâld op de pleats wie se feroare yn in fette ko. Oaren fûnen dat se mear op in baarch like, mar dat waard doe yn it begjin noch allinne stikem sein. Yn dy tsien jier hie Frou De Let fiif kear jonge. It wiene de wurden fan De Let as er yn de kroech siet te swetsen. Tusken de kij, de hynders, de hûnen, de geiten en De Grit bestie foar him eins gjin ferskil. De twa lêste bern hieten De Fronk en De Jar. Dêrnei hie De Baarch allinne noch ien krigen.

Op ien fan dy lêste freden fan dy tsien jier fûn De Let doe't er fan de feemerk thúskaam Frou De Let en in faam yn in gefjocht op libben en dea. De melkers yn de stâl warskôgen him dat it der mal om en ta gong. De froulju fochten as lulke hûnen. Se skuorden elkoar it hier út de kop. De gong lei fol pjukken, en se raasden as kij foar de slacht. Mar de arbeiders hiene har der net mei bemuoid, want foar't je it wisten krigen je ek noch de skuld yn de skuon skood. Boppedat gunden se Frou De Let wol in stevich pak op har soademiter. De faam hie ek al ris in arbeider foar pampus slein doe't er har yn de kont knypte en har titen pakke woe.

De Let stode flokkend it hûs yn en skuorde de froulju útelkoar. Dêrnei joech er Frou De Let noch in raam foar de harsens, want dy faam wie goud wurdich. En miskien noch wol mear. In pear melkers bestutsen it letter mei spjelde en nulle op 'e buorren. In dei lettter siet Frou De Let mei de fiif bern yn in húske njonken it tsjerkhôf. De faam promovearre en waard de nije Frou De Let. Mar dat duorre net lang, want binnen in

[p. 26]

jier stoar De Let. Nei in freed sûpen op de feemerk ried er mei syn dronken kont yn in âld kanaal by Rypslop. Guon lju bewearden dat er der gewoan yn riden wie. It siet ommers yn de famylje, en se neamden in pear nammen fan famyljeleden dy't ea yn de hoannebalken hongen hiene. Yn de hjerst waarden soms de toutsjes djoer. Dat wie bekend.

De Fronks mem fertelde dit ferhaal faak. Mar dan op har wize. Se hie it oer dy siet dy't har libben kapot makke hie mei't se har man de kop gek makke. Op sneontemiddei fertelde se sokke ferhalen, want dan hie se frij. De Lytsk boarte dêr mei de jongste soan fan De Baarch dy't letter noch berne wie, dêre oan de râne fan it tsjerkhôf. De Baarch flokte dan tige, en sloech letter mei de fûst op de tafel. Nei in pear kear wie De Lytsk der oan wend, en skrok er net mear.

As De Baarch it ferhaal oer De Let fertelde, dy't neffens har fersopen wie as in rôt, lake se heel lûd en mei lange gjalpen. Dêrfan waard wol elkenien stil yn de keamer. Utsein De Jar, de op ien nei jongste broer fan De Fronk. Dy siet noch altiten yn in soarte fan bernestoel en begûn dan syn mem nei te bouwen. Dat mâlgûlen fan De Jar wie noch spastysker as wat er gewoanlik al die. De Baarch en De Jar tegearre hearde ferskriklik en like noch folle kranksinniger.

- It beest laket ek, - sei De Frank dan. - It beest is it mei ús mem iens. -

De Jar siet syn hele libben al yn in bernestoel. Meastens hong er yn in kessen, want syn spieren wurken net al te bêst. Soms helendal net. Syn holle wie hast like grut as it oare part. Snotbongels en triedden slym hongen út syn noas en mûle. Prate koe er net. Hy âle. Se neamden him dêre ‘it beest’ of gewoan ‘beest’. Eins reagearre er mear op beest as op De Jar. As immen beest sei begûn er te skatterjen. Ek dêroan moast De Lytsk earst wol wenne.

As it sa fier wie dat it beest meiâle kaam De Baarch op temperatuer. Se wiisde nei bûten troch it finster op it tsjerkhof. Dêre leine de bonken fan De Let. Dêroer koe se oeren fertelle. Se liet de film fan de begraffenis foar de safolste kear yn har holle ôfdraaie. Elke kear feroare der wol wat. Allinne de lulkens en de bliidskip bleaunen gelyk.

As De Baarch goed op dreef rekke, rûn har it swit oer de holle en de wurden rûgelen oerelkoar hinne út har mûle. It beest folde dat mei syn gjalpen oan.

[p. 27]

De earste kear dat De Lytsk it ferhaal hearde hie er hast neat fan de wurden ferstien. Hy seach nei de snotbongels fan De Jar dy't troch de keamer fleagen, en nei de streamen swit dy't út de holle fan De Baarch kamen. De twadde kear doe't itselde wer barde koe er it ferhaal foar in part folgje en begripe.

Op it stuit dat se de klok begûnen te lieden en dy keardel trije kear it hôf om sjouden sa't de tradysje foarskreau hie De Baarch har mei de bern foar it finster delsetten. As blommen stiene de bern foar de glêzen. Se sette se in feestmûtse op 'e holle, se treau se in toeter yn 'e mûle, sadat se der meielkoar in feest fan meitsje koene. It feest fan har gerjochtichheid. It hele doarp moast dat sjen en hearre. Foaral as se by har foar de ruten lâns kamen hie De Baarch mei de bern úthelle. De merkemuzyk op de âlde grammefoan, dy't bestie út Sjonny Jordaan en it Dokkumer Lokaaltsje, daalde troch de iepen finsters op de optocht del. Dat hie de wraak fan De Baarch west. It betsjutte foar har de oerwinning op dy fint dy't har de doar útskopt hie. Sjonny Jordaan hie dy ûngelok it grêf ynsongen. Dêr hie de dûmny net tsjin op kinnen.

As De Baarch dizze ferhalen op sneontemiddei fertelde draaide se op 'e nij It Dokkumer Lokaaltsje en de ferskes fan Sjonny Jordaan, soms ek fan muoike Leen. Dy fûn se ek prachtich. De refreinen song se mei. De Jar die ek syn bêst, sadat de ferskes noch frjemder waarden. De oaren harken meastentiids.

De Lytsk siet dat mei in pear grutte eagen te besjen. Eins waard er der in bytsje bang fan. It hert bûnze him soms yn de keel. Nei de muzyk, dy't wol in healoere duorre, joech De Baarch oan ien fan har bern de opdracht en set wat skitterjende blommen op it grêf. Ut de tichtgroeide tún en bleek knipte dat bern dan mei in haachskjirre wat stikels. De stikels kamen yn in sûpengrottenbrijflesse en dy waard nei it grêf brocht. Dan moast elkenien wer foar it finster stean en mei De Baarch meisjonge. It wie itselde ferske as mei in jierdei op skoalle. De Lytsk die meastens oft er ek meisong.

Nei de ferhalen en it sjongen kaam der steefêst itselde ferfolch. De teepôt kaam op tafel en elkenien krige in boaiemke yn in kopke. De tee like tee, mar it smakke helendal oars. Miskien hie de postrinner dochs wol gelyk. As se allegearre in kopke hiene gong De Fronks mem stean. En dan sei se: - Wy moatte nea ferjitte, wy moatte it ûnrjocht bestride,

[p. 28]

wy moatte feestfiere op it grêf fan wa't wy hâlden. - Dan dronk se it kopke leech en gong wer yn de reiden stoel sitten. Yn in heech tempo gong se dêrnei troch mei drinken. Se song yn harsels, en seach nei de troufoto dy't lyk foar har oan de muorre hong. It beest raasde der trochhinne. De oaren yn de keamer doarden neat te sizzen. Miskien hiene se ek wol meilijen.

Sels it sykheljen like in fersteuring fan de sfear. Dy wie eins om te snijen. De Lytsk waard der in bytsje bang fan. De grutte frou yn dy stoel, dêr't se eins mar krekt yn paste, dy't mar trochdronk en stoareage en song, en soms ek flokte. Der hong in stik ûnwaar yn de keamer. Yn de kâlde fiske-eagen fan dy frou skûlen driigjende krêften. De Lytsk fielde him heel lyts. Syn mûle feroare yn in útdroege keatswant. De Baarch wie by steat en raas as in beest, of skel en flok lykas De Bab as dy dronken op 'e merke omstapte. De oaren soene itselde wol fiele. Allinne it beest hie neat yn 'e rekken. Dy boarte mei syn snotbongels, en noazele as in dúnske ko foar him del. Foaral as er yn elk noasgat in finger stuts, sa fier as er koe, dan like it wol oft it lûd út syn earen kaam.

De Baarch flokte grouwélich. Nei in setsje flokte se foar de twadde kear. En dat gong dan in moai skoft troch. De Lytsk tocht oan ûnwaar midden yn de nacht. Dan sieten se meielkoar yn it keukentsje. By elke fûle slach hits er dan mei de skouders. Troch de skrik. Dat barde no ek. It gefoel yn syn liif wie ek hast itselde. As ûnwaarslaggen rôlen de flokken fan De Baarch troch de keamer. Tusken twa slaggen troch sloech se mei de fûst op 'e tafel. It beest ape har nei mei twa fûsten. Hy wie de iennige dy't wille hie. Foar De Jar bestie der gjin ûnwaar. Even woe De Lytsk dat er sa wie as De Jar, dan soe er ek fêst noait mear bang wêze.

Nei in setsje gong De Baarch stean. Se wiisde nei De Gats, en dan nei de houten trep yn in hoeke fan de keamer. - Nei boppen, do! Ik wol fjochtsje, sa't ik oait mei dy siet fochten haw. Godferdomme! -

Dan gong De Gats ek stean en klom tree foar tree omheech. De Baarch kaam fan har plak by de stoel en folge him. Stadich, stapke foar stapke. De ljedder bûgde ûnder har gewicht. De Fronk hâlde de ljedder fêst en steunde har mem. De ljedder kreake, mar efkes letter wie De Baarch op souder. It fallûk foel mei in klap ticht. De Fronk rûn nei de radio en

[p. 29]

sette de muzyk bonkjend hurd. It lûd snijde troch de keamer. Se begûn mei te sjongen. De oaren folgen har en âlen ek mei. It beest hapte mei de mûle, en sloech wyld mei de holle hin en wer. It feest koe op 'e nij begjinne.

De Lytsk seach ferbjustere nei de ljedder, en frege him ôf wat dat fjochtsjen betsjutte. Hy frege it De Fronk, want dy soe it dochs witte moatte.

- Se is lulk, - sei De Fronk. - Dy fint dêre ûnder de modder hat har eartiids besoademitere. Soms hat er har ek wol ôfseame as er dronken thúskaam fan de feemerk. Dat wol se dan wer meimeitsje. Dêrtroch wurdt se noch lulker. Se wol it net ferjitte. De Gats moat har ôfseamje. Mei in learen rym dêr't se ús ek wol mei op de bealch joech. Soms noch wolris. No't se heal dronken is fielt se der neat fan. Se sil no wol raze en moardzje. Se krijt de strimen wer op 'e hûd. Miskien is se wol wat gek, mar as dit net barde moast se fêst nei Dryhús. Dit is dus folle better, want oars moasten wy ússels rêde, en mei it beest soe dat noait wat wurde. -

De Lytsk seach har mei grutte eagen oan. Hy begreep der neat fan. De Gats moast syn eigen mem ôfseamje. Eins koe er it net leauwe. Fansels, yn guon húshâldings fochten se elkoar wol ta de tinte út. Der kaam ek soms wol ien mei in blauw each op skoalle, en elkenien wist dat it der freeds nei de feemerk yn it hûs fan De Drek frjemd om en ta gong. De Jels, de skilder, moast faak op sneon nije raten yn de finsters sette, mar dat ien syn eigen mem foar pampus slaan moast hie er noch noait heard.

- Wy binne hjir allegearre wat gek moatst mar tinke. Dat silst dochs al lang op it doarp heard hawwe? -

De Lytsk knikte. Ja, se praten in soad oer De Baarch en har bern. Mar dat waard ek wol oer oaren dien. It doarp libbe op soksoarte fan praatsjes.

- Se kinne om my allegearre deafalle, - sei De Fronk. - Noch in heal jier, dan kin ik fan skoalle. Dan wol ik hjir wei. Ik haatsje dit doarp. It binne allegearre beesten. En hele oare beesten as ús beest. Dat is in leaf beest. - Se streake De Jar oer syn holle. Dy skattere daalk, as smiet De Fronk in kwartsje yn in zjoekboks.

- Mar dat kinsto noch net begripe, - sei se tsjin De Lytsk. - Dêrfoar

[p. 30]

bisto noch te lyts. Kom, ik sil it beest fuorje, want oars fret er aansens syn eigen fingers op. -

De Fronk gniisde, en âle as De Jar. Mei har earmen meande se troch de keamer en ferdwûn yn it lytse achterhûs.